هنر
علی خراشادی؛ داریوش اسماعیلی
چکیده
«رئالیسم» که از قرن نوزدهم میلادی در ادبیات و نقاشی پدیدار شد و تا امروز نیز ادامه دارد جریانی قدرت‌مند از مادی‌شدن هنر است. هنرمند رئالیست منطق و روابطی در اثر هنری خلق میکند که از دانش‌های جدید و روابط اجتماعی حاکم بر جامعة مدرن برآمده است. ازسویی، سینما به‌عنوان هنر دوران مدرن، باتوجه‌به ویژگی ثبت تصویر، با رئالیسم نزدیکی ...
بیشتر
«رئالیسم» که از قرن نوزدهم میلادی در ادبیات و نقاشی پدیدار شد و تا امروز نیز ادامه دارد جریانی قدرت‌مند از مادی‌شدن هنر است. هنرمند رئالیست منطق و روابطی در اثر هنری خلق میکند که از دانش‌های جدید و روابط اجتماعی حاکم بر جامعة مدرن برآمده است. ازسویی، سینما به‌عنوان هنر دوران مدرن، باتوجه‌به ویژگی ثبت تصویر، با رئالیسم نزدیکی و پیوند عمیقی دارد که از همان نخستین آثار سینمایی برادران لومیر این ویژگی هویدا بود. با افزوده‌شدن صدا و رنگ به فیلم‌های صامت اولیه این پیوند عمیق‌تر شد. از اواسط قرن بیستم، گرایش به واقع‌نمایی اجتماعی افزایش یافت که در آثار نئورئالیست‌های ایتالیا و آرای آندره بازن به‌خوبی خود را نشان میدهد. مقالة پیش‌رو، بررسی کتاب ره‌یافتی به رئالیسم، سینما، و بیان مفاهیم دینی، نوشتة وحید حیاتی، است که ظرفیت رئالیسم سینمایی را برای بیان مفاهیم دینی بررسی کرده است و به تمایز رئالیسم معمول در سینما که در جنبش نئورئالیسم به اوج خود می‌رسد و شکلی از رئالیسم سینمایی می‌پردازد که به‌اعتقاد نویسندة کتاب برای بیان مفاهیم دینی مناسب است. در این مقاله، نظریات مهم دربارة مفهوم رئالیسم دینی، که به‌اعتقاد او در آثار مجید مجیدی و به‌خصوص بچه‌های آسمان متجلی میشود، بررسی شده و به نقد دیدگاه او دربارة شباهت مفهوم رئالیسم دینی و رئالیسم سینمایی و تفاوت آن‌ها از منظر معرفت‌شناسانه پرداخته شده است.
مدیریت و سیاست‌گذاری
عبدالمؤمن حکیمی؛ علی اصغر شعاعی
چکیده
معرفتشناسی ترازو و معیار سنجش است. در دانش مدیریت عیار پدیده‌‌های سازمانی با علم سنجش و جایگاه خود علم نیز با معرفتشناسی سنجیده میشود. معرفتشناسی محورِ تحلیل بسیاری از فرایندهای مدیریتی است که بدون شناخت صحیح آن شاید سازمان‌ها با چالش جدی با افراد در سازمان مواجه شوند. بررسی و نقد معرفتشناسی نظریۀ داگلاس مک‌گرگور ...
بیشتر
معرفتشناسی ترازو و معیار سنجش است. در دانش مدیریت عیار پدیده‌‌های سازمانی با علم سنجش و جایگاه خود علم نیز با معرفتشناسی سنجیده میشود. معرفتشناسی محورِ تحلیل بسیاری از فرایندهای مدیریتی است که بدون شناخت صحیح آن شاید سازمان‌ها با چالش جدی با افراد در سازمان مواجه شوند. بررسی و نقد معرفتشناسی نظریۀ داگلاس مک‌گرگور است که از چهار مؤلفه به‌نام‌‌های «ماهیت»، «موضوع»، «ابزار»، و «منبع و اعتبار» شکل یافته است. نقد معرفتشناسی نظریۀ یادشده با کاربست روش کیفی تفسیر موضوعی برون‌قرآنی استنطاقی صورت گرفته است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که قرآن تنها اتکا به عقل و یافتههای بشری را برای شناخت کافی ندانسته است و تجربه، حس، و استقرا را گام‌‌های مقدِمی برای شناخت کامل و مطمئن می‌داند که متکی بر ایمان قلبی و برهان‌‌های عقلی و نقلی (قرآن و سنت) هستند و ماهیت واقع‌‌نمایانه با دو نگاه عمودی (با خالق) و افقی (رفتارهای جوارحی و جوانحی مخلوق و تمام هستی) دارند. از نگاه قرآن، ابزارهای شناخت تنها استقرایی نظیر مشاهده و آزمایش مبتنی‌بر رفتارهای انسان نیست، بلکه منابع آن گسترۀ فراوانی هم‌چون وحی، عقل، قلب، حس، و تمام هستی دارند که اعتبار نامحدود و در مقایسه با مکتب مذکور، دیدگاه متفاوت دارند.
روش‌شناسی
مریم پوست فروش؛ مصطفی تقوی
چکیده
تاکنون روایت‌های متفاوتی درخصوص ماهیت علم و فعالیت علمی ارائه شده است. روی بسکار که از پیش‌گامان واقع‌گرایی انتقادی است، با انتشار کتاب نظریه‌ای واقع‌گرا دربارۀ علم درصدد ایجاد انقلابی کوپرنیکی در فلسفۀ علم است و به‌نظر می‌رسد به‌خوبی از پس آن برآمده است. او برای این منظور به برجسته‌سازی مباحث هستی‌شناسی و توجه هم‌زمان به ...
بیشتر
تاکنون روایت‌های متفاوتی درخصوص ماهیت علم و فعالیت علمی ارائه شده است. روی بسکار که از پیش‌گامان واقع‌گرایی انتقادی است، با انتشار کتاب نظریه‌ای واقع‌گرا دربارۀ علم درصدد ایجاد انقلابی کوپرنیکی در فلسفۀ علم است و به‌نظر می‌رسد به‌خوبی از پس آن برآمده است. او برای این منظور به برجسته‌سازی مباحث هستی‌شناسی و توجه هم‌زمان به ماهیت اجتماعی دانش می‌پردازد. بسکار در این کتاب، که کتابی اصیل و حاوی استدلال‌های قوی و نظریه‌های بدیع در فلسفۀ علم است، ضمن انتقاد از برخی مکاتب فلسفی و تبیین نظریۀ علم خود، به مقولات مهمی نیز در فلسفۀ علم اشاره میکند. این اشارات او که با پشتوانۀ فلسفی مطرح میشود، برای محقق حیطۀ فلسفۀ بسکار بسیار الهام‌بخش خواهد بود. از مهمترین این مقولات می‌توان به ملازم‌دانستن واقع‌گرایی هستی‌شناختی و نسبی‌گرایی معرفت‌شناختی و هم‌‌چنین نقد نظریۀ صدق تارسکی توسط بسکار اشاره کرد. هدف از این مقاله، که به‌روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده، بررسی مهمترین اثر فلسفۀ علم طبیعی بسکار و یافتن نقاط ضعف و قوت این اثر است. این کار ضمن مروری مبسوط بر کل کتاب، در وجوه مختلف صوری، کیفی، و محتوایی انجام شده است. در پایان مقاله، چند پیش‌نهاد کاربردی نیز ارائه میشود.
فلسفه
مهدی عاشوری
چکیده
چهار درس «معرفتشناسی»، «آشنایی با فلسفۀ اسلامی»، «روان‌شناسی از دیدگاه اندیشمندان مسلمان (علم‌النفس)» و «فلسفۀ علم روان‌شناسی» در برنامۀ کارشناسی روان‌شناسی به مباحث فلسفی اختصاص یافته است. با انتخاب مباحثِ مناسبِ دانشجویان و با رعایت ترتیب صحیح باید کارایی این مباحث را افزایش داد. در این مقاله، پس از مروری ...
بیشتر
چهار درس «معرفتشناسی»، «آشنایی با فلسفۀ اسلامی»، «روان‌شناسی از دیدگاه اندیشمندان مسلمان (علم‌النفس)» و «فلسفۀ علم روان‌شناسی» در برنامۀ کارشناسی روان‌شناسی به مباحث فلسفی اختصاص یافته است. با انتخاب مباحثِ مناسبِ دانشجویان و با رعایت ترتیب صحیح باید کارایی این مباحث را افزایش داد. در این مقاله، پس از مروری بر جایگاه و چرایی یادگیری مباحث فلسفی در برنامۀ آموزشی روان‌شناسی، سرفصلهای مصوب این چهار درس نقد و بررسی و سرفصل و منابع پیشنهادی ارائه شده است. در این بررسی، چند نکته موردتوجه جدی قرار گرفته است: (1) مخاطب دانشجوی روان‌شناسی است، نه دانشجوی فلسفه؛ (2) در هر درس چندین رویکرد اصلی وجود دارد، که باید رویکرد مناسب دانشجویان روان‌شناسی انتخاب شود؛ (3) به دیگر دروس مرتبط با این مباحث در برنامۀ درسی روان‌شناسی توجه شود؛ (4) ترتیب ارائۀ دروس نیازمند بازنگری است؛ (5) باتوجه‌به میزان ساعت دروس، باید مباحث گزینش شود؛ و (6) باوجود انتشار آثار جدید و دارای غنای بسیار، هنوز باید برای تدوین و انتشار درسنامههای مناسب دانشجویان روان‌شناسی اقدام کرد.
علم اطلاعات و دانش‌شناسی
غلامرضا فدائی
چکیده
کتاب معرفتشناسی علم‌سنجی در 240 صفحه و با قطع وزیری در شش فصل چاپ شده است. فهرست مندرجات، شکل، و منابع دارد، ولی نمایه ندارد. در این مقاله به‌نقد این کتاب پرداخته میشود و ناقد ضمن تشریح موقعیت علم‌سنجی بیان میکند که علم‌سنجی اصالتاً مرتبط با شمارش، سنجش، و نمایش است و بحث ایجاد یا نسبت معرفتشناسی به آن توجیه کافی ندارد. روش نگارش ...
بیشتر
کتاب معرفتشناسی علم‌سنجی در 240 صفحه و با قطع وزیری در شش فصل چاپ شده است. فهرست مندرجات، شکل، و منابع دارد، ولی نمایه ندارد. در این مقاله به‌نقد این کتاب پرداخته میشود و ناقد ضمن تشریح موقعیت علم‌سنجی بیان میکند که علم‌سنجی اصالتاً مرتبط با شمارش، سنجش، و نمایش است و بحث ایجاد یا نسبت معرفتشناسی به آن توجیه کافی ندارد. روش نگارش کتاب کتابخانهای است. علم‌سنجی درواقع تکنیک و روشهایی درخدمت ارزیابی است که آنهم درمورد مدیریت است. بدیهی است هر انسانی و سپس سازمانهای پژوهشی و آموزشی برای تعیین درجۀ اهمیت خود، که بیارتباط با مسائل اقتصادی و مدیریتی هم نیست، سعی در گسترش علم‌سنجی کرده‌اند و شاخصهایی برای مقایسۀ تولیدات علمی در نظر گرفتهاند که برپایۀ کمیت شکل گرفته است.
علوم سیاسی
نوروز هاشم زهی
چکیده
این مقاله به تحلیل و نقد مجموعه‌مقالات نگاهی کثرت‌گرایانه به رویکردها و روششناسیها در علوم اجتماعی ویراستة «دوناتلا دلاپورتا» و «مایکل کیتینگ» و ترجمة «محمدجعفر جوادی ارجمند» و «مجید فرهام» می‌پردازد. هدف نویسندگان این مجموعه‌مقالات تسهیل تعامل میان پژوهش‌گران و غلبه بر کلیشه‌های موجود ازطریق به‌رسمیت‌شناختن ...
بیشتر
این مقاله به تحلیل و نقد مجموعه‌مقالات نگاهی کثرت‌گرایانه به رویکردها و روششناسیها در علوم اجتماعی ویراستة «دوناتلا دلاپورتا» و «مایکل کیتینگ» و ترجمة «محمدجعفر جوادی ارجمند» و «مجید فرهام» می‌پردازد. هدف نویسندگان این مجموعه‌مقالات تسهیل تعامل میان پژوهش‌گران و غلبه بر کلیشه‌های موجود ازطریق به‌رسمیت‌شناختن تکثر رویکردها در حوزة علوم اجتماعی بوده و منظور از این مقاله نیز تسهیل دست‌یابی به همان اهداف است. در مجموعة موردنقد پانزده مقاله وجود دارد که حاصل تجربه‌های تدریس گروهی از پژوهش‌گران انستیتو دانشگاه اروپایی است. این مقالات آشنایی بیش‌تری در مخاطبان از فضای نظری و کاربردی تحقیقات کیفی، کمی، و تلفیقی ایجاد میکند. نویسندگان از صدها منبع نکات روشی متعددی را تشریح کرده‌اند. مباحث این مقالات می‌تواند مورداستفادة پژوهش‌گران علوم اجتماعی، سیاسی، روابط بین‌الملل، و مطالعات منطقه‌ای قرار گیرد. این مقالات نقاط مشترک و مکمل رویکردهای موردبحث را شناسایی و به پژوهش‌گران کمک میکند تا به تفاوت‌های اساسی میان آن‌ها آگاه شوند و بتوانند آن‌ها را با یک‌دیگر تلفیق کنند. کمک به اشراف بر مواضع نظری مختلف و تولید و انجام طرح‌های پژوهشی ازجمله قابلیت‌‌های دیگر مجموعة نقدشده است.
فلسفه
سید مصطفی شهرآیینی؛ بیان کریمی
چکیده
در مقالة حاضر کتاب بن‌مایه‌های یهودی در فلسفة اسپینوزا را معرفی، نقد، و بررسی خواهیم کرد. این کتاب را انتشارات دانشگاه ایالتی نیویورک با عنوان Jewish Themes in Spinoza’s philosophy در سال 2002، با ویرایش دو متخصص برجستة اندیشۀ اسپینوزا و مطالعات یهودی، یعنی هایدی راون و لن گودمن، منتشر کرده است. بسیاری از منتقدان سرشناس بر این باورند این کتاب ...
بیشتر
در مقالة حاضر کتاب بن‌مایه‌های یهودی در فلسفة اسپینوزا را معرفی، نقد، و بررسی خواهیم کرد. این کتاب را انتشارات دانشگاه ایالتی نیویورک با عنوان Jewish Themes in Spinoza’s philosophy در سال 2002، با ویرایش دو متخصص برجستة اندیشۀ اسپینوزا و مطالعات یهودی، یعنی هایدی راون و لن گودمن، منتشر کرده است. بسیاری از منتقدان سرشناس بر این باورند این کتاب نخستین تلاش جدی برای فهم اندیشة اسپینوزا و نشاندادن جایگاه آن در تاریخ فلسفة یهودی است. در این کتاب از سنّت رایج دیگر کتابهایی که بهزبان انگلیسی دراینباره منتشر شدهاند پیروی نشده است و برای نخستینبار موضوعات مهم فلسفة اسپینوزا و بن‌مایه‌های یهودی آن بررسی شده است. هدف از تدوین کتاب معرفی اسپینوزا هم‌چون فیلسوفی یهودی است. بااینحال سرویراستاران محترم در گزینش مقالاتی یکدست، چه از حیث موضوع و چه از حیث محتوای تخصصی، توفیق چندانی نداشتهاند و نبودِ فصلی خاصِ نتیجهگیری نیز شاید بهنوعی نشاندهندة همین باشد که نمیشود از این مقالات صدای واحدی را دربارة ارتباط اسپینوزا با یهودیت شنید.
فلسفه
قاسم پورحسن؛ افسانه پندجو
دوره 17، شماره 5 ، آبان 1396، ، صفحه 49-70
چکیده
رویکرد معرفتشناسی وظیفه‌گروانه واکنشی دربرابر رویکرد مبناگرایی بود که از قول به وجود باورهای پایه یا خودموجه دفاع می‌کرد. دکارت با شک‌ورزی در هر نوع معرفتی بنیان‌های نخستین چنین رویکردی را فراهم ساخت. جان لاک و دبلیو. کی. کلیفورد با دو منظر متفاوت آن را بسط دادند. لاک در دو اثر معقولیت مسیحیت و فاهمة بشری و کلیفورد در اخلاق باور ...
بیشتر
رویکرد معرفتشناسی وظیفه‌گروانه واکنشی دربرابر رویکرد مبناگرایی بود که از قول به وجود باورهای پایه یا خودموجه دفاع می‌کرد. دکارت با شک‌ورزی در هر نوع معرفتی بنیان‌های نخستین چنین رویکردی را فراهم ساخت. جان لاک و دبلیو. کی. کلیفورد با دو منظر متفاوت آن را بسط دادند. لاک در دو اثر معقولیت مسیحیت و فاهمة بشری و کلیفورد در اخلاق باور کوشیدند، ضمن نقد و طعن بر مبناگرایی و تأکید بر وجود دلیل برای هر باوری، رویکرد دلیل‌گرایی حداکثری را شکل دهند. این دیدگاه بنیان جدیدی را برای پذیرش باور طرح کرد که هم بر دلیلورزی تأکید داشت و هم بر وجه اخلاقی قبول باور پای میفشرد. کلیفورد در رسالة اخلاق باور با بیان دو داستان خاص، ضمن نقد و جرح معرفتشناسی رایج، میکوشد تا عیان سازد نتایج اخلاقی باور معرفتی از اهمیت بیش‌تری از توجیه صرف برخوردار است. عمدهترین نقطة اتکای وی در این مسیر پیوند میان اخلاق و معرفتشناسی است. او در رسالهاش متعرض درستی و نادرستی باور دینی مسلمانان شد و پس از لاک بهطور خاص به نظریة مرجعیت پرداخت. روش کلیفورد در تأکید بر صرف دلیل، آن هم حداکثری افراطی، و رد وضعیت خاص ایمان با چالشهای بسیاری روبهرو خواهد بود.
زبان و ادبیات فارسی
محمود فضیلت
دوره 13، شماره 26 ، خرداد 1392، ، صفحه 33-56
چکیده
ناهمخوان‌نمایی یا پارادوکس نه‌تنها یک صنعت بدیعی یا تصویر شعری که اصطلاح و مفهومی منطقی، فلسفی، و جهان‌شناختی است و در آثار ادبی و بلاغی گذشته به سبب یکسان‌انگاری با برخی آرایه‌های ادبی، از جمله با استعاره، توجه چندانی به آن نشده است. شاعران فارسی‌زبان، به ویژه در ادبیات عرفانی و شعر جدید، غنی‌ترین جلوه‌های انگاره‌های ناهمخوان ...
بیشتر
ناهمخوان‌نمایی یا پارادوکس نه‌تنها یک صنعت بدیعی یا تصویر شعری که اصطلاح و مفهومی منطقی، فلسفی، و جهان‌شناختی است و در آثار ادبی و بلاغی گذشته به سبب یکسان‌انگاری با برخی آرایه‌های ادبی، از جمله با استعاره، توجه چندانی به آن نشده است. شاعران فارسی‌زبان، به ویژه در ادبیات عرفانی و شعر جدید، غنی‌ترین جلوه‌های انگاره‌های ناهمخوان را بهکار گرفتهاند و زبان شعر آن‌ها در پرتو تعبیرهای متناقضنما از تازگی و تأثیر مدام برخوردار شده است. شاعر با پارادوکس امور نقیض و ناساز را آشتی میدهد و به آفرینش امر محال که زیباترین و شگفتترین جلوه‌های خیال است نایل میشود، انگاره‌های ناهمخوان با سنایی و شعرهای عارفانة او نمودی آشکار مییابد و از این روی کهنترین نمونههای تصویرهای متناقضنما را در آثار این شاعر میبینیم. نگارنده در این مقاله به بررسی پارادوکس در آثار سنایی پرداخته است.
