نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تکنولوژی آموزشی، دانشکدۀ روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

2 دانشجوی دکترای تکنولوژی آموزشی، دانشکدۀ روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

کتب درسی ویژگی‌‌ها و ابعاد گوناگونی دارد که داوری دربارة کیفیت آن مستلزم ارزیابی همه‌جانبه و نقد و بررسی آن از جوانب مختلف است. درهمین‌راستا، مطالعۀ حاضر با هدف ارائة معیارهایی برای ارزیابی نقادانۀ کتب درسی دانشگاهی ازمنظر اصول طراحی پیام‌‌های آموزشی انجام شد. پژوهش حاضر با روش کیفی از نوع مطالعۀ کتاب‌خانه‌‌ای انجام شد که به‌صورت استقرایی منابع علمی، ازقبیل کتب و مقالات منتشرشده در موضوع موردبررسی، مطالعه و سپس موارد مطرح‌شده طبقه‌بندی و معیارهای جدید برای ارزیابی نقادانۀ کتب درسی ارائه شد. جامعۀ پژوهش حاضر را کلیۀ منابع اطلاعاتی، کتب، و مقالات نمایه‌شده در مجلات معتبر داخلی و خارجی‌ای تشکیل می‌داد که در سال‌های 1380 تا 1396 و 2000 تا 2017 چاپ شده بودند. هم‌چنین نمونه‌گیری، در پژوهش حاضر، به‌روش غیرتصادفی از نوع هدف‌مند انجام شد. نتایج نشان داد که در نقد کتب درسی ‌ـ ‌دانشگاهی علاوه‌بر توجه به بُعد ظاهری، ساختاری، محتوایی، و نگارشی دو بُعد دیگر وجود دارد که اهمیت بالایی دارد و آن عبارت است از بُعد پژوهشی و بُعد آموزشی. درنهایت، می‌توان نتیجه گرفت که اگر بعد آموزشی و پژوهشی در نقد کتب درسی ـ ‌دانشگاهی که نخستین هدف آن انتقال یک پیام آموزشی است نادیده گرفته شود نقد اثر موردنظر ابتر مانده و به غایت مقصود نرسیده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Query on the Components and Aspects of Critical Assessment of Academic Textbooks with an Emphasis on the Principles of Planning and Organizing Educational Messages

نویسندگان [English]

  • Mohammadreza Nili Ahmad Abadi 1
  • Ali Dana 2

1 Associate Professor of Educational Technology, Faculty of Psychology and Education, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran

2 Ph.D. Student of Educational Technology, Faculty of Psychology and Education, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Textbooks have different features and dimensions that reviewing their quality requires studying, criticism, and evaluation from different perspectives. Therefore, this study aimed to provide some criteria for critical assessment of academic textbooks based on principles of educational messages. This is a qualitative library research in which the scientific resources such as books and articles have been studied inductively, and then, the topics were categorized and new criteria for critical assessment of textbooks were presented. The research population of this study included all information resources, books, and indexed articles in the accredited national and international journals published from 2001 to 2017. Moreover, the sampling method of this research was purposive non-random sampling. The results indicated that in the criticism of academic textbooks, other than regarding the formal, structural, content, and writing dimensions, there also exist two more dimensions of a high importance, i.e., the educational and research dimensions. Finally, it can be concluded that in the criticism of academic textbooks, the first purpose of which is the transmission of an educational message, if the educational and research dimensions are ignored, the critique of the book would stay inapplicable and would not satisfy its goals.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Assessment
  • Educational Message
  • Academic Textbooks
  • Educational Content
  • Criticism
آرمند، محمد و دیگران (1376). «ویژگی‌های کتاب درسی مطلوب دانشگاهی از دیدگاه استادان و دانشجویان»، فصل‌نامۀ سخن سمت، ش 2.
ارشاد، فرهنگ (1386-1387). «جایگاه نقد در آموزش علوم اجتماعی: بستری برای توسعۀ علمی ‌ـ فرهنگی»، دوفصل‌نامۀ نامۀ علوم انسانی، ش 17.
اسفندیاری، محمد (1386). «کتاب استاندارد»، در: کتاب نقد و نقد کتاب، تهران: مؤسسۀ خانۀ کتاب.
اکرمی، سیدکاظم (1383). «نقدی بر مقالۀ سخنی نو دربارۀ نقد»، دوفصل‌نامۀ نامۀ علوم انسانی، ش 10.
امیرتیموری، محمدحسن (1390). طراحی پیام‌‌های آموزشی، تهران: سمت.
جمالی زواره، بتول (1387). «بررسی معیارهای تألیف و تدوین کتاب‌های درسی مطلوب رشته‌های دانشکده‌های علوم تربیتی و روان‌شناسی ازنظر صاحب‌نظران برنامۀ درسی، مؤلفان برتر، و دانشجویان سال آخر کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشگاه اصفهان»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه اصفهان.
حسینی، سیدمحمدحسین و معصومه مطور (1391). «نقدی بر کتاب‌های درسی دانشگاهی رشتۀ علوم تربیتی در ایران»، پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، ش 26.
رشیدی، ناصر (1388). «چهارچوبی جامع برای ارزیابی کتاب درسی»، پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، ش 22.
رضی، احمد (1388). «شاخص‌های ارزیابی و نقد کتاب‌های درسی دانشگاهی»، فصل‌نامۀ سخن سمت، ش 21.
سلان، رامان (1385). نظریۀ ادبی و نقد عملی، ترجمۀ جلال سخنور و سیما زمانی، تهران: صبح اندیشه.
شعبانی، حسن (1388). «تحلیل انتقادی منابع دروس آموزش عالی (رویکردها و چالش‌ها)»، فصل‌نامۀ سخن سمت، ش 21.
شیخ، رضا و دیگران (1393). «طراحی چهارچوبی نظام‌مند جهت تدوین کتاب‌های درسی با رویکرد تکنیک طراحی مبتنی‌بر بدیهیات مطالعۀ موردی: چند کتاب مدیریت عملیات، رشتة ام. بی. ای.»، پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، دورۀ هجدهم، ش 33.
لشین، سینتی، جولین پولاک، و چارلز رایگلوث (1394). راهبردها و فنون طراحی آموزشی، ترجمۀ هاشم فردانش، تهران: سمت.
معاونت پژوهشی مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی (1382).  در جست‌وجوی راه‌کارهای درسی، قم: مرکز انتشارات مؤسسۀ آموزش و پژوهش امام‌خمینی.
ملکی، حسن (1387). کتاب درسی (طراحی و تألیف)، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
منصوریان، یزدان (1392). «صد ویژگی کتاب‌های دانشگاهی کارآمد و اثربخش»، پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، دورۀ هفدهم، ش 29.
موسوی، سید فضل‌الله (1381- 1382). «سخنی نو دربارۀ نقد»، دوفصل‌نامۀ نامۀ علوم انسانی، ش 6 و7.
مهرمحمدی، محمود و دیگران (1387). برنامۀ درسی: نظرگاه‌ها، رویکردها، و چشم‌اندازها، تهران: سمت.
میرزایی، سیدآیت‌الله و دیگران (1385). «هم‌ترازخوانی در مجلات علمی (مطالعۀ موردی مجلۀ جامعه‌شناسی ایران)»، مجلۀ جامعه‌شناسی ایران، دورۀ هفتم، ش 4.
نصر، احمدرضا و دیگران (1391). «تبیین معیارهای نگارشی و ساختاری تألیف و تدوین کتاب‌های درسی دانشگاهی رشته‌های علوم تربیتی، مشاوره، و روان‌شناسی»، نامۀ آموزش عالی، دورۀ پنجم، ش 18.
نیک‌‌نفس، سعید و خدیجه علی‌‌آبادی (1392). «نقش تحلیل محتوا در فرایند آموزش و طراحی کتاب‌های درسی»، مجلۀ جهانی رسانه (نسخۀ فارسی)، دورۀ هشتم، ش 2.
یارمحمدیان، محمدحسین، محمد آرمند، و هاجر زارعی (1388). «ارزیابی کتاب‌های درسی دانشگاهی علوم انسانی براساس شاخص‌های مطلوب»، پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، دورۀ چهاردهم، ش 23.
 
Ernst, F. (2012).  “Fachdidaktische Lehrbüchern für der Rechnungswesenunterricht Deutschland und der USA”, Doctoral Dissertation, Jena, Friedrich-Schiller-Universität Jena.
Hey, J. et al. (2008). “Analogies and Metaphors in Creative Design”, International Journal of Engineering Education24(2).
Keklik, İ. (2011). “A Content Analysis of Developmental Psychology Sections of Educational Psychology Textbooks Used for Teachers Education in Turkey”, Procedia-Social and Behavioral Sciences12.
Mahmood, K., M. Z. Iqbal & M. Saeed (2009). “Textbook Evaluation through Quality Indicators: The Case of Pakistan”, Bulletin of Education and Research31(2).