علوم اجتماعی
سمیه حاجی‌اسماعیلی؛ رضا حبیبی
چکیده
کتاب درسی در نظام آموزش و پرورش جایگاه محوری دارد و یکی از مهمترین ابزارهای یادگیری در کلیۀ سطوح تحصیلی به‌شمارمی‌رود. یکی از راه‌کارهای مهم ارتقای کتاب‌های درسی نقد و ارزیابی دقیق و کارشناسانۀ آن‌هاست. کتاب جامعهشناسی جنسیت با رویکردی اسلامی، اثر حسین بستان، به‌عنوان متن درسی، برای دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد و دکتری و ...
بیشتر
کتاب درسی در نظام آموزش و پرورش جایگاه محوری دارد و یکی از مهمترین ابزارهای یادگیری در کلیۀ سطوح تحصیلی به‌شمارمی‌رود. یکی از راه‌کارهای مهم ارتقای کتاب‌های درسی نقد و ارزیابی دقیق و کارشناسانۀ آن‌هاست. کتاب جامعهشناسی جنسیت با رویکردی اسلامی، اثر حسین بستان، به‌عنوان متن درسی، برای دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد و دکتری و نیز طلاب سطح سه در رشتههای مطالعات زنان و جامعهشناسی تدوین شده است. منزلت علمی نویسنده ازیکسو، بدیعبودن موضوع کتاب ازسوی‌دیگر، و رویکرد آموزشی داشتن کتاب ازسویسوم این کتاب را شایستۀ نقد و بررسی قرار داده است. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی درصدد پاسخگویی به این سؤال است که مزایا و کاستی‌های این کتاب به‌عنوان یک کتاب درسی چیست و تا چه حد شاخصههای کتاب درسی در این کتاب رعایت شده است؟ یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که اثر موردنظر هرچند به‌لحاظ قوت علمی، نوآوری، اتقان محتوایی، و نگارش ساده و روان شایستۀ تقدیر است، از جهت صوری، روش‌شناختی، و سازماندهی ساختار و محتوای دروس براساس معیارهای تدوین متون درسی مبتلا به اشکالات جدی است و فاصلۀ زیادی با استاندادهای مطلوب دارد.
علوم اجتماعی
صالحه خدادادی؛ محسن بدره؛ رویا پورتقی
چکیده
این مقاله نقدی تحلیلی بر کتاب خانه‌ای بر روی آب؛ پژوهشی جامع درباب صیغۀ محرمیت و ازدواج موقت در ایران، نوشتۀ کامیل احمدی (۱۳۹۷)، با رویکرد علم‌الاجتماعی و با تأکید بر بعد روش‌شناسی است. نگارندگان، پس از نقد شکلی، کتاب را در دو بخش 1) نقد محتوایی و 2) نقد روشی بررسی کرده‌اند. بخش اول انتقاداتی را که به‌لحاظ منطق عمومی دانش به کتاب وارد ...
بیشتر
این مقاله نقدی تحلیلی بر کتاب خانه‌ای بر روی آب؛ پژوهشی جامع درباب صیغۀ محرمیت و ازدواج موقت در ایران، نوشتۀ کامیل احمدی (۱۳۹۷)، با رویکرد علم‌الاجتماعی و با تأکید بر بعد روش‌شناسی است. نگارندگان، پس از نقد شکلی، کتاب را در دو بخش 1) نقد محتوایی و 2) نقد روشی بررسی کرده‌اند. بخش اول انتقاداتی را که به‌لحاظ منطق عمومی دانش به کتاب وارد است، احصاء کرده و در بخش دیگر نویسنده علیرغم استفاده از روش کیفی به‌عنوان روش بنیادین تلاش کرده است تا فنون روشی کیفی و کمی را توأمان برای اجرا و نگارش پژوهش خود بهکار گیرد، این کتاب از هردو بعد روشی یادشده نقد شده است. نقد شکلی و محتوایی کتاب نشان می‌دهد که، علیرغم برخورداری اثر از ویژگی‌های مثبت و قابل‌توجهی مانند مطالعۀ یک موضوع چالشی و مبتلابه و همینطور گستردهکردن میدان تحقیق در چند شهر مهم کشور، درمجموع، روشمندی و انسجام یک پژوهش علمی رعایت نشده است و اشکالات متعدد روش‌شناختی به‌خصوص در ابعاد کیفی و کمی سبب میشود تا نتایج آن چندان قابلاتکا و معتبر تلقی نشوند. ازاین‌رو، لزوم انجام پژوهش‌های اجتماعی متقن وگسترده با رعایت اصول روش‌شناختی درباب مسئلۀ ازدواجموقت احساس میشود.
علوم اجتماعی
مسعود زارع مهرجردی؛ علی یوسفی؛ سعیده میرابی
چکیده
بنیان‌های نظری فوکو بارها با چرخش‌های قابل‌توجهی هم‌راه بوده است، اما آن‌چه تقریباً همۀ شارحان فوکو برسر آن اتفاق‌نظر دارند، تقسیم‌بندی دوگانۀ دیرینه‌شناسی‌ـ تبارشناسی که به‌نوعی مکمل یک‌دیگر به‌حساب می‌آیند یا تقسیم‌بندی سه‌گانۀ دیرینه‌شناسی ـ تبارشناسی ـ اخلاق است. در این نوشتار، دیرینه‌شناسی فوکو با رویکردی ...
بیشتر
بنیان‌های نظری فوکو بارها با چرخش‌های قابل‌توجهی هم‌راه بوده است، اما آن‌چه تقریباً همۀ شارحان فوکو برسر آن اتفاق‌نظر دارند، تقسیم‌بندی دوگانۀ دیرینه‌شناسی‌ـ تبارشناسی که به‌نوعی مکمل یک‌دیگر به‌حساب می‌آیند یا تقسیم‌بندی سه‌گانۀ دیرینه‌شناسی ـ تبارشناسی ـ اخلاق است. در این نوشتار، دیرینه‌شناسی فوکو با رویکردی فرانظری و براساس یک مدل تلفیقی موردبررسی و نقد قرار گرفته است. این مدل منتخبی از منطق فرانظری ریتز مشتمل‌بر تحلیل برونی ـ اجتماعی، درونی ـ اجتماعی، برونی ـ فکری و درونی فکری نظریه و برنامۀ پژوهش نظری چلبی مشتمل‌بر چهار عنصر تحلیلی نظریه شامل لوازم ساخت نظریه، دامنۀ مدعیات نظری، کارکردهای نظریه، و ساخت نظری است. نتایج تحلیل فرانظری نشان می‌دهد که دیرینه‌شناسی، هرچند کم‌تر از تبارشناسی موردتوجه پژوهش‌گران قرار دارد، علاوه‌براین‌که یک رویکرد نظری کارآمد برای پژوهش‌های تاریخی جامعهشناختی است و نگاهی متفاوت به جامعه، تاریخ، دانش، و معرفت را ترسیم میکند، رویکردی روش‌شناختی با دستورالعمل‌ها و قوانین مجزا و با ساختاری سیال و منعطف نیز هست که می‌تواند در پژوهش‌های تاریخی جامعهشناختی به‌طور مؤثری مورداستفاده قرار گیرد و بدان‌ها پویایی ببخشد. از مهمترین نقدهای وارده بر دیرینه‌شناسی می‌توان به مغفول‌گذاشتن پیچیدگی‌های سیاسی و تاریخی؛ ناکامی دیرینه‌شناسی دانش به‌عنوان سوژۀ جانشینی برای شناخت‌شناسی؛ خلأ فلسفی و امتناع از جست‌وجوی منبعی معنی‌دار که براساس آن انسان بتواند تعین تاریخی پراکندۀ خودش را از درون آن بازیابد.
علوم اجتماعی
سیدسعید زاهد
چکیده
این مقاله به بررسی و نقد شکلی و محتوایی کتاب واقعیت و روش تبیین کنش انسانی در چهارچوب فلسفۀ اسلامی: نظریه‌ای بنیادین در علوم انسانی می‌پردازد. توجه به تولید علوم انسانی اسلامی به‌خصوص بعد از انقلاب اسلامی به‌عنوان یک ضرورت برای مدیریت انقلاب و رسیدن به تمدن جدید اسلامی مطرح شده است. یکی از راه‌های تدوین علوم انسانی اسلامی براساس ...
بیشتر
این مقاله به بررسی و نقد شکلی و محتوایی کتاب واقعیت و روش تبیین کنش انسانی در چهارچوب فلسفۀ اسلامی: نظریه‌ای بنیادین در علوم انسانی می‌پردازد. توجه به تولید علوم انسانی اسلامی به‌خصوص بعد از انقلاب اسلامی به‌عنوان یک ضرورت برای مدیریت انقلاب و رسیدن به تمدن جدید اسلامی مطرح شده است. یکی از راه‌های تدوین علوم انسانی اسلامی براساس فلسفۀ اسلامی است. کتاب حاضر تلاش دارد تا فلسفۀ علوم انسانی اسلامی را براساس حکمت صدرایی تدوین کند. در این مسیر، نویسنده کوشیده است تا براساس حکمت متعالیه نوعی از فلسفۀ علوم انسانی اسلامی را ارائه دهد. کتاب از لحاظ شکلی در وضعیت مطلوبی قرار دارد. هرچند متن کتاب به تنقیح نیاز دارد، دستاوردهایی حاصل شده است؛ اصل نیاز به علوم انسانی اسلامی، تشکیکی یا ذومراتببودن وجود فرد جامعه و علوم انسانی، اصالت فرد و جامعه باتوجه‌به نگاه صدرایی، و تدریجیبودن تکامل آنان از دستاوردهای این بررسی است. درعین‌حال، این تحقیق نقاط تاریک و روشنی در بهکارگیری حکمت متعالیه در بررسی فرد، جامعه، و علوم انسانی بهدست می‌دهد که بسیار ارزشمند است.
علوم اجتماعی
حمید عباداللهی چنذانق؛ هادی قلی‌پور
چکیده
نوربرت الیاس، در کتاب فرایند متمدنشدن، تاریخ شکلگیری آداب‌ورسوم مدرن را در پژوهشی نوآورانه بررسی کرده و نشان داده است که چگونه از دورۀ رنسانس به بعد انسان غربی به موجودی «متمدن» تبدیل شده است. در سال 1999، جمعی از الیاس‌‌پژوهان خبره ترجمۀ انگلیسیِ فرایند متمدنشدن را ویرایش کردند و مقدمۀ جدیدی را که الیاس در سال 1968 بر ...
بیشتر
نوربرت الیاس، در کتاب فرایند متمدنشدن، تاریخ شکلگیری آداب‌ورسوم مدرن را در پژوهشی نوآورانه بررسی کرده و نشان داده است که چگونه از دورۀ رنسانس به بعد انسان غربی به موجودی «متمدن» تبدیل شده است. در سال 1999، جمعی از الیاس‌‌پژوهان خبره ترجمۀ انگلیسیِ فرایند متمدنشدن را ویرایش کردند و مقدمۀ جدیدی را که الیاس در سال 1968 بر این کتاب نوشته بود، در پی‌‌نوشت آوردند. در سال 1397، چاپ دوم ترجمۀ فارسیِ این کتاب با عنوان درباب فرایند تمدن به ترجمۀ غلامرضا خدیوی در انتشارات جامعه‌‌شناسان منتشر شده است. در این مقاله، ترجمۀ فارسی با ترجمۀ انگلیسیِ کتاب ویرایش مقابله‌‌ای شده است. این‌طورکه به‌نظر می‌‌رسد، به‌‌رغم ادعای مترجم فارسی مبنی‌بر ترجمه از متن اصلیِ آلمانی، منبعِ ترجمه همان ترجمۀ انگلیسیِ کتاب است. مترجم تنها جلد دوم کتاب را ترجمه کرده و مقدمه، جلد اول، پی‌‌نوشت، پیوست، و عمدۀ یادداشت‌‌های نویسنده هنوز به فارسی ترجمه نشده است. مرور اندیشۀ جامعهشناختی الیاس و جایگاه او در نظریۀ جامعهشناختی معاصر هم البته بخشی معتنابه از نوشتۀ ماست. بررسی ترجمه نشان‌‌دهندۀ مشکلات صوری و محتوایی ازجمله نداشتن روندی واحد در ترجمه، واژه‌‌گزینی نامأنوس و دیریاب، و رعایت‌نکردن قواعد نگارشی و ویرایشی است.
علوم اجتماعی
محمد عباس‌زاده؛ فرهاد شمسی متنق
چکیده
درمیان موضوعات رایج علوم اجتماعی در ایران، موضوع زمان علیرغم اهمیت آن موردغفلت قرار گرفته و فقر ادبیات نظری جامعهشناختی پیرامون زمان، باتوجه‌به کتب و مقالات چاپ‌‌شده، کاملاً مشهود است. در این شرایط، برگردان این کتاب به فارسی، صرف‌نظر از نقص‌های ترجمه‌‌ای آن، کاری قابل‌تقدیر و ارزنده است. تأکید مقالات این کتاب بر روی ارتباط ...
بیشتر
درمیان موضوعات رایج علوم اجتماعی در ایران، موضوع زمان علیرغم اهمیت آن موردغفلت قرار گرفته و فقر ادبیات نظری جامعهشناختی پیرامون زمان، باتوجه‌به کتب و مقالات چاپ‌‌شده، کاملاً مشهود است. در این شرایط، برگردان این کتاب به فارسی، صرف‌نظر از نقص‌های ترجمه‌‌ای آن، کاری قابل‌تقدیر و ارزنده است. تأکید مقالات این کتاب بر روی ارتباط متقابل بین مفاهیم زمان، مصرف، زندگی روزمره، عوامل روان‌شناختی و اجتماعی و فرهنگی و جایگاه سرمایهداری است که با گرایش به نظریۀ کردار و دخیل‌کردن هم‌زمان سطوح خرد و کلان اغلب مقالات آن نگارش یافته است. این کتاب با زیرسؤال‌بردن درک جهان‌شمول از زمان و با سودجستن از مردم‌‌نگاری تطبیقی و تحلیل تاریخی برخورد شکاکانه‌‌ای با مفاهیم و باورهای رایج دارد؛ مانند این عقیده که دورۀ سنتی دوره‌‌ای متعادل، و مدرنیته دوره‌‌ای آشفته است. تجربۀ زمان به‌واسطۀ نیروهای بیرونی شکل نمی‌‌یابند، بلکه زمان‌مندی‌‌ها دائماً بازتولید میشوند و از طریق توالی و زمان‌بندی کردار روزمره وضع و دگرگون میشوند. بسیاری و احتمالاً بیشتر فرایندها و کردارهای درگیر در ساخت زمان درگیر استفاده از چیزها و مصرف هستند. فرهنگ مصرف تجاری نقش فعالی در خلق رژیم‌‌های ارزش زمان‌مند بازی میکند.
علوم اجتماعی
سیداحمد عسکری؛ احسان شاه‌قاسمی
چکیده
ظهور «فضای مجازی» و گسترش صنعت هم‌زمان اطلاعات و ارتباطات بسیاری از مفاهیم کلاسیک و ساختارهای فرهنگی و اجتماعی را دچار دگردیسی کرده است. یکی از آثاری که به این موضوع و مسائل فضای مجازی در ایران پرداخته، کتاب فضای مجازی؛ اجتماع و فرهنگ اثر سیدابوالحسن فیروزآبادی، رئیس مرکز ملی فضای مجازی و یکی از سیاست‌گذاران فضای مجازی کشور، ...
بیشتر
ظهور «فضای مجازی» و گسترش صنعت هم‌زمان اطلاعات و ارتباطات بسیاری از مفاهیم کلاسیک و ساختارهای فرهنگی و اجتماعی را دچار دگردیسی کرده است. یکی از آثاری که به این موضوع و مسائل فضای مجازی در ایران پرداخته، کتاب فضای مجازی؛ اجتماع و فرهنگ اثر سیدابوالحسن فیروزآبادی، رئیس مرکز ملی فضای مجازی و یکی از سیاست‌گذاران فضای مجازی کشور، است. این مقاله تلاش میکند این اثر را با روش مرور انتقادی کتاب موردنقد شکلی و محتوایی قرار دهد. مقالۀ حاضر، پس از معرفی اثر و طرح مباحث بنیادین در حوزۀ فضای مجازی، فرهنگ، و قدرت، به نقد و بازخوانی این اثر می‌پردازد و ضرورتهای نظری و روشی برای بهبود آن را با ذکر دلایل و مصادیق توضیح می‌دهد. فهرست ناقص، عدم نتیجهگیری پایانی، و روزآمدنبودن منابع و اطلاعات ازجمله اشکلات شکلی اثر است. عدم دقت و اهتمام لازم در تدوین ساختار محتوا و رعایت نظم منطقی جزو اشکالات محتوایی است که موردنقد مرکزی این مقاله قرار گرفته است.
علوم اجتماعی
فاطمه قاسم‌پور
چکیده
کتاب حاضر، به‌لحاظ اهمیت و اثرگذاری، همانند کتاب استیفای حقوق زنان ولستون‌کرافت و جنس دوم سیمون دوبوار است. این کتاب که تلاشی برای شناسایی «مشکل بی‌نام» به‌تعبیر فریدان است تأثیر مهمی در شکلگیری موج دوم فمینیسم داشته است. فریدان در این کتاب به بررسی عوامل ایجادکننده و پی‌آمدهای «مشکل بی‌نام» می‌پردازد و سپس راه‌کارهایی ...
بیشتر
کتاب حاضر، به‌لحاظ اهمیت و اثرگذاری، همانند کتاب استیفای حقوق زنان ولستون‌کرافت و جنس دوم سیمون دوبوار است. این کتاب که تلاشی برای شناسایی «مشکل بی‌نام» به‌تعبیر فریدان است تأثیر مهمی در شکلگیری موج دوم فمینیسم داشته است. فریدان در این کتاب به بررسی عوامل ایجادکننده و پی‌آمدهای «مشکل بی‌نام» می‌پردازد و سپس راه‌کارهایی را برای مواجهه با این مسئله بیان می‌دارد. عوامل ایجادکننده هم متأثر از نظریات علمی موجود و هم فضای گفتمانی حاکم بر جامعۀ آمریکا در دهۀ پنجم قرن بیستم است. در کتاب فریدان، زنان تحت نظام معنایی آن زمان زنانگی را به‌عنوان مهمترین عامل هویت‌بخش خود دریافته بودند و با تمام قدرت به ایفای نقش‌های خانوادگی می‌پرداختند، اما مسئلۀ مهم این بود که احساس رضایت از این وضعیت نداشتند و این برایشان مشکل بی‌نام را ایجاد کرده بود. در این میان، راه‌برد فریدان دعوت زنان به عرصۀ اجتماع بود. ارزیابی کتاب نشان می‌دهد که نگارندۀ این اثر به‌دنبال خلق فرارویتی برای حل مسائل زنان است، بدون آن‌که این مسئله مسئله‌ای فراگیر باشد و با تمرکز بر زن طبقۀ متوسط شهری، راه‌بردی برای تمامی زنان ارائه می‌دهد. روش ارزیابی کتاب براساس تحلیل همۀ جوانبی است که در کتاب به آن اشاره شده است.
علوم اجتماعی
مهسا لاریجانی؛ خدیجه سفیری
چکیده
کتاب مقدمه‌ای بر پژوهش در جامعهشناسی خانواده در ایران با هدف مطالعۀ سیر تحولات خانواده و تأکید بر بعد پژوهشی خانواده به‌قلم عباس عبدی نگاشته شده است. هدف از این مقاله بررسی ابعاد مختلف این کتاب با رویکردی انتقادی است که براساس الگوی مرسوم مقالات انتقادی نگاشته شده است. یافته‌های مقالۀ حاضر نشان می‌دهد که نقدهای وارده بر کتاب ...
بیشتر
کتاب مقدمه‌ای بر پژوهش در جامعهشناسی خانواده در ایران با هدف مطالعۀ سیر تحولات خانواده و تأکید بر بعد پژوهشی خانواده به‌قلم عباس عبدی نگاشته شده است. هدف از این مقاله بررسی ابعاد مختلف این کتاب با رویکردی انتقادی است که براساس الگوی مرسوم مقالات انتقادی نگاشته شده است. یافته‌های مقالۀ حاضر نشان می‌دهد که نقدهای وارده بر کتاب در حوزههای شکلی، ساختاری، و محتوایی قرار دارد که مهمترین آن‌ها شامل ضعف مصادیق عینی ادعاها و نظریهها، استفادهنکردن از منابع روزآمد، تحلیلهای جمعیتی ضعیف، و عدم تمرکز بر مباحثی همچون ریشههای قومیتی خانواده و غیره است. بر این اساس، این مقاله با تمرکز بر ابعاد صوری و محتوایی اثر و با اتکا به استنادات پژوهشی تلاش کرده است تا بر غنای مباحث کتاب بیفزاید.
علوم اجتماعی
بهروز محمدی منفرد
چکیده
کتاب اتوپیای تامس مور از مهمترین و تأثیرگذارترین آثار در حوزۀ آرمان‌شهراندیشی است که درعین‌حال بستری برای نگارش آرمان‌شهرهای پسین بوده است. برای همین، تحلیل و نقد این کتاب از اهمیت ویژه‌‌ای برخوردار است. با این توضیح، هدف پژوهش حاضر بسترسازی برای معرفی آرمان‌شهری مطلوب (به‌کمک نقد آرمان‌شهر نامطلوب) است. این پژوهش در گام ...
بیشتر
کتاب اتوپیای تامس مور از مهمترین و تأثیرگذارترین آثار در حوزۀ آرمان‌شهراندیشی است که درعین‌حال بستری برای نگارش آرمان‌شهرهای پسین بوده است. برای همین، تحلیل و نقد این کتاب از اهمیت ویژه‌‌ای برخوردار است. با این توضیح، هدف پژوهش حاضر بسترسازی برای معرفی آرمان‌شهری مطلوب (به‌کمک نقد آرمان‌شهر نامطلوب) است. این پژوهش در گام نخست به اهمیت نقد کتاب اتوپیا و خاستگاه نگارش آن می‌پردازد. سپس مؤلفهها و محتوای آن سامان مییابد و درنهایت نقدهای شکلی و محتوایی کتاب اتوپیا بیان میشود. نتیجۀ پژوهش نشان می‌دهد که اتوپیای تامس مور نمیتواند تمامی ابعاد زندگی انسان را در نظر بگیرد و الگویی مطلوب برای جوامع بشری درجهت ساماندهی حیثهای فرهنگی و سیاسی و اجتماعی نیست.
علوم اجتماعی
نیلوفر هاشمی؛ محمدسعید ذکایی
چکیده
پرداختن به مسئلۀ محیطزیست در فضایی خلأگونه امکان‌پذیر نیست، خصوصاً در روزگاری که چالشهای زیست‌‌محیطی مانند تغییرات اقلیمی تنها در ابعاد جهانی قابل‌تبیین هستند. ازسویی‌دیگر، مفهوم جهانیشدن موردتوجه ژرف نظریه‌پردازان اجتماعی بوده است و در گذر زمان چالشهای بنیادین «پرسش درمورد وجود یا عدم وجود آن» نیز به‌طور پی‌درپی ...
بیشتر
پرداختن به مسئلۀ محیطزیست در فضایی خلأگونه امکان‌پذیر نیست، خصوصاً در روزگاری که چالشهای زیست‌‌محیطی مانند تغییرات اقلیمی تنها در ابعاد جهانی قابل‌تبیین هستند. ازسویی‌دیگر، مفهوم جهانیشدن موردتوجه ژرف نظریه‌پردازان اجتماعی بوده است و در گذر زمان چالشهای بنیادین «پرسش درمورد وجود یا عدم وجود آن» نیز به‌طور پی‌درپی افزایش یافته است. این مقاله نگاهی به یکی از متفاوت‌ترین اندیشههای کنونی در این باب، یعنی مفهوم جهان‌وطنی اولریش بک با تأکید بر ابعاد زیست‌‌محیطی آن، خواهد داشت که آن را بدیل به‌حق و شایستۀ مفهوم جهانیشدن برمی‌شمارد و دراین‌راستا تا آن‌جایی پیش می‌رود که از نو چهارچوب مرجع متفاوتی برای جامعهشناسی معاصر برمی‌سازد. در این مقاله، پس از پرداختن به اندیشههای بک درمورد مفهوم جامعۀ در مخاطرۀ جهانی و ویژگی‌های آن، تمایزات بنیادین جهانیشدن و جهان‌وطنی، فرایند جهان‌وطنی و جامعهشناسی جهان‌وطن و درنهایت چندین نقد مطرح بر نظریه او، مطالعۀ تطبیقی ابعاد زیست‌‌محیطی جهانیشدن در اندیشههای هاروی، گیدنز، رابرتسن، و بک انجام شده است. مقاله سه مدل نوین میان گفتمان محیطزیست و گفتمان اقتصادی ارائه میکند و درنهایت دیدگاه هاروی و رابرتسن درراستای مدل تعارض، دیدگاه گیدنز درراستای مدل درهم‌‌تنیده، و دیدگاه بک نزدیک‌تر به مدل هم‌پوشانی استنتاج میشوند.
علوم اجتماعی
محمدرضا ایران‌منش
چکیده
خلقیات بحث‌انگیز ایرانیان نزدیک به دو قرن است که توجه ایرانیان را به خود جلب کرده و سبب تألیف کتاب‌های بسیاری در این زمینه شده است. کتاب ما ایرانیان، تألیف مقصود فراستخواه، از آخرین کتاب‌هایی از این دست است که با اقبال عمومی روبه‌رو شده است. نویسنده تلاش کرده پس از نشان‌دادن بحث‌انگیزبودن خلقیات ایرانیان، با نگاهی علمی و ازمنظر ...
بیشتر
خلقیات بحث‌انگیز ایرانیان نزدیک به دو قرن است که توجه ایرانیان را به خود جلب کرده و سبب تألیف کتاب‌های بسیاری در این زمینه شده است. کتاب ما ایرانیان، تألیف مقصود فراستخواه، از آخرین کتاب‌هایی از این دست است که با اقبال عمومی روبه‌رو شده است. نویسنده تلاش کرده پس از نشان‌دادن بحث‌انگیزبودن خلقیات ایرانیان، با نگاهی علمی و ازمنظر نظریههای جامعهشناختی یک الگوی نظری تلفیقیِ ـ سیستمیِ چندسطحی برای توضیح و تبیین این خلقیات ارائه دهد.در مقالة پیشرو، نشان داده شده که اولا ًتلاش نویسنده برای تدوین چنین الگویی مقرون به توفیق نبوده و التقاط نظری بهجای تلفیق نظری نشسته و درنهایت بهسمت نظریههای ساختارمحور کشیده شده است؛ ثانیا ًتکثر نظریههای بهکارگرفتهشده سبب نوعی اغتشاش نظری شده و ثالثا ًاز نظریههای مورداستفاده یا برداشت درستی نشده یا تحلیل و تبیین برآمده از آن‌ها نادرست و در بعضی موارد متعارض است.
علوم اجتماعی
ابراهیم توفیق
چکیده
هدف این نوشتار بررسی جایگاه آن‌چه مهمترین اثر ماکس وبر نامیده شده، یعنی اقتصاد و جامعه، در اندیشۀ اوست. در نقد خوانش پارسونزی (talcott parsons) و یک‌پارچه‌سازِ وبر، گفته شده که گسستی میان وبرِ متقدم ـ وبرِ تأملاتِ روش‌شناختی دربارۀ مفهوم‌پردازی «فرد تاریخی» (historical individual) و اخلاق پروتستان و روح سرمایهداری (The Protestant Ethic and The Spirit of ...
بیشتر
هدف این نوشتار بررسی جایگاه آن‌چه مهمترین اثر ماکس وبر نامیده شده، یعنی اقتصاد و جامعه، در اندیشۀ اوست. در نقد خوانش پارسونزی (talcott parsons) و یک‌پارچه‌سازِ وبر، گفته شده که گسستی میان وبرِ متقدم ـ وبرِ تأملاتِ روش‌شناختی دربارۀ مفهوم‌پردازی «فرد تاریخی» (historical individual) و اخلاق پروتستان و روح سرمایهداری (The Protestant Ethic and The Spirit of Capitalism) و وبر متأخر ـ وبرِ اقتصاد و جامعه (Economy and Society) و جامعهشناسی تفهمی (Interpretive Sociology) دیده میشود؛ گسستی مبتنیبر گذار از فردیت تاریخی به جامعهشناسی به‌مثابۀ علمی انتزاعی، گونهشناختی (typological)، و جهان‌شمول. این نوشتار نشان می‌دهد که خصلت این گذار نه گسست، بلکه یک تداوم پرتنش است و اینکه اندیشۀ وبر، چه متقدم و چه متأخر، متمرکز است بر صورتبندیهای متفاوتِ فردِ تاریخیِ «سرمایهداری مدرن» و «قفس آهنین» (iron cage). به این منظور، درابتدا، نگاهی خواهیم انداخت به تاریخچه و ساختارِ «اقتصاد و جامعه». سپس، گذارِ پیشگفته بررسی خواهد شد. درپایان، به تأمل در تنشِ گریزناپذیر در اندیشۀ وبر پرداخته میشود تا از این طریق حدود و ثغور یک گفتوگوی انتقادی و مولّد با او ترسیم شود.
علوم اجتماعی
بیژن زارع
چکیده
هدف اصلی مقالۀ حاضر واکاوی و ارزیابی نقاداﻧﺔ کتاب آموزش و توسعه: مباحث نوین در اقتصاد آموزش، ﺗﺄلیف معدن‌دار آرانی و سرکار آرانی از نشر نی است. این کتاب از آثار معدودی است که در زﻣﯿﻨﺔ اقتصاد آموزش ﺗﺄلیف و انتشار یافته است. بررسی و ارزیابی کتاب براساس پرسش‌نامۀ داوری شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی در ابعاد ارزیابی شکلی، ساختاری، ...
بیشتر
هدف اصلی مقالۀ حاضر واکاوی و ارزیابی نقاداﻧﺔ کتاب آموزش و توسعه: مباحث نوین در اقتصاد آموزش، ﺗﺄلیف معدن‌دار آرانی و سرکار آرانی از نشر نی است. این کتاب از آثار معدودی است که در زﻣﯿﻨﺔ اقتصاد آموزش ﺗﺄلیف و انتشار یافته است. بررسی و ارزیابی کتاب براساس پرسش‌نامۀ داوری شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی در ابعاد ارزیابی شکلی، ساختاری، و محتوایی انجام پذیرفته است. درمجموع، نتایج بررسی نشان می‌دهد که کتاب، علیرغم اشکالاتی در زمینه‌های ساختاری و محتوایی، از کیفیت مطلوبی برخوردار است، اما لازم است برای ارتقای کیفیت کتاب در چاپهای بعدی، ازیکسو، یک فصل به طرح ویژگی‌های خاص آموزش و پرورش ایران اختصاص داده شود و ازسوی‌دیگر، به پیشنهادهای آخر مقاله توجه شود. به‌خصوص، در زمینۀ اقتصاد آموزش و ﺗﺄثیر توسعۀ انسانی در رشد اقتصادی تحلیلهای مناسبی درجهت اصلاح سیاستگذاری هم در زمینۀ ساختار نهادهای متولی آموزش و تغییر رویکرد آن‌ها در امر تربیت نیروی انسانی کارآمد و هم در زمینۀ تخصیص اعتبارات کافی به نهادهای متولی امر آموزش و پرورش اقدامات اساسی صورت گیرد.
علوم اجتماعی
سیدسعید زاهد زاهدانی؛ ریحانه شاه‌ولی
چکیده
ژای فرانسوا لیوتار در دهۀ ۱۹۷۰ کتاب وضعیت پست‌مدرن: گزارشی دربارۀ دانش را، به‌سفارش شورای دانشگاه‌های حکومت ایالتی کبک، نگاشت. وی به‌دنبال اثبات این ادعا بود که شرایط و موقعیت جوامع دست‌خوش تغییر شده‌اند و دانش و اطلاعاتْ تحت‌سلطۀ تکنولوژی به‌طور عام و کامپیوترها به‌طور خاص قرار گرفته است. پایان عصر صنعتی و تولید‌های انبوه ...
بیشتر
ژای فرانسوا لیوتار در دهۀ ۱۹۷۰ کتاب وضعیت پست‌مدرن: گزارشی دربارۀ دانش را، به‌سفارش شورای دانشگاه‌های حکومت ایالتی کبک، نگاشت. وی به‌دنبال اثبات این ادعا بود که شرایط و موقعیت جوامع دست‌خوش تغییر شده‌اند و دانش و اطلاعاتْ تحت‌سلطۀ تکنولوژی به‌طور عام و کامپیوترها به‌طور خاص قرار گرفته است. پایان عصر صنعتی و تولید‌های انبوه بههمراه این تغییر وضعیت دانش را لیوتار عصر پست‌مدرن مینامد و بر همین مبنا دانشی را که تحتسلطه و کنترل تکنولوژی قرار دارد نقد میکند. در همین رابطه وی درباب پایان فراروایتها، مرگ عصر استاد، مشروعیتبخشی به دانش، دانش روایی، و دانش علمی مباحثی را مطرح میکند. کتاب وضعیت پستمدرنْ یکی از پیشروان تفکر پست‌مدرن بوده است. این کتاب بهجای آغاز از دغدغۀ قدرت برای حفظ نظام سرمایهداری جهانی از تکنولوژی شروع میکند و همین به نقطۀ ضعفی برای نظریۀ پرداختهشده در این کتاب تلقی میشود. درطول زمان، نقدهای بسیاری بر این اثر وارد آمده که به رشد اندیشههای پست‌مدرن کمک کرده است، اما درک این نکته، که خواندن این کتاب به چه مخاطبانی پیشنهاد میشود، به شناخت بیشتر نویسنده و محتوای آن نیاز دارد.
علوم اجتماعی
محمدتقی سبزه‌ای
چکیده
این مقاله کتاب نظریۀ پسااستعماری و کُردشناسی، تألیف جلیل کریمی، را بررسی و نقد میکند. در مقدمۀ بحث، ابتدا مطالعات پسااستعماری تعریف و رویکردهای مهم آن معرفی شده‌اند. سپس، کتاب از دو بُعد صوری و محتوایی ارزیابی شده است. نتایج نقد این کتاب نشان می‌دهد که ازنظر صوری کتاب چند ایراد دارد: فاقد مقدمه و نتیجهگیری کلی در هر فصل است؛ هم ...
بیشتر
این مقاله کتاب نظریۀ پسااستعماری و کُردشناسی، تألیف جلیل کریمی، را بررسی و نقد میکند. در مقدمۀ بحث، ابتدا مطالعات پسااستعماری تعریف و رویکردهای مهم آن معرفی شده‌اند. سپس، کتاب از دو بُعد صوری و محتوایی ارزیابی شده است. نتایج نقد این کتاب نشان می‌دهد که ازنظر صوری کتاب چند ایراد دارد: فاقد مقدمه و نتیجهگیری کلی در هر فصل است؛ هم پیشگفتار و هم مقدمه دارد و معادل انگلیسی نام کتاب در پشت صفحه و معادل انگیسی برخی از اسامی نویسندگان در متن کتاب نوشته نشدهاند. چند نقد محتوایی بر کتاب وارد است: حجم نمونه (8 کتاب موردبررسی) کم است، تحلیل گفتمانها بیشتر متنمحور است و در اغلب آن‌ها به شرایط تاریخی و اپیستمۀ اجتماعی شکلگیری گفتمان کُردشناسی توجه نشده است. تحلیلها دربارۀ برخی از مؤلفهها نظیر «منفیبافی»، «ذاتگرایی»، و «رابطۀ بین دانش و قدرت» ضعیف است. مزایای کتاب شامل تازهبودن موضوع، نثر روان، چهارچوب نظری قوی، روش‌شناسی مناسب، نظام ارجاعدهی دقیق است. این کتاب احتمالاً تأثیرگذاری خوبی در مطالعات علوم انسانی ایران از ابعاد نظری، پارادایمی، و روشی خواهد داشت.
علوم اجتماعی
حامد سجادی؛ محسن بدره
چکیده
تفاوت‌های فرهنگی همواره امری معناساز در زیست اجتماعی بشر بوده است و شناخت همه‌جانبه از این مسئله جایگاه مؤثری در تبیین و پیش‌بینی تعاملات و ارتباطات میان فرهنگ‌ها و نیز درون آن‌ها فراهم می‌آورد. نظریۀ ابعاد فرهنگ ملی (dimensions of national culture) خِرت هوفستِدِه[i](Geert Hofstede) با محوریت کتاب سازمان‌ها و فرهنگ‌ها؛ نرم‌افزار ذهن از نظریات ...
بیشتر
تفاوت‌های فرهنگی همواره امری معناساز در زیست اجتماعی بشر بوده است و شناخت همه‌جانبه از این مسئله جایگاه مؤثری در تبیین و پیش‌بینی تعاملات و ارتباطات میان فرهنگ‌ها و نیز درون آن‌ها فراهم می‌آورد. نظریۀ ابعاد فرهنگ ملی (dimensions of national culture) خِرت هوفستِدِه[i](Geert Hofstede) با محوریت کتاب سازمان‌ها و فرهنگ‌ها؛ نرم‌افزار ذهن از نظریات پیشگام و اثرگذار در عرصۀ مطالعۀ تفاوت‌های میانفرهنگی طی بیش از سه دهۀ اخیر بوده است. درمجموع، زمینهسازی عرصهای جدید در مطالعات میانرشتهای فرهنگ و بهرهگیری از طیفهای دوگانۀ محدود از نکات مثبت نظریۀ هوفستده بهشمار می‌رود و ازسوی‌دیگر، تاریخمحوری، کمتوجهی به تغییرات و تنوع اجتماعی، و بهرهنبردن از پشتوانۀ نظری منسجم، و مغالطۀ اکولوژیک نقدهایی است که بر این کتاب وارد است.
علوم اجتماعی
حسین سرفراز؛ محسن امین
چکیده
سواد رسانهای سازه‌ای آموزشی است که ازخلال فرایند آموزش رسانه به مُتعلمان ساخته و پرداخته میشود. «مخاطب» از بنیان‌ها و مؤلفه‌های سازندۀ این سازه است که در فرایند آموزش رسانه معنایی مضاعف دارد؛ اولاً، مخاطب بخشی از مباحث آموزش سواد رسانهای را به خود اختصاص می‌دهد و ثانیاً، متعلم درمقام مخاطبِ آموزش رسانه، به‌صورت پیش‌فرض ...
بیشتر
سواد رسانهای سازه‌ای آموزشی است که ازخلال فرایند آموزش رسانه به مُتعلمان ساخته و پرداخته میشود. «مخاطب» از بنیان‌ها و مؤلفه‌های سازندۀ این سازه است که در فرایند آموزش رسانه معنایی مضاعف دارد؛ اولاً، مخاطب بخشی از مباحث آموزش سواد رسانهای را به خود اختصاص می‌دهد و ثانیاً، متعلم درمقام مخاطبِ آموزش رسانه، به‌صورت پیش‌فرض جایگاه همان مخاطبی مینشیند که مقوّم سازۀ سواد رسانهای است. این امرْ آموزش را با چالشی پیچیده مواجه میکند. ازیکسو و مطابق با تحولات آموزش رسانه، امروزه و بهدلیل تحولات مشارکتی و تعاملی رسانهها، مخاطب فعال پیشفرضی است که سواد رسانهای در شناخت سوژۀ خود بهکار میبندد و ازدیگرسو، کتاب درسی تفکر و سواد رسانهای درجایگاه رسمی آموزش، معلم و مدرسه، مخاطب را عنصری منفعل فرض میگیرد که قرار است با طیکردن فرایند آموزش سوژگی لازم را کسب کند. طی نقد و ارزیابی کتاب، پرسش اصلی مقاله پرسش از معنا و جایگاه متناقض مخاطب در کتاب درسی تفکر و سواد رسانهای است که تلاش میشود با کمک اتخاذ استراتژی واسازی ژاک دریدا، ازخلال کشف نظام سلسلهمراتبی متن، استخراج دوگانهها، بازتفسیر متن، و توجه به استثناهای آن پاسخ داده شود.
علوم اجتماعی
خدیجه سفیری؛ ایلناز شیرمحمدی
چکیده
هدف مقالۀ حاضر ارزیابی نقادانۀ کتاب هویت‌های مرگ‌بار ازمنظری جامعهشناختی است؛ اثری برخاسته از تجربۀ زیستۀ نویسندۀ فرانسوی لبنانی‌تبار، امین معلوف، که با هدف تبیین مسئله‌ای بسیار مهم نگاشته شده است: اگر هویت‌ها تحقیر و تهدید به نابودی شوند فاشیسم، سلطه‌طلبی، سرکوب‌گری، و درنهایت «هویت‌های مرگ‌بار» سر برمی‌آورند. ازآن‌جاکه ...
بیشتر
هدف مقالۀ حاضر ارزیابی نقادانۀ کتاب هویت‌های مرگ‌بار ازمنظری جامعهشناختی است؛ اثری برخاسته از تجربۀ زیستۀ نویسندۀ فرانسوی لبنانی‌تبار، امین معلوف، که با هدف تبیین مسئله‌ای بسیار مهم نگاشته شده است: اگر هویت‌ها تحقیر و تهدید به نابودی شوند فاشیسم، سلطه‌طلبی، سرکوب‌گری، و درنهایت «هویت‌های مرگ‌بار» سر برمی‌آورند. ازآن‌جاکه هویت انسانها متشکل از عناصر متعدد و گاهی متعارض است، نمی‌توان تنها یک تعلق خاص را به آن‌ها نسبت داد، زیرا هویت افراد ترکیبی بوده و هر فرد میبایست تمامی تعلقاتش را مطالبه کند. مقصود نویسنده از ترکیبیبودن هویت بیان این نکته است که فرد می‌تواند دو ملیت داشته باشد، از والدینی با دو دین متفاوت حیات یابد، در مرزهای چندین زبان زندگی کند و درعین‌حال خود را متعلق به تمامی آن‌ها بداند و آن‌ها را نیز از آن خود بداند. در این معنا، کرامت انسانها فارغ از تفاوت‌های هویتی میبایست حفظ شود. مهمترین نتایج حاصل از نقد کتاب در بخش صوری شامل حروفچینی، تلفظ اشتباه واژگان انگلیسی، و ایرادات دستوری است و در بخش محتوایی توجه‌نکردن نویسنده به عاملیت و فرایند ساختبندی هویت است.
علوم اجتماعی
غلامرضا صدیق اورعی؛ مریم اسکافی نوغانی
چکیده
در این مقاله، هدف این است که با بررسی دقیق گزارههای اصلی در کتاب قواعد روش جامعهشناسی، اثر امیل دورکیم، انتقاداتِ اصلی وارد بر آن بیان شود. محتوای این کتابِ مشهور، که یکی از کتب پایه در علم جامعهشناسی است، بیان‌گر این موضوع است که دورکیم تلاش کرده است تا جامعهشناسی را علمی با موضوع و روش مستقل از علوم دیگر معرفی کند و ...
بیشتر
در این مقاله، هدف این است که با بررسی دقیق گزارههای اصلی در کتاب قواعد روش جامعهشناسی، اثر امیل دورکیم، انتقاداتِ اصلی وارد بر آن بیان شود. محتوای این کتابِ مشهور، که یکی از کتب پایه در علم جامعهشناسی است، بیان‌گر این موضوع است که دورکیم تلاش کرده است تا جامعهشناسی را علمی با موضوع و روش مستقل از علوم دیگر معرفی کند و نشان دهد که این علمْ تجربی است. دیدگاههای خود را در این زمینه در شش فصل در این کتاب بیان کرده است. برخی از مطالب این کتاب در فصول مختلف هرچند برای اثباتِ مطلبی است که گفته شد، در ضمن آن مطالبی آمده است که می‌تواند به‌‌منزلۀ اقرارِ دورکیم علیه برداشتِ او شمرده شود که در این مقاله به آن اشاره شده است. همچنین، در برخی موارد، دورکیم از الفاظ و کلماتی استفاده کرده است که می‌تواند درک دیگران را از دیدگاه وی خدشهدار کند. در برخی موارد، دورکیم بین مفاهیم مغالطه کرده است که این امر به نظریات او انتقاداتی را وارد میکند و در برخی موارد نیز مفاهیم و معناها بهخوبی واضح و روشن نشدهاند.
علوم اجتماعی
سیاوش قلی پور؛ همایون مرادخانی
چکیده
کتاب جامعۀ مصرفی و شهر پسامدرن روایت شکلگیری جامعۀ مصرفی و تناقضات آن در بطن تحولات اخیر است. این اثر سعی دارد ازطریق دیدگاه اندیشمندانی چون باومن و بودریار نشان دهد که تلاش مدرنیته در نگه‌داشت کم‌یابی، قطعیت، و بیگانه‌هراسی ناکام مانده و در پسامدرنیته این موارد به‌صورت هزینه‌گری، عدم قطعیت، و تسری پرسه‌زنی به کل جامعه، درمقام ...
بیشتر
کتاب جامعۀ مصرفی و شهر پسامدرن روایت شکلگیری جامعۀ مصرفی و تناقضات آن در بطن تحولات اخیر است. این اثر سعی دارد ازطریق دیدگاه اندیشمندانی چون باومن و بودریار نشان دهد که تلاش مدرنیته در نگه‌داشت کم‌یابی، قطعیت، و بیگانه‌هراسی ناکام مانده و در پسامدرنیته این موارد به‌صورت هزینه‌گری، عدم قطعیت، و تسری پرسه‌زنی به کل جامعه، درمقام مصرف‌کننده، به مدار زندگی بازگشته‌اند؛ جامعه‌ای که ویژگی بارز آن اغواگری است و اگرچه افراد فکر می‌کنند که قدرت انتخاب و آزادی دارند، نوعی مشق بدنی خودراه‌بر را در پیش می‌گیرند که هدف آن متناسب‌ساختن بدن خویش با وعدۀ کالاهاست. به‌موازات تغییرات جامعۀ مصرفی، در فضای جهانی ـ محلی‌شدن نیز شاهد جای‌گزینی دولت ـ ملت‌ها با شهرها درجایگاه بازی‌گران اصلی هستیم. در این شهرها برخی افراد، گروه‌ها، و سازمان‌ها ابتکار عمل جهانی دارند و مکان و فضا را درمی‌نوردند، اما برخی دیگر مقهور مکان هستند و در فضاهای طردشده‌ای مانند دگرجاها سیر می‌کنند. شهر پسامدرن علیرغم فضاهای مصرفی و سلطۀ اخلاق مصرفی در آن هم‌چنان شهری افتراقی است. توجه بیش از حد به جامعۀ مصرفی، وزن اندک مطالب مربوط به شهر پسامدرن، و توجه‌نکردن به ریخت‌زایی شهری ناشی از جامعۀ مصرفی ازجمله کاستی‌های کتاب هستند.
علوم اجتماعی
بهارک محمودی
چکیده
هدف از نگارش مقالۀ حاضر معرفی، بازخوانی، و نقد کتاب معنابخشی به زندگی روزمره است که در سال ۲۰۰۹ توسط سوزی اسکات، نویسندۀ انگلیسی‌تبار، به‌رشتۀ تحریر درآمده است. کتاب تلاش میکند که در ده فصل تمامی سرفصل‌ها و ابعادِ مفهوم «زندگی روزمره» به‌‌منزلۀ مفهومی جامعه‌شناسانه را، که تاکنون در این عرصه مغفول مانده بوده، بکاود و آن‌ها ...
بیشتر
هدف از نگارش مقالۀ حاضر معرفی، بازخوانی، و نقد کتاب معنابخشی به زندگی روزمره است که در سال ۲۰۰۹ توسط سوزی اسکات، نویسندۀ انگلیسی‌تبار، به‌رشتۀ تحریر درآمده است. کتاب تلاش میکند که در ده فصل تمامی سرفصل‌ها و ابعادِ مفهوم «زندگی روزمره» به‌‌منزلۀ مفهومی جامعه‌شناسانه را، که تاکنون در این عرصه مغفول مانده بوده، بکاود و آن‌ها را موردمداقه قرار دهد. فرض نویسنده بر این اساس شکل گرفته است که مطالعۀ زندگی روزمره در عرصۀ مطالعات جامعه‌شناسانه، که معمولاً مشغول پاسخدادن به سؤالات و پیش‌بینی روندهای کلان اجتماع بوده است، عرصهای حاشیهای بهشمار رفته که از فرط بدیهی انگاشتهشدن گویی که لزومی برای مطالعۀ آن نبوده است. درحالیکه بهادعای نویسنده، شناخت ساختارهای کلان اجتماعی بدون توجه به عرصههای خرد شکلدهندۀ آن، همچون عرصۀ زندگی روزمره، امکان‌پذیر نخواهد بود. نتیجه اینکه نویسنده نتوانسته است از دایرۀ تنگ روانشناسی اجتماعی خارج شود و مباحث را در سطوحی جامعه‌شناسانه، چنانکه ادعا کرده است، ارائه کند. به همین دلیل، نویسنده در فصول مختلف رویهای سطحی و غیرنظری را بهکار گرفته و از سطوح اولیۀ تحلیل فراتر نرفته است.
علوم اجتماعی
سید محمدصادق مهدوی؛ دانیال باقری
چکیده
نیکلاس لومان از برجسته‌ترین نظریه‌پردازان سیستمی است. نظریۀ سیستمی با ایده‌های تالکوت پارسونز در جامعهشناسی شکل گرفت. نقطۀ آغازین نظریۀ سیستمی لومان تحت‌تأثیر پارسونز بوده است، اما لومان با مطرح‌کردن رویکردی تلفیقی و ترکیب عناصر کارکردگرایی ساختاری پاسونز، با نظریۀ سیستم‌های عام و مفاهیمی از زیستشناسی شناخت ...
بیشتر
نیکلاس لومان از برجسته‌ترین نظریه‌پردازان سیستمی است. نظریۀ سیستمی با ایده‌های تالکوت پارسونز در جامعهشناسی شکل گرفت. نقطۀ آغازین نظریۀ سیستمی لومان تحت‌تأثیر پارسونز بوده است، اما لومان با مطرح‌کردن رویکردی تلفیقی و ترکیب عناصر کارکردگرایی ساختاری پاسونز، با نظریۀ سیستم‌های عام و مفاهیمی از زیستشناسی شناخت و سیبرنتیک و پدیدارشناسی، خود را به‌مثابۀ برجسته‌ترین نظریهپرداز سیستمها معرفی کرد. «سیستم» و «محیط» دو مفهوم اصلی در فهم نظریۀ لومان است. کلید درک نظریۀ سیستمی لومان در تمایز سیستم از محیطش نهفته است. در نظریۀ لومان یکی از محوریترین وظایف سیستم کاهش پیچیدگی‌های محیط است. سیستمها عناصر اصلی خودشان را تولید و مرزها و روابط میان ساختارهای درونیشان را تنظیم می‌کنند، همچنین ازنظر لومان سیستمها خودارجاع و بستهاند. مقالۀ حاضر برای تحلیل نظریۀ سیستمی از اصلیترین مفاهیم لومان بهره جسته و به شرح و نقد هریک از این مفاهیم در نظام فکری لومان پرداخته است.
علوم اجتماعی
سید محمد میر سندسی
چکیده
در چشم‌اندازی تاریخی به جریان‌ها و آبشخورهای معرفت در جامعۀ ایران درمی‌یابیم که ردپای تفکر انتقادی را کم‌تر در جریان تبادلات فکری می‌توان جست؛ یعنی شیوه‌های ارتباط و انتقال معرفتی به‌گونه‌ای بوده است که تفکر انتقادی در آن‌ها جایگاهی ندارد یا به‌صورت ضعیف و کم‌مایه حضور دارد. برآیند و میراث این خصیصۀ تاریخی جریان‌های معرفتی ...
بیشتر
در چشم‌اندازی تاریخی به جریان‌ها و آبشخورهای معرفت در جامعۀ ایران درمی‌یابیم که ردپای تفکر انتقادی را کم‌تر در جریان تبادلات فکری می‌توان جست؛ یعنی شیوه‌های ارتباط و انتقال معرفتی به‌گونه‌ای بوده است که تفکر انتقادی در آن‌ها جایگاهی ندارد یا به‌صورت ضعیف و کم‌مایه حضور دارد. برآیند و میراث این خصیصۀ تاریخی جریان‌های معرفتی امروزه در اجتماعات علمی به‌‌منزلۀ یک ویژگی فرهنگی در عرصۀ عمومی در جامعۀ معاصر ایرانی بیان‌گر «کم‌مایگی خردورزی و تفکر انتقادی» است. ازاین‌رو، در انواعِ ارتباط ِمیان افراد و مناسبات اجتماعی و حتی در محافل علمی تفکر انتقادی جایگاه قابل‌توجهی ندارد. ازسوی‌دیگر، پیشرفت علمی مستلزم توجه جدی به تفکر انتقادی است. به این ترتیب، درصورتی‌که توسعه را راه‌برد و خواست ملی در نظر بگیریم، با کیفیت تفکر انتقادی در جامعه و روابط و مناسبات اجتماعی، سیاسی، و فرهنگی نمی‌توان انتظار دگرگونی خاصی را داشت، چراکه با پدیدۀ کم‌مایگی خردورزی و تفکر انتقادی مواجهیم و تقویت این بایستۀ توسعه مستلزم توجه جدی‌تر و تلاش برای فراهم‌آوردن زمینه‌های رشد آن در جامعه است. در این مقاله، با استفاده از روش تحلیل تاریخی، معرفی پیشینۀ ضدتفکر انتقادی در جامعۀ ایران، و بیان اهمیت آن برای پیشرفت و توسعه پیش‌نهادهایی برای ارتقای آن ارائه میشود.
علوم اجتماعی
عبدالرضا نواح
چکیده
کتاب‌شناسی انتقادی جامعهشناسی تشیع کتابی است که نویسندگان در آن به مذهب تشیع ازمنظری جامعهشناسی و باتوجه‌به آثاری که درطی هفت دهۀ اخیر منتشر شده، پرداخته‌اند. نویسندگان در هر فصل از فصلهای هشتگانۀ کتاب یکی از موضوعات اجتماعی کاربردی دین را بررسی کرده‌اند. در هر فصل، یکی از تحقیقیترین مقالات پژوهشی باتوجه‌به ...
بیشتر
کتاب‌شناسی انتقادی جامعهشناسی تشیع کتابی است که نویسندگان در آن به مذهب تشیع ازمنظری جامعهشناسی و باتوجه‌به آثاری که درطی هفت دهۀ اخیر منتشر شده، پرداخته‌اند. نویسندگان در هر فصل از فصلهای هشتگانۀ کتاب یکی از موضوعات اجتماعی کاربردی دین را بررسی کرده‌اند. در هر فصل، یکی از تحقیقیترین مقالات پژوهشی باتوجه‌به ویژگیهایی چون بررسی جامعهشناختی، حجم مقاله، کاربردیبودن پینوشتها تقسیم‌بندی موضوعی شده است. کتاب بهدلیل ماهیت تألیف گروهی هماهنگی لازم را به‌لحاظ محتوا و بررسی موضوع ندارد.مؤلفان کتاب کوشیدهاند تا به مذهب تشیع نه ازمنظر کلامی و فلسفی یا فقهی بلکه ازجنبۀ اجتماعی آن و تأثیراتی که در جامعه و انسجام میان مردم دارد بپردازند. فصلهای هشتگانۀ کتاب بدین شرحاند: تاریخ اجتماعی؛ روحانیت و مرجعیت؛ سیاست و قدرت؛ هنر، ادبیات، و فرهنگ؛ مناسک؛ عرفان و تصوف؛ اماکن مذهبی و زیارت؛ انتظار و مهدویت.روش بهکاررفته در این اثر را باید روشی اسنادی و هرمنوتیکال دانست که نویسندگان مقالات مختلف بیشتر به شرح برداشتهای خود از یک کتاب و محتوای آن پرداخته‌اند.
