نوع مقاله : علمی- پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه ایرانشناسی، دانشگاه میبد
چکیده
هدف اصلی نگارش این مقاله تحلیل و نقد ایدههای ایدئولوژیکِ تاریخنگاری شاهاسماعیل اول صفوی در کتاب ایران در عصر صفوی نوشتۀ علیاکبر ولایتی است. این کتاب در 656 صفحه، در یک مقدمه و پنج فصل با هدف بررسی تاریخ ایران در عصر صفویه سامان یافته است. نویسندة مقاله کوشیده است پیش از ورود به متن اصلی، سابقهای ازکاربست رهیافتهای ایدئولوژیک را در تاریخنگاری عصر صفویه بهدست دهد. در این مسیر، دو رویکرد کلی ایدئولوژیک منتقد و رسمی شناسایی و معرفی شده است که در پسِ پشت هردو میتوان بهوضوح از ایدههای سیاسی یا مذهبی سراغ گرفت. ازنگاه نویسندة مقاله، کتاب تاریخ ایران در عصر صفوی در ذیل آثاری قرار میگیرد که میتوان از آن بهعنوان آثار تاریخنگارانۀ ایدئولوژیک رسمی یاد کرد. نویسندۀ مقاله باتوجهبه اهمیت صدر تاریخ صفویه در دو گونة تاریخنگاری منتقد و رسمی ایدئولوژیک کوشیده است با محورقراردادن دورة شاهاسماعیل اول، دستورکارهای ایدئولوژیک رسمی را در این کتاب شناسایی و استخراج کند. در این مسیر، نویسنده ضمن نقد دادههای مبتنیبر منابع مطالعاتی کوشیده است با اتکا بر منابع دستاول، رویدادهای دستخوش خوانشهای ایدئولوژیک را دستهبندی و سپس براساس دستورکارهای شناساییشده تحلیل کند.
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
A Critique of Iran in the Safavid Era
نویسنده [English]
- Behzad Karimi
Assistant Professor at Department of Iranian Studies, Ayatollah Haeri University of Meybod
چکیده [English]
The main purpose of this article is to analyze and criticize the ideological ideas of the historiography of Shah Isma'il I Safavid in the book of Iran in the Safavid Era by Ali Akbar Velayati. This book is organized in 656 pages, in one introduction and five chapters, with the aim of examining Iranian history during the Safavid Era. Before attempting to enter the main part of the article, the author has tried to draw up a record of the use of ideological approaches in the history of the Safavid Era. In this way, there are two general and ideological critical and formal approaches that can be explicitly taken from political or religious ideas behind both. From the author's point of view, the history of Iran in the Safavid Era is based on works that can be considered as ideological official works. Given the importance of the Safavid history in two types of critical and official ideological historiography, the author has tried to identify and extract the official ideological agenda in the book, focusing on the period of Shah Isma'il I. In this way, the author, while criticizing the sources of study data, has tried to classify events that have undergone ideological readings based on first-hand resources and then analyze according to the identified agenda.
کلیدواژهها [English]
- Shah Isma'il I
- Ideological Agendas
- Historiography
- Ali Akbar Velayati
آخوندزاده، میرزا فتحعلی (1357)، مکتوبات، بهکوشش باقر مؤمنی، تبریز: احیاء.
اسپناقچی پاشازاده، محمدعارف (1379)، انقلاب الاسلام بین الخواص و العوام، بهکوشش رسول جعفریان، قم: دلیل ما.
اسکندربیک تُرکمان (1382)، تاریخِ عالمآرای عباسی، بهکوشش ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
اوزون چارشیلی، اسماعیل حقی (1368)، تاریخ عثمانی، ترجمۀ ایرج نوبخت، تهران: کیهان.
بوداق منشی قزوینی (1387)، جواهر الاخبار، تصحیح محسن بهرامنژاد، تهران: میراثِ مکتوب.
پارسادوست، منوچهر (1375)، شاه اسماعیل اول، پادشاهی با اثرهای دیرپای در ایران و ایرانی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
پازوکی، شهرام (1379)، «تصوف علوی: گفتاری درباب انتساب سَلاسل صوفیه به حضرت علی (ع)»، اندیشۀ دینی، ش 5 و 6، پاییز و زمستان.
تاریخ عالمآرای صفوی (1350)، بهکوشش یدالله شکری، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
تکمیل همایون، ناصر (1382)، «نقش تشیع در جنبشهای سیاسیِ صوفیان قزلباش»، تاریخ اسلام، ش 13، بهار.
جعفریان، رسول (1393)، تاریخ ایران از آغاز اسلام تا پایانِ صفویان، تهران: علم.
جعفریان، رسول (1395)، تاریخ تشیع در ایران، از آغاز تا پایانِ قرن نُهم هجری، تهران: علم.
جعفریان، رسول (1379)، صفویه در عرصۀ دین، فرهنگ، و سیاست، قم: پژوهشکدۀ حوزه و دانشگاه.
جهانگشای خاقان (1364)، با مقدمه و پیوستها و فهارس از الله دتا مضطر، اسلامآباد: مرکزِ تحقیقاتِ فارسی ایران و پاکستان.
حسینی استرآبادی، سیدحسن بن مرتضی (1364)، از شیخ صفی تا شاه صفی، بهاهتمامِ احسان اشراقی، تهران: علمی.
خاوری، اسدالله (1383)، ذَهَبیه، تهران: دانشگاه تهران.
خلیلی، نسیم (1392)، گفتمان نجاتبخشی در ایران عصر صفوی، تهران: علمی و فرهنگی.
خواندمیر، امیرمحمود (1370)، تاریخ شاهاسماعیل و شاهطهماسب صفوی، تصحیح و تحشیۀ محمدعلی جراحی، تهران: گستره.
خواندمیر، غیاثالدین بن همامالدین الحسینی (1333)، تاریخِ حَبیب السیر فی اخبار افراد بشر، ج 4، تهران: خیام.
رحیملو، یوسف (1393)، «ایران در عصر صفویه»، تاریخ جامع ایران، ج 10، تهران: مرکز دایرةالمعارفِ بزرگ اسلامی.
رستمی، عادل (1385)، «مناسبات تشیع و تصوف در آناتولی و تأثیر آن بر همگراییِ صفویان و تُرکمنان این منطقه»، تاریخ اسلام در آینة پژوهش، ش 12، زمستان.
رضوی، سیداطهر عباس (1380)، تاریخِ تصوف در هند، ترجمۀ منصور معتمدی، ج 1، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
روملو، حسنبیگ (1384)، احسن التواریخ، تصحیح و تحشیۀ عبدالحسین نوایی، ج 2، تهران: اساطیر.
زنجانی، شیخ ابراهیم (بیتا)، مکالمات با نورالانوار، بیجا.
سالاری شادی، علی (1393)، «نقد و بررسی نظریههای موجود دربارۀ تشکیل حاکمیت صفویه»، دوفصلنامۀ علمیـ پژوهشی تاریخنامۀ ایران بعد از اسلام، س 5، ش 9، پاییز و زمستان.
سفرنامههای ونیزیان در ایران (1349)، ترجمۀ منوچهر امیری، تهران: خوارزمی.
سومر، فاروق (1371)، نقش تُرکانِ آناتولی در تشکیل و توسعۀ دولت صفوی، ترجمۀ احسان اشراقی و محمدتقی امامی، تهران: گستره.
سیوری، راجر (1392)، ایران عصر صفوی، ترجمۀ کامبیز عزیزی، تهران: مرکز.
شریعتی، علی (1360)، سخنرانیِ «از کجا آغاز کنیم؟»، در مجموعۀ آثار (چه باید کرد؟)، ج 20، تهران: دفتر تدوین و تنظیم مجموعهآثار معلمِ شهید دکتر علی شریعتی.
طالبوف، عبدالرحیم (1347)، مَسالک المُحسنین، بهکوشش باقر مؤمنی، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی.
طباطبایی، سیدجواد (1385)، مکتب تبریز، تبریز: ستوده.
طهماسب (شاه) (1363)، تذکرۀ شاه طهماسب، با مقدمه و فهرست اعلام امرالله صفری، تهران: شرق.
عبادی، مهدی (1388)، «حکومتگران و تحولات مذهبی آذربایجان»، تاریخ و تمدن اسلامی، س 5، ش 10، پاییز و زمستان.
عبدیبیگ شیرازی (1369)، تکملة الاخبار، با مقدمه، تصحیح، و تعلیقات عبدالحسین نوایی، تهران: نی.
غفاریفرد، عباسقلی (1393)، تاریخپژوهی در آسیبشناسیِ اخلاقیِ ایرانیها، تهران: دات.
غفاری قزوینی، قاضی احمد (1343)، تاریخِ جهانآرا، تهران: حافظ.
فرزام، حمید (1374)، تحقیق در احوال و نقد آثار و افکار شاه نعمتالله ولی، تهران: سروش.
فلور، ویلم (2010)، تاریخ اجتماعی مناسبات سکسی در ایران، ترجمۀ محسن مینوخِرد، استکهلم: فردوسی.
قاجار، ابوالحسن میرزا (شیخالرئیس قاجار) (1362)، اتحاد اسلام، بهکوشش صادق سجادی، تهران: تاریخ ایران.
قاضی احمد قمی (1383)، خلاصة التواریخ، تصحیح احسان اشراقی، تهران: دانشگاه تهران.
قزوینی، یحیی بن عبداللطیف (1363)، ُلبّ التواریخ، تهران: بنیاد گویا.
قوچانی، محمد (1395)، «بازگشت به تشیع صفوی»، مهرنامه، س 7، ش 50.
کرمانی، میرزا آقاخان (2000)، سه مکتوب، بهکوشش و ویرایش بهرام چوبینه، اِسِن: بینا.
کسروی، احمد (1323 الف)، بهاییگری، تهران: پیمان.
کسروی، احمد (1379)، شیخ صفی و تبارش، تهران: فردوسی.
کسروی، احمد (1377)، شیعیگری، آلمان: آزاده.
کسروی، احمد (1323 ب)، صوفیگری، تهران: پیمان.
کسروی، احمد (بیتا)، ورجاوند بنیاد، تهران: رُشدیه.
لینگز، مارتین (1360)، عارفی از الجزایر، ترجمۀ نصرالله پورجوادی، تهران: مرکزِ ایرانی مطالعۀ فرهنگها.
مستشارالدوله، میرزا یوسف (بیتا)، یک کلمه، بهکوشش باقر مؤمنی، بیجا.
مُلاییِ توانی، علیرضا (1390)، «ملاحظاتی روششناختی در چیستی و اعتبارِ تاریخنگاریهای رسمی»، تاریخنگری و تاریخنگاری، ش 7، بهار و تابستان.
میرخواند، میرمحمد بن سیدبرهانالدین خاوندشاه (1339)، تاریخ روضة الصفا، ج 7، تهران: مرکزی؛ خیام؛ پیروز.
میرزا ملکمخان (بیتا)، مجموعهآثار میرزا ملکمخان، تدوین و تنظیم از محمد محیططباطبایی، تهران: علمی.
واصفی، زینالدین محمود (1349)، بدایع الوقایع، تصحیح الکساندر بلدروف، ج 1، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
والۀ قزوینیِ اصفهانی، محمدیوسف (1372)، خُلدِ برین، بهکوشش میرهاشم محدث، تهران: بنیاد موقوفات افشار.
ولایتی، علیاکبر (1393)، ایران در عصر صفوی، تهران: امیرکبیر.
هینتس، والتر (1377)، تشکیل دولت ملّی در ایران، ترجمۀ کیکاوس جهانداری، تهران: خوارزمی.