نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه باستان‌شناسی، دانشگاه تهران

چکیده

شهر به‌مثابۀ شکل تعیّن‌یافتۀ روابط اجتماعی و مناسبات انسانی از جایگاه ویژه‌ای در تاریخ و باستان‌شناسی برخوردار است. این اهمیت به‌اندازه‌ای است که تأسیس نخستین شهرها و تشکیل اولین نهادهای شهری نقطه‌عطفی در فرایند تحول و تطور جوامع انسانی تلقی می‌شود. شهرهای ساسانی که شکل تکامل‌یافتۀ شهر و شهرنشینی را در آخرین سده‌های دوران باستان به‌نمایش می‌گذارند، در کتابی با عنوان شهرهای ساسانی موردبحث و بررسی واقع شده‌اند. این کتاب به قلم رضا مهرآفرین است و سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها در سال 1393 آن را منتشر کرده است. اگرچه کتاب یادشده مجموعۀ اطلاعات ارزشمندی دربارۀ برخی از شهرهای شناخته‌شدۀ ساسانی را شامل می‌شود، همانند هر اثر علمی دیگری شامل کاستی‌هایی است که در مقالۀ پیش‌رو آورده می‌شود. در نگاهی کلی، نقاط ضعف اثر یادشده را می‌توان در بهره‌نگرفتن‌ جامع از منابع و پاره‌ای ایرادهای محتوایی خلاصه کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Sasanian Cities Historical and Archaeological Perspectives

نویسنده [English]

  • Meysam Labbaf-haniky

Assistant Professor of Archeology, University of Tehran

چکیده [English]

Cities as the cradles of social relations are considered as the significant phenomena in historical and archaeological point of views. Establishing the earliest cities, therefore, has been regarded as a crucial step in the evolution process of the societies. The Sasanian cities, presenting the complicated form of the cities during the late antiquity, have been investigated by Reza Mehrafarin in the book entitled ‘Sasanian Cities’. The book, including worthwhile information about some Sasanian cities, has been compiled after the published reports, articles, and books. Nevertheless, like other scientific works, the book contains some major shortcomings in the coverage of the relevant publications and some minor shortcomings  in its content.

کلیدواژه‌ها [English]

  • City
  • Urbanism
  • Sasanian Era
  • Review
ابن‌بلخی (1374)، فارس‌نامه، توضیح و تحشیۀ منصور رستگار فسائی، شیراز: بنیاد فارس‌شناسی.
اسدی، احمدعلی (1384)، «بنای موسوم به دروازۀ شهر استخر: معرفی و تحلیل کارکرد»، در: مجموعه‌مقالات سومین کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران، به کوشش باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی، ج 2، تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
برونر، کریستوفر جوزف (1387)، «تقسیمات جغرافیایی و اداری: ماندگاه‌ها و اقتصاد»، در: تاریخ ایران کمبریج؛ از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، گردآوری احسان یارشاطر، ترجمۀ حسن انوشه، ج 3، قسمت دوم، تهران: امیرکبیر.
پیگولوسکایا، نینا ویکتورونا (1387)، شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان، ترجمۀ عنایت‌الله رضا، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
ثعالبی مرغنی، حسین‌بن محمد (1368)، تاریخ ثعالبی؛ مشهور به غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم، پارة نخست ایران باستان، ترجمۀ محمد فضائلی، تهران: نشر نقره.
چایلد، ورگوردن (2537)، انسان خود را می‌سازد، ترجمۀ احمد کریمی حکاک و محمد هل اتائی، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
حاکم نیشابوری، محمدبن عبدالله (1375)، تاریخ نیشابور، ترجمۀ محمدحسین خلیفه نیشابوری، مقدمه، تصحیح، و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگه.
حمزه اصفهانى، حمزهًْ‌ بنی‌حسن (بی‌تا)، تاریخ سنى ملوک الارض و الانبیاء علیهم الصلاه و السلام‏، بیروت: منشورات دار مکتبهًْ الحیاهًْ.
سیدی، مهدی (1386)، جغرافیای تاریخی مرو، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
طبری، محمدبن جریر (1362)، تاریخ طبری یا «تاریخ‌الرسل و الملوک»، ترجمة ابوالقاسم پاینده، ج 2، تهران: اساطیر.
لوکونین، ولادیمیر گریگوریویچ (1387)، «نهادهای سیاسی، اجتماعی و اداری، مالیات‌ها و داد و ستد»، در: تاریخ ایران کمبریج: از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، گردآوری احسان یارشاطر، ترجمۀ حسن انوشه، ج 3، قسمت دوم، تهران: امیرکبیر.
مجمل‌التواریخ و القصص (1379)، نسخۀ عکسی مورخ 751 کتاب‌خانۀ دولتی برلین، نسخه‌برگردانان: ایرج افشار و محمود امیدسالار، تهران: طلایه.
مهرآفرین، رضا (1393)، شهرهای ساسانی، تهران: سمت.
مهریار، محمد (1379)، مقدمه بر: بیشاپور، رومن گیرشمن، ترجمۀ اصغر کریمی، ج 1، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
نوروززاده چگینی، ناصر (1385)، «زنده‌یاد استاد محمد مهریار، تأملی در ادامۀ پژوهش‌های باستان‌شناسی در بیشاپور»، در: مجموعه‌مقالات سومین کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران، ج 3، به کوشش باقر آیت‌الله‌زادۀ شیرازی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
ونکه، رابرت جی. (1381)، «غرب ایران در دورۀ پارت ــ ساسانی: تغییر شاهنشاهی»، در: باستان‌شناسی غرب ایران، ویراستۀ فرانک هول، ترجمۀ زهرا باستی، تهران: سمت.
هدایت، صادق (1342)، زند و هومن‌یسن و کارنامة اردشیر پاپکان، تهران: امیرکبیر.
Adams, Robert McC. (1965), Land behind Baghdad: A History of Settlement on the Diyala Plains, Chicago: University of Chicago Press.
Adams, Robert McC. (1981), Heartland of Cities: Surveys of Ancient Settlement and Land Use on the Central Floodplain of the Euphrates, Chicago: University of Chicago Press.
Adams, Robert McC. and Donald P. Hansen (1968), “Archaeological Reconnaissance and Soundings in Jundī Shāhpūr”, Ars Orientalis, vol. 7.
Bier, L. (1983), “A Sculpted Building Block from Istakhr”, Archäologische Mitteilungen aus Iran, vol. 16.
Cavallero, M. (1966), “The Excavations at Choche (presumed Ctesiphon) Area 2”, Mesopotamia, 1.
Cavallero, M. (1967), “The Excavations at Choche Area 2”, Mesopotamia, 2.
Fontana, M. V. S. M. Mireskandari et al. (2012), “Estakhr Project – First Preliminary Report of the Joint Mission of the Iranian Center for Archeological Research, The Parsa-Pasargadae Research Foundation, vol XVI.
Gullini, G. and A. Invernizzi (1966), “First Preliminary Report of Excavations at Seleucia and Ctesiphon. Season 1964”, Mesopotamia 1.
Gullini, G. and A. Invernizzi (1967), “Second Preliminary Report of Excavations at Seleucia and Ctesiphon. Season 1965”, Mesopotamia 2.
Gullini, G. and A. Invernizzi (1968– 69), “Third Preliminary Report of Excavations at Seleucia and Ctesiphon. Season 1966”, Mesopotamia 3– 4.
Gullini, G. and A. Invernizzi (1970– 71), “Fifth Preliminary Report of Excavations at Seleucia and Ctesiphon. Season 1969”, Mesopotamia 5– 6.
Gullini, G. and A. Invernizzi (1973– 74), “Sixth Preliminary Report of Excavations at Seleucia and Ctesiphon. Seasons 1972/74”, Mesopotamia 8– 9.
Gullini, G. and A. Invernizzi (1977), “Seventh Preliminary Report of Excavations at Seleucia and Ctesiphon. Seasons 1975/76”, Mesopotamia 12.
Herrmann, G. K. Kurbansakhatov and St. J. Simpson et al. (1998), “The International Merv Project: Preliminary Report on the Seventh Seaso”, Iran, vol. 37.
Huff, D. (2008), “Formation and Ideology of the Sasanian State in the Context of Archaeological Evidence”, in: The Sasanian Era, V. Sarkhosh Curtis and S. Stewart (eds.), London: IB Tauris.
Kennedy, H. (2006), “From Shahristan to Medina”, Studia Islamica, vol. 102/ 103.
Labbaf, R. A. and M. Kervran (2007), Nishapur: Seasons 2004-2007, ICHTO-CNRS-Musee du Luvre, unpublished.
Morony, M. G. (1982), “Continuity and Change in the Administrative Geography of Late Sasanian and Early Islamic al-'Irāq”, Iran, vol 20.
Schmidt, E. F. (1939), The Treasury of Persepolis and Other Discoveries in the Homeland of the Achaemenians, Chicago and Illinois: Chicago University Press.
Whitcomb, D. (1979), “The city of Istakhr and the Marvdasht Plain”, in: Akten des VII. Internationalen Kongresses fur Iranische Kunst und Archaologie, Munchen 7 - 10, Berlin.
Whitcomb, D. S. (1985), Before the Roses and Nightingales: Excavations at Qasri Abu Nasr, Old Shiraz, New York: The Metropolitan Museum of Art.
Whitehouse, D. S. (1972), “Excavations at Sīrāf: Fifth Interim Report”, Iran, vol 10.