پژوهشی
زبان و ادبیات فارسی
سجاد آیدنلو
دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، صفحه 1-29
چکیده
شبرنگنامه یکی از منظومه‌‌هایِ پهلوانیِ پس از شاهنامه است که به موضوعِ کین‌‌خواهیِ شبرنگ، پسر دیو سپید، از ایرانیان و نبردهای او با رستم و ایرانیان میپردازد. بااین‌که از شناسایی و معرفیِ این اثر حدودِ صدوبیست سال می‌‌گذرد، آگاهی‌‌ها و تحقیقاتِ موجود دربارۀ آن بسیار اندک است و متنِ مصحَّحِ آن نیز به‌‌تازگی منتشر شده است. ...
بیشتر
شبرنگنامه یکی از منظومه‌‌هایِ پهلوانیِ پس از شاهنامه است که به موضوعِ کین‌‌خواهیِ شبرنگ، پسر دیو سپید، از ایرانیان و نبردهای او با رستم و ایرانیان میپردازد. بااین‌که از شناسایی و معرفیِ این اثر حدودِ صدوبیست سال می‌‌گذرد، آگاهی‌‌ها و تحقیقاتِ موجود دربارۀ آن بسیار اندک است و متنِ مصحَّحِ آن نیز به‌‌تازگی منتشر شده است. شبرنگنامه، که سَرایندۀ آن ناشناخته است، 2877 بیت دارد و احتمال داده‌اند که از منظومه‌‌هایِ سدۀ ششم باشد. چون این منظومه از منابعِ دو درس از سرفصلهایِ گرایشِ ادبیاتِ حماسی در دورۀ دکتریِ ادبیات فارسی است در این مقاله ضمنِ معرفیِ تصحیحِ این کتاب (بهکوشش ابوالفضل خطیبی و گابریله وان دِن بِرگ، تهران، بنیاد موقوفات افشار با همکاری انتشارات سخن، 1395) و طرحِ نکاتی برای تعیینِ تاریخِ احتمالیِ نظمِ آن، پیشنهادهایی نیز دربارۀ بعضی مواردِ مقدمه و ضبطهای متنِ آن عرضه شده است.
پژوهشی
زبان و ادبیات فارسی
مراد اسماعیلی
دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، صفحه 31-45
چکیده
بی‌شک، انتخاب روش مناسب و متناسب با تحقیق یکی از بنیادی‌‌ترین اصول پژوهش علمی محسوب میشود و آگاهی و آشنایی با این روش‌‌ها و رویکردها سبب شکل‌‌گیری پژوهشهای ارزش‌مند و قابل اعتنایی خواهد شد. روش تحقیق به زبان ساده، نوشتة مریم صادقی، کتابی است که در آن سعی شده است تا روش تحقیق و اصول پایان‌‌نامه‌نویسی برای دانشجویان رشتة ...
بیشتر
بی‌شک، انتخاب روش مناسب و متناسب با تحقیق یکی از بنیادی‌‌ترین اصول پژوهش علمی محسوب میشود و آگاهی و آشنایی با این روش‌‌ها و رویکردها سبب شکل‌‌گیری پژوهشهای ارزش‌مند و قابل اعتنایی خواهد شد. روش تحقیق به زبان ساده، نوشتة مریم صادقی، کتابی است که در آن سعی شده است تا روش تحقیق و اصول پایان‌‌نامه‌نویسی برای دانشجویان رشتة زبان و ادبیات فارسی تبیین شود. نگارنده در این مقاله به بررسی و نقد این کتاب پرداخته و برخی از امتیازها و کاستی‌های آن را برشمرده است؛ براساس یافتههای این تحقیق، این کتاب با داشتن نکات مثبتی چون پرداختن به سؤال تحقیق و تمرینات اختصاصی، ذکر جداول، و مهمترازهمه تمرکز بر رشتة زبان و ادبیات فارسی کاستیها و ایراداتی چون عدم تطابق عنوان با متن کتاب، بیتوجهی به اصول ابتدایی نگارش و ویرایش، ایجازهای مخل، استفاده از منابع نامعتبر، و جامعنبودن برخی مطالب نیز در خود دارد که سبب میشود خوانندگان کتاب در بسیاری از مباحث نتوانند به کنه مطلب رسیده و بهرة لازم را از آن کسب کنند.
پژوهشی
زبان و ادبیات فارسی
عیسی امن خانی
دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، صفحه 47-67
چکیده
برخلاف سنت استادانی چون فروزان‌فر، همایی، زرین‌کوب، و ...، که عمدتاً به زندگی و اندیشۀ نویسنده/ شاعر می‌‌پرداختند، برخی از آثار شفیعی کدکنی خاص و متفاوت با این سنت است؛ چراکه جدای از محتوا و درون‌مایه به مسئلۀ فرم و شکل آثار ادبی نیز توجه داشته، گاه کتاب (موسیقی شعر) یا مقالاتی کاملاً شکل‌‌مدارانه (فرمالیستی) نوشته‌‌اند. رستاخیز ...
بیشتر
برخلاف سنت استادانی چون فروزان‌فر، همایی، زرین‌کوب، و ...، که عمدتاً به زندگی و اندیشۀ نویسنده/ شاعر می‌‌پرداختند، برخی از آثار شفیعی کدکنی خاص و متفاوت با این سنت است؛ چراکه جدای از محتوا و درون‌مایه به مسئلۀ فرم و شکل آثار ادبی نیز توجه داشته، گاه کتاب (موسیقی شعر) یا مقالاتی کاملاً شکل‌‌مدارانه (فرمالیستی) نوشته‌‌اند. رستاخیز کلمات: درسگفتارهایی دربارۀ نظریۀ ادبی صورت‌گرایان روس در این میان فرمالیستی‌‌ترین اثر ایشان است که در آن نه‌تنها به معرفی فرمالیسم (تاریخچه، آموزه‌‌ها، و شخصیت‌‌های تأثیرگذار آن) پرداخته شده است، بلکه برخی از مقالات ایشان، که با الهام‌گیری از آرای آن‌ها نوشته شده‌اند، نیز در آن گنجانده شده است. با تمام محاسنی که این کتاب (همانند تمام آثار شفیعی کدکنی) دارد، انتقاداتی نیز می‌‌توان بر آن وارد ساخت. اصلی‌‌ترین این انتقادات عبارت‌اند از: 1. بیان ناقص (و شاید هم نادرست) زمینه/ زمینه‌های پیدایش فرمالیسم روسی، 2. فقدان انسجام نظریههای ارائه‌شده ازسوی نویسندۀ کتاب، 3. وجود برخی گزاره‌‌های ابطال‌‌ناپذیر و غیر‌‌علمی در کتاب، 4. و درنهایت گنجاندن فصلهایی مانند «تکامل موتیف کوزه‌‌گر در شعر خیام» که با فضای فرمالیستی کتاب رستاخیز کلمات تناسبی ندارند.
پژوهشی
زبان و ادبیات فارسی
ابوالفضل حُرّی
دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، صفحه 69-90
چکیده
این مقاله کتاب روایت‌پژوهی درزمانی: سنجش روشهای قصه‌گویی و داستان‌نویسی در فارسی را از حیث شکل و محتوا مرور، بررسی، و نقد می‌کند. ابتدا، فصل‌های اصلی کتاب مرور میشوند و سپس، مطالب و موضوعات هر فصل در پرتو رویکردهای نقد و نظریۀ روایت‌شناسی جداگانه بررسی و تحلیل میشوند. نویسنده در فصل اول، بحث متالپسس را بررسی می‌کند، لیکن ...
بیشتر
این مقاله کتاب روایت‌پژوهی درزمانی: سنجش روشهای قصه‌گویی و داستان‌نویسی در فارسی را از حیث شکل و محتوا مرور، بررسی، و نقد می‌کند. ابتدا، فصل‌های اصلی کتاب مرور میشوند و سپس، مطالب و موضوعات هر فصل در پرتو رویکردهای نقد و نظریۀ روایت‌شناسی جداگانه بررسی و تحلیل میشوند. نویسنده در فصل اول، بحث متالپسس را بررسی می‌کند، لیکن در معرفی این مفهوم چندان دقیق عمل نمیکند. در فصل دوم نیز روایتگردانی و انواع آن را برمیشمرد، لیکن معیاری برای دستهبندیهای خود ارائه نمیکند. در فصل سوم، ضمیر دومشخص را بررسی می‌کند، لیکن زبان مبهم نوشتار درک خواننده را از این فصل کمرنگ می‌کند. در فصل آخر، کانونیشدگی فرضی را بررسی می‌کند که در تبیین آن بهخوبی عمل می‌کند. در فرایند بررسی مطالب، ضمن تقدیر از تلاشهای نویسنده در ارائة اثری درخور تأمل، نکاتی له و علیه ادعاهای نویسنده ارائه شده و درپایان، پیشنهادهایی برای بهترشدن کیفیت کتاب ارائه میشود.
پژوهشی
زبان و ادبیات فارسی
مریم رامین‌نیا
دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، صفحه 91-112
چکیده
کارکرد ابهام در فرایند خوانش متن تألیف فروغ صهبا، پیچیدگی‌ها و شگردهای روایی در مبهم‌ساختن داستان را بررسی کرده است. «ابهام» صنعتی است در نوشتار که بنا به مقتضیات نویسنده و متن، می‌تواند عنصری جوهری و ذاتی یا ترفند ادبی تلقی شود. به‌رغم تلاش نویسنده در ارائة شواهد بسیاری از شگردهای ابهام‌آفرینی در داستان مدرن، ایراداتی به ...
بیشتر
کارکرد ابهام در فرایند خوانش متن تألیف فروغ صهبا، پیچیدگی‌ها و شگردهای روایی در مبهم‌ساختن داستان را بررسی کرده است. «ابهام» صنعتی است در نوشتار که بنا به مقتضیات نویسنده و متن، می‌تواند عنصری جوهری و ذاتی یا ترفند ادبی تلقی شود. به‌رغم تلاش نویسنده در ارائة شواهد بسیاری از شگردهای ابهام‌آفرینی در داستان مدرن، ایراداتی به کتاب وارد است. پراکندگی و ضعف طبقهبندی مطالب در ساختار کتاب و تلقی نادرست از ابهام ایرادهای کلی کتاب است: 1. نپرداختن به انواع متنهای نوشتاری مانند متنهای عرفانی و شعر، و فروکاستن ابهام بهنوع نوشتاری داستان، آن هم صرفاً داستان مدرن و پسامدرن، درحالیکه عنوان کتاب بررسی ابهام در «متن» را هدف پیش‌روی خود قرار داده است، 2. یکیانگاشتن ابهام با پیچیدگی، 3. نبود تمایز میان انواع ابهام (ساختگی، ادبی، و جوهری)، و 4. تنزلدادن ابهام به‌عنوان ترفندی برای حفظ صدارت نویسنده است از مهم‌ترین مواردی است که مقالة حاضر به آن‌ها پرداخته است.
پژوهشی
زبان و ادبیات فارسی
قدسیه رضوانیان؛ هاله کیانی بارفروشی
دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، صفحه 113-140
چکیده
«روش تحقیق» از مهم‌ترین لازمه‌های یک پژوهش علمی است و کتاب‌هایی که در این زمینه به‌چاپ می‌رسند می‌توانند پژوهش‌گران را در آگاهی از روشهای جدید و کاربردی پژوهش یاری کنند. رشتة دانشگاهیِ ادبیات فارسی یکی از رشته‌های علوم انسانی است و لزوم همگام‌شدن با تحولاتِ علوم انسانی در این رشته باید به‌طور جدی موردتوجه قرار گیرد. ...
بیشتر
«روش تحقیق» از مهم‌ترین لازمه‌های یک پژوهش علمی است و کتاب‌هایی که در این زمینه به‌چاپ می‌رسند می‌توانند پژوهش‌گران را در آگاهی از روشهای جدید و کاربردی پژوهش یاری کنند. رشتة دانشگاهیِ ادبیات فارسی یکی از رشته‌های علوم انسانی است و لزوم همگام‌شدن با تحولاتِ علوم انسانی در این رشته باید به‌طور جدی موردتوجه قرار گیرد. در این مقاله، ضمن تبیین تحول روش‌شناسی در علوم انسانی، به ارزیابی انتقادی دَه کتاب روش تحقیق در ادبیات فارسی پرداخته شده است. در بخشی از این کتاب‌ها، غلبة تلقی سنتی از پژوهش و مفاهیم پوزیتیویستی دربارة ماهیت علم و پژوهش دیده میشود. روشِ غالب در بخش دیگری از کتاب‌ها «روش تفسیری» است؛ در اغلب این کتاب‌ها روش‌شناسی انتقادی جایگاهی نمی‌یابد و بعضاً حتی نظریههای انتقادیِ طرح‌‌شده با ماهیتی غیرانتقادی و تفسیری ارائه شده‌اند. دو کتاب از مجموع ده کتاب بررسی‌شده به تبیین روش تحقیق با رویکرد انتقادی در ادبیات پرداخته و لزوم برخورداری از تفکر نقادانه در مراحل مختلف پژوهش ادبی را موردتوجه قرار داده‌اند. بخشی از مفاهیم سنتی و غیرانتقادی در این کتاب‌ها ریشه در هژمونی‌هایی دارد که ادبیات را به‌مثابة ابزاری برای تعلیم و نقد را تفسیر دشواری‌های آثار ادبی و مقوله‌ای ذوقی تعریف می‌کند.
پژوهشی
زبان و ادبیات فارسی
سیدمهدی زرقانی
دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، صفحه 141-154
چکیده
مدتی بود که درصدد نوشتن یادداشتی دربارة وضعیت نقد ادبی در کشور عزیزمان بودم و باید از آقای عمارتی مقدم تشکر کنم که با نوشتن «بررسی و نقد رساله‌‌های شعری فلاسفة مسلمان از فن شعر ارسطو: ترجمه در زمانة عسرت» فرصت این کار را برایم فراهم کرد. منتها پیش از هرچیز عرض کنم که این نوشته بیش از آن‌که «پاسخ به نقد یک محقق جوان و مستعد» ...
بیشتر
مدتی بود که درصدد نوشتن یادداشتی دربارة وضعیت نقد ادبی در کشور عزیزمان بودم و باید از آقای عمارتی مقدم تشکر کنم که با نوشتن «بررسی و نقد رساله‌‌های شعری فلاسفة مسلمان از فن شعر ارسطو: ترجمه در زمانة عسرت» فرصت این کار را برایم فراهم کرد. منتها پیش از هرچیز عرض کنم که این نوشته بیش از آن‌که «پاسخ به نقد یک محقق جوان و مستعد» باشد، گفت‌وگو دربارة «شیوة نقدی» است که این روزها در نوشتارهای انتقادی رواج یافته و به‌نظرم برای جریان نقد ادبی زیان‌آور است؛ شیوه‌‌ای که احتمالاً بخشی از آن به نسل ما برگردد و من به‌عنوان معلمی از آن نسل خود را درمورد آن مسئول و تاحدی مقصر می‌‌دانم. گاهی زمینة غالب منتقدان را میان‌‌سالان تشکیل می‌‌دهند و گاه سنت نقد در اختیار سال‌خوردگان قرار می‌‌گیرد و زمانی منتقدان جوان فعال‌‌ترند. هرکدام از این سه وضعیت اقتضائات، فواید، و ایرادهایی دارد که به‌جای خود قابل بررسی است. این‌‌طور به‌نظر می‌‌رسد که در شرایط فعلی منتقدان جوان، مستعد، و جویای نام بیشتر هستند و خوش‌بختانه یکی پس از دیگری وارد عرصة نقد و نظریه میشوند. این وضعیت چشم‌انداز روشنی را پیش‌روی نقد ادبی در برابرمان قرار می‌‌دهد، به‌شرط‌این‌که همگی مراقب باشیم از دو سوی بام «گرفتاری در رکود و تعارف و تعریف» یا «خام‌‌پردازی» سقوط نکنیم. دیگر این‌‌که برخلاف استادان نسل پیش از ما که غالباً با درپیش‌گرفتن «استراتژی سکوت» درقبال نقد آثارشان عملاً خود را برتر از منتقد و اساساً درمعرض نقد قرارگرفتن می‌‌دیدند، فکر میکنم دوران خودمقدس‌پنداری و برتردانستن خویش از نقد به پایان رسیده و با پاسخ به نقدهای منتقدان می‌‌توانیم وظیفة خودمان را در پیش‌برد فرایند نقد و احیاناً جهت‌‌دادن به آن به انجام رسانیم. پاسخ ما به نقدهای نوشته‌شده بر آثارمان در درجة نخست احترام به نقد و در درجة دوم تکریم شخصیت منتقد است که هر دوامر خجسته و مبارکی است و نتایج خوبی درپی دارد. من سعی میکنم ضمن طرح نکات انتقادی مربوط به وضعیت نقد ادبی در کشور، دربارة برخی ایرادهای مطرح‌شده در مقالة آقای عمارتی مقدم هم سخن بگویم.
پژوهشی
زبان و ادبیات فارسی
سیدرضا شاکری
دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، صفحه 155-171
چکیده
نویسنده در این مقاله میکوشد با ارائة تبیین درست و انضمامی‌تر از واسازی دریدا و الزام‌های معرفتی و روش‌شناختی آن، به نارسایی عمده‌ای در فضای نقد متون ادبی ایران اشاره کند و آن شتاب‌زدگی در کاربست نظریه‌‌ها و روشهای جدید نقد ادبی اروپایی در ایران است. کتاب مجتبی گلستانی نیز در ذیل این نارسایی نقد شده است. بدین ترتیب، مقاله نشان ...
بیشتر
نویسنده در این مقاله میکوشد با ارائة تبیین درست و انضمامی‌تر از واسازی دریدا و الزام‌های معرفتی و روش‌شناختی آن، به نارسایی عمده‌ای در فضای نقد متون ادبی ایران اشاره کند و آن شتاب‌زدگی در کاربست نظریه‌‌ها و روشهای جدید نقد ادبی اروپایی در ایران است. کتاب مجتبی گلستانی نیز در ذیل این نارسایی نقد شده است. بدین ترتیب، مقاله نشان می‌‌دهد که در فهم، تبیین، و نقد و بررسی آثار نویسندگان معاصر ایران باید پیش از هرچیز با آن‌ها گفت‌وگو کرد تا از این راه درک فاصله میان جهان خواننده و متن برای خواننده شکل خاص خود را بگیرد. اما نویسندة کتاب عمداً در مقام پژوهشگر همچون سوژة مدرن متون آل احمد را به موضوعات برنامة پژوهشی خود تبدیل کرده و نتوانسته است با متن ارتباط برقرار کند. در این مقاله عمدتاً روند ابژهشدن متنها در کتاب موردنقد باز شده است. نتیجة حاصل از این بررسی نقد آثار کسانی مانند آل احمد، شاملو، شریعتی، و نیما تابعی از شرایط تاریخی و کنشگری آنهاست که باید به‌صورت انضمامی و متوازن پی گرفته شود.
پژوهشی
زبان و ادبیات فارسی
علی رضا شعبانلو
دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، صفحه 173-189
چکیده
علم معانی به بررسی روشهای کاربرد مؤثر زبان میپردازد و بلاغیون می‌کوشند تا با استخراج اصول مؤثر سخن گفتن، فن سخنوری را به دیگران بیاموزند و رمز و راز سخن بلیغ را دریابند. بنای کتب بلاغی فارسی دری، بر ترجمة کتب بلاغی عربی با درج چند نمونه فارسی نهاده شده‌است و از دیر باز به نقل همان چند مثال مکرّر و مستعمل گذشتگان اکتفا گردیده‌است ...
بیشتر
علم معانی به بررسی روشهای کاربرد مؤثر زبان میپردازد و بلاغیون می‌کوشند تا با استخراج اصول مؤثر سخن گفتن، فن سخنوری را به دیگران بیاموزند و رمز و راز سخن بلیغ را دریابند. بنای کتب بلاغی فارسی دری، بر ترجمة کتب بلاغی عربی با درج چند نمونه فارسی نهاده شده‌است و از دیر باز به نقل همان چند مثال مکرّر و مستعمل گذشتگان اکتفا گردیده‌است که نشان از عدم درک و فهم درست مؤلفان از بلاغت است. در این مقاله کتاب «بلاغت 1(معانی)» که کتاب درسی بزرگترین دانشگاه کشور، پیام نور، است؛ از لحاظ شکل و محتوا و روش و نظریه، نقد و ارزیابی گردید. از محاسن کتاب می‌‌توان به تدوین مباحث علم معانی بر اساس مقولههای دستور زبان فارسی اشاره کرد و از عیوب آن نیز می‌‌توان به تحمیلِ قواعد بلاغت زبان عربی بر زبان فارسی، عدم توجه به پویایی زبان، اختصاص علم معانی به زبان ادبی، نگاه صفر و یکی به بلاغت، عدم توجّه به کلیت اثر و عدم توجه به وجه شنیداری و شفاهی زبان اشاره کرد.
پژوهشی
زبان و ادبیات فارسی
سپیده عبدالکریمی
دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، صفحه 191-212
چکیده
مقالة حاضر محصول نگاهی به کتابِ زبان، بافت، و متن؛ جنبه هایی از زبان در چشماندازی اجتماعیـ نشانه شناختی است که طاهره ایشانی و مجتبی منشیزاده آن را به فارسی برگردان کردهاند. باتوجه‌به آن‌که رویکرد نقش‌گرایانه به مطالعات زبانی در مقایسه با رویکردهای صورت‌گرایانه و شناختی در ایران درصد کمتری از مطالعات و بحثهای ...
بیشتر
مقالة حاضر محصول نگاهی به کتابِ زبان، بافت، و متن؛ جنبه هایی از زبان در چشماندازی اجتماعیـ نشانه شناختی است که طاهره ایشانی و مجتبی منشیزاده آن را به فارسی برگردان کردهاند. باتوجه‌به آن‌که رویکرد نقش‌گرایانه به مطالعات زبانی در مقایسه با رویکردهای صورت‌گرایانه و شناختی در ایران درصد کمتری از مطالعات و بحثهای زبانشناختی را به خود اختصاص داده است، جای خالیِ کتابی که نگرش اخیر را به زبانپژوهانِ علاقهمند معرفی کند، آن هم به زبان فارسی، به‌شدت محسوس بوده است. به همین دلیل، کوشش مترجمان این اثر ستودنی و شایستة سپاس‌گزاری است. به‌جرئت می‌‌توان گفت یکی از امور حساسی که برعهدة مترجمان این اثر بوده است، برابرگزینی واژهها و اصطلاحات این حوزة تخصصی است؛ زیرا جای خالیِ کتاب‌هایی از این دست، خود، نشاندهندة عدمِ وضعِ واژهها و اصطلاحات تخصصیِ دقیق و یک‌دست در رویکرد نقش‌گرایانه به مطالعة زبان در فارسی است. افزون‌براین، دیگر دشواریهایی که مترجمان برای برگردانِ اثر به زبان فارسی با آن‌ها روبهرو بودهاند، سبب شده است تا مواردی در ترجمة کتاب بایستة بازبینی بکنند. بنابراین، آن‌چه ازنظر خواهد گذشت، معرفیِ کتاب و مبنای نظریِ آن، معرفیِ موضوعی بخشها و فصل‌های کتاب، و بیان نقاط قوت و ضعف این کتابِ ترجمهشده است.
پژوهشی
زبان و ادبیات فارسی
منا علی مددی
دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، صفحه 213-236
چکیده
نویسندة کتاب تاریخ ادبیات داستانی ایران میکوشد به بررسی ادبیات داستانی ایران، به‌ویژه رمان و داستان کوتاه (تا سال 1332) بپردازد و با بررسی پیشینه و خاستگاه‌‌های آن‌ها (داستان‌‌های بلند عامیانه، سفرنامه، خاطره‌نویسی، حکایت‌‌ها، و ...) سیر تحول تاریخی آن‌ها را نشان دهد. هم‌چنین، نویسنده به انواع رمان (رمان تاریخی، رمان کارآگاهی، ...
بیشتر
نویسندة کتاب تاریخ ادبیات داستانی ایران میکوشد به بررسی ادبیات داستانی ایران، به‌ویژه رمان و داستان کوتاه (تا سال 1332) بپردازد و با بررسی پیشینه و خاستگاه‌‌های آن‌ها (داستان‌‌های بلند عامیانه، سفرنامه، خاطره‌نویسی، حکایت‌‌ها، و ...) سیر تحول تاریخی آن‌ها را نشان دهد. هم‌چنین، نویسنده به انواع رمان (رمان تاریخی، رمان کارآگاهی، و ...) و دلایل شکل‌‌گیری برخی از آن‌ها نیز پرداخته است. بااینحال، این کتاب کاستیهایی نیز دارد؛ جدای از ضعفهای ساختاری (پراکندگی مطالب و ...)، روش‌شناسی کتاب، که روشی تکاملی است، نیز سبب ایرادهایی مانند حاشیهایساختن ژانرهایی چون سفرنامهنویسی و خاطره‌نویسی، ناتوانی از بیان «چرایی» تغییرها، و ... شده است؛ ایرادهایی که دلیل اصلی آن‌ها بیتوجهی نویسندۀ کتاب به مبانی معرفتی روش خویش بوده است. بررسی محتوایی کتاب نیز سؤالات متعددی را برای خوانندگان بهوجود میآورد؛ سؤالاتی که کتاب یا پاسخی به آن‌ها نداده است یا در درستی پاسخهای آن جای تردید وجود دارد.
پژوهشی
زبان و ادبیات فارسی
مصطفی گرجی
دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، صفحه 237-257
چکیده
یکی از پژوهشهای جدی و مهم در حوزة مولوی‌شناسی با تأکید بر مثنوی‌پژوهی در دهة اخیر کتاب روایت سرّ دل‌بران، با عنوان فرعی «بازجست زندگی و تجارب تاریخی مولانا در مثنوی»، به‌قلم قدرت‌الله طاهری است که به‌همّت نشر علمی (1392) چاپ و منتشر شده است. این کتاب شاید تنها کتابی باشد که به‌صورت مستقل و با تأکید بر سه پیش‌فرض سعی می‌کند ...
بیشتر
یکی از پژوهشهای جدی و مهم در حوزة مولوی‌شناسی با تأکید بر مثنوی‌پژوهی در دهة اخیر کتاب روایت سرّ دل‌بران، با عنوان فرعی «بازجست زندگی و تجارب تاریخی مولانا در مثنوی»، به‌قلم قدرت‌الله طاهری است که به‌همّت نشر علمی (1392) چاپ و منتشر شده است. این کتاب شاید تنها کتابی باشد که به‌صورت مستقل و با تأکید بر سه پیش‌فرض سعی می‌کند تجربة زیستة مولوی را در مهم‌ترین اثر عرفانیاش بررسی و تحلیل کند و داستان‌‌های مثنوی، به‌ویژه داستان‌‌های شاخص آن، را بازتاب دیگرگون احوال و کنشهای زندگی واقعی مولوی بداند. این‌‌که چه میزان این مدعا و هدفِ تألیف باتوجه‌به قرائن و اَمارات درونمتنی، فقطوفقط با تأکید بر مثنوی، محقَق شده نکتهای است که به بازخوانی منتقدانة آن پرداختهایم. در این مقاله، ابتدا محاسن و ویژگیهای منحصربهفرد اثر در دو ساحت نقد روشی و بینشی بررسی شده و در گام دوم، مهم‌ترین نکات چالشبرانگیز و معایب آن تحلیل شده است.
پژوهشی
زبان و ادبیات فارسی
رحمان مشتاق‌مهر
دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، صفحه 259-279
چکیده
کلیات شمس قرن‌‌ها کتاب محبوب حلقه‌های سماع و اهل ذوق و عرفان و دوست‌دارانِ غزل ناب بوده است. نخستین چاپ انتقادی آن در سال‌های 1336- 1344 به‌تصحیح استاد فروزان‌فر منتشر شد. چاپهای بعدی، آشکار و پنهان، براساس همان چاپ صورت گرفته است؛ بعضی به‌اهتمام افراد و بعضی با مباشرت ناشر. درکنار این چاپ‌‌ها تنها چاپ قابل اعتنا چاپ دوجلدی استاد ...
بیشتر
کلیات شمس قرن‌‌ها کتاب محبوب حلقه‌های سماع و اهل ذوق و عرفان و دوست‌دارانِ غزل ناب بوده است. نخستین چاپ انتقادی آن در سال‌های 1336- 1344 به‌تصحیح استاد فروزان‌فر منتشر شد. چاپهای بعدی، آشکار و پنهان، براساس همان چاپ صورت گرفته است؛ بعضی به‌اهتمام افراد و بعضی با مباشرت ناشر. درکنار این چاپ‌‌ها تنها چاپ قابل اعتنا چاپ دوجلدی استاد سبحانی است که در سال 1381 به بازار نشر آمد و با توضیحاتی مفید همراه بود. چاپ فروزان‌فر با همۀ امتیازاتش منتقدانی نیز داشت. ازجملۀ منتقدان آن استاد شفیعی بود که در مقدمۀ گزیدۀ خود از غزلیات شمس، تصحیح دیگری از آن را ضروری دانست. آخرین کار شفیعی در این خصوص گزیدۀ کاملتری از آن بود که در سال 1388 انتشار یافت. علیرغم انتظار، این گزینش جز چند مورد تصحیح قیاسی کاملاً بر چاپ فروزان‌فر استوار است. این مقاله به چندوچون تصحیح فروزان‌فر از غزلیات، چاپهای قبل و بعد از آن، و گزیدۀ مفصل شفیعی فقط ازمنظر نسخهشناسی و تصحیح پرداخته است.
پژوهشی
زبان و ادبیات فارسی
فواد مولودی
دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، صفحه 281-303
چکیده
در این مقاله، کتاب سیر ناتورالیسم در ایران اثر عبدالله حسنزادۀ میرعلی را معرفی و نقد کردیم. نخست، ویژگیهای زبانی، نگارشی، و صوری کتاب را بررسی کردیم و اشتباهات نگارشی و کمدقتیهای ویرایشی و بیتوجهی به ظرافتهای صوری را (از ضبط ناصحیح واژگان گرفته تا کاربرد اشتباه اصطلاحات تخصصی و ناهم‌خوانی عناوین با مطالب) نشان دادیم. ...
بیشتر
در این مقاله، کتاب سیر ناتورالیسم در ایران اثر عبدالله حسنزادۀ میرعلی را معرفی و نقد کردیم. نخست، ویژگیهای زبانی، نگارشی، و صوری کتاب را بررسی کردیم و اشتباهات نگارشی و کمدقتیهای ویرایشی و بیتوجهی به ظرافتهای صوری را (از ضبط ناصحیح واژگان گرفته تا کاربرد اشتباه اصطلاحات تخصصی و ناهم‌خوانی عناوین با مطالب) نشان دادیم. درادامه، شیوۀ ارجاعدهی و میزان اعتبار مآخذ آن را بررسی و متنِ کتاب را در تطبیقِ با منابع مورداستفاده صحتسنجی کردیم. در بخش پایانی مقاله، بهگونهای تخصصیتر، چهارچوب نظری پژوهش و روش‌شناسی و ابعاد محتوایی آن را نقد و ارزیابی کردیم و درپایان، به این نتیجه رسیدیم که «عدم تبیین دقیق مؤلفههای ناتورالیستی در چهارچوب نظری» و «ناروشمندی در مرحلۀ جمعآوری و تحلیل دادههای پژوهش» و «کمتوجهی به منطق درونی تطور داستان ناتورالیستی در ایران» سه ضعف عمدۀ کتاب سیر ناتورالیسم در ایران است.
پژوهشی
زبان و ادبیات فارسی
محمد یوسف نیری
دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، صفحه 305-323
چکیده
مقالة حاضر نقدی است بر کتاب شرح شوق تألیف استاد سعید حمیدیان در پنج مجلد و 4397 صفحه در تجزیه و تحلیل غزلیات خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی. در این مقاله ابتدا امتیازها و کاستی‌های ساختاری کتاب بررسی شده سپس امتیازها و کاستی‌های محتوایی آن موردبحث قرار گرفته است. در این ره‌گذر فصلهایی چون جهش معرفتی، آفاق زبانی ورود به متشابهات ...
بیشتر
مقالة حاضر نقدی است بر کتاب شرح شوق تألیف استاد سعید حمیدیان در پنج مجلد و 4397 صفحه در تجزیه و تحلیل غزلیات خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی. در این مقاله ابتدا امتیازها و کاستی‌های ساختاری کتاب بررسی شده سپس امتیازها و کاستی‌های محتوایی آن موردبحث قرار گرفته است. در این ره‌گذر فصلهایی چون جهش معرفتی، آفاق زبانی ورود به متشابهات سخن، و مهندسی فرهنگ فراهم آمده است. درادامه، کاستی‌های محتوایی از دو منظر نقد درونساختاری و نقد برونساختاری بررسی شده و بهدنبال آن‌ها فصلی مستقل به تحلیل سازواری کتاب با مبانی و پیشفرضهای مفروض اثر و نیز سازواری با مبانی و پیشفرضهای اسلامی اختصاص یافته است. آخرین عنوان مقاله نتیجهگیری از مباحث مطرح‌شده است که در آن داوری نهایی درباب این اثر مطرح شده است. بر این تقدیر کتاب شرح شوق در شمار ارزشمندترین آثار حافظپژوهی و حتی بهترین پژوهشهای ادبی معاصر قلمداد شده است که می‌‌توان گفت یکی از تحقیقیترین و اجتهادیترین پژوهشهای صورتگرفته در علوم انسانی در یکصد سال اخیر است که می‌تواند در جهت کاربردی و راهبردی مؤلفههای فرهنگ ایران نقشآفرین باشد.
پژوهشی
زبان و ادبیات فارسی
رویا یدالهی شاه‌راه؛ محمد جواد مهدوی
دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، صفحه 325-348
چکیده
در این مقاله، سه جلد آخر مجموعة تاریخ ادبیات کودکان ایران، تألیف محمدهادی محمدی و زهره قایینی، را در دو حوزة کلی ارزیابی کردیم: الف) مقدمات و زمینه‌های نظری، شامل: 1. نداشتن پیشینة کامل، 2. مشخص‌نبودن مبنای نظری و رویکرد نویسندگان در نوشتن تاریخ ادبیات و، به‌طور خاص، تاریخ ادبیات کودکان؛ ب) مسائل ساختاری و محتوایی، شامل: 1. نداشتن ساختار ...
بیشتر
در این مقاله، سه جلد آخر مجموعة تاریخ ادبیات کودکان ایران، تألیف محمدهادی محمدی و زهره قایینی، را در دو حوزة کلی ارزیابی کردیم: الف) مقدمات و زمینه‌های نظری، شامل: 1. نداشتن پیشینة کامل، 2. مشخص‌نبودن مبنای نظری و رویکرد نویسندگان در نوشتن تاریخ ادبیات و، به‌طور خاص، تاریخ ادبیات کودکان؛ ب) مسائل ساختاری و محتوایی، شامل: 1. نداشتن ساختار منسجم، 2. مشخص‌نبودن تعاریف و اصطلاحات و گسست اثر از زمینة نظری ادبیات کودکان در ایران و جهان، 3. ارجاعندادن به منابع معتبر و طرح مدعاهای اثباتنشده، 4. گستردگی بیش از حد دامنة کار، 5. مشخص‌نبودن مبنای دورهبندیها، 6. مسائل مربوط به هیئت و ظاهر کتاب، و 7. مشکلات نگارشی و ویرایشی. درمجموع، علیرغم اشکالات نظری، ساختاری، و محتوایی، ارزش اصلی این مجموعه را می‌‌توان در گردآوری منابع و اسناد مربوط به تاریخ ادبیات کودکان (بهخصوص اسناد نادر) دانست و آن را بهمنزلة منبع مهمی در این زمینه معرفی کرد.
پژوهشی
زبان و ادبیات فارسی
پارسا یعقوبی جنبه سرایی
دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، صفحه 349-371
چکیده
ابهام در مقام مفهومی معرفتی ـ ارتباطی یکی از اساسی‌ترین مفاهیم در حوزة خوانش متن است. این ویژگی از‌یک‌سو به‌دلیل ریشه‌داشتن در چند حوزه از دانش‌ها و ازسوی‌دیگر به‌اقتضای زمانه، ژانر، سبک، و مواردی از این قبیل شکل‌های متنوعی دارد. به همین دلیل تحقیق و نوشتن در آن باب، به‌ویژه بدون محدودکردن دوره و ژانر، کاری دشوار است. این ...
بیشتر
ابهام در مقام مفهومی معرفتی ـ ارتباطی یکی از اساسی‌ترین مفاهیم در حوزة خوانش متن است. این ویژگی از‌یک‌سو به‌دلیل ریشه‌داشتن در چند حوزه از دانش‌ها و ازسوی‌دیگر به‌اقتضای زمانه، ژانر، سبک، و مواردی از این قبیل شکل‌های متنوعی دارد. به همین دلیل تحقیق و نوشتن در آن باب، به‌ویژه بدون محدودکردن دوره و ژانر، کاری دشوار است. این نوشتار در مقام نوعی فرانقد درصدد معرفی و نقد کتاب کارکرد ابهام در فرایند خوانش متن تألیف فروغ صهبا است. نویسندة کتاب با طرح این ادعا که به‌رغم نظریة مرگ مؤلف، ابهام موجود در داستان‌‌های مدرن و پسامدرن نشانة اقتدار غیرمستقیم نویسنده است، سعی کرده است انواع ابهام را در برخی از داستان‌‌های مذکور بررسی کند. کتاب مذکور ازمنظر میزان اطلاعدهی درباب موضوعات، نیز تبیین صورتهای ابهام اثری خواندنی است، منتها افزونبر چند ایراد ساختاری همچون عدم ذکر پیشینه، نارسایی در تعاریف و طبقهبندیها، و نیز پارهای گسست صوری و محتوایی، بر ادعایی بنا نهاده شده است که متناقض مینماید.
