پژوهشی
الهیات و ادیان
سعید بهمنی؛ فرانک بهمنی
چکیده
نظامهای علمی برپایة نظریهها شکل میگیرند. مفاهیم در زمرة مهمترین عناصر نظریههایند؛ زیرا تبیین و صورتبندی نظریه بر شماری از مفاهیم اساسی استوار است. نظریهها میراثهای علمی بزرگ و حاصل کوشش انسانیاند. ازاین‌رو، نیازمند بررسی و نقد هستند تا اصلاح و ترمیم شوند. پژوهش حاضر به خوانش انتقادی چهار عنصر مفهومی ...
بیشتر
نظامهای علمی برپایة نظریهها شکل میگیرند. مفاهیم در زمرة مهمترین عناصر نظریههایند؛ زیرا تبیین و صورتبندی نظریه بر شماری از مفاهیم اساسی استوار است. نظریهها میراثهای علمی بزرگ و حاصل کوشش انسانیاند. ازاین‌رو، نیازمند بررسی و نقد هستند تا اصلاح و ترمیم شوند. پژوهش حاضر به خوانش انتقادی چهار عنصر مفهومی «سنت‌الله»، «تغییر»، «دین»، و «فطرت» در نظریة سنتهای تاریخی در قرآن شهید صدر میپردازد که در زمرة مهمترین عناصر مفهومی در نظریة اویند. روش مقاله توصیفی ـ تحلیلی است. پژوهش از نظر نوع و هدفْ بنیادی است. دادههاى تحقیق از طریق بررسى اسنادى جمع‌آوری و تحلیل شده‌اند. قرآن کریم و کتاب مدرسۀ القرآنیۀ شهید صدر به‌عنوان جامعة تحقیق و سایر منابع ناظر به اهداف پژوهش، به‌عنوان منابع تبیینی و تکمیلی پژوهش استفاده شده‌اند. نتیجۀ تحقیق حاکی از آن است که مفهومشناسی شهید صدر منسجم نیست و مفاهیم تبیینی بسنده نیافتهاند. تبیین مفهوم «سنت‌الله» و مفهوم «تغییر» نیازمند ترمیم و تکمیل است و تبیین مفهوم «دین» نیز، با همة اهمیت و گستردگی، صورتبندی، تنظیم، و تنسیقی شایسته ندارد. این امر تدوینگران مطالب او را نیز دچار مشکل کرده است، چنانکه نظریهپرداز دیدگاههای دیگران دربارۀ مفهوم «فطرت» را که موردتأیید برخی از روایات نیز است، مطرح نکرده است و علت کنارگذاشتن آنها را بیان نمیکند.
پژوهشی
الهیات و ادیان
سجاد محمدفام
چکیده
در حوزۀ مطالعات پساتفسیری قرآن، یکی از شاخه های مهم و روبه رشد بررسی روش های تفسیری و طبقه بندی آنهاست که بهویژه در یک قرن اخیر موردتوجه قرار گرفته است. طبقهبندی روشهای تفسیری، هم‌چون سایر اندیشههای بشری، ممکن است از جنبههای مختلف دچار آسیب ها و کاستی هایی شود. در این میان، آفات روششناختی به‌دلیل ...
بیشتر
در حوزۀ مطالعات پساتفسیری قرآن، یکی از شاخه های مهم و روبه رشد بررسی روش های تفسیری و طبقه بندی آنهاست که بهویژه در یک قرن اخیر موردتوجه قرار گرفته است. طبقهبندی روشهای تفسیری، هم‌چون سایر اندیشههای بشری، ممکن است از جنبههای مختلف دچار آسیب ها و کاستی هایی شود. در این میان، آفات روششناختی به‌دلیل اهمیت بنیادین روش در علوم و ضرورت دست‌یابی به نظامی جامع و کارآمد برای طبقه بندی تفاسیر از مهمترین چالشها به‌شمار میروند. این پژوهش، با هدف بررسی الگوهای تفسیری ارائهشده توسط گلدزیهر، ذهبی، معرفت، و فهد رومی، به تحلیل انتقادی آفات روششناختی حاکم بر این الگوها میپردازد. یافتههای تحقیق نشان میدهد که طبقهبندیهای ارائهشده از روشهای تفسیری توسط این افراد براساس الگویی تکوجهی و نمودار درختی بنا شده است. این الگوها، هرچند ممکن است ارزش آموزشی داشته باشند، در مطالعۀ جریانهای پیچیدۀ تفسیری ناکارآمد هستند. چنین رویکردهایی تصویری ناقص و تقلیلیافته از پدیدۀ روشهای تفسیری ارائه می‌دهند و فرایند استنتاج را دچار اختلال میکنند. این ضعفها ناشی از چالشهای جدی روششناختی ازجمله غلبۀ رویکرد واگرا، تقلیلگرایی، فقدان نگاه طیفی، حاکمیت نگرش دوقطبی، و تمرکز صرف بر رویکرد درزمانی است.
پژوهشی
علوم اجتماعی
ابراهیم صالح آبادی؛ جواد علی آبادی
چکیده
ساعی در کتاب خویش مدعی است که شواهد تجربی بر تراکم منابع قدرت در ایران دلالت دارد. بنابراین تلاش دارد تا توزیع تراکم قدرت در دولتهای بعد از انقلاب را تبیین کند. او مدعی است که تراکم قدرت بهمثابۀ معلول زیرمجموعۀ ترکیب شروط علی طبقۀ اجتماعی نخبگان سیاسی و تجربۀ مناصب دارای قدرت در دیوانسالاری حکومتی است. وی با خودداری آگاهانه ...
بیشتر
ساعی در کتاب خویش مدعی است که شواهد تجربی بر تراکم منابع قدرت در ایران دلالت دارد. بنابراین تلاش دارد تا توزیع تراکم قدرت در دولتهای بعد از انقلاب را تبیین کند. او مدعی است که تراکم قدرت بهمثابۀ معلول زیرمجموعۀ ترکیب شروط علی طبقۀ اجتماعی نخبگان سیاسی و تجربۀ مناصب دارای قدرت در دیوانسالاری حکومتی است. وی با خودداری آگاهانه از سوابق پژوهش و با استفاده از رویکرد ترکیبگرایانۀ تحلیل متغیرمحور و موردمحور، تحقیق خود را بهصورت تطبیقی و ناظر بر رابطۀ مجموعهای بهانجام میرساند. جدا از اعوجاجاتی که بر بخش نظری و روشی کتاب حاکم است، مهمترین آسیب کتاب بیتوجهی به تاریخ و روندهای منحصربهفرد ایران است. او دقت نمیکند که چرخش نخبگان در نظامهای سیاسی باثبات و مستحکم، که دچار تلاطم و دگرگونی رادیکال، انقلابی، و جنگ تحمیلی نشدهاند، قابلکاربرد است، نه درمورد نظام سیاسی ایران که به علل و دلایلی موضوع مناسبی برای چرخش نخبگان نیست. برخلاف نظر ساعی، واقعیت این است که روحانیون در کابینۀ دولتها حضور کمی دارند. فرمت رسالهای کتاب، اشکالات املایی (تایپی)، انشایی، نگارشی، صوری و شکلی، و نام بیمسمای کتاب از آسیبهای کتاب است.
پژوهشی
علوم سیاسی
حمیدرضا فرتوک زاده؛ روح الله جعفری
چکیده
فردریش لیست، با طرح اقتصاد سیاسی ملی، نقش دولت در توسعۀ اقتصادی و صنعتی را با مفاهیمی چون بنیۀ تولیدی، ملت، جمعیت، و حمایت صورتبندی کرد. وی با تأکید بر حمایت از صنایع نوپای منتخب ضرورت رقابتپذیری صنعتی را در تجارت خارجی برای کشورهای جامانده گوش‌زد کرد. به‌زعم وی، غفلت از بنیۀ تولیدی نقش یک کشور در تجارت خارجی را به‌عنوان صادرکنندۀ ...
بیشتر
فردریش لیست، با طرح اقتصاد سیاسی ملی، نقش دولت در توسعۀ اقتصادی و صنعتی را با مفاهیمی چون بنیۀ تولیدی، ملت، جمعیت، و حمایت صورتبندی کرد. وی با تأکید بر حمایت از صنایع نوپای منتخب ضرورت رقابتپذیری صنعتی را در تجارت خارجی برای کشورهای جامانده گوش‌زد کرد. به‌زعم وی، غفلت از بنیۀ تولیدی نقش یک کشور در تجارت خارجی را به‌عنوان صادرکنندۀ مواد خام و واردکنندۀ کالاهای ساختهشده تثبیت میکند. هدف از بازخوانی کتاب نظام ملی اقتصاد سیاسیِ لیست این است که نقش دولت در فرایند صنعتیسازی را موردتأمل قرار دهد و بهتبع آن معمای صنعتیسازی در ایران را فهم کند. باتوجهبه این، معمای صنعت ایران از چشمانداز لیست نهتنها ناشی از غفلت از سویههای ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی صنعتیسازی و تولید بوده، بلکه از نابسندگیها و کژتابیهای مفاهیم پایۀ صنعتیسازی، ازجمله حمایت، ناشی شده است. در بخش پایانی مقاله، دلالتهایی که بازخوانی کتاب لیست میتواند برای بازآفرینی مزیتهای ژئواکونومیک ایران داشته باشد، ذکر شده است.
پژوهشی
فقه و حقوق
سید ناصر سلطانی؛ کاظم احمدی
چکیده
با ظهور مدرنیته، نظم سیاسی و حقوقی جهان تغییرات عمدهای را پشت سر گذاشت. یکی از نتایج این تغییرات ایجاد قانون اساسی به‌عنوان سند مؤسس نظم حقوقی ـ سیاسی بود. کارل اشمیت، حقوق‌دان آلمانی، در قرن بیستم تلاش کرد تا مفاهیم جدیدی را در این حوزه معرفی کند. او میان دو مفهوم قانونِ اساسی و اساس تفاوت قائل شد و معتقد بود که وحدتِ سیاسی یک ...
بیشتر
با ظهور مدرنیته، نظم سیاسی و حقوقی جهان تغییرات عمدهای را پشت سر گذاشت. یکی از نتایج این تغییرات ایجاد قانون اساسی به‌عنوان سند مؤسس نظم حقوقی ـ سیاسی بود. کارل اشمیت، حقوق‌دان آلمانی، در قرن بیستم تلاش کرد تا مفاهیم جدیدی را در این حوزه معرفی کند. او میان دو مفهوم قانونِ اساسی و اساس تفاوت قائل شد و معتقد بود که وحدتِ سیاسی یک ملت براساس تصمیمات سیاسی (اساس) ایجاد میشود و نه براساس قوانینِ اساسی مدون. بهنظر اشمیت، اساس تصمیمی سیاسی است که به شکلدهی و تأسیس دولت میانجامد و مقدم بر هر قانونِ اساسی است. اساس نزد اشمیت بیش از یک قرارداد یا مجموعهای از قوانین است و بازتابِ آگاهیِ سیاسی مردم به هویت و توانایی خود برای تعیین سرنوشتِ سیاسی آنان است. همچنین، اساس محصول قوۀ مؤسس است. قوۀ مؤسس، به‌عنوان ارادهای سیاسی، مردم را قادر می‌سازد که دربارۀ ماهیتِ هستی سیاسی خود تصمیم بگیرند و این تصمیمات اساسی مبنای نظمِ حقوقی ـ سیاسی را تعیین میکند. در این رویکرد، قوۀ مؤسس نهتنها نشاندهندۀ ارادۀ مردم است، بلکه به آنها آگاهی میدهد که چگونه هویت سیاسی خود را متمایز از دیگران ایجاد کنند و آن را بهوجود آورند.
پژوهشی
فقه و حقوق
ابوالفضل قوی البنیه
چکیده
قانون مدنی یکی از برجستهترین دستاوردهای نظام قانون‌گذاری در ایران است. نویسندگان این قانون، که از برجستهترین شخصیتهای تاریخ قانون‌گذاری در ایران به‌شمار میآیند و اغلب هم در فقه امامیه مجتهد بودند و هم با حقوق اروپایی آشنایی داشتند، محتوای فقه امامیه را با حقوق اروپایی پیوند زدند و آن را در قالب یک قانون مدرن ارائه کردند. ...
بیشتر
قانون مدنی یکی از برجستهترین دستاوردهای نظام قانون‌گذاری در ایران است. نویسندگان این قانون، که از برجستهترین شخصیتهای تاریخ قانون‌گذاری در ایران به‌شمار میآیند و اغلب هم در فقه امامیه مجتهد بودند و هم با حقوق اروپایی آشنایی داشتند، محتوای فقه امامیه را با حقوق اروپایی پیوند زدند و آن را در قالب یک قانون مدرن ارائه کردند. بااینحال، شارحان این قانون رویکرد واحدی درقبال این پیوند نداشتهاند و سبکهای مختلفی را در شرح و تفسیر قانون مدنی دنبال کردهاند. پرسش پژوهش حاضر این است که باتوجهبه زمینههای تدوین و تصویب قانون مدنی، احکام این قانون را چگونه باید فهم کرد؟ پاسخ این پرسش با بررسی همهنگام زمینههای تدوین و تصویب قانون مدنی ازجمله زمینههای فکری، بینالمللی، و حقوقی آن و نیز رویکردهای شارحان و مفسران قانون مدنی درقبال ایدۀ پیوند فقه و حقوق اروپایی در این قانون بهدست خواهد آمد و درپایان روشن خواهد شد که روش صحیح در مواجهه با قانون مدنی توجه همزمان به هر دو منبع تدوین آن، یعنی فقه امامیه و حقوق اروپایی، است.
پژوهشی
فقه و حقوق
محمد یزدانی؛ محمد صالحی مازندرانی
چکیده
برخلاف عقود و قراردادها، ایقاعاتْ مِهر چندانی از متفکران ندیدهاند. دکتر کاتوزیان از کسانی است که با تألیف کتاب ایقاع در دو بخش نظریۀ عمومی و ایقاع معین به تحلیل و بررسی مسائل آن پرداخته است. منحصربه‌فردبودنِ این اثر اهمیت دقت‌نظر در آن را دوچندان می‌سازد. تحقیق حاضر به بررسی بخش نظریۀ عمومی کتاب ایقاع تألیف این استاد ارجمند ...
بیشتر
برخلاف عقود و قراردادها، ایقاعاتْ مِهر چندانی از متفکران ندیدهاند. دکتر کاتوزیان از کسانی است که با تألیف کتاب ایقاع در دو بخش نظریۀ عمومی و ایقاع معین به تحلیل و بررسی مسائل آن پرداخته است. منحصربه‌فردبودنِ این اثر اهمیت دقت‌نظر در آن را دوچندان می‌سازد. تحقیق حاضر به بررسی بخش نظریۀ عمومی کتاب ایقاع تألیف این استاد ارجمند پرداخته است و با استفاده از روش تحلیل محتوا و نرمافزار SPSS در توصیف آماری و تحلیل آن کوشش شده است. فقه امامیه و حقوق فرانسه بیشترین ارجاعات در این کتاب را بهخود اختصاص دادهاند. او در این بخش از کتاب به بررسی 151 مسئله پرداخته و در 35.7 درصد به نتایجی مشابه با احکام عقود و قراردادها دست یافته است. همچنین، بیش از 41 درصد از مسائل را پیروِ گزارهای مبنا دانسته است و در این میان، «تعریف ایقاع» و «امکان قیاس ایقاع با عقد» مبنای بیش از 20 درصد مسائل قرار گرفتهاند. در میان منابع مورداستفاده نیز بهجای قرآن و سنت بیشتر از قیاس و استقرا استفاده شده است و به همین دلیل بیشترین روش تحقیق و تفکر مورداستفادۀ مؤلف در این مسائل «استلزام عقلی» بوده است.
پژوهشی
فلسفه
میثم سفیدخوش؛ محمد طهماسبی
چکیده
کتاب تعین آدمی فیشته، با عنوان اصلی die Bestimmung des Menchen، در بره های حساس از زندگی فکری فیشته منتشر شد و چالش های مهمی در فرهنگ فلسفی آلمان ایجاد کرد. کمی پیش از آن، فیشته کتابی با عنوان تعین دانشمند نگاشته بود و این دلالتی است به بافت تاریخی گونۀ نوشتاری مهمی در آلمان سدۀ هجدهم و اوایل سدۀ نوزدهم که فیلسوفان و متفکران مهمی در آن حضور ...
بیشتر
کتاب تعین آدمی فیشته، با عنوان اصلی die Bestimmung des Menchen، در بره های حساس از زندگی فکری فیشته منتشر شد و چالش های مهمی در فرهنگ فلسفی آلمان ایجاد کرد. کمی پیش از آن، فیشته کتابی با عنوان تعین دانشمند نگاشته بود و این دلالتی است به بافت تاریخی گونۀ نوشتاری مهمی در آلمان سدۀ هجدهم و اوایل سدۀ نوزدهم که فیلسوفان و متفکران مهمی در آن حضور فعال داشتهاند. ما در این مقاله، ابتدا، میکوشیم این بافت تاریخی را پژوهش کنیم تا مشخص شود که کتاب فیشته در تداوم چه سنتی نگاشته شده است. در گام بعد، ترجمههای انگلیسی و بهویژه تنها ترجمۀ فارسی این کتاب را از جهات گوناگون موردارزیابی قرار میدهیم تا هم کیفیت این ترجمه ها را بررسی کنیم و هم نسبت این ترجمهها را با سنت تعیننامه دریابیم. یافتهها نشان میدهد که کتاب فیشته از طریق دو جریان فلسفۀ عمومی و مناقشه بر سر خداناباوری در تداوم سرراست سنت تعیننامه نگاشته شده و همچنین روشن میشود که غالب ترجمهها، چه در انگلیسی و چه در فارسی، وجه آکادمیک کتاب فیشته را قربانی وجه عمومی آن کردهاند و به این ترتیب، اگرچه نسبتی با سنت تعیننامهنویسی دارند، بیآنکه لزوماً اشارتی به آن داشته باشند، بازتابدهندۀ ارزش آکادمیک آن نیستند.
پژوهشی
فلسفه
سید حمید طالب زاده
چکیده
مابعدالطبیعه در سرآغاز بنیادگذاریاش با امر سیاسی پیوند خورد و یا اساساً برای معقولکردن امر سیاسی شکل گرفت. مابعدالطبیعه، جدای از امر سیاسی، از زندگی گسسته و به دانشی خودبسنده و انتزاعی تبدیل میشود. فارابی نیز، در مقام تأسیس فلسفۀ اسلامی، به امر سیاسی نظر داشت و به شرایط تحقق مدینۀ فاضله میاندیشید. فارابی بنیادی را برنهاد ...
بیشتر
مابعدالطبیعه در سرآغاز بنیادگذاریاش با امر سیاسی پیوند خورد و یا اساساً برای معقولکردن امر سیاسی شکل گرفت. مابعدالطبیعه، جدای از امر سیاسی، از زندگی گسسته و به دانشی خودبسنده و انتزاعی تبدیل میشود. فارابی نیز، در مقام تأسیس فلسفۀ اسلامی، به امر سیاسی نظر داشت و به شرایط تحقق مدینۀ فاضله میاندیشید. فارابی بنیادی را برنهاد که فلسفه و دین را بهآسانی به یکدیگر پیوند داد. او پیامبر را فیلسوف کامل و مطلق خواند و برحسب مقدماتی که بیان کرد، زعامت مدینۀ فاضله را شأن پیامبر دانست. وحدت پیامبر و فیلسوف براساس قداستیافتن عقل میسّر شد. بهبیان فارابی، عقل در ذات خویش حقیقتی الاهی است و انسان بهواسطۀ نور عقل الاهی، که در نفس او بالقوه موجود است، میتواند به عقل قدسی متصل شود و به سرچشمۀ دانش راه پیدا کند؛ اما عقل ذاتاً ساحت کلیت است. کلیت فراخوان عمومی دارد و همین وجه عامبودن و دردسترس همگان بودن مفاهیم کلی دیدگاه فارابی را بهچالش میکشاند، چراکه پیامبران خاص و تکیناند. پیامبران بهشکل اختصاصی فراخوانده میشوند. این مقاله بر این تمایز تأکید میکند و نشان میدهد که غفلت از این تمایز آرمان فارابی، یعنی بنیادگذاری امر سیاسی، را مخدوش میکند.
ترویجی
فلسفه
محمدرضا هدایتی
چکیده
دکارت عموماً به‌عنوان نخستین فیلسوف مدرن شناخته میشود. در زمان دکارت، اولاً، شکاکیتی بنیادین و عمیق فراگیر شده بود و ثانیاً، علمِ تازهسربرآورده نمیتوانست تکیهگاهی در فلسفۀ زمان خود داشته باشد. آن‌چه دکارت را در موقعیت تأسیس فلسفۀ مدرن قرار میدهد توجهی است که او در فلسفۀ خود به بحران بنیادین علم برای انسان میکند: ...
بیشتر
دکارت عموماً به‌عنوان نخستین فیلسوف مدرن شناخته میشود. در زمان دکارت، اولاً، شکاکیتی بنیادین و عمیق فراگیر شده بود و ثانیاً، علمِ تازهسربرآورده نمیتوانست تکیهگاهی در فلسفۀ زمان خود داشته باشد. آن‌چه دکارت را در موقعیت تأسیس فلسفۀ مدرن قرار میدهد توجهی است که او در فلسفۀ خود به بحران بنیادین علم برای انسان میکند: اگر انسان موجودی متناهی و جهان نامتناهی است، انسان چگونه میتواند به چیزی علم پیدا کند و به صحت (مطابقت) آن یقین داشته باشد؟ رویارویی دکارت با این بحران اساسی و عزم او برای دست‌یابی به اساسی استوار و پایدار برای علم به شکلگیری طرح تازهای از حقیقت و اساسی تازه برای علم منجر شد. دکارت تلاش میکند تا با سیری درونی در اندیشۀ خود، با شک در هرآنچه ممکن است و حتی بدیهیترین امور، به تکیهگاهی شکناپذیر برای علم دست یابد. دکارت این تلاش را با روایت اولشخص از سیر درونی خود در رسالۀ تأملات به سرانجام میرساند.
