نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای تاریخ، زبان‌ها، و تمدن‌های دنیای باستان، استادیار گروه تاریخ و ایران‌شناسی، دانشگاه اصفهان. ایران.

2 دانشجوی دکتری تاریخ ایران باستان، دانشگاه اصفهان. ایران.

چکیده

رویکرد مورخان معاصر غربی به اصطلاح «فیل‌‌هلن» بر سکه‌‌های اشکانی بیان‌گر دو نوع تعبیر است. برخی برتری فرهنگ یونانی به فرهنگ ایرانی را قائل شده‌‌اند و این را تسلیم بی‌‌قیدوشرط فرهنگی قلمداد کرده‌‌اند. برخی دیگر، که بیش‌تر نتیجۀ نگاه مورخان متأخر غربی است، استفاده از این اصطلاح را نوعی «ترفند سیاسی» ازجانب پادشاهان اشکانی قلمداد کرده‌‌اند تا از این طریق بتوانند مهاجران یونانیِ قلمرو پادشاهی خویش را در کنترل درآورند. در این دیدگاه، بهره‌‌گیری از این اصطلاح بر سکه‌‌های اشکانی نه به‌معنای تسلیم بی‌‌قیدوشرط فرهنگ ایرانی درمقابل فرهنگ یونانی بوده و نه همة معنای آن در اهداف الزاماً سیاسی خلاصه می‌‌شده‌ ‌است. آن‌‌چه در دوران یونانی‌‌مآبی و به‌خصوص تحت‌‌تأثیر اندیشه‌‌های رواقی و ریشه‌‌های ایرانی آن ایجاد شده بود نگرشی جهانی به مفهومِ انسانیت بود که با رویکرد یونانیان پیش از آن تفاوتی شگرف داشت. این موضوع با تلقی ایرانیان از جامعة جهانی سازگاری داشت که برآمده از اندیشه‌‌های مزدیسنای دوران هخامنشی بود. از‌این‌رو، پادشاهان اشکانی با استفاده از این تعبیر درحقیقت نوعی از فرهنگ یونانی را می‌‌ستایند که نگرشی جهانی و غیرنژادی به جامعة انسانی دارد و از این طریق مقدمات جذب آنان در فرهنگ ایرانی را فراهم می‌‌‌‌کنند. این پژوهش با بهره‌‌گیری از شواهد مکتوب و مادی بر آن ‌‌است با نشان‌‌دادن تفاوت فرهنگی یونانیان و ایرانیان دورانِ یونانی‌‌مآبی و پیش از آن قضاوتی بینابین با رویکردی فرهنگی ـ جامعه‌‌شناختی ارائه دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Critical Analysis on the Concept of "Philhellen" on Parthian Coins

نویسندگان [English]

  • Esmaeil Sangari 1
  • Alireza Karbasi 2

1 Assistance Professor, Department of History and Iranology, PhD in Ancient History, Languages, and Civilization, University of Isfahan, Isfahan, Iran

2 PhD Candidate in the History of Ancient Iran, University of Isfahan, Isfahan, Iran.

چکیده [English]

The approach of contemporary western historians on the term of “Philhellen” on the coins of the Parthian kings has two types of interpretations. Some consider the superiority of Greek culture to Persian culture in Parthian period, and it is considered as a kind of unconditional and cultural surrender to Greek culture. Some other viewpoints, most of which are based on the later Western historians’ viewpoints, are that this term was used as a "political trick" by Parthian kings in order to control the Greek settlers in their territory. In this view, the use of the term on Parthian coins has not meant the unconditional surrender of Iranian culture to Greek culture, and its whole meaning has not been summed up in political goals, necessarily. What was created during Helenism and especially under the influence of stoic thoughts and its Iranian roots of thought was a global approach to the concept of humanity, which was fundamentally different from that of the Greeks before. This issue was compatible with Iranians’ perception from the global society that was rooted in Zoroastrian thoughts in Achaemenid period. Thus, the Parthian kings, using this interpretation, in fact, admire a kind of Greek culture that has a global and non-transcendental attitude towards human society and so that paved the way for its absorption in Iranian culture. This paper aims to provide a moderate judgment with a cultural-sociological approach by showing the cultural difference between Greeks and Iranians in the Hellenistic period and before that, using literary and archaeological evidence, with a descriptive-analytical method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Post-Achaemenid Cosmopolitianism
  • Parthians
  • Philhellen
  • Greece
  • Hellenism
ارسطو (1349)، سیاست، ترجمۀ حمید عنایت، تهران: شرکت سهامی کتاب‌‌های جیبی.
استرابو (1382)، جغرافیای استرابو (سرزمین‌‌های زیر فرمان هخامنشیان)، ترجمة همایون صنعتی‌‌زاده، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
اوستا (کهن‌‌ترین‌‌ سرودهای ‌‌ایرانیان) (1387)، گزارش ‌‌و پژوهش‌‌ جلیل دوستخواه، تهران: مروارید.
اولانسی، دیوید (1387)، پژوهشی نو در میتراپرستی، ترجمة‌‌ مریم ‌‌امینی، تهران: چشمه.
برن، ژان (1356)، فلسفة رواقی، ترجمة سیدابوالقاسم‌‌ پورحسینی، تهران: کتاب‌‌های سیمرغ.
بریان، پی‌‌یر (1386)، وحدت سیاسی و تعامل فرهنگی در شاهنشاهی هخامنشی، ترجمة ناهید ‌‌فروغان، تهران: اختران.
بریان، پی‌‌یر (1397)، «آسیای ‌‌صغیر در بستر امپراتوری هخامنشی»، سخن‌رانی پی‌‌یر بریان در دانشگاه اصفهان، دانشکدۀ ادبیات و علوم ‌‌انسانی، به‌مناسبت شصتمین سال تأسیس دانشکدۀ ادبیات‌‌ و‌‌ علوم انسانی.
بریان، پی‌‌یر (1393)، «نامۀ سرگشاده به اسکندر کبیر»، ترجمة مهشید نونهالی، از مجموعۀ هزاره‌‌های دنیای باستان، با مقدمه و ویراستاری ‌‌علمی اسماعیل سنگاری، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
بنونیست، امیل (1386)، دین ایرانی برپایة متن‌‌های معتبر یونانی، ترجمة بهمن سرکاراتی، تهران: قطره.
بویس، مری (1375)، تاریخ کیش زرتشت، ج 2، هخامنشیان، ترجمة همایون صنعتی‌‌زاده، تهران: توس.
بویس، مری و فرانتس گِرُنه (1375)، تاریخ کیش زردشت، ج 3، پس از اسکندر گجسته، ترجمة همایون صنعتی‌‌زاده، تهران: توس.
بیکرمان (1383)، تاریخ سیاسی دورة سلوکی و اشکانی، از مجموعة پژوهش دانشگاه کمبریج، ج 3، ترجمة حسن ‌‌انوشه، تهران: امیرکبیر.
پانوسی، استفان (2536)، تأثیر فرهنگ و جهان‌‌بینی ایرانی بر افلاطون، تهران: انجمن شاهنشاهی فلسفۀ ‌‌ایران.
دوشن‌‌گیمن، ژاک (1387)، واکنش غرب دربرابر زردشت، ترجمة تیمور قادری، تهران: مهتاب.
دوشن‌‌گیمن، ژاک (1385)، اورمزد و اهریمن، ماجرای دوگانه‌‌باوری در عهد باستان، ترجمة عباس‌ ‌باقری، تهران: فرزان‌‌روز.
دوشن‌‌گیمن، ژاک (1385)، «ایران و یونان در کوماژن»، از مجموعة دین مهر در جهان باستان، ترجمة مرتضی ثاقب‌‌فر، تهران: توس.
دیاکونوف، میخائیل میخائیلوویچ (1390)، تاریخ ایران باستان، ترجمة روحی ارباب، تهران: علمی و فرهنگی.
رجبی، پرویز (1381)، هزاره‌‌های ‌‌گمشده، ج 4، اشکانیان، تهران: توس.
زرین‌‌کوب، عبدالحسین (1390)، تاریخ مردم ایران (قبل ‌‌از اسلام)، تهران: امیرکبیر.
زرین‌کوب، روزبه و فرشید نادری (1393)، «اشکانیان و سنت‌‌های کهن ایرانی: پای‌بندی یا عدم تقید اشکانیان به سنت‌‌ها و مواریث فرهنگ ایرانی»، جستارهای تاریخی، س 5، ش 2.
زنر، آر. سی. (1389)، طلوع و غروب زردشتی‌‌گری، ترجمة تیمور قادری، تهران: امیرکبیر.
سلوود، دیوید (1383)، سکه‌‌های پارتی، از مجموعة پژوهش دانشگاه کیمبریج، ج 3، ترجمة حسن انوشه، سرویراستار احسان یارشاطر، تهران: امیرکبیر.
سنگاری، اسماعیل و علیرضا کرباسی (1394)، «شکل‌‌گیری نخستین بنیادهای جهانی‌‌شدن در عصر هخامنشی با رویکردی دینی»، پژوهش‌‌های تاریخی، دورۀ جدید، س 7، ش 1.
شارپ، رلف‌‌نارمن (1346)، فرمان‌‌های شاهنشاهان هخامنشی، شیراز: دانشگاه پهلوی شیراز.
شکوری‌‌فر، ملیحه و سیروس‌‌ نصرالله‌‌زاده (1395)، «پیگیری سنت‌‌های ایرانی در سکه‌‌های اشکانی»، جستارهای تاریخی، س 7، ش 1.
شیپمان، کلاوس (1386)، مبانی تاریخ پارتیان، ترجمة هوشنگ صادقی، تهران: فرزان‌‌‌روز.
عالم، عبدالرحمن (1384)، تاریخ فلسفة سیاسی غرب (از آغاز تا پایان سده‌‌های میانه)، تهران: وزارت امور خارجه.
فرای، ریچارد نلسون (1380)، تاریخ باستانی ایران، ترجمة مسعود رجب‌‌نیا، تهران: علمی ‌‌و فرهنگی.
قادری، حاتم (1388)، ایران و یونان، فلسفه در لابه‌لای سیاست و در بستر تاریخ، تهران: نگاه معاصر.
کاپلستون، فردریک (1388)، تاریخ فلسفه، ج 1، یونان و روم، ترجمة سیدجلال‌‌الدین مجتبوی، تهران: علمی‌‌ و ‌‌فرهنگی.
کالج، مالکوم (1388)، اشکانیان (پارتیان)، ترجمة مسعود رجب‌‌نیا، تهران: هیرمند.
کخ، هایدماری (1380)، از زبان داریوش، ترجمة پرویز رجبی، تهران: کارنگ.
کوک، جان مانوئل (1390)، شاهنشاهی هخامنشی، ترجمة مرتضی ثاقب‌‌فر، تهران: ققنوس.
کولپ، کارستن (1389)، سیر و تحول اندیشة‌‌ دینی، از مجموعة پژوهش دانشگاه کیمبریج، ج 3، سرویراستار احسان یارشاطر، ترجمة حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
کومون، فرانس ‌‌والری‌‌ ماری (1383)، ادیان شرقی در کافرکیشی رومی، ترجمة تیمور قادری، تهران: امیرکبیر.
گاتری، دبلیو. کی. سی. (1375)، تاریخ فلسفۀ یونان، ج 1، تالس، ترجمة مهدی قوام صفری، تهران: فکر روز.
گاتری، دبلیو. کی. سی. (1375)، تاریخ فلسفۀ یونان، ج 3، فیثاغورس و فیثاغوریان، ترجمة مهدی قوام ‌‌صفری، تهران: فکر روز.
گاتری، دبلیو. کی. سی. (1376)، تاریخ فلسفۀ یونان، ج 5، هراکلیتوس، ترجمة مهدی قوام صفری، تهران: فکر روز.
گاتری، دبلیو. کی. سی. (1375)، تاریخ فلسفۀ یونان، ج 10، سوفسطاییان، ترجمۀ حسن فتحی، تهران: فکر روز.
گاسکه، آمده (1390)، پژوهش در کیش و اسرار میترا، ترجمة جلال ستاری، تهران: میترا.
گیرشمن، رومن (1388)، ایران از آغاز تا اسلام، ترجمة محمود بهفروزی، تهران: جامی.
لائرتیوس، دیوگنس (1393)، فیلسوفان یونان، ترجمۀ بهراد رحمانی، تهران: مرکز.
لوزینسکی، فیلیپ (1380)، خاستگاه ‌‌پارت‌‌ها، ترجمة رقیه بهزادی، تهران: پژوهنده.
لوکونین، و. گ. (1383)، نهادهای سیاسی، اجتماعی و اداری: مالیات‌‌ها و بازرگانی، از مجموعۀ پژوهش تاریخ کیمبریج، ج 3، سرویراستار احسان یارشاطر، ترجمة حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
مجتبایی، فتح‌‌الله (1354)، شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان، تهران: انجمن فرهنگ ایران باستان.
مک‌‌نیل، ویلیام هاردی (1388)، بیداری غرب، ترجمة مسعود رجب‌‌نیا، تهران: علمی و فرهنگی.
ملاصالحی، حکمت‌‌الله (1388)، «تأثیر و تأثر تاریخ و باستان‌‌شناسی»، ماه‌نامة تخصصی تاریخ و جغرافیا، دورۀ جدید، مسلسل 137.
مینوی خرد (1385)، ترجمة احمد تفضلی، به‌کوشش ژاله آموزگار، تهران: توس.
نیبرگ، هنریک ساموئل (1383)، دین‌‌های ایران باستان، ترجمة سیف‌‌الدین نجم‌‌آبادی، کرمان: دانشگاه شهید باهنر کرمان.
نیولی، گراردو (1390)، از زردشت تا مانی، ترجمة آرزو رسولی، تهران: ماهی.
نیولی، گراردو (1387)، آرمان ‌‌ایران، جستاری در خاستگاه نام ایران، ترجمة سیدمنصور سیدسجادی، تهران: پیشین‌‌پژوه.
ولسکی، یوزف (1391)، شاهنشاهی اشکانی، ترجمة مرتضی ثاقب‌‌فر، تهران: ققنوس.
ویدن‌‌گرن، گئو (1390)، مانی و تعلیمات او، ترجمة نزهت صفای اصفهانی، تهران: نشر مرکز.
ویسهوفر، یوزف (1390)، ایران‌‌ باستان، ترجمة مرتضی ثاقب‌‌فر، تهران: ققنوس.
ویسهوفر، یوزف (1389)، ایرانیان، یونانیان و رومیان، ترجمة جمشید ارجمند، تهران: فرزان‌‌روز.
وینتر، انگلبرت و بئاته دیگناس (1386)، روم و ایران، دو قدرت جهانی در کشاکش و هم‌زیستی، ترجمة کیکاوس جهانداری، تهران: فرزان‌‌روز.
هرودوت (1393)، تاریخ هرودوت (مادها و هخامنشیان تا فرجام کوروش کبیر)، ترجمة اسماعیل سنگاری، از مجموعۀ هزاره‌‌های دنیای باستان (ش 21)، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
یارشاطر، احسان (1383)، پیش‌گفتار مجموعۀ پژوهش دانشگاه کیمبریج، ج ‌‌3، سرویراستار احسان یارشاطر، ترجمة حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
یارشاطر، احسان (1383)، تاریخ روایی ایران، از مجموعۀ پژوهش دانشگاه کیمبریج، ج 3، سرویراستار احسان یارشاطر، ترجمة حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
 
Coloru, O. (2014), “L’Hyrcanie Arsacide à l’Epoque Hellénistique, Un Commentaire à Strabon 11.7.1-5ˮ, Parthica 15 (2013), Pisa. Roma.
Dion Cassius, 1991-1996. Histoire romaine, 1. XLVIII-XLIX et LLI, éd. M.L. Freyburger et J.M. Roddaz, Paris, Les Belles Lettres, 1994 et 1991; 1. XL-XLI, éd. M. Rosellini et 1. LVII-LIX, éd. J. Auberger, Paris, Les Belles Lettres, 1995, 1996.
Gnoli, G. (1988), “Ľinscription de Shabur à la Ka’be-ye Zardoštˮ, Dans Histoire et Cultes Dans l’Asie Centrale Pré-Islamique, Colloque Paris.
Hofstetter, J. (1978), Die Griechen in Persien. Prosopographie der Griechen im Persischen Reich vor Alexander, Archaeologische Mitteilungen aus Iran, Ergänzungsband 5, Berlin: Reimer.
Hunt, P. (2010), War, Peace, and Alliance in Demosthenes' Athens, Cambridge University Press.
Koshelenko, G. A. (1972), “Vosstanie Gerekorr Baktrii I Sogdianeˮ, VDI, 1.
Martinez-Sève, L. (2018), “Vie Religieuse et Imaginaire des Habitants de la Bactriane Hellénistique, Une contributionˮ, in: Acta Iranica 58: L'orient est son Jardin, Hommage à Rémy Boucharlat, Texte Réunis Par S. Gondet and E. Haerinck, Leuven-Paris-Bristol: Peeters Publisher.
Miller, M. C. (1998), Athenes and Persia in 5 Century B.C., Cambridge University Press.
Philostratus, Lucius Flavius, 1912. The Life of Apollonius, translated by F. C. Conybeare, Loeb Classical Library, Harvard University Press, Harvard.
Pliny (1963), Natural History, vol. 28-32, translated by W.H.S. Jones, Loeb Classical Library, London: Harvard University Press and William Heinemann Ltd.
Plutarch (1959), Moralia, VII: on Love of Wealth, on Compliancy, on Envy and Hate, on Praising One self etc., 605 B, translated by Phillip H. De Lacy and Benedict Einarson, Loeb Classical Library, London: Harvard University Press and William Heinemann Ltd.
Rapin, C. (2017), “Alexandre le Grand en Asie Centrale, Géographie et Stratégie de la Conquête des Portes Caspiennes à l’Indeˮ, dans With Alexander in India and Central Asia, Moving East and Back to West, eds. Cl. Antonetti and P. Biagi, Oxbow Books, Oxford and Philadelphia.
Sealey, S. (1993), Demosthenes and His Time: A Study in Defeat, Oxford University Press.
Strabo (1954), The Geography of Strabo, vol. v and vii, translated by Horace Leonard Jones, London: William Heinemann Ltd, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
Widengren, G. (1960), Iranisch-Semitische Kulturbegegnung in Particher Zeit, Köln: Westdeutscher Verlag.
Wolski, J. (1983), “Sur le Philhellénisme Des Arsacidesˮ, Gerión I.
Worthington, I. (ed.) (2001), Demosthenes, Statesman and Orator, London: Routledge.