نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای فلسفه، استادیار پژوهشکدۀ تحقیق و توسعۀ سازمان سمت

2 دکترای جامعه‌شناسی، دانشگاه تهران

چکیده

در سال‌های اخیر آثار فراوانی دربارۀ علم دینی منتشر شده است و افراد متعددی کوشیده‌اند یا هم‌چنان می‌کوشند تا از دیدگاه خود نشان دهند که علم دینی چیست و چگونه تحقق می‌یابد. از افراد پرکار در این زمینه عبدالحسین خسروپناه است که تأکید دارد کانون تحقق علم دینی روش‌شناسی است و آخرین اثر او در این زمینه، با عنوان روش‌شناسی علوم اجتماعی، بر آن است تا روش تولید علوم اجتماعی اسلامی را معرفی کند. در مقالۀ حاضر کوشیده‌ایم کتاب مذکور را از لحاظ شکلی و محتوایی بررسی و نقد کنیم. در بخش شکلی بیش‌تر مسائل نگارشی و ویرایشی بررسی شده و در بخش محتوایی تلاش شده است گام‌های اساسیِ مؤلف برای تولید روش‌شناسی موردنظر شرح داده شود و بررسی و نقد شود. درنهایت نیز تلاش کرده‌ایم با رویکردی عمل‌گرایانه نقدی فراگیرتر به ایشان و برخی دیگر در این حوزه داشته باشیم.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Critique of the Book The Methodology of Social Sciences

نویسندگان [English]

  • Hamidreza Khademi 1
  • Mohammadali Ramezani 2

1 Assistant Professor of Philosophy, Center for Research and Development in the Humanities, Organization for Researching and Composing University Textbooks in the Humanities

2 PhD of Sociology, University of Tehran

چکیده [English]

Many texts have been published, in recent years, about the Islamization of science, and different scholars tried and still trying to demonstrate what Islamic science is and how it can be realized. Abdol Hossein Khosrow Panah is one of the prominent authors of this realm, who tries to reach Islamic science through a special methodology that explained in his last book - Methodology of Social Sciences. In the present paper, we introduce and evaluate the book concerning its form and content. Regarding its form, we have reviewed the editorial and punctuation issues, and in regard to its content, the steps to formulate the special methodology has been depicted and criticized. Finally, we have made some efforts to prepare a broader critique for this book and other authors of this realm from a pragmatic point of view.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Social Science
  • Methodology
  • Hikmi-Ijtihadi Methodology
  • Critique
  • Abdol Hossein Khosrow Panah
ایمان، محمدتقی و احمد کلاته ‌ساداتی (1392)، روش‌شناسی علوم انسانی نزد اندیشمندان مسلمان، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
باقری، خسرو (1374)، «هویت علم دینی»، فصل‌نامۀ روش‌شناسی علوم انسانی، ش 3.
باقری، خسرو (1382)، هویت علم دینی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
باقری، خسرو (1391)، نظریۀ علم تجربی دینی: نگاهی معرفت‌شناختی به رابطۀ دین با علوم انسانی، تهران: دبیرخانۀ هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره.
بستان، حسین (1384)، گامی به‌سوی علم دینی، 2 ج، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
پارسانیا، حمید (1387)، «نسبت علم و فرهنگ»، راه‌برد فرهنگ، ش 2.
پارسانیا، حمید (1390)، روش‌شناسی انتقادی حکمت صدرایی، قم: کتاب فردا.
پارسانیا، حمید (1392)، «نظریه و فرهنگ: روش‌شناسی بنیادین تکوین نظریه‌های علمی»، راه‌برد فرهنگ، ش 23.
پایا، علی (1386)، «ملاحظاتی نقادانه دربارۀ دو مفهوم علم دینی و علم بومی»، فصل‌نامۀ حکمت و فلسفه، س 3، ش 10 و 11.
تمدن جهرمی، محمدحسین (1378)، «ابعاد رابطۀ دین و علم و جایگاه علم دینی»، روش‌شناسی علوم انسانی (حوزه و دانشگاه پیشین)، ش 20.
جوادی‌آملی، عبدالله (1386)، منزلت عقل در هندسۀ معرفت دینی، قم: اسراء.
خسروپناه، عبدالحسین (1386)، «نظریۀ دیده‌بانی (فلسفۀ مضاف تاریخی ـ ‌منطقی به‌مثابۀ نظریۀ تحول در علوم)»، فصل‌نامۀ علمی ـ پژوهشی اندیشة نوین دینی، س 3، ش 10.
خسروپناه، عبدالحسین (1390)، «الگوی حکمی ‌ـ‌ اجتهادی علوم انسانی»، جاویدان خرد، دورۀ هشتم، ش 19 (پیاپی 2).
خ‍س‍روپ‍ناه، ع‍ب‍دال‍ح‍سین (1390)، رویکرد استاد مطهری به علم و دین، قم: معارف.
خسروپناه، عبدالحسین (1394)، روش‌شناسی علوم اجتماعی، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
خسروپناه، عبدالحسین و دیگران (1393)، در جست‌وجوی علوم انسانی اسلامی، 2 ج، قم: معارف.
خسروپناه، عبدالحسین و مهدی عاشوری (1392)، تحلیل معرفت، 3 ج، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
خسروپناه، عبدالحسین و مهدی عاشوری (1393)، رئالیسم معرفتی، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
ربانی گلپایگانی، علی (1396)، «بررسی دیدگاه‌ها دربارۀ چیستی علم دینی»، کلام اسلامی، س26، ش 103.
رشاد، علی‌اکبر (1387)، «معیار علم دینی»، ذهن، ش 33.
رفیعی آتانی، عطاالله (1393)، «صورت‌بندی کلی رویکردهای مختلف در قلمرو مناسبات علم و دین»، نقد کتاب، س 16، ش 72-73.
سروش، عبدالکریم (1390)، «اسلام و علوم اجتماعی: نقدی بر دینی‌کردن علم»، در: علم دینی؛ دیدگاه‌ها و ملاحظات، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
سوزنچی، حسین (1389)، معنا، امکان و راه‌کارهای تحقق علم دینی، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
علی‌پور، مهدی و حمیدرضا حسنی (1389)، پارادایم اجتهادی دانش دینی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
فراستخواه، مقصود (1397)، «علم و ناعلم»، روزنامۀ سازندگی، س 1، ش 124-123.
گری، جان (1389)، فلسفة سیاسی فون هایک، ترجمۀ خشایار دیهیمی، تهران: طرح نو.
گلشنی، مهدی (1385)، از علم سکولار تا علم دینی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
گلشنی، مهدی و امیر آقاجانلو (1393)، «از علم سکولار تا علم دینی»، کتاب نقد، ش 72-73.
لاورنس نیومن، ویلیام (1389)، شیوه‌های پژوهش اجتماعی: رویکردهای کیفی و کمی، ج 1، ترجمۀ حسن دانایی‌فرد و حسین کاظمی، تهران: کتاب مهربان.
ملکیان، مصطفی (1373-1374)، «پیش‌فرض‌های بازسازی علوم انسانی در پرتو دیدگاه‌های اسلام»، سلسله جزوات درس‌گفتارهای استاد مصطفی ملکیان بازیابی در تاریخ 10 مهر 1397:
<https://www.goo.gl/E5ovPv>.
ملکیان، مصطفی (1379)، «امکان و چگونگی علم دینی»، فصل‌نامۀ حوزه و دانشگاه (روش‌شناسی علوم انسانی)، ش 22.
ملکیان، مصطفی (1386)، «مفهوم علم بومی خطاست»، در: همایش علم بومی و علم جهانی: امکان یا امتناع؟ برگزارشده از سوی انجمن جامعه‌شناسی ایران، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، بازیابی در تاریخ 10 مهر 1397:
موحدابطحی، محمدتقی (1385)، «اهداف علم دینی و برخی لوازم عملیاتی ساختن آن»، روش‌شناسی علوم انسانی (حوزه و دانشگاه)، س 12، ش 48.
موحدابطحی، محمدتقی (1391)، «بررسی دلایل مخالفت با علم دینی»، راه‌برد فرهنگ، س 5، ش 20.
موحدابطحی، محمدتقی (1391الف)، «دفاعی از رویکرد تهذیب و تکمیل علوم موجود در تولید علم دینی»، پژوهش‌نامۀ علم و دین، س 3، ش 1.
موحدابطحی، محمدتقی (1393)، «تحلیل نظریه‌های علم دینی و آزمون الگوی حکمی ـ اجتهادی در تولید علوم انسانی اسلامی»، فصل‌نامۀ نقد کتاب کلام، فلسفه و عرفان، س 1، ش 1 و 2.
موحد ابطحی، محمدتقی (1395)، تحلیلی بر اندیشه‌های علم دینی در جهان اسلام، قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص).
میرباقری، محمدمهدی (1387)، جهت‌داری علوم از منظر معرفت‌شناسی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
میرباقری، محمدمهدی (1387)، «علم دینی، ابزار تحقق اسلام در عمل اجتماعی»، در علم دینی، دیدگاه‌ها و ملاحظات، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
 
Weber, Max (1949), Max Weber on the Methodology of Social Sciences, Edward Shils and Henry Finch (eds.), Illinois: The Free Press of Glencoe.