پژوهشی
الهیات و ادیان
سعید بهمنی؛ فرانک بهمنی
چکیده
نظام‌های علمی بر پایة نظریه‌ها شکل می‌گیرند. مفاهیم در زمرة مهم‌ترین عناصر نظریه‌هایند؛ زیرا تبیین و صورتبندی نظریه بر شماری مفاهیم اساسی استوار است. نظریه‌ها میراث‌های علمی بزرگ و حاصل کوشش انسانی‌اند. از این رو نیازمند بررسی و نقد هستند تا اصلاح و ترمیم شوند. پژوهش حاضر به خوانش انتقادی 4 عنصر مفهومی «سنة الله»، «تغییر»، ...
بیشتر
نظام‌های علمی بر پایة نظریه‌ها شکل می‌گیرند. مفاهیم در زمرة مهم‌ترین عناصر نظریه‌هایند؛ زیرا تبیین و صورتبندی نظریه بر شماری مفاهیم اساسی استوار است. نظریه‌ها میراث‌های علمی بزرگ و حاصل کوشش انسانی‌اند. از این رو نیازمند بررسی و نقد هستند تا اصلاح و ترمیم شوند. پژوهش حاضر به خوانش انتقادی 4 عنصر مفهومی «سنة الله»، «تغییر»، «دین»، و «فطرت» در نظریة سنت‌های تاریخی در قرآن شهید صدر می‌پردازد که در زمرة مهم‌ترین عناصر مفهومی در نظریة اویند. روش مقاله توصیفی-تحلیلی است. پژوهش از نظر نوع و هدف بنیادیست. دادههاى تحقیق از طریق بررسى اسنادى جمع آوری و تحلیل شدهاند. قرآن کریم و کتاب مدرسه القرآنیه شهید صدر به عنوان جامعة تحقیق و سایر منابع ناظر به اهداف پژوهش، به عنوان منابع تبیینی و تکمیلی پژوهش استفاده شده است. نتیجه تحقیق حاکی از آن است که مفهومشناسی شهید صدر منسجم نیست و مفاهیم تبیینی بسنده نیافته‌اند. تبیین مفهوم «سنةالله» و مفهوم «تغییر» نیازمند ترمیم و تکمیل و تبیین مفهوم «دین» نیز با همة اهمیت و گستردگی از صورتبندی و تنظیم و تنسیقی شایسته برخوردار نیست. این امر تدوین‌گران مطالب او را نیز دچار مشکل کرده است. چنان‌که نظریه‌پرداز دیدگاه‌های دیگران دربارۀ مفهوم «فطرت» را که مورد تأیید برخی روایات نیز است مطرحنکرده و علّت کنار گذاشتن آن‌ها را بیان نمی‌کند.
پژوهشی
الهیات و ادیان
سجاد محمدفام
چکیده
در حوزه مطالعات پسا‌تفسیری قرآن، یکی از شاخه‌های مهم و روبه‌رشد، بررسی روش‌های تفسیری و طبقه‌بندی آن‌ها است که به‌ویژه در یک قرن اخیر مورد توجه قرار گرفته است. طبقه‌بندی روش‌های تفسیری، همچون سایر اندیشه‌های بشری، ممکن است از جنبه‌های مختلف دچار آسیب‌ها و کاستی‌هایی شود. در این میان، آفات روش‌شناختی به دلیل اهمیت بنیادین ...
بیشتر
در حوزه مطالعات پسا‌تفسیری قرآن، یکی از شاخه‌های مهم و روبه‌رشد، بررسی روش‌های تفسیری و طبقه‌بندی آن‌ها است که به‌ویژه در یک قرن اخیر مورد توجه قرار گرفته است. طبقه‌بندی روش‌های تفسیری، همچون سایر اندیشه‌های بشری، ممکن است از جنبه‌های مختلف دچار آسیب‌ها و کاستی‌هایی شود. در این میان، آفات روش‌شناختی به دلیل اهمیت بنیادین روش در علوم و ضرورت دستیابی به نظامی جامع و کارآمد برای طبقه‌بندی تفاسیر، از مهم‌ترین چالش‌ها به شمار می‌روند. این پژوهش با هدف بررسی الگوهای تفسیری ارائه‌شده توسط گلدزیهر، ذهبی، معرفت و فهد رومی، به تحلیل انتقادی آفات روش‌شناختی حاکم بر این الگوها می‌پردازد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که طبقه‌بندی‌های ارائه‌شده از روش‌های تفسیری توسط این افراد، بر اساس الگویی تک‌وجهی و نمودار درختی بنا شده است. این الگوها، هرچند ممکن است ارزش آموزشی داشته باشند، در مطالعه جریان‌های پیچیده تفسیری ناکارآمد هستند. چنین رویکردهایی تصویری ناقص و تقلیل‌یافته از پدیده روش‌های تفسیری ارائه داده و فرآیند استنتاج را دچار اختلال می‌کنند. این ضعف‌ها ناشی از چالشهای جدی روش‌شناختی از جمله غلبه رویکرد واگرا، تقلیل‌گرایی، فقدان نگاه طیفی، حاکمیت نگرش دوقطبی، و تمرکز صرف بر رویکرد درزمانی است.
پژوهشی
علوم اجتماعی
ابراهیم صالح آبادی؛ جواد علی آبادی
چکیده
ساعی در کتاب خویش مدعی است که شواهد تجربی بر تراکم منابع قدرت در ایران دلالت دارد؛ بنابراین تلاش دارد تا توزیع تراکم قدرت در دولت‌های بعد از انقلاب را تبیین کند. ایشان مدعی است که تراکم قدرت به‌مثابه معلول، زیر مجموع ترکیب شروط علی طبقه اجتماعی نخبگان سیاسی و تجربه مناصب دارای قدرت در دیوان‌سالاری حکومتی است. وی با خودداری آگاهانه ...
بیشتر
ساعی در کتاب خویش مدعی است که شواهد تجربی بر تراکم منابع قدرت در ایران دلالت دارد؛ بنابراین تلاش دارد تا توزیع تراکم قدرت در دولت‌های بعد از انقلاب را تبیین کند. ایشان مدعی است که تراکم قدرت به‌مثابه معلول، زیر مجموع ترکیب شروط علی طبقه اجتماعی نخبگان سیاسی و تجربه مناصب دارای قدرت در دیوان‌سالاری حکومتی است. وی با خودداری آگاهانه از سوابق پژوهش و با استفاده از رویکرد ترکیبگرایانه تحلیل متغیرمحور و موردمحور، تحقیق خود را بهصورت تطبیقی و ناظر بر رابطه مجموعهای به انجام میرساند.
جدا از اعوجاجاتی که بر بخش نظری و روشی کتاب حاکم است، مهم‌ترین آسیب کتاب عدم توجه به تاریخ و روندهای منحصربهفرد ایران است. ایشان دقت نمی‌کند که چرخش نخبگان در نظام‌های سیاسی باثبات و مستحکم که دچار تلاطم و دگرگونی رادیکال، انقلابی و جنگ تحمیلی نشدهاند، قابل کاربرد است؛ نه در مورد نظام سیاسی ایران که به علل و دلایلی موضوع مناسبی برای چرخش نخبگان نیست. برخلاف نظر ساعی، واقعیت این است که روحانیون در کابینه دولتها حضور کمی دارند. فرمت رسالهای کتاب، اشکالات املایی (تایپی)، انشایی، نگارشی، صوری و شکلی و نام بیمسمای کتاب از آسیبهای کتاب است.
پژوهشی
علوم سیاسی
حمیدرضا فرتوک زاده؛ روح الله جعفری
چکیده
فردریش لیست با طرح اقتصاد سیاسی ملی، نقش دولت در توسعه اقتصادی و صنعتی را با مفاهیمی چون بنیه تولیدی، ملت، جمعیت و حمایت صورتبندی نمود. وی با تأکید بر حمایت از صنایع نوپای منتخب، ضرورت رقابت‌پذیری صنعتی را در تجارت خارجی برای کشورهای جامانده گوشزد نمود. به زعم وی، غفلت از بنیه تولیدی، نقش یک کشور در تجارت خارجی به‌عنوان صادرکننده ...
بیشتر
فردریش لیست با طرح اقتصاد سیاسی ملی، نقش دولت در توسعه اقتصادی و صنعتی را با مفاهیمی چون بنیه تولیدی، ملت، جمعیت و حمایت صورتبندی نمود. وی با تأکید بر حمایت از صنایع نوپای منتخب، ضرورت رقابت‌پذیری صنعتی را در تجارت خارجی برای کشورهای جامانده گوشزد نمود. به زعم وی، غفلت از بنیه تولیدی، نقش یک کشور در تجارت خارجی به‌عنوان صادرکننده مواد خام و واردکننده کالاهای ساختهشده تثبیت می‌کند. هدف از بازخوانی کتاب نظام ملی اقتصاد سیاسی لیست این است که نقش دولت در فرایند صنعتی‌سازی را مورد تأمل قرار داده و بهتبع آن معمای صنعتی‌سازی در ایران را فهم نماید. با توجه به این، معمای صنعت ایران از چشمانداز لیست، نه تنها ناشی از غفلت از سویههای ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی صنعتی سازی و تولید بوده بلکه از نابسندگیها و کژتابیهای مفاهیم پایه صنعتی‌سازی ازجمله حمایت ناشی شده است. در بخش پایانی مقاله، دلالتهایی که بازخوانی کتاب لیست میتواند برای بازآفرینی مزیتهای ژئواکونومیک ایران داشته باشد، ذکر شده است.
پژوهشی
فقه و حقوق
سید ناصر سلطانی؛ کاظم احمدی
چکیده
با ظهور مدرنیته، نظم سیاسی و حقوقی جهان تغییرات عمده‌ای را تجربه کرد. یکی از نتایج این تغییرات، ایجاد قانون اساسی به عنوان سند موسس نظم حقوقی-سیاسی بود. کارل اشمیت، حقوق‌دان آلمانی، در قرن بیستم تلاش کرد تا مفاهیم جدیدی را در این حوزه معرفی کند. او میان دو مفهوم قانونِ اساسی و اساس تفاوت قائل شد و معتقد بود که وحدتِ سیاسی یک ملت بر اساس ...
بیشتر
با ظهور مدرنیته، نظم سیاسی و حقوقی جهان تغییرات عمده‌ای را تجربه کرد. یکی از نتایج این تغییرات، ایجاد قانون اساسی به عنوان سند موسس نظم حقوقی-سیاسی بود. کارل اشمیت، حقوق‌دان آلمانی، در قرن بیستم تلاش کرد تا مفاهیم جدیدی را در این حوزه معرفی کند. او میان دو مفهوم قانونِ اساسی و اساس تفاوت قائل شد و معتقد بود که وحدتِ سیاسی یک ملت بر اساس تصمیمات سیاسی (اساس) ایجاد می‌شود و نه بر اساس قوانینِ اساسی مدون. به نظر اشمیت، اساس، تصمیمی سیاسی است که به شکلدهی و تأسیس دولت میانجامد و مقدم بر هر قانونِ اساسی است. اساس نزد اشمیت، بیش از یک قرارداد یا مجموعهای از قوانین است و بازتابِ آگاهیِ سیاسی مردم به هویت و توانایی خود برای تعیین سرنوشتِ سیاسی آنان است. همچنین اساس، محصول قوهی موسس است. قوهی موسس به عنوان ارادهای سیاسی، مردم را قادر میسازد که درباره ماهیتِ هستی سیاسی خود تصمیم بگیرند و این تصمیمات اساسی، مبنای نظمِ حقوقی-سیاسی را تعیین می‌کند. در این رویکرد، قوهی موسس نه تنها نمایانگر ارادهی مردم است بلکه به آن‌ها آگاهی می‌دهد که چگونه هویت سیاسی خود را متمایز از دیگران ایجاد کنند و به وجود آورند.
پژوهشی
فقه و حقوق
ابوالفضل قوی البنیه
چکیده
قانون مدنی یکی از برجسته‌ترین دستاوردهای نظام قانون‌گذاری در ایران است. نویسندگان این قانون که از برجسته‌ترین شخصیت‌های تاریخ قانون‌گذاری در ایران به شمار می‌آیند و اغلب هم در فقه امامیه مجتهد بودند و هم با حقوق اروپایی آشنایی داشتند، محتوای فقه امامیه را با حقوق اروپایی پیوند زده و در قالب یک قانون مدرن ارائه نمودند. با این حال ...
بیشتر
قانون مدنی یکی از برجسته‌ترین دستاوردهای نظام قانون‌گذاری در ایران است. نویسندگان این قانون که از برجسته‌ترین شخصیت‌های تاریخ قانون‌گذاری در ایران به شمار می‌آیند و اغلب هم در فقه امامیه مجتهد بودند و هم با حقوق اروپایی آشنایی داشتند، محتوای فقه امامیه را با حقوق اروپایی پیوند زده و در قالب یک قانون مدرن ارائه نمودند. با این حال شارحان این قانون رویکرد واحدی در قبال این پیوند نداشته اند و سبکهای مختلفی را در شرح و تفسیر قانون مدنی دنبال نمودهاند. پرسش پژوهش حاضر این است که با توجه به زمینههای تدوین و تصویب قانون مدنی، احکام این قانون را چگونه باید فهم نمود؟ پاسخ این پرسش با بررسی همهنگام زمینههای تدوین و تصویب قانون مدنی از جمله زمینههای فکری، بینالمللی و حقوقی آن و نیز رویکردهای شارحان و مفسران قانون مدنی در قبال ایده پیوند فقه و حقوق اروپایی در این قانون به دست خواهد آمد و در پایان روشن خواهد شد که روش صحیح در مواجهه با قانون مدنی، توجه همزمان به هردو منبع تدوین آن، یعنی فقه امامیه و حقوق اروپایی است.
پژوهشی
فقه و حقوق
محمد یزدانی؛ محمد صالحی مازندرانی
چکیده
بر خلاف عقود و قراردادها، ایقاعات، مِهر چندانی از متفکران ندیدهاند. دکتر کاتوزیان از جمله کسانی هستند که با تألیف کتاب ایقاع در دو بخش نظریه عمومی و ایقاع معین به تحلیل و بررسی مسائل آن پرداختهاند. منحصر به فردِ بودن این اثر، اهمیت دقت نظر در آن را دو چندان می سازد. تحقیق حاضر به بررسی بخش نظریهی عمومی کتاب ایقاع تألیف این استاد ...
بیشتر
بر خلاف عقود و قراردادها، ایقاعات، مِهر چندانی از متفکران ندیدهاند. دکتر کاتوزیان از جمله کسانی هستند که با تألیف کتاب ایقاع در دو بخش نظریه عمومی و ایقاع معین به تحلیل و بررسی مسائل آن پرداختهاند. منحصر به فردِ بودن این اثر، اهمیت دقت نظر در آن را دو چندان می سازد. تحقیق حاضر به بررسی بخش نظریهی عمومی کتاب ایقاع تألیف این استاد ارجمند پرداخته است و با استفاده از روش تحلیل محتوا، و نرم افزار SPSS در توصیف آماری و تحلیل آن کوشش شده است. فقه امامیه و حقوق فرانسه بیشترین ارجاعات در این کتاب را به خود اختصاص دادهاند. ایشان در این بخش از کتاب، به بررسی 151 مسأله پرداختهاند و در 35.7 درصد به نتایجی مشابه با احکام عقود و قراردادها دست یافتهاند. همچنین بیش از 41% از مسائل را پیروِ گزارهای مبنا دانستهاند و در این میان، «تعریف ایقاع» و «امکان قیاس ایقاع با عقد» مبنای بیش از 20% مسائل قرار گرفتهاند. در میان منابع مورد استفاده نیز به جای قرآن و سنت بیشتر از قیاس و استقراء استفاده شده است و به همین دلیل بیشترین روش تحقیق و تفکر مورد استفاده مؤلف در این مسائل «استلزام عقلی» بوده است.
پژوهشی
فلسفه
سید حمید طالب زاده
چکیده
مابعدالطبیعه در سرآغاز بنیادگذاری‌اش با امر سیاسی پیوند خورد و یا اساساً برای معقول‌کردن امر سیاسی شکل گرفت. مابعدالطبیعه جدای از امر سیاسی، از زندگی گسسته و به دانشی خودبسنده و انتزاعی تبدیل می‌شود. فارابی نیز در مقام تأسیس فلسفه اسلامی، به امر سیاسی نظر داشت و به شرایط تحقق مدینه فاضله می‌اندیشید. فارابی بنیادی را برنهاد که فلسفه ...
بیشتر
مابعدالطبیعه در سرآغاز بنیادگذاری‌اش با امر سیاسی پیوند خورد و یا اساساً برای معقول‌کردن امر سیاسی شکل گرفت. مابعدالطبیعه جدای از امر سیاسی، از زندگی گسسته و به دانشی خودبسنده و انتزاعی تبدیل می‌شود. فارابی نیز در مقام تأسیس فلسفه اسلامی، به امر سیاسی نظر داشت و به شرایط تحقق مدینه فاضله می‌اندیشید. فارابی بنیادی را برنهاد که فلسفه و دین را بهآسانی به یکدیگر پیوند داد. او پیامبر را فیلسوف کامل و مطلق خواند و بر حسب مقدماتی که بیان کرد، زعامت مدینۀ فاضله را شأن پیامبر دانست. وحدت پیامبر و فیلسوف بر اساس قداستیافتن عقل میسّر شد. به بیان فارابی، عقل در ذات خویش حقیقتی الهی است و انسان بهواسطه نور عقل الهی که در نفس او بالقوه موجود است، میتواند با عقل قدسی متصل شود و به سرچشمۀ دانش راه پیدا کند. اما عقل ذاتاً ساحت کلیت است. کلیت فراخوان عمومی دارد و همین وجه عامبودن و در دسترس همگان بودن مفاهیم کلی، دیدگاه فارابی را به چالش میکشاند؛ چراکه پیامبران خاص و تکیناند. پیامبران بهشکل اختصاصی فراخوانده میشوند. این مقاله، بر این تمایز تأکید می‌کند و نشان می‌دهد که غفلت از این تمایز، آرمان فارابی یعنی بنیادگذاری امر سیاسی را مخدوش می‌کند.
ترویجی
فلسفه
محمدرضا هدایتی
چکیده
دکارت عموماً به‌عنوان نخستین فیلسوف مدرن شناخته می‌شود. در زمان دکارت، اولاً شکاکیتی بنیادین و عمیق فراگیر شده بود و ثانیاً علمِ تازه‌سربرآورده نمی‌توانست تکیه‌گاهی در فلسفۀ زمان خود داشته باشد. آنچه دکارت را در موقعیت تأسیس فلسفۀ مدرن قرار می‌دهد، توجهی است که او در فلسفه خود، به بحران بنیادین علم برای انسان می‌کند: اگر انسان ...
بیشتر
دکارت عموماً به‌عنوان نخستین فیلسوف مدرن شناخته می‌شود. در زمان دکارت، اولاً شکاکیتی بنیادین و عمیق فراگیر شده بود و ثانیاً علمِ تازه‌سربرآورده نمی‌توانست تکیه‌گاهی در فلسفۀ زمان خود داشته باشد. آنچه دکارت را در موقعیت تأسیس فلسفۀ مدرن قرار می‌دهد، توجهی است که او در فلسفه خود، به بحران بنیادین علم برای انسان می‌کند: اگر انسان موجودی متناهی و جهان نامتناهی است، انسان چگونه میتواند به چیزی علم پیدا کند و به صحت (مطابقت) آن یقین داشته باشد؟ رویارویی دکارت با این بحران اساسی و عزم او برای دستیابی به اساسی استوار و پایدار برای علم، منجر به شکلگیری طرح تازهای از حقیقت و اساسی تازه برای علم شد. دکارت تلاش می‌کند تا با سیری درونی در اندیشه خود، با شک در هرآنچه ممکن است و حتی بدیهیترین امور، به تکیه‌گاهی شکناپذیر برای علم دست یابد. دکارت این تلاش را با روایت اولشخص از سیر درونی خود، در رسالۀ «تأملات» به سرانجام میرسد.
پژوهشی
فلسفه
میثم سفیدخوش؛ محمد طهماسبی
چکیده
کتاب تعین آدمی فیشته با عنوان اصلی die Bestimmung des Menchen در برههای حساس از زندگی فکری فیشته منتشر شد و چالشهای مهمی در فرهنگ فلسفی آلمان ایجاد کرد. کمی پیش از آن فیشته کتابی با عنوان تعین دانشمند نگاشته بود و این دلالتی است به بافت تاریخی گونهی نوشتاری مهمی در آلمان سدهی هجدهم و اوائل سدهی نوزدهم که فیلسوفان و متفکران مهمی در ...
بیشتر
کتاب تعین آدمی فیشته با عنوان اصلی die Bestimmung des Menchen در برههای حساس از زندگی فکری فیشته منتشر شد و چالشهای مهمی در فرهنگ فلسفی آلمان ایجاد کرد. کمی پیش از آن فیشته کتابی با عنوان تعین دانشمند نگاشته بود و این دلالتی است به بافت تاریخی گونهی نوشتاری مهمی در آلمان سدهی هجدهم و اوائل سدهی نوزدهم که فیلسوفان و متفکران مهمی در آن حضور فعال داشتهاند. ما در این مقاله ابتدا میکوشیم این بافت تاریخی را پژوهش کنیم تا مشخص شود که کتاب فیشته در تداوم چه سنتی نگاشته شده است. در گام بعد ترجمههای انگلیسی و بویژه تنها ترجمهی فارسی این کتاب را از جهات گوناگون مورد ارزیابی قرار میدهیم تا هم کیفیت این ترجمهها را بررسی کرده باشیم و هم نسبت این ترجمهها با سنت تعیننامه را دریابیم. یافتهها نشان می‌دهد که کتاب فیشته از طریق دو جریان فلسفهی عمومی و مناقشه بر سر خداناباوری در تداوم سرراست سنت تعیننامه نگاشته شده و نیز روشن می‌شود که غالب ترجمهها چه در انگلیسی و چه در فارسی وجه آکادمیک کتاب فیشته را قربانی وجه عمومی آن کردهاند و به این ترتیب اگرچه نسبتی با سنت تعین‌نامه‌نویسی دارند، بیآنکه لزوماَ اشارتی به آن داشته باشند، بازتابدهندهی ارزش آکادمیک آن نیستند.
