نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بجنورد

چکیده

متون تاریخی و ادبی از لحظۀ گردآوری دست‏‌نویس‏‌ها تا انتشار اثر مراحل گوناگونی را پشت سر می‏‌گذارند. در این فرایند، مهم‏ترین و تأثیرگذارترین مرحله تصحیح متن است. در تصحیح، نخست دست‏‌نویس یا دست‏‌نویس‏‌های متن موردنظر ارزیابی می‏‌شود. این ارزیابی پایۀ اصلی فن تصحیح متن است و به میزانی که با روش‏‌های علمی و دقت‏‌نظر بیش‏تری توأم باشد، متن تصحیح‏‌شدۀ دقیق‏‌تر و اصیل‏‌تری عرضه خواهد شد. در این نوشته معیارهای سنجش اعتبار دست‏‌نویس‏‌های فارسی به‏ اعتبارِ کاتبان، مؤیّدان، زمان کتابت، تبار، و سبک دست‏‌نویس‏‌ها به پنج دستۀ کلی تقسیم‏ و هریک از این معیارها بازشناسی و سپس نقد و بررسی شده است. در پایان مشخص شده که هیچ‏یک از این معیارها به‏ تنهایی نمی‏‌تواند معیار سنجش قرار گیرد و بهترین روش برای سنجش اعتبار دست‏‌نویس‏‌ها استفادۀ تلفیقی از دو یا چند معیار براساس کمیت و کیفیت دست‏‌نویس‏‌هاست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Review on the Criteria of Evaluating the Reliability of Persian Manuscripts

نویسنده [English]

  • Mojtaba Mojarrad

Assistant Professor of Persian Language and Literature, Ferdowsi University of Bojnord

چکیده [English]

Historical and literary texts pass various stages from the moment of collecting manuscripts to publishing. In this process, the most important and influential step is a textual criticism. In this critique, first, the manuscripts are evaluated. This evaluation is the basic foundation of textual criticism, if scientific and accurate methods are taken into account, , the results will be presented more accurately and reliably. In this article, the criteria to evaluate the reliability of Persian manuscripts have been recognized, and according to scribes, corroborants, date of calligraphy, genealogy, and stylistics have been divided into five main groups, and each one of these criteria has been studied, recognized, and reviewed. After reviewing the criteria, it has been shown that none of these criteria can be the only criterion toevaluate the reliability, and the best way for evaluating the manuscripts is using a combination of two or more criteria based on the quantity and quality of manuscripts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Genealogy
  • Textual Criticism
  • Manuscript
  • Stylistics
  • Calligraphy
بهار، محمدتقی (1310). «ترجمۀ تاریخ طبری»، نامۀ تمدن، ش 5 و 6.
حافظ، شمس‏الدین محمد (1362). دیوان حافظ، به‏اهتمام محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: زوار.
عتر، نورالدین (1401ق). منهج النقد فی علوم الحدیث، دمشق: دارالفکر.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1388). مقدمه بر الهی‏نامه، نوشتۀ فریدالدین محمد عطار، تهران: سخن.
عیاض، ابن موسی الیحصبی (1970م). الالماع الی معرفة اصول الروایة و تقیید السماع، تحقیق سیداحمد صقر، تونس و قاهره: المکتبة العتیقة و دارالتراث.
فتوحی رودمعجنی، محمود (1391). سبک‏شناسی، نظریه‏ها، رویکردها، و روش‏ها، تهران: سخن.
کلینی، محمد بن یعقوب (1387). الاصول من الکافی، صحّحه و علّق علیه علی الکبر الغفّاری، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مایل هروی، نجیب (1380). تاریخ دست‏نویس‏پردازی و تصحیح انتقادی دست‏نویس‏های خطی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مجرد، مجتبی (1393الف). «زمینه‏های پیدایش و تطور دانش تصحیح متن در جهان اسلام»، فصل‏نامة مطالعات ملی کتاب‏داری و سازما‏ن‏دهی اطلاعات، س 25، ش 2.
مجرد، مجتبی (1393ب). «سنت تصحیح متن در ایران پس از اسلام»، رسالۀ دکتری در رشتۀ زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی، مشهد.
مولوی، جلال‏الدین محمد (1084ق). مثنوی معنوی، تصحیح عبداللطیف عباسی، دست‏نویس خطی محفوظ در کتابخانة مجلس شورای اسلامی مورخ 1084 قمری، شمارۀ بازیابی: 4675.
مینوی، مجتبی (1339). «جامع‏التواریخ: رشید‏الدین فضل‏الله همدانی وزیر»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، س4، پیاپی 28: 1-51.
همایی، جلال‏الدین (1361). مختاری‏نامه، تهران: علمی و فرهنگی.
 
Haugen, Odd Einar (2002). The spirit of Lachmann, the spirit of Bédier:Old Norse textual editing in the electronic age, Paper read at the annual meeting of The Viking Society, London: University College, Electronic version, 20 January 2003.
Timpanaro, Sebastiano (2005). The genesis of lachmann’s method, Ltd, London: The University of Chicago press.