هدف اصلی این مقاله، تحلیل و نقد ایدههای ایدئولوژیکِ تاریخنگاری شاه اسماعیل اول صفوی در کتاب ایران در عصر صفوی نوشتۀ علیاکبر ولایتی است. این کتاب در 656 صفحه، در یک مقدمه و پنج فصل با هدف بررسی تاریخ ایران در عصر صفویه سامان یافته است. نویسنده مقاله کوشیده است پیش از ورود به متن اصلی، سابقهای از کاربست رهیافتهای ایدئولوژیک را در تاریخنگاری عصر صفویه به دست دهد. در این مسیر، دو رویکرد کلی ایدئولوژیک منتقد و رسمی شناسایی و معرفی شده است که در پسِ پشت هر دو میتوان به وضوح از ایدههای سیاسی یا مذهبی سراغ گرفت. از نگاه نویسنده مقاله، کتاب تاریخ ایران در عصر صفوی در ذیل آثاری قرار میگیرد که میتوان از آن به عنوان آثار تاریخنگارانۀ ایدئولوژیک رسمی یاد کرد. نویسندۀ مقاله با توجه به اهمیت صدر تاریخ صفویه در دو گونه تاریخنگاری منتقد و رسمی ایدئولوژیک، کوشیده است با محور قرار دادن دوره شاه اسماعیل اول، دستور کارهای ایدئولوژیک رسمی را در این کتاب شناسایی و استخراج کند. در این مسیر، نویسنده ضمن نقد داده های مبتنی بر منابع مطالعاتی، کوشیده است با اتکاء بر منابع دست اول، رویدادهای دستخوش خوانشهای ایدئولوژیک را دستهبندی و سپس بر اساس دستور کارهای شناساییشده تحلیل کند.
Assistant Professor at Department of Iranian Studies, Ayatollah Haeri University of Meybod
چکیده [English]
The main purpose of this article is to analyze and critique the ideological ideas of the historiography of Shah Isma'il I Safavid in the book of Iran in the Safavid Era by Ali Akbar Velayati. This book is organized in 656 pages, in one introduction and five chapters, with the aim of examining Iranian history during the Safavid Era. Before attempting to enter the main part of the article, the author has tried to draw up a record of the use of ideological approaches in the history of the Safavid Era. In this way, there are two general and ideological critical and formal approaches that can be explicitly taken from political or religious ideas behind both. From the author's point of view, the history of Iran in the Safavid Era is based on works that can be considered as ideological official works. Given the importance of the Safavid history in two types of critical and official ideological historiography, the author has tried to identify and extract the official ideological agenda in the book, focusing on the period of Shah Isma'il I. In this way, the author, while criticizing the sources of study data, has tried to classify events that have undergone ideological readings based on first-hand resources and then analyze according to the identified agenda.
کلیدواژه‌ها [English]
Shah Isma'il I, Ideological Agendas, Historiography, Ali Akbar Velayati
پارسادوست، منوچهر (1375). شاه اسماعیل اول، پادشاهی با اثرهای دیرپای در ایران و ایرانی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
پازوکی، شهرام (1379). «تصوف علوی: گفتاری در باب انتساب سَلاسل صوفیه به حضرت علی (ع)»، اندیشۀ دینی، ش 5 و 6، پاییز و زمستان، صص 59-74.
تاریخ عالمآرای صفوی (1350). به کوشش یدالله شکری، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
تکمیلهمایون، ناصر (1382). «نقش تشیع در جنبشهای سیاسیِ صوفیان قزلباش»، تاریخ اسلام، ش 13، بهار، صص 159-194.
جعفریان، رسول (1393). تاریخ ایران از آغاز اسلام تا پایانِ صفویان، تهران: علم.
جعفریان، رسول (1395). تاریخ تشیع در ایران، از آغاز تا پایانِ قرن نُهم هجری، تهران: علم.
جعفریان، رسول (1379). صفویه در عرصۀ دین، فرهنگ و سیاست، قم: پژوهشکدۀ حوزه و دانشگاه.
جهانگشای خاقان (1364). با مقدمه و پیوستها و فهارس از الله دتا مضطر، اسلامآباد: مرکزِ تحقیقاتِ فارسی ایران و پاکستان.
حسینی استرآبادی، سیدحسن بن مرتضی (1364). از شیخ صفی تا شاه صفی، به اهتمامِ احسان اشراقی، تهران: علمی.
خاوری، اسدالله (1383). ذَهَبیه، تهران: دانشگاه تهران.
خلیلی، نسیم (1392). گفتمان نجاتبخشی در ایران عصر صفوی، تهران: علمی و فرهنگی.
خواندمیر، امیرمحمود (1370). تاریخ شاه اسماعیل و شاه طهماسب صفوی، تصحیح و تحشیۀ محمدعلی جراحی، تهران: گستره.
خواندمیر، غیاثالدین بن همامالدین الحسینی (1333). تاریخِ حَبیبالسیر فی اخبار افراد بشر، جلد چهارم، تهران: خیام.
رحیملو، یوسف (1393). «ایران در عصر صفویه»، تاریخ جامع ایران، جلدِ دهم، تهران: مرکز دایرهالمعارفِ بزرگ اسلامی.
رستمی، عادل (1385). «مناسبات تشیع و تصوف در آناتولی و تأثیر آن بر همگراییِ صفویان و تُرکمنان این منطقه»، تاریخ اسلام در آینه پژوهش، ش 12، زمستان، صص 41-70.
رضوی، سیداطهر عباس (1380). تاریخِ تصوف در هند، ترجمۀ منصور معتمدی، جلد اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
زنجانی، شیخ ابراهیم (بیتا). مکالمات با نورالانوار؛ بیجا: بینا.
سالاری شادی، علی (1393). «نقد و بررسی نظریههای موجود دربارۀ تشکیل حاکمیت صفویه»، دو فصلنامۀ علمی- پژوهشی تاریخنامۀ ایران بعد از اسلام، سال پنجم، شمارۀ نهم، پاییز و زمستان، صص 71-106.
سفرنامههای ونیزیان در ایران (1349). ترجمۀ منوچهر امیری، تهران: خوارزمی.
سومر، فاروق (1371). نقش تُرکانِ آناتولی در تشکیل و توسعۀ دولت صفوی، ترجمۀ احسان اشراقی و محمدتقی امامی، تهران: گستره.
سیوری، راجر (1392). ایران عصر صفوی، ترجمۀ کامبیز عزیزی، تهران: مرکز.
شریعتی، علی (1360). سخنرانیِ «از کجا آغاز کنیم؟»، در مجموعۀ آثار (چه باید کرد؟)، ج 20، تهران: دفتر تدوین و تنظیم مجموعۀ آثار معلمِ شهید دکتر علی شریعتی، صص 249-294.
طالبوف، عبدالرحیم (1347). مَسالکالمُحسنین، به کوشش باقر مؤمنی، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی.
طهماسب (شاه) (1363). تذکرۀ شاه طهماسب، با مقدمه و فهرست اعلام امرالله صفری، تهران: شرق.
عبادی، مهدی (1388). «حکومتگران و تحولات مذهبی آذربایجان»، تاریخ و تمدن اسلامی، سال پنجم، ش 10، پاییز و زمستان، صص 107-140.
عبدیبیگ شیرازی (1369). تکملهالاخبار، با مقدمه، تصحیح و تعلیقات عبدالحسین نوایی، تهران: نی.
غفاریفرد، عباسقلی (1393). تاریخپژوهی در آسیبشناسیِ اخلاقیِ ایرانیها، تهران: دات.
غفاری قزوینی، قاضی احمد (1343). تاریخِ جهانآرا، تهران: حافظ.
فرزام، حمید (1374). تحقیق در احوال و نقد آثار و افکار شاه نعمتالله ولی، تهران: سروش.
فلور، ویلم (2010). تاریخ اجتماعی مناسبات سکسی در ایران، ترجمۀ محسن مینوخِرد، استکهلم: فردوسی.
قاجار، ابوالحسن میرزا (شیخالرئیس قاجار) (1362). اتحاد اسلام، به کوشش صادق سجادی، تهران: نشر تاریخ ایران. قاضی احمد قمی (1383). خلاصهالتواریخ، تصحیح احسان اشراقی، تهران: دانشگاه تهران.
قزوینی، یحیی بن عبداللطیف (1363). ُلبّالتواریخ، تهران: بنیاد گویا.
قوچانی، محمد (1395). «بازگشت به تشیع صفوی»، مهرنامه، سال هفتم، ش 50، دیماه، صص 20-28.
کرمانی، میرزا آقاخان (2000). سه مکتوب، به کوشش و ویرایش بهرام چوبینه، اِسِن: بینا.
کسروی، احمد (1323الف). بهاییگری، تهران: پیمان.
کسروی، احمد. (1379). شیخ صفی و تبارش، تهران: فردوسی.
کسروی، احمد (1377). شیعیگری، آلمان: آزاده.
کسروی، احمد (1323ب). صوفیگری، تهران: پیمان.
کسروی، احمد (بیتا). ورجاوند بنیاد، تهران: رُشدیه.
لینگز، مارتین (1360). عارفی از الجزایر، ترجمۀ نصرالله پورجوادی، تهران: مرکزِ ایرانی مطالعۀ فرهنگها.
مستشارالدوله، میرزا یوسف (بیتا). یک کلمه، به کوشش باقر مؤمنی، بیجا: بینا.
مُلاییِ توانی، علیرضا (1390). «ملاحظاتی روششناختی در چیستی و اعتبارِ تاریخنگاریهای رسمی»، تاریخنگری و تاریخنگاری، ش 7، بهار و تابستان، صص 87-114.
میرخواند، میرمحمد بن سیدبرهانالدین خاوندشاه (1339). تاریخ روضهالصفا، جلد هفتم، تهران: مرکزی، خیام، پیروز.
میرزا ملکمخان (بیتا). مجموعۀ آثار میرزا ملکمخان، تدوین و تنظیم از محمد محیططباطبایی، تهران: علمی.
واصفی، زینالدین محمود (1349). بدایعالوقایع، تصحیح الکساندر بلدروف، جلد اول، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
والۀ قزوینیِ اصفهانی، محمدیوسف (1372). خُلدِ برین، به کوشش میرهاشم محدث، تهران: بنیاد موقوفات افشار. ولایتی، علیاکبر (1393). ایران در عصر صفوی، تهران: امیرکبیر.
ولایتی، علیاکبر (1393). ایران در عصر صفوی، تهران: امیرکبیر.
هینتس، والتر (1377). تشکیل دولت ملّی در ایران، ترجمۀ کیکاوس جهانداری، تهران: خوارزمی.
ابتدای صفحه