نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه یزد، یزد، ایران

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات عربی دانشگاه یزد، یزد، ایران.

چکیده

فمنیسم، مکتبی است که در راستای بازیابی حقوق از دست­رفتة زنان شکل گرفته و بر پایة برابری و گاهاً برتری زنان نسبت به مردان بوده است. پس از اوج­گیری این پدیده در کشورهای غربی، اندیشه­های آن در کشورهای اسلامی به­ویژه عربستان نیز گسترش یافت. «قماشة العلیان» نویسندة سعودی، در رمان خود «أنثی العنکبوت»، به بیان مشکلات زنان و چالش­های پیش­روی جریان فمنیسم در کشور خود پرداخته است. این پژوهش به­روش توصیفی-تحلیلی، در پی بررسی تفاوت­های میان ساختار اجتماعی کشورهای غربی و اسلامی در رابطه با توجه به رویکردهای فمنیستی بوده و ضمن کشف و تبیین موانع پیش­روی این مکتب در کشورهای اسلامی، خصوصاً عربستان سعودی، معضلات اجتماعی زنان در این کشور را با تکیه بر رمان «أنثی العنکبوت» بیان نماید. نتیجة حاصل این است که آراء فمنیسم به دلیل وقوع انقلاب صنعتی و بالتبع ورود زنان به عرصة کار و فعالیت،  مجال ظهور یافت اما این نظرات در کشورهای اسلامی، خصوصاً عربستان، به دلیل اختلاف مبانی دو مکتب فمنیسم و اسلام و عادی­سازی مردسالاری در این کشورها، فرصت بروز و ظهور نیافت؛ هرچند که در این کشور تفاسیر مردسالارانه­ از قوانین نیز منجر به محدودیت زنان در حوزه­های گوناگون گشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Evolution of Feminism in Saudi Novels from Theory to Practice: A Case Study of the Novel "Ontha al-Aankaboot" (Female Spider)

نویسندگان [English]

  • Behnam Farsi 1
  • Zahra Esfandiary 2

1 Assistant Professor in Arabic Language and Literature, Yazd University, Yazd, Iran

2 M.A in Arabic Language and Literature, Yazd University, Yazd, Iran

چکیده [English]

Feminism is a school of thought that has been found to restore the oppressed rights of women and establish equity with and sometimes supremacy over men. After its pervasion in Western countries, the phenomenon slipped through such Muslim nations as Saudi Arabia. In her novel "Ontha al-Aankaboot" (Female Spider), Qumasha al-Ayan, a Saudi Arabian author, addresses women's problems and the challenges facing feministic movements in her country. Using a descriptive-analytic method, this study aims to firstly investigate the differences between the social structures of western and Islamic countries regarding feminist approaches and secondly to demonstrate the obstacles against the advancement of the feminist movement in Saudi Arabia to discuss social problems women face in that society with emphasis on the afore-mentioned novel. As the study results show, the Industrial Revolution and the subsequent need for women's workforce induced feministic feelings in Western countries. In contrast, such feelings have not found the opportunity to develop in Islamic nations, specifically in Saudi Arabia, since there is not only a fundamental conflict between Islam and feminism but also the normalization of patriarchy in these countries. Moreover, the male-oriented interpretation of laws in some Arab Muslim countries has limited women in different areas.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islam
  • Feminism
  • Man-oriented laws
  • Saudi Arabia
  • patriarchy
 
احمدی، حبیب، علی روحانی و محسن زهری، (1388)، «تبیین واقعیت اجتماعی حجاب از منظرگاه فمنیستی مدرن و پست مدرن و آراء اندیشمندان اسلامی»، بانوان شیعه، سال 6، ش20:
ارجمندی، علی اکبر، (1394)، «تحلیل حقوق شهروندی زنان در شیخ­نشین­های خلیج فارس با تأکید بر رویکرد ساختارگرا-کنش­گرا (مطالعه موردی کویت و عربستان سعودی)»، پایان­نامة ارشد، دانشگاه شیراز: واحد بین الملل.
افضلی، علی (1396)، «مطالعه سرمایه­ی اجتماعی زنان در عربستان بر اساس نظریة پیر بوردیو؛ مطالعه موردی: رمان دختران ریاض»، پژوهشنامه نقد ادبی و بلاغت؛ دوره­ی 6، شماره 9: 21-39.
ایل­زکی، اعظم، (1396)، «سایه­ی وهابیت بر حقوق زنان عربستان»، فصلنامة مطالعاتی صیانت از حقوق زنان، سال سوم، شماره 8: 51-102.
بستان نجفی، حسین، (1379)، «نابرابری و ستم جنسی در خانواده از دیدگاه اسلام و فمنسیم»، پایان­نامه­ی کارشناسی ارشد: پژوهشکدة حوزه و دانشگاه.
بلّاوی، رسول، مینا غانمی اصل عربی و ناصر زارع، (1399)، «بازتاب مردسالاری در شعر ناریمان علوش»، نقد ادب معاصر عربی، ش21: 233-254.
بنیان، فاطمه سادات، (1389)، «مبانی برابری اخلاق زن و مرد در اسلام و فمنیسم»، پایا­ن­نامة کارشناسی ارشد: مرکز پیام نور تهران: دانشکده علوم انسانی.
بهشتی، و مریم احمدی­نیا، (1385)، «تبیین و بررسی نظریه­ی تربیتی فمنیسم و نقد آن از منظر تعلیم و تربیت اسلامی»، تربیت اسلامی، شماره 3: 41-88.
پاسنو، دایانا، (1384)، فمنیسم، راه یا بی­­راهه، ترجمة محمدرضا مجیدی: پژوهشگاه فرهنگ و معارف.
پهلوانی، الهام و محمود گلستانی، (1395)، «بررسی تأثیر جهانی­شدن بر فرهنگ سیاسی زنان کشورهای حوزه­ی خلیج فارس، مطالعه موردی: جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی»، فصلنامة مطالعات فرهنگی و سیاسی خلیج فارسی، شماره8: 87-137.
تانگ، رزماری، (1387)، نقد و نظر: درآمدی جامع برنظریه فمنیستی، ترجمة منیژه نجم عراقی، تهران: نشرنی.
تایسن، لوئیس، (1394)، نظریه­های نقد ادبی معاصر، ترجمة مازیار حسین­زاده و فاطمه حسینی، چاپ سوم، تهران: نگاه امروز.
حسینی، رقیّه، (1393)، بررسی فقهی حقوقی اشتغال زنان با رویکردی بر قوانین عربستان، پایان­نامه­ی کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، مجتمع دانشگاهی ولیعصر(عج): دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
حسینی­زاده، سید علی و همکاران، (1389 «نقد دیدگاه فمنیسم لیبرال در زمینه برابری زن و مرد از منظر قرآن و روایات (مبانی انسان­شناختی تعلیم و تربیت اسلامی)»، دو فصلنامة علمی-پژوهشی تربیت اسلامی، سال5، شماره11: 33-58.
خادمی، مریم، طاهره سادات نعیمی و سید محمد موسوی مقدم، (1393)، «مقایسه حق ازدواج زن در اسلام و اسناد حقوق بشر»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال ششم، شماره 11: 229-256.
خسروشاهی، قدرت الله و فهیمه مؤمنی­راد، (1394)، «بررسی تطبیقی اشتغال زنان در مکتب اسلام و فمنیسم»، پژوهش­های اجتماعی اسلامی، سال 21، شماره 1: 134-117.
دوبوار، سیمون، (1380)، جنس دوم، ترجمة قاسم صنعوی، چ2، تهران: انتشارات توس.
ربانی اصفهانی و بهجت یزدخواستی، (1394)، «بررسی کیفی تأثیر فمنیسم رادیکال بر نقش زن در نهاد خانواده و مقایسه آن با تمهیدات اسلام (مطالعه موردی زنان شهر اصفهان)»، جامعه­شناسی کاربردی، سال 26، شماره 2: 125-140.
رستمی، سحر و همکاران، (1392)، «بررسی تطبیقی قوانین سقط جنین در کشورهای جهان»، فصلنامة تاریخ پزشکی، سال 5، شماره 17: 79-111.
رشاد، علی اکبر، (1379)، آسیب­شناسی فمنسیم، شماره17، تهران: مؤسسة فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
شرابی، هشام، (1987)، البنیة البطرکیة (بحث فی المجتمع العربی المعاصر)، بیروت: دارالطّلیعة.
شغیعی، نوذر و محسن اخباری، (1394)، «مطالعه تطبیقی نقش زن در سیاست از منظر اسلام و فمنیسم»، مجلة مطالعات میان فرهنگی، سال دهم، شماره 24: 99-125.
شمیسا، سیروس، (1394)، نقد ادبی، چاپ دوم، تهران: نشر میترا.
العبدالخانی، ساجده و محمدجواد بحرینی، (1394)، «جایگاه اشتغال زنان از نظر اسلام»، پژوهش­نامة اسلامی زنان و خانواده، سال سوم، شماره 5: 119-137.
عطارزاده، مجتبی، (1385)، «فمنسیم و کارآمدی آن در دفاع از حقوق زنان مسلمان خاورمیانه در زمینه اشتغال»، فصلنامة بانوان شیعه، سال سوم، شماره 9: 7-46.
علوی لنگرودی، سید حسین، (1386)، «سهم زنان در بانکداری مردانه عربستان»، مجلة بانک و اقتصاد، شماره 84: 28-29.
العلیان، قماشة، (2009)، أنثی العنکبوت، ط7، الریاض: دارالکفاح للنشر و التوزیع.
فخاری، فهیمه، (1395)، زن در دو مکتب کلاسیسم و رمانتیسم در پرتو نظریه فمنیسم، پایان­نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه سمنان: پردیس علوم انسانی، دانشکده علوم انسانی.
فرزاد، نازنین، (1392)، «تحلیل گفتمان مرد در شعر فروغ فرخ­زاد و غادة سمّان»، فصلنامة تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر، ش17: 149-164.
مطهری، مرتضی، (1389)، نظام حقوقی زن در اسلام، چ45، تهران: صدرا.
منصور­نزاد، محمد، (1381)، مسئله زن، اسلام و فمنیسم، تهران: نشر برگ زیتون.
کرامتی، معصومه و همکاران، (1390)، «تبیین ملاحظات جنسی و جنسیتی در رویکرد فمنیسم اگزیستانسیالیست و نقد چالشهای ارزشی آن بر اساس آموزه های اسلامی»، پژوهش­نامه تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد، شماره28: 145-190.
کرمی، کامران، (1390)، «اعطای حق رأی، سناریوهای پیش­روی زنان در عربستان سعودی»: مرکز بین المللی مطالعات صلح.
(کرمی­پور و همکاران، 1393:  https://www.civilica.com/Paper-ICCRT01-ICCRT01_0725.html).
کولایی، الهه و محمد حسین حافظیان، (1385)، «نقش زنان در توسعه­ی کشورهای اسلامی»، پژوهش زنان، دورة 4، ش1و2: 33-60.
کهریزی، مهوش، سیدعلی حسینی­زاده و حسین بستان، (1393)، «چالش­های اخلاقی فمنیسم در فرزند آوری از دیدگاه اسلام و راهکارهای آن»، پژوهشنامة اخلاق، شماره 28: 7-24.
________ و علی مرادی، (1394)، «چالش­های اخلاقی اشتغال زنان برای خانواده (بررسی تطبیقی اسلام و فمنیسم و ارائه راهکارها)»، پژوهش­نامة اخلاق، شماره28: 23-40.
گودوین، ویلیام، (1383)، عربستان سعودی، ترجمه فاطمه شاداب، تهران: ققنوس.
گیلانی، نرگس، (1391)، بررسی روابط اجتماعی زن از منظر قرآن و فمنیسم، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم: دانشکده­ی علوم و فنون قرآن تهران.
محمدی، نعیما و علی محمد حاضری، (1395)، «تأملی نظری در باب موانع توسعه فمنیسم اسلامی»، مجلة جامعه­شناسی ایران، دورة 17، شمارة 4: 3-24.
مرادی، لادن، (1395)، نقد دیدگاه­های اجتماعی فمنیسم از منظر رمان متعهد عربی (بررسی موردی رمان زینب بنت الأجاویداثر خولة القروینی)، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه بین المللی امام خمینی: دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
مهاجری، مهناز، (1397)، بررسی انگاره­های فمنیستی در رمان بنات الریاض اثر رجاء الصانع و دالان بهشت اثر نازی صفوی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه محقق اردبیلی: دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
مهرپور، حسین، (1392)، نظام بین الملل حقوق بشر، تهران: انتشارات اطلاعات.
المیزر، هند عقیل، (2017)، «المرأة السعودیة من التهمیش إلی التمکین فی التعلیم و العمل»، المجلة العربیة للدراسات الأمنیة، المجلد 32، العدد 68: 127-154.