علوم اجتماعی
علی یعقوبی چوبری؛ سلماز سپهری آزاد
چکیده
الفاظ‌واشیا: باستان‌شناسی علوم انسانی پنجمین و از مهمترین آثار میشل فوکوست. هدف این مقاله بررسی و نقد کتاب الفاظ و اشیا: باستان‌شناسی علوم انسانی فوکو است. روش تحقیق در مقالۀ مزبور «روش تحلیل محتوای کیفی» و گردآوری اطلاعات با مطالعۀ اسنادی است. الفاظ و اشیا درپی تحلیل باستان‌شناسانة دانش و تحلیل اپیستمه است که آن را از ...
بیشتر
الفاظ‌واشیا: باستان‌شناسی علوم انسانی پنجمین و از مهمترین آثار میشل فوکوست. هدف این مقاله بررسی و نقد کتاب الفاظ و اشیا: باستان‌شناسی علوم انسانی فوکو است. روش تحقیق در مقالۀ مزبور «روش تحلیل محتوای کیفی» و گردآوری اطلاعات با مطالعۀ اسنادی است. الفاظ و اشیا درپی تحلیل باستان‌شناسانة دانش و تحلیل اپیستمه است که آن را از رهگذر واکاوی دو گسست مهم در اپیستمة فرهنگ غربی در سه قلمرو زبان، علوم طبیعی و اقتصاد بررسی می‌کند. کتاب هم به‌سبب وجه توصیفی نگاهِ باستان‌شناسانۀ فوکو و بی‌توجهی‌اش به امر علیّت و هم درپی تعارض رویکردی با جریان‌های فکری اصلی زمانه‌اش آماج انتقادها قرار گرفت. فوکو در آثار بعدی‌اش گرچه به «تبارشناسی» روی آورد، باستان‌شناسی را دگرگون و اصلاح کرد و کنار نگذاشت. اثر نخست، به‌ترجمة یحیی امامی از انگلیسی، باعنوان نظم اشیا: دیرینه‌شناسی علوم انسانی و سپس به‌ترجمة فاطمه ولیانی از فرانسوی، باعنوان الفاظ و اشیا: باستان‌شناسی علوم انسانی منتشر شد. ولیانی در انتقال به زبان مقصد موفقتر و در معادل‌گزینی‌ها دقیق‌ترست، اما برخی واژگان برگزیدة وی درمقایسه با امامی، در زبان فارسی چندان جاافتاده نیستند. مقاله ضمن نگاه انتقادی به الفاظ و اشیا، به نقد شکلی و محتوایی ترجمه نیز پرداخته است.
زبان و ادبیات عربی
علیرضا شیخی
چکیده
امروز موضوع بررسی آثار روایی از منظر شکل و ساختار به یکی از دغدغههای اصلی روایتشناسان و داستانپژوهان معاصر تبدیل شده است و در همین زمینه کتاب‌‌ها و مقالات بسیاری بهزیور طبع آراسته شده است. عبدالرحیم الکردی، یکی از نویسندگان برجستۀ معاصر مصری، در کتاب السرد فی الروایة المعاصرة تلاش وافری در زمینة تبیین نظریههای ...
بیشتر
امروز موضوع بررسی آثار روایی از منظر شکل و ساختار به یکی از دغدغههای اصلی روایتشناسان و داستانپژوهان معاصر تبدیل شده است و در همین زمینه کتاب‌‌ها و مقالات بسیاری بهزیور طبع آراسته شده است. عبدالرحیم الکردی، یکی از نویسندگان برجستۀ معاصر مصری، در کتاب السرد فی الروایة المعاصرة تلاش وافری در زمینة تبیین نظریههای نقد داستان از دیدگاه فرمالیستهای روسی و ساختارگرایان فرانسوی و سبکشناسان مدرن دنیای غرب داشته است. وی در این کتاب با ریزبینی و تسلط خاص نظریات ناقدان معاصر غربی را تفسیر کرده و آن‌‌ها را بهعنوان زیرساختی برای تحلیل و نقد عملی رمان الرجل الذی فقد ظلّه قرار داده است. ازاینرو، جستار حاضر بر آن است تا با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی و بهرهگیری از مبانی نظری مربوط به شاخصهای مطلوب کتاب دانشگاهی به این پرسش اصلی تحقیق پاسخ دهد: کتاب السرد فی الروایة المعاصرة دارای چه نقاط قوت و ضعف شکلی و محتوایی است؟ برخی از نتایج این مطالعه نشان میهد اگرچه نویسنده مطالب مندرج در کتاب را گاه با اطناب فراوان تبیین کرده است، تلاش او بر این بوده است تا با بستری مبتنیبر نقد فرمالیست گفتمان روایی را فراهم آورد.
انسان شناسی
زینب شریعت نیا؛ هادی وکیلی
چکیده
کتاب تاریخ و نظریه در انسانشناسی[i] نوشتة آلن بارنارد (Alan Barnard)، پژوهش‌‌گر و نویسندة برجستة مطالعات انسان‌‌شناختی، بهویژه انسانشناسی آفریقای جنوبی، ازجمله آثار ارزش‌مند در حیطة انسانشناسی است. بارنارد در این کتاب ماهیت نظری انسانشناسی را درطول تاریخ و دربین آرای اندیشمندان و متفکران برجستة این علم بررسی می‌کند ...
بیشتر
کتاب تاریخ و نظریه در انسانشناسی[i] نوشتة آلن بارنارد (Alan Barnard)، پژوهش‌‌گر و نویسندة برجستة مطالعات انسان‌‌شناختی، بهویژه انسانشناسی آفریقای جنوبی، ازجمله آثار ارزش‌مند در حیطة انسانشناسی است. بارنارد در این کتاب ماهیت نظری انسانشناسی را درطول تاریخ و دربین آرای اندیشمندان و متفکران برجستة این علم بررسی می‌کند و ضمنِ مقایسة آرای اندیشمندان به ریشهیابی نظریه‌‌ها و مکاتب فکری ارائهشده در حوزة انسانشناسی میپردازد. هدف این کتاب بررسی آرای پیشگامان مطالعات انسانشناسی، تکاملگرایی در همة ابعاد آن، نظریة اشاعهگران دربارة مناطق فرهنگی، کارکردگرایی و کارکردگرایی ساختاری، نظریههای عملمحور، دیدگاه‌های پردازشی و مارکسیستی، جوانب مختلف نسبیگرایی، ساختارگرایی و پساساختارگرایی، دیدگاه‌های پستمدرنیسم و تفاسیر اخیر است. این کتاب را باید مروری بر نظریههای انسان‌‌شناختی و مشکلات مرتبط با آن‌‌ها دانست، اما چون به جزئیاتِ رویکردها و اندیشههای نظریهپردازان نمیپردازد، ایجاز و اختصار عبارات و مطالب کتاب از وضوح مفهومی آن میکاهد و توضیح و تکمیل بیشتری را میطلبد.کلیدواژه‌ها:
علوم سیاسی
روح اله اسلامی؛ الهه ولی زاده
چکیده
اندیشههای مارکسیسم نه‌تنها به تحلیل جوامع پرداخته‌اند، بلکه به عمل اجتماعی نیز شکل داده‌اند. مارکسیست‌ها در نحله‌های متعدد، هرکدام به خوانشی از آثار مارکس روی آورده‌اند و ادعا میکنند نزدیک‌ترین تفسیر به مارکس را ارائه داده‌اند. در این میان، لویی آلتوسر، متفکر نئومارکسیست فرانسوی، در قرن بیستم با خوانشی ساختارگرایانه دورۀ ...
بیشتر
اندیشههای مارکسیسم نه‌تنها به تحلیل جوامع پرداخته‌اند، بلکه به عمل اجتماعی نیز شکل داده‌اند. مارکسیست‌ها در نحله‌های متعدد، هرکدام به خوانشی از آثار مارکس روی آورده‌اند و ادعا میکنند نزدیک‌ترین تفسیر به مارکس را ارائه داده‌اند. در این میان، لویی آلتوسر، متفکر نئومارکسیست فرانسوی، در قرن بیستم با خوانشی ساختارگرایانه دورۀ دوم فکری مارکس را موردتوجه قرار داده که علمی است. در این مقاله، به این سؤال پرداخته شده است که چگونه میتوان مارکسیسم را نه‌تنها در خصلت تعیینگرایانۀ صرف اقتصادی موردتحلیل قرار داد، بلکه وجه سیاسی دولتها را نیز در امر تحلیل مارکسیستی دخیل کرد؟ بدین منظور، به معرفی و بازخوانی انتقادی کتاب ایدئولوژی و سازوبرگ‌های ایدئولوژیک دولت، نوشتۀ لویی آلتوسر پرداختهایم که روزبه صدرآرا آن را ترجمه کرده است. کتاب به‌لحاظ شکلی و اندیشهای نقد و بررسی شده است. از لحاظ نظری، آلتوسر ازیکسو فرهنگ و سازوبرگ‌های ایدئولوژیک دولت را در تحولات سیاسی ـ اجتماعی تعینبخش میسازد و ازسویدیگر، با این رویه گونهای از توهم توطئه را رواج می‌‌دهد. در وجه شکلی، کتاب از حیث طراحی جلد مطلوب است و به برخی اصلاحات نگارشی نیاز دارد که در متن مستند شدهاند.
زبان‌های خارجی
حسن زختاره
چکیده
بررسی برخی از نوشته‌‌های مهوش قویمی در دانشگاه و محیط غیردانشگاهی نشان می‌‌دهد که او به رویکردهای متن‌‌گرا اهمیت ویژه‌‌ای می‌‌دهد. برخلاف بسیاری از کتاب‌‌ها، که تنها به بازگویی و شرح نظریه‌‌ها بسنده میکنند، قویمی در سه کتاب شعر نو در بوتة نقد، آوا و القاء، و گذری بر داستان‌‌نویسی فارسی، پس از شناساندن اندیشههای صورت‌گرایی ...
بیشتر
بررسی برخی از نوشته‌‌های مهوش قویمی در دانشگاه و محیط غیردانشگاهی نشان می‌‌دهد که او به رویکردهای متن‌‌گرا اهمیت ویژه‌‌ای می‌‌دهد. برخلاف بسیاری از کتاب‌‌ها، که تنها به بازگویی و شرح نظریه‌‌ها بسنده میکنند، قویمی در سه کتاب شعر نو در بوتة نقد، آوا و القاء، و گذری بر داستان‌‌نویسی فارسی، پس از شناساندن اندیشههای صورت‌گرایی روسی و ساختارگرایی فرانسوی به همسخنانش، برای اثبات کارآمدیشان در پژوهشهای ادبی، از آن‌‌ها در بررسی و واکاوی انواع متفاوتی از متنهای ادبیات فارسی بهره میگیرد. جستار پیشرو میکوشد تا افزونبر نحوة استفادة قویمی از رویکرد متن‌‌گرا در تحلیل متنهای فارسی، خاستگاه و پیآمدهای این رویکرد را نیز واکاوی کند. گرچه قویمی در تحلیل شعرها و رمانهای فارسی بهمدد رویکرد متن‌‌گرا درست عمل می‌کند، اما گاه برخی از مبانی بنیادین آن را ازجمله پرهیز از داوری و ارزشگذاری و هم‌چنین دوری جستن از ملیگرایی در بررسی ادبیات زیر پا میگذارد. پیوند عاطفی او با رویکرد متن‌‌گرا، چه در بخش نظری، چه در بخش عملی، چنان ژرف است که او نمیتواند به سنجش درستی از این رویکرد دست یابد.
روش‌شناسی
محسن گودرزی؛ محسن شاکرینژاد
چکیده
این مقاله به‌دنبال معرفی، نقد، و ارزیابی شکلی و محتوایی کتاب سواد روایت اثر اچ. پورتر ابوت است. برای این منظور، ابتدا در مقدمه تعریفی از روایت و روایتشناسی، شرح مختصری از تاریخ روایت، و چرایی انتخاب این کتاب برای نقد و ارزیابی ارائه میشود. درادامه، از دو منظر اصلی شکلی و محتوایی نقد و ارزیابی کتاب انجام میشود. در ارزیابی شکلی، ...
بیشتر
این مقاله به‌دنبال معرفی، نقد، و ارزیابی شکلی و محتوایی کتاب سواد روایت اثر اچ. پورتر ابوت است. برای این منظور، ابتدا در مقدمه تعریفی از روایت و روایتشناسی، شرح مختصری از تاریخ روایت، و چرایی انتخاب این کتاب برای نقد و ارزیابی ارائه میشود. درادامه، از دو منظر اصلی شکلی و محتوایی نقد و ارزیابی کتاب انجام میشود. در ارزیابی شکلی، روانی قلم نویسنده، شیوایی ترجمۀ آن، شکل ظاهری کتاب، ویراستاری، و متغیرهایی از این دست بررسی میشود. هم‌چنین در ارزیابی محتوایی کتاب، روش نویسنده در نگارش، پیوندهای فکری نویسنده با رویکردهای مختلف نظری و نقاط قوت و ضعف موضوعات و مباحث طرحشده در کتاب مدنظر قرار میگیرد. کتاب سواد روایت با قلمی روان و ترجمهای مناسب، با استفاده از روشی استقرایی و بهتأثیراز سنتهای مشخص ساختارگرایی و پساساختارگرایی، اثری ارزش‌مند در حوزۀ روایتشناسی است. این کتاب میتواند نقش مؤثری در شکلدهی چهارچوبهای تحلیل روایی در جامعۀ علمی کشور داشته باشد. هم‌چنین، این اثر میتواند مسئلۀ روایت را از سطح نخبگان جامعه به سطح مخاطبان عام بکشاند و دغدغۀ روایت و روایتشناسی را همهگیر سازد.
هنر
علی شیخ مهدی؛ ارسلان مقدس
چکیده
کتاب راهنمای نگارش تحلیل فیلم شرحی از چگونگی تحلیل فیلم است و به‌زعم کتاب، ارتباط تنگاتنگ میان اندیشیدن دربارة فیلم و نحوة نوشتن دربارة آن اساس آن را تشکیل می‌‌دهد. برای رسیدن به این هدف، نویسنده اصطلاحات و مفاهیم تخصصی سینما هم‌چون میزانسن، روایت، زاویة دید، و رویکردهای تحلیل فیلم را تعریف می‌کند که آن‌‌ها را براساس ...
بیشتر
کتاب راهنمای نگارش تحلیل فیلم شرحی از چگونگی تحلیل فیلم است و به‌زعم کتاب، ارتباط تنگاتنگ میان اندیشیدن دربارة فیلم و نحوة نوشتن دربارة آن اساس آن را تشکیل می‌‌دهد. برای رسیدن به این هدف، نویسنده اصطلاحات و مفاهیم تخصصی سینما هم‌چون میزانسن، روایت، زاویة دید، و رویکردهای تحلیل فیلم را تعریف می‌کند که آن‌‌ها را براساس تاریخ سینما، سینمای ملی، سینمای ژانر، مؤلفگرایی، فرمالیسم، و ایدئولوژی میداند. برای تحلیل و نقد به داشتن چهارچوبی نظری و دستگاه فکری نیاز است که برمبنای آن تحلیل بهانجام رسد. اما رویکردهای گفتهشده در کتاب عمدهترین رویکردها برای تحلیل فیلم نیستند، بلکه تعدادی از آنهاست و درضمن رویکردهایی مانند فرمالیسم و رویکرد مربوط به ایدئولوژی فاقد مبنای نظری درخور است. بهویژه رویکرد فرمالیسم که در کتاب با ساختارگرایی یکسان انگاشته شده است. ماحصل چنین کاربرد محدودی از رویکردهای تحلیل فیلم نقد فیلم نخواهد بود، بلکه به توصیف و تبیین فیلم خواهد انجامید.
علوم سیاسی
محمد شجاعیان
چکیده
نظریة اسکاچ پل دربارة انقلاب اسلامی که از تحلیل‌های مطرح در این زمینه است در کتاب موردنظر بررسی و نقد شده است. نویسندة کتاب در طرح نظریات اسکاچ پل و نشان‌دادن اهمیت او در این زمینه و هم‌چنین روش‌شناسی نظریة او دربارة انقلاب‌های اجتماعی مطالب بسیار مناسبی را ارائه کرده است. به‌نظر می‌رسد اشکال عمده در نقد نظریة اسکاچ پل است. نویسنده ...
بیشتر
نظریة اسکاچ پل دربارة انقلاب اسلامی که از تحلیل‌های مطرح در این زمینه است در کتاب موردنظر بررسی و نقد شده است. نویسندة کتاب در طرح نظریات اسکاچ پل و نشان‌دادن اهمیت او در این زمینه و هم‌چنین روش‌شناسی نظریة او دربارة انقلاب‌های اجتماعی مطالب بسیار مناسبی را ارائه کرده است. به‌نظر می‌رسد اشکال عمده در نقد نظریة اسکاچ پل است. نویسنده تلاش کرده است نقدهای وارد بر نظریة اسکاچ پل را دسته‌بندی کند. این دسته‌بندی که شامل نقدهای درون‌پارادایمی، برون‌پارادایمی، و نقدهای درون‌متنی است دو اشکال عمده دارد. اول آن‌که، به‌لحاظ مبنای تقسیم‌بندی با اشکال جدی مواجه است؛ دوم آن‌که، این نقدها بهویژه در دسته‌های اول و دوم با اصل تحلیل اسکاچ پل دربارة علل وقوع انقلاب در ایران ارتباطی دور و غیرمستقیم دارند. علاوه‌براین، نویسنده در نقد نظریة اسکاچ پل به دو نکتة مهم توجه چندانی نداشته است. یکی اتکای اسکاچ پل به نظریة دولت تحصیل‌دار دربارة ماهیت دولت در ایران در مقطع وقوع انقلاب اسلامی و دیگری تغییراتی که اسکاچ پل در نتیجة وقوع انقلاب اسلامی در نظریة خود دربارة علل وقوع انقلاب‌های اجتماعی ایجاد کرده است. اگر نویسندة محترم به این موارد به‌صورت جدی تفطن داشت، می‌توانست در بخش نقد نظریة اسکاچ پل نیز هم‌چون قسمت طرح نظریة او مباحث محققانه و بهتری ارائه دهد.
علوم سیاسی
علی عابدی رنانی
دوره 18، شماره 6 ، شهریور 1397، ، صفحه 213-234
چکیده
هدف از این مقاله تحلیل مناظره‌ای است که درقالب این کتاب بین میشل فوکو و ریمون آرون صورت گرفته است. بدین‌منظور، شرح مختصری بر دیدگاه‌های این دو متفکر ارائه میشود تا موضع نزاع در این مناظره روشن شود. محور اصلی گفت‌وگو اصل گسست و تداوم در دوره‌های مختلف تاریخی است. آرون از تفکیک صورت‌بندی‌های دانایی انتقاد می‌کند و از ارتباط و تعامل ...
بیشتر
هدف از این مقاله تحلیل مناظره‌ای است که درقالب این کتاب بین میشل فوکو و ریمون آرون صورت گرفته است. بدین‌منظور، شرح مختصری بر دیدگاه‌های این دو متفکر ارائه میشود تا موضع نزاع در این مناظره روشن شود. محور اصلی گفت‌وگو اصل گسست و تداوم در دوره‌های مختلف تاریخی است. آرون از تفکیک صورت‌بندی‌های دانایی انتقاد می‌کند و از ارتباط و تعامل بین آن‌‌ها دفاع می‌کند. به‌نظر او، تاریخ دارای تنوع و درعینحال تداوم است. دربرابر، فوکو در روش دیرینه‌شناسی خود درپی کشف تداوم میان وقایع و دورهها نیست، بلکه تلاش دارد گسستهایی را که موردغفلت واقع شده است نشان دهد. هرچند هردو متفکر گرایشهای ساختارگرایی دارند، اما دیدگاه هستیشناسی آن‌‌ها موجب اختلافنظر بین آن‌‌ها شده است. به‌نظر آرون، برخلاف فوکو، جهان ساختارهای ثابتی دارد که درطول زمان و درخلال منظرهای متفاوت خود را ظاهر میسازد. از این منظر، آرون به ذهنی و نسبیگرایی وبری و پوچگرایی نیچهای انتقاد می‌کند.
