نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شهید چمران اهواز ، اهواز، ایران.

چکیده

این مقاله با هدف اصلاح و ارتقای متون و منابع فقهی با روش توصیفی و تحلیلی در پی یافتن پاسخ به این پرسش بنیادی است که چه اشکالاتی در محتوای متون مشهور و رایج فقهی شیعه که در حوزه­های علمیه به عنوان کتاب درسی مطرح است وجود دارد و چه مباحث و مسائلی را می‌توان به آموزش­های­ فقهی افزود که قابلیت اجرائی احکام فقهی را در زمان‌ها و شرایط متفاوت افزایش دهد و از انحراف احکام شرعی در مرحله عمل و بکارگیری شیوه‌های نادرست در اجرای احکام پیشگیری شود و برای این منظور پیشنهاد می‌شود علاوه بر مباحث حکم شرعی و دلایل آن ها که در آثار فقهی مرسوم است مسائلی چون علت ، حکمت و روش اجرای احکام که در این مقاله" لوازم حکم شرعی" نام‌گذاری می‌شوند نیز مطرح کنند تا با بررسی این گونه مباحث در کنار دلایل احکام، فقها بتوانند با آگاهی از فلسفه و هدف احکام، روش‌های اجرای احکام را در راستای هدف آن ها تبیین و طراحی کنند (2) و راهکار‌های مناسب را در جهت پیشگیری از انحراف  اجرای احکام از هدف‌های آن ها طراحی کنند .

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Content Analysis of Shiite Jurisprudential Texts

نویسنده [English]

  • Abdolhosseyn Rezaei Rad

Associate Professor Faculty of Theology &Islamic Teachings, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran

چکیده [English]

The present descriptive-analytical study was an attempt to improve jurisprudential texts and sources to detect the problems in the content of popular Shiite jurisprudential texts used as textbooks in seminaries. Finally, it figures out what contents and materials should be added to the jurisprudential teachings to increase the enforceability of jurisprudential laws in different times and circumstances to prevent practical deviation from religious laws and the application of incorrect methods in the enforcement of such laws. To achieve this goal, aside from dealing with jurisprudential laws and the reasons behind them, which are addressed in common jurisprudential works, jurists are advised to take into account the rationale, logic, and enforcement methods of such laws (which are collectively referred to as "the requirements of jurisprudential laws" in the present article), so that they can organize jurisprudential law enforcement methods concerning their philosophy and rationale and put forward appropriate strategies to prevent the deviation of such enforcement methods from their pre-determined goals and objectives.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Rationale of Laws
  • The Logic of Laws
  • Law Enforcement Method
  • Jurisprudence
ابو زهره، محمد،(1377), اصول الفقه الاسلامی،قاهره: دارالفکر العربی
 اصفهانی، محمدتقی(مجلسی اول)، (1314), لوامع صاحبقرانی (معروف به شرح فقیه)، قم, مؤسسه اسماعیلیان.
امام خمینی، الموسوی الخمینی، سید روح اللّه، (معروف به امام خمینی،( ١٣٧٩ش) ،تحریر الوسیله، قم، موسسۀ تنظیم و نـشر آثـار امام خمینی.
 انصاری، محمد علی، (معاصر)، (1415),الموسوعه الفقهیه المیسره، ج11, قم: مجمع الفکر الاسلامی.
البحرانی، آل عصفور، حسین بن محمد،( بی­تا), الانوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع للفیض، مصحح، آل عصفور،محسن،ج1, قم: ناشر مرکز البحوث العلمیه.
 تویسرکانی میرزا عبدالفخفارحسینی، (1319), رساله فی الغناء،محقق سید احمد توسرکانی،حجه الله فخری،قم: نشر مرصاد.
جعفری لنگرودی، محمد(معاصر)،(بی­تا), ترمینولوژی حقوق،[بی جا].
جمعی از پژوهشگران،(1426), فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت زیر نظر شاهرودی، محمد (معاصر)، ج1, قم: مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی، شابک 5-6-90663-964.
جناتی شاهرودی، محمد ابراهیم، (معاصر)(1370) ،منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی چاپ اول، کیهان تهران، ایران، 1370 ش .
حائری سید محمد مجاهد طباطبائی،(بی­تا),کتاب المناهل، قم: مؤسسه آل البیت.
حرعاملی، محمد بن حسن، (1409), وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه،ج27, قم: مؤسسه آل البیت.
حرعاملی، محمد بن حسن،(1412), هدایه الامه الی احکام الائمه، مشهد: ناشر،مجمع البحوث الاسلامیه،مصحح،بخش حدیث در جامعه پژوهش های اسلامی.
حرعاملی، محمد بن حسن، (1417), رساله فی الغناء،مصحح ،محسن صادقی،ج8, قم: نشر مرصاد. این رساله در جلد اول کتاب غنا، موسیقی به چاپ رسیده است.
الحسینی، المراغی، سید میر عبدالفتاح بن علی،(1417), العناوین الفقهیه، ج1, قم: ناشر دفتر تبلیغات اسلامی.
حسینی نجومی، مرتضی(معاصر)،(1372), الغنا،قم: کنگره جهانی شیخ انصاری.
حسینی روحانی، سید محمد صادق،(1429), منهاج الفقاهه، ج6, قم, ناشر، انوارالهدی. شابک: 2602-881-964-978
حکیم، محمد تقی(معاصر)، (1418), الاصول العامه للفقه المقارن، قم:المجمع العالمی لا هل البیت.
 حکیمی، محمد رضا،جعفر، شهیدی (معاصر)، (1352),«مجموعه مقالات یاد نامه علامه امینی» تهران.
ـــــــــــــ، (1408),شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام،مصحح محمد علی بقال عبدالحسین، قم, مؤسسه اسماعیلیان.
خمینی، سید روح الله الموسوی، (1418), البیع، ج2, تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، مقدر خرم آبادی، سید حسن طاهری.
ـــــــــــــ(بی­تا)،تحریر الوسیله،ج2, قم, مؤسسه مطبوعاتی دارالعلم.
ـــــــــــــ(1423)،ولایت فقیه، تهران: مصحح: گروه پژوهشی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
رشید رضا, محمد, (1990, تفسیر المنار, ج4, قاهره: نشر الهیئه المصریه العامه للکتاب.
رضا بدلی، عبدالحسین(معاصر)،(1379), «نه حقوق دادن فقیه» ،مجله کیهان فرهنگی شماره 172.
رضایی راد, عبدالحسین, (1398), درسنامه مبادی علم فقه, تهران: موسسه علمی و فرهنگی مجد.
ـــــــــــــ, معصومه, سیاحی, (1399), « از فقه ادله تا فقه علل», پژوهش های فقهی, دانشگاه تهران, شماره 2, دوره 16.
ـــــــــــــ, معصومه, سیاحی,(1398), «بررسی تطبیقی کاربرد اصطلاح سبب و واژه های نزدیک به آن در چهار علم فلسفه, فقه, اصول,حقوق», دو فصلنامه دانش و پژوهش های حقوقی,دوره 5, شماره اول.
زنجانی(شبیری زنجانی)،موسی (معاصر)،(1419),کتاب النکاح، ج2, قم: مصحح و ناشر مؤسسه پژوهشی رای پرداز.
 سبحانی تبریزی،جعفر(معاصر)، (1384),« متعه حج در کتاب و سنت »،مجله فقه اهل بیت.
ـــــــــــــ، (1419),مصادر الفقه الاسلامی و منابعه،لبنان, ناشر، دارالاضواء.
سبزواری، سید ابوالاعلی,(1413)،مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام قم، قم: مصحح و ناشر: مؤسسه المنار  دفتر حضرت آیه ا.... .
سبزواری،محقق محمد باقربن محمد مؤمن،(1418), رساله فی تحریر الغناء,محقق, علی مختاری، ج3, قم: نشر مرصاد. شابک 2-4-90627-964
سعدی، ابوحبیب (معاصر)،(1408), اصطلاحات الفقهی القاموس الفقهی لغه و اصطلاحاً،چ 2، دمشق: دارالفکر.
 سعیدی، سید محسن، (بی­تا), «حیل ریا»،مجله فقه اهل بیت (فارسی)،  قم:مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی.
 سیفی مازندرانی، علی اکبر(معاصر)، (1425), مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیه الاساسیه،قم: ناشر، دفتر انتشارات اسلامی.
ــــــــــــ, (1429), دلیل تحریر الوسیله، احکام الاسره، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
السیوری، الحلی، مقدادبن عبدالله،(1413), نضد القواعد الفقهیه علی مذهب الامامیه،محقق سید عبداللطیف حسینی کوهکمری، قم: ناشر، انتشارات کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی.
شریفی،عنایت الله (معاصر)، «فقه و اخلاق»، فصلنامه « قبسات»،شماره 15 و 16 .
شهید اول ،محمد بن مکی عاملی،(1430), القواعد و الفوائد،مصحح،سید عبدالهادی حکیم، ج1, ناشر،کتابفروشی مفید.
 ـــــــــــــ،(1417), الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه،ج1, قم: ناشر،دفتر انتشارات اسلامی.
 شهید ثانی،زین الدین بن علی عاملی، (1416),تمهید القواعد الاصولیه و العربیه لتفریع قواعد الاحکام الشرعیه،محقق،عباس تبریزیان و همکاران , قم:انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.
 ـــــــــــــ، (1413), مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج3,13, 6, قم: محقق، گروه پژوهش مؤسسه معارف اسلامی.
ـــــــــــــ،(1391), الروضه البهیه فی شرح المعه الدمشقیه، ج1 ,8, قم: انتشارات دارالعلم.
الصدر،سید محمد باقر،(1413),ماوراء الفقه، ج6,26,41,چ1،بیروت: دارالاضواء.
صدوق، محمد بن علی بن بابویه قمی،(1386), علل الشرائع،ج2, قم:کتابفروشی داوری.
الطباطبائی، محمد رضا،(1371), تنقیح الاصول، تقریرات درس استاد ضیاء الدین عراقی،النجف: المطبعه الحیدریه.
الطباطبائی الیزدی، (بی­تا),العروه الوثقی، ج1, تهران:کتابفروشی اسلامی، تهران.
 العاملی الکرکی،حسین بی شهاب الدین (محقق کرکی)،(1396), الاجتهاد و التقلید (هدایه الابرار) الی طریق الائمه الاطهار، نجف: ناشر رئوف جمال الدین حی المعلمین،مصحح،رئوف جمال الدین. 
العاملی،الکرکی،محقق ثانی علی بن حسین(1414), جامع المقاصد فی شرح القواعد، تحقیق: گروه پژوهش مؤسسه آل البیت,ج12,قم: مؤسسه آل البیت،شابک 6-56-5503-964
سیدمرتضی،(شریف مرتضی)،(1348), الذریعه الی اصول الشریعه، تحقیق، ابوالقاسم گرجی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی،(1401ق), اجوبه المسائل المُهنائیه،قم: ناشر چاپخانة صنام.
فاضل موحدی لنکرانی،محمد، (1428), القواعد الفقهیه،ج1,چ2، قم: مرکز فقه الائمه الاطهار.
ـــــــــــــــ ،(1425), ثلاث رسائل، محقق: مرکز فقهی ائمه اطهار ,قم: مرکز فقهی ائمه اطهار.
 فخار طوسی، جواد (معاصر)،(1385), در محضر شیخ انصاری، ج2, قم: نشر مرتضی.
 فیروز آبادی،محمدبن یعقوب، (بی­تا), قاموس اللغه،بی­جا.
فیص کاشانی،محمد بن محسن ابن شاه مرتضی، (1406), الوافی، مصحح،ضیاء الدین حسینی اصفهانی, ج24,6, اصفهان: کتابخانه امام امیرالمؤمنین علی (ع).
کاظمی الخراسانی، محمد علی، فوائد الاصول، (تقریرات درس میرزا محمد حسین نائینی)،(1404), ج3, قم: انتشارات جامعه مدرسین.
محقق حلی،(ابوالقاسم نجم الدین جعفربن الحسن معروف به محقق حلی)1403 ق شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، دارلاضواءبیروت
ـــــــــــــــ1403ق ,معارج الاصول،قم: مؤسسه آل البیت.
محمود عبدالرحمان (معاصر)، (بی­تا), معجم المصطلحات الالفاظ الفقهیه ج1,2, بی جا.
 مشکینی اردبیلی، میرزا علی،(بی­تا), مصطلحات الفقه ،بی جا.
 مطهری، مرتضی، (1383), ده گفتار، تهران: انتشارات صدر.
مکارم شیرازی، ناصر(معاصر)، (1427), دائره المعارف فقه مقارن،محقق جمعی از اساتید و محققان حوزه ،قم: انتشارات مدرسه امام علی ابن ابیطالب علیه السلام.
ـــــــــــــــ،(1370), القواعد الفقهیه,ج1,قم:مدرسه الامام امیرالمؤمنین.
ـــــــــــــــ,(1380)،کتاب النکاح، سلسله مباحث درس خارج فقه آیه الله مکارم شیرازی، تهیه و تنظیم، حامدی محمد رضا مکارم مسعود ج1, قم,محل نشر مدرسه الامام علی ابن ابیطالب.
ملکی تبریزی، جواد بن شفیع (معاصر),(1372), اسرار الصلوه، مترجم،رجب زاده رضا، تهران: ناشر،آزادی.
موسوی بجنوردی سید محمد (معاصر) , (1391), بررسی نقش اخلاق در فقه با رویکردی بر نظریات بنیانگذار جمهوری اسلامی در پایگاه کد خبر: 20821   16/1/91/ Jamarn.ir
الموسوی، الخوئی، سید ابوالقاسم ،( 1362), اجود التقریرات (تقریرات درس میرزا محمد حسین نائینی,ج1,تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
 الموسوی العریفی، محیی الدین،(معاصر)، (1406), قواعد الحدیث، بیروت: دارالاضواء.
موسوی گلپایگانی، سیدمحمدرضا، (١٤١٣ق )، هدایة العباد ّ، چاپ اول، قم، دارالقرآن الکریم .
موسوی لنکرانی، محمد فاضل، (1425),جامع المسائل، قم: انتشارات امیر قلم.
النجفی، محمد حسن (صاحب الجواهر),(1404), جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، مصحح: قوچانی عباس و آخوندی علی, ج22, بیروت: داراحیاء الثراث العربی.
 النراقی، مولی احمد بن محمد مهدی،  (1415), مستندالشیعه فی احکام الشریعه، مصحح: گروه پژوهش مؤسسه آل البیت, قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
ـــــــــــــــ,(بی­تا), مستند الشیعه فی احکام الشریعه،قم: انتشارات کتابخانه آیه ا... نجفی مرعشی.
 همدانی آقارضا بن محمد هادی( 1416ق )، مصباح الفقیه کتاب الطهاره، مصحح ، محمد باقری، نور علی نوری و سایر همکاران، قم:مؤسسه جعفریه لاحیاء التراث و مؤسسه النشر الاسلامی.
یزدی،محمد، (1374), فقه القرآن,ج4,قم: موسسه اسماعیلیان.