علوم سیاسی
علی اشرف نظری
چکیده
ایدهها و اندیشههای متفکران بزرگ مرزناپذیر است و بنیانهای فکری آنها در ساخت تفکر و ماهیت تحول جوامع دیگر نیز تأثیر میگذارد. میشل فوکو (1926-1984) از تأثیرگذارترین نظریهپردازان در نیمۀ دوم قرن بیستم است که دستگاه فکری او از دیدگاهها و چشماندازهای فکری گوناگون در جوامع مختلف موردخوانش قرار گرفته است؛ خوانشی که ...
بیشتر
ایدهها و اندیشههای متفکران بزرگ مرزناپذیر است و بنیانهای فکری آنها در ساخت تفکر و ماهیت تحول جوامع دیگر نیز تأثیر میگذارد. میشل فوکو (1926-1984) از تأثیرگذارترین نظریهپردازان در نیمۀ دوم قرن بیستم است که دستگاه فکری او از دیدگاهها و چشماندازهای فکری گوناگون در جوامع مختلف موردخوانش قرار گرفته است؛ خوانشی که در سه دهة گذشته بهصورت فعال درصدد بهرهگیری از مقولههای فکری فوکو و درعینحال ارائة تفسیری نو با هدف پاسخگویی به مسائل جوامع عرب در حوزة فکری ـ فلسفی است. هریک از مفسران فوکو کوشیدهاند تا در طرح فکری خود با هدف برونرفت از معضلات موجود به کاربست روششناسیهای مدرن و ارائة قرائتی جدید از میراث، تاریخنگاری اندیشۀ اسلامی، تجددگرایی، کثرتگرایی، و ارائة نگرشی معطوف به آزادی انسان برآیند. محور اصلی بحث در مقالة حاضر معرفی، نقد، و ارزیابی کتاب میشل فوکو در اندیشة معاصر عرب (1399) است که توسط الزواوی بغوره نوشته شده و مجید منهاجی آن را ترجمه کرده و نسخة فارسی این کتاب از سوی نشر نگاه معاصر به زیور طبع آراسته شده است. نقد روششناختی، دروننظری، و بروننظری این اثر مطرح و تلاش خواهد شد اشکالات موجود در ترجمه، تناقضات روششناختی، و ابهامات مفهومی ـ نظری موردتوجه قرار گیرد. نتیجۀ چنین امری فرارفتن از مطالعۀ توصیفی و فراهمآوردن زمینههای نقد و ارزیابی آثار علمی با هدف رشد تفکر انتقادی و گامنهادن در وادی نظریهپردازی است.
علوم سیاسی
حمید سجادی
چکیده
سنت با صورتبندی اندیشه و اندیشهورزی تحولات در جوامع را جهتدهی میکند و با کتمان تاریخیبودنش سلطۀ خویش را بر قرائت معاصر میگستراند. بااینحال، چهارچوبهای تحلیل این حوزه هیچکدام آشکار نمیسازند که قدرت چگونه دانش و تولیدات فکر دینی را منقاد ساخته و آنها را درجهت راهبردها و اهداف خود بهخدمت گرفته است. با ...
بیشتر
سنت با صورتبندی اندیشه و اندیشهورزی تحولات در جوامع را جهتدهی میکند و با کتمان تاریخیبودنش سلطۀ خویش را بر قرائت معاصر میگستراند. بااینحال، چهارچوبهای تحلیل این حوزه هیچکدام آشکار نمیسازند که قدرت چگونه دانش و تولیدات فکر دینی را منقاد ساخته و آنها را درجهت راهبردها و اهداف خود بهخدمت گرفته است. با این توضیح، تحلیل قدرت و دانش در ایران دورۀ اسلامی، در رفع این خلأ و با اتخاذ رویکردی گفتمانی، تلاش میکند تا نشان دهد که گفتمان اسلامی چگونه و با چه سازوکاری به برجستهسازی و حاشیهرانی مفاهیم متکثر میپردازد، و چگونه یک مفهوم مرکزی را بسط میدهد و آن را فرازمانی/ مکانی تصویر میکند. مؤلف پاسخ بهاین سؤال را جستوجو میکند که دانش سیاسی از کجا ظاهر و به کجا ختم میشود. بااینحال، در ارزیابی این اثر آشکار میشود که مرزهای گفتمانی دانش سیاسی در دورۀ میانه و جدید تعریفی مشخص نمییابند؛ همچنین متن مشخص نمیسازد الگوهای سیاسیای که طرد شدهاند تا نظم موجود تنها الگوی ممکن و مشروع زندگی سیاسی تثبیت شود کداماند. بااینوصف، انتظارات از اتخاذ پیشفرضهای تحلیل گفتمانی همراه با سایر دقایق موجود در متن محور ارزیابی این اثر قرار گرفته است.
علوم سیاسی
رضا نصیری حامد
چکیده
محافظهکاری، بهمثابۀ اندیشه یا ایدئولوژی، پیوندی مستحکم با عمل و تجربۀ عینی سیاسی دارد. محافظهکاران معمولاً به حفظ آنچه مطلوب میپندارند علاقه نشان میدهند و البته مقاومت ایشان درقبال تغییراتی که لازمۀ شرایط اجتماعی و تاریخی دانسته میشود، آنها را مستعد عناوینی همچون واپسگرایی یا ارتجاعی کرده است. کتاب ذهن ارتجاعی ...
بیشتر
محافظهکاری، بهمثابۀ اندیشه یا ایدئولوژی، پیوندی مستحکم با عمل و تجربۀ عینی سیاسی دارد. محافظهکاران معمولاً به حفظ آنچه مطلوب میپندارند علاقه نشان میدهند و البته مقاومت ایشان درقبال تغییراتی که لازمۀ شرایط اجتماعی و تاریخی دانسته میشود، آنها را مستعد عناوینی همچون واپسگرایی یا ارتجاعی کرده است. کتاب ذهن ارتجاعی با این مدعای اصلی که اندیشۀ محافظهکاری همواره مبتنیبر برخورد و مقابله با جریانات تحولخواه بهویژه برآمده از سنت چپ بوده به بررسی شکلگیری و ابعاد این اندیشه، مخصوصاً در اروپای غربی و آمریکا، پرداخته است. باآنکه کتاب از مطالبی تشکیل شده که در گذشته بهصورت مجزایی در جاهای مختلف انتشار یافته است، سعی دارد خط سیر مشترکی را از ورای بررسی موارد متعدد تاریخی و سیاسی به بحث و بررسی بگذارد. در این مقاله، با نگاهی گذرا به اندیشۀ محافظهکاری کُری رابین، مؤلف این کتاب، اندیشۀ یادشده باتوجهبه ترجمۀ فارسی آن موردنقد قرار میگیرد و تلاش میشود تا ابعاد دیگری از اندیشۀ محافظهکاری نیز، که چندان در نوشتۀ حاضر موردتوجه کافی قرار نگرفته است، مطرح شود.
روششناسی
محمد نژادایران؛ روژان حسام قاضی
چکیده
سیدحسین نصر یکی از تأثیرگذارترین متفکران سنتگرای معاصر است که اندیشههای انتقادی تأملبرانگیزی درخصوص تجدد و دستاوردهای آن ارائه کرده است. یکی از مهمترین دستاوردهای تجدد که در اندیشۀ نصر موردنقد قرار گرفته است علم جدید است. رویکرد نصر به علم فقط در سطح انتقاد متوقف نمیشود، بلکه او تلاش میکند تا جایگزینی مناسب برای علم جدید ...
بیشتر
سیدحسین نصر یکی از تأثیرگذارترین متفکران سنتگرای معاصر است که اندیشههای انتقادی تأملبرانگیزی درخصوص تجدد و دستاوردهای آن ارائه کرده است. یکی از مهمترین دستاوردهای تجدد که در اندیشۀ نصر موردنقد قرار گرفته است علم جدید است. رویکرد نصر به علم فقط در سطح انتقاد متوقف نمیشود، بلکه او تلاش میکند تا جایگزینی مناسب برای علم جدید معرفی کند و آن را علم سنتی نامگذاری میکند که بهاعتقاد او، پیوند گسستناپذیری با امر قدسی و باورهای دینی دارد. نصر برای تبیین مفهوم علم سنتی تلاش میکند تا ازطریق تمایزگذاری میان علم سنتی با علم جدید آن را صورتبندی کند. این مقاله ضمن بررسی رویکرد نصر دراینخصوص کتاب نیاز به علم مقدس را نقد و بررسی میکند و نشان میدهد که مفهوم علم سنتی فاقد هرگونه اصالت تاریخی است و فقط واکنشی است نوستالژیک به توسعۀ پیآمدهای علم جدید و افسونزدایی آن از مناسبات جاری و روابط حاکم بر جوامع سنتی که در مواجهه با آن دچار بحران شدهاند. بررسی انجامشده نشان میدهد که مبانی فلسفی حاکم بر علم سنتی ارائهشدۀ نصر با ماهیت تاریخی این علوم همخوانی ندارد، بلکه ناشی از رویکردی سلبی است که دربرابر مبانی هستیشناختی، معرفتشناختی، و روششناختی حاکم بر علم جدید ارائه شده است.
فلسفه
امیر صادقی؛ مریم صانع پور
چکیده
کثرتگرایی دینی، بهمثابۀ نظریهای که با ارائۀ تفسیر بر مدار واقعیت محض (حقیقت محض) داعیۀ برقراری آشتی در موضوع تنوع ادیان را دارد، در چند دهۀ اخیر محل بحث بسیار قرار گرفته است. جان هیک، یکی از اصلیترین نظریهپردازان این حوزه، بحث جامعی در این زمینه در کتاب تفسیری از دین ارائه کرده است. بحث جان هیک ازجهات مختلفی در این کتاب قابلبررسی ...
بیشتر
کثرتگرایی دینی، بهمثابۀ نظریهای که با ارائۀ تفسیر بر مدار واقعیت محض (حقیقت محض) داعیۀ برقراری آشتی در موضوع تنوع ادیان را دارد، در چند دهۀ اخیر محل بحث بسیار قرار گرفته است. جان هیک، یکی از اصلیترین نظریهپردازان این حوزه، بحث جامعی در این زمینه در کتاب تفسیری از دین ارائه کرده است. بحث جان هیک ازجهات مختلفی در این کتاب قابلبررسی است و نکات مثبت و منفی در آن قابلجستوجو و تحقیق است. اینکه اساساً بتوان ادیانی را که در فرهنگها و سنتهای گاه متباعد از هم رشد و نمو داشتهاند ازطریق تفسیر بر یک محور قرار داد موضوعی است که هیک در تلاش بوده است آن را بهنحو فلسفی در نظریۀ خود بهنمایش بگذارد. با کنار هم قراردادن این نکات و بررسی سازگاری درونی و بیرونی نظریۀ کثرتگرایی با تمرکز بر این کتاب میتوان کارآمدی آن را بهمحک آزمون سپرد و تحقیق کرد که آیا با مقدمات و شیوۀ استدلالی هیک میتوان نتایج او را پذیرفت یا خیر؟
تاریخ
مرتضی نورایی
دوره 18، شماره 1 ، فروردین 1397، ، صفحه 301-310
چکیده
کتاب تاریخنگاری محلی ایران در دورۀ اسلامی؛ تا سدۀ هفتم هجری (قنوات 1393: 434) ازجمله کتابهای تاریخی است که بر جریان متننگاری در عرصۀ تاریخ تکیه دارد؛ تاریخ متننگاری در متن. بهبیاندیگر، مقصد اثر بازنمایی وقایع یا جریان تاریخی نیست، بلکه در این مقام بازسازی سازوکار تاریخنگاری خاصی (محلی) در روند زمانی معین، از قرن سوم ...
بیشتر
کتاب تاریخنگاری محلی ایران در دورۀ اسلامی؛ تا سدۀ هفتم هجری (قنوات 1393: 434) ازجمله کتابهای تاریخی است که بر جریان متننگاری در عرصۀ تاریخ تکیه دارد؛ تاریخ متننگاری در متن. بهبیاندیگر، مقصد اثر بازنمایی وقایع یا جریان تاریخی نیست، بلکه در این مقام بازسازی سازوکار تاریخنگاری خاصی (محلی) در روند زمانی معین، از قرن سوم تا هفتم هجری قمری، است. سیر تحول تاریخنگاری محلی از تکنگاریهای مکانمند، مانند فتوح و خراج تا زندگی نامهها درقالب طبقات و رجال و ورود به تاریخنامههای محلی ازجمله نمای روند متحولی را در این عصر نشان میدهند. بنابراین، کتاب حاضر سعی در بازنمایی یک روند در اسلوب و روش معنیدار گذشتهنگاری معطوفِ تاریخنگاری است. آیا نویسندگان به جنس و طبیعت نوشتههای خود خودآگاهی داشتهاند؟ دیدگاهی که در این کتاب قالب است و با آن نویسنده به عمق زمان فرو رفته و درصدد بازانگاری آن برآمده درواقع نگاه اسلوبمند تاریخ محلی است که از دریچۀ فصل کلیات این کتاب به منابع ورود میکند. فرایند منابع روشنگر سنت غنی تولید بهمنظور ماندنیکردن زمان گذشته در متون است. بنابراین، روند بازسازی و بازانگاری متون در قالبیافتن چهارچوبهای در مدار روش و نگرش بهواقع توانسته است گویای سنت غنی تاریخنگاری محلی در ایران دورۀ میانه باشد. اینک تاب نمایش روند تکاملی تاریخنگاری محلی در ایران تا قرن هفتم هجری قمری است. فرض اساسی این کتاب این است که زمان و جغرافیا (مکان) و نظامهای سیاسی مثلث تحول در تاریخنگاری محلی دانسته میشوند.
روششناسی
محمدرضا خاکی قراملکی
دوره 17، شماره 2 ، خرداد 1396، ، صفحه 53-74
چکیده
پژوهش حاضر به بازخوانی تفکر سنتگرایی حسین نصر میپردازد، گفتمان سنتگرایی با تکیه بر سنت قدسی و حکمت خالده و عقل شهودی، احیای علم قدسی را دنبال میکند و از این مجرا، احیای علم دینی را موردتوجه قرار میدهد. درحقیقت ضرورت بازگشت به سنت علمی و میراث حِکمی گذشته را با بیان وجه سلبی، با اذعان به بحرانهای معرفتی و اخلاقی و زیستمحیطی ...
بیشتر
پژوهش حاضر به بازخوانی تفکر سنتگرایی حسین نصر میپردازد، گفتمان سنتگرایی با تکیه بر سنت قدسی و حکمت خالده و عقل شهودی، احیای علم قدسی را دنبال میکند و از این مجرا، احیای علم دینی را موردتوجه قرار میدهد. درحقیقت ضرورت بازگشت به سنت علمی و میراث حِکمی گذشته را با بیان وجه سلبی، با اذعان به بحرانهای معرفتی و اخلاقی و زیستمحیطی علوم مدرن و عدم کارآمدی مطلوب آن، وی را به نگرش انتقادی به علوم و عقلانیت مدرن وا میدارد. وی برای خروج از این وضعیت، در وجه ایجابی تولید علم دینی را با بازگشت به علم قدسی گذشته ممکن و مطلوب میداند. ویژگیهای علم قدسی موردنظر وی عبارتاند، عدم انفکاک بُعد متافیزیکى از بُعد فیزیکى، نگاه طولی به سلسلهمراتب هستى، نمادگرایى، زبان علوم سنتى، عدم نگرش سودانگارانه. درحقیقت بازگشت به سنت، دعوت به تجهیز به سنت علمی گذشته، و رهایی از سلطة غرب و مصونماندن از هجوم امواج تکنولوژی و ساختارهای اجتماعی و علوم مدرن است. البته این نحوة دفاع از سنت علمی نوعی دفاع انفعالی است که عملاً قدرت مقابلة هوشمندانه و از موضع قدرت را در مصاف با علوم مدرن را سلب میکند و نوعی دعوت به انزواست تا با غرب مواجهای صورت نگیرد.
روششناسی
مسلم طاهری کل کشوندی؛ یحیی بوذرینژاد
دوره 17، شماره 2 ، خرداد 1396، ، صفحه 75-93
چکیده
این پژوهش درصدد تحلیل و ارزیابی آرای محمدعابد الجابری درمورد تعامل فلسفه و شریعت در کتاب ما و میراث فلسفیمان است تا ذهنیتی روشن دربارۀ آرای او بهدست آید. همچنین، به تحلیل بیرونی و خاستگاه اثر حاضر نیز میپردازد؛ زیرا عوامل غیرمعرفتی مؤثر بر شکلگیری اندیشه، یکی از مهمترین مؤلفههای پژوهشی است که لازم است در بررسی آرای ...
بیشتر
این پژوهش درصدد تحلیل و ارزیابی آرای محمدعابد الجابری درمورد تعامل فلسفه و شریعت در کتاب ما و میراث فلسفیمان است تا ذهنیتی روشن دربارۀ آرای او بهدست آید. همچنین، به تحلیل بیرونی و خاستگاه اثر حاضر نیز میپردازد؛ زیرا عوامل غیرمعرفتی مؤثر بر شکلگیری اندیشه، یکی از مهمترین مؤلفههای پژوهشی است که لازم است در بررسی آرای متفکران موردبررسی قرار گیرد. در این بخش عوامل، زمینهها، و خاستگاه علمی، فکری، و اجتماعی اثر و مؤلف آن، که فضای محیطی شکلگیری اثر را پدید آوردهاند، بهاجمال بررسی میشود. در ادامۀ بحث به تحلیل درونی و جایگاه اثر خواهیم پرداخت که در این بخش، موضوعات اصلی و کانونی، مبانی فلسفی و روششناختی، پیشفرضها، نظریۀ مطرح در اثر، شیوة استدلال و منطق حاکم بر اثر، آثار و دستاوردهای نظریۀ مطرح و نیز منابع و استنادات اثر معرفی و تحلیل میشود. در مهمترین بخش مقالۀ حاضر اثر جابری نقد و ارزیابی خواهد شد. در این بخش، تأملاتی نهایی درخصوص محتوای اثر و ارزیابی ساختاری و روششناختی آن میشود.