نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

دکترای حقوق خصوصی، دانشگاه عدالت، تهران، ایران

چکیده

قانون مدنی یکی از برجسته‏ترین دستاوردهای نظام قانون‌گذاری در ایران است. نویسندگان این قانون، که از برجسته‏ترین شخصیت‏های تاریخ قانون‌گذاری در ایران به‌شمار می‏آیند و اغلب هم در فقه امامیه مجتهد بودند و هم با حقوق اروپایی آشنایی داشتند، محتوای فقه امامیه را با حقوق اروپایی پیوند زدند و آن را در قالب یک قانون مدرن ارائه کردند. بااین‌حال، شارحان این قانون رویکرد واحدی درقبال این پیوند نداشته‌اند و سبک‏های مختلفی را در شرح و تفسیر قانون مدنی دنبال کرده‌اند. پرسش پژوهش حاضر این است که باتوجه‌به زمینه‏های تدوین و تصویب قانون مدنی، احکام این قانون را چگونه باید فهم کرد؟ پاسخ این پرسش با بررسی هم‏هنگام زمینه‏های تدوین و تصویب قانون مدنی ازجمله زمینه‏های فکری، بین‏المللی، و حقوقی آن و نیز رویکردهای شارحان و مفسران قانون مدنی درقبال ایدۀ پیوند فقه و حقوق اروپایی در این قانون به‌دست خواهد آمد و درپایان روشن خواهد شد که روش صحیح در مواجهه با قانون مدنی توجه هم‌زمان به هر دو منبع تدوین آن، یعنی فقه امامیه و حقوق اروپایی، است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Idea of Connecting Imami Jurisprudence and European Law in Iran's Civil Law and Examining the Commentators' Approach to This Idea

نویسنده [English]

  • Abolfazl ghaviolbonieh

PhD in Private Law, Adalat University, Tehran, Iran,

چکیده [English]

Civil law is one of the most outstanding achievements of the legislative system in Iran. The authors of this law, who are among the most prominent figures in the history of legislation in Iran and were often mujtahids in Imami jurisprudence and were familiar with European law, linked the content of Imami jurisprudence with European law and presented it in the form of a modern law. However, the commentators of this law have not had a single approach to this link and have followed different styles in explaining and interpreting the civil law. The question of the current research is that according to the fields of drafting and approving the civil law, how should the provisions of this law be understood? The answer to this question will be obtained by simultaneously examining the fields of drafting and approving the civil law, including its intellectual, international and legal fields, as well as the approaches of the commentators and commentators of the civil law towards the idea of linking jurisprudence and European law in this law, and it will be clarified at the end. The right way to deal with the civil law is to simultaneously pay attention to both the sources of its formulation, i.e. Imami jurisprudence and European law.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Civil Law
  • Imami Jurisprudence
  • European Law
  • Legislation
  • Civil Rights
  • Capitulation
  • Constitutionalism
آبراهامیان، یرواند (1395)، ایران بین دو انقلاب، ترجمۀ احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نی.
آجودانی، ماشاالله (1383)، مشروطۀ ایرانی، تهران: اختران.
آل‏‏ کاشف‏الغطاء، محمدحسین (1390)، تحریر المجلة، تصحیح محمدمهدی آصفی و محمد ساعدی، تهران: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیة، المعاونیة الثقافیة.
امامی، سیدحسن (1364)، حقوق مدنی، ج 1، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.
بهرامی احمدی، حمید (1383)، «تاریخچۀ تدوین قانون مدنی»، فصل‌نامۀ پژوهشی دانشگاه امام صادق، پیاپی 24.
بهرامی احمدی، حمید (1390)، حقوق تعهدات و قراردادها با مطالعۀ تطبیقی در فقه مذاهب اسلامی و نظام‏های حقوقی، تهران: دانشگاه امام صادق.
بهنام، جمشید (1383)، ایرانیان و اندیشۀ تجدّد، تهران: فروزان.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1395)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج 4، تهران: گنج دانش.
جعفری ندوشن، علی‌اکبر و سیدمحسن حکمتی مقدم (1400)، «بررسی سیر تصویب و اجرای اصل طراز در قانون اساسی مشروطه»، فصل‌نامۀ مطالعات حقوق عمومی دانشگاه تهران، دورۀ 51، ش 4.
حسنلو، نصیراله و حسن شجاعی علی‌آبادی (1401)، «الگوی فقهی ـ حقوقی نظام‏سازی اسلامی؛ آسیب‏ها و راه‏کارها»، فصل‌نامۀ تحقیقات بنیادین علوم انسانی، س ۸، ش ۳.
دربارۀ علم حقوق؛ دانش حقوق و شاخه‏های آن در جهان اسلام (1389)، تهران: کتاب مرجع.
زرگری‌نژاد، غلامحسین (1390)، رسائل مشروطیت؛ مشروطه به‌روایت موافقان و مخالفان، تهران: مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.
زندیه، حسن و طلعت ده‌پهلوانی (1391)، «جایگاه روحانیون متنفذ در مدرنیزاسیون قضایی و تدوین قانون مدنی در عصر پهلوی اول»، پژوهش‌های تاریخی، ش 4.
زندیه، حسن و طلعت ده‌پهلوانی (1392)، «نقش علمای شیعی در تدوین قانون مدنی ایران، عصر پهلوی اول (با تأکید بر نقش سیدمحمد فاطمی قمی)»، جستارهای سیاسی معاصر، ش 8.
سلطانی، سیدناصر (1401)، «نقش سیدمحمد فاطمی قمی در تدوین قانون مدنی ایران، مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، پیاپی 29.
الشریف، محمدمهدی (1397)، «درنگی در تاریخچۀ تدوین قانون مدنی ایران»، مجلۀ حقوقی دانشگاه اصفهان، دورۀ 5، ش 1.
شفیعی سروستانی، ابراهیم (1394)، فقه و قانون‌گذاری؛ آسیب‏شناسی قانون‌گذاری در جمهوری اسلامی ایران، قم: کتاب طه.
صالح، علی‌پاشا (1383)، سرگذشت قانون، تهران: دانشگاه تهران.
صدر، محسن (1364)، خاطرات صدرالاشراف، تهران: وحید.
طالبوف، عبدالرحیم (1346)، کتاب احمد؛ ادبیات آغاز مشروطیت، تهران: سازمان کتاب‏های جیبی.
طباطبایی، سیدجواد (1393)، تأملی دربارۀ ایران: نظریۀ حکومت قانون در ایران؛ بخش دوم: مبانی نظریۀ مشروطه‌خواهی)، تهران: مینوی خرد.
طباطبایی، سیدجواد (1399)، ملت، دولت و حکومت قانون، جستار در بیان نصّ و سنّت، تهران: مینوی خرد.
عدل، مصطفی (1373)، حقوق مدنی، به‌کوشش محمدرضا بندرچی، قزوین: بحرالعلوم.
فاطمی قمی، سیدمحمد (1389)، خاطرات سیدمحمد فاطمی قمی، به‌کوشش حسن زندیه، تهران: کتاب‌خانة موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
فروغی، محمدعلی (1315)، «تاریخچۀ حقوق»، مجلۀ تعلیم‌و‌تربیت، س 6، ش 10.
کاتوزیان، ناصر (1381)، تحولات حقوق خصوصی (مجموعه‏مقالات)، تهران: دانشگاه تهران.
کاتوزیان، ناصر (1383)، «رابطۀ فقه و حقوق»، نامه مفید، پیاپی 43.
کاتوزیان، ناصر (1393)، قواعد عمومی قراردادها، ج 1، تهران: شرکت سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر (1397)، اموال و مالکیت، تهران: میزان.
کاظمی، محمود (1398)، «قانون مدنی یا فقه فارسی: جستاری در منابع و ساختار قانون مدنی ایران»، پژوهش حقوق خصوصی، دورۀ 8، پیاپی 29.
مدرسی، علی (1374)، مرد روزگاران مدرس شهید نابغۀ ملی ایران، قم: هزاران.
مرادخانی، فردین (1398)، «مفهوم قانون در اندیشۀ طالبوف تبریزی»، مطالعات تاریخ فرهنگی؛ پژوهش‌نامۀ انجمن ایرانی تاریخ، س 11، پیاپی 39.
مستشارالدوله، میرزا یوسف‌خان (1392)، رسالۀ یک کلمه، تهران: بال.
نایینی، احمدرضا (1388 الف)، «نقش رضاخان در تدوین قانون مدنی»، پیام بهارستان، ش 3.
نایینی، احمدرضا (1388 ب)، «نقش کمیسیون‌های قانون مدنی در تنظیم مواد این قانون»، مجلۀ پیام بهارستان، ش 5.
نایینی، محمدحسین (1385)، تنبیۀ الامۀ و تنزیۀ الملۀ، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
نوری، حسین‌قلی (1389)، قانون مدنی و تجارتی فرانسه؛ نخستین ترجمۀ فارسی از قانون مدنی فرانسه (کد ناپلئون)، تصحیح محمدمهدی منتظری، تهران: مجد.
یعقوبی، رضا (1400)، «نقش محمد مصدق در تدوین قانون مدنی ایران»، فصل‌نامۀ تحقیقات حقوقی، پیاپی 93.