نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور،ِ ارومیه

چکیده

شبرنگ‌‌نامه یکی از منظومه‌‌هایِ پهلوانیِ پس از شاهنامه است که به موضوعِ کین‌‌خواهیِ شبرنگ، پسر دیو سپید، از ایرانیان و نبردهای او با رستم و ایرانیان می‌‌پردازد. بااینکه از شناسایی و معرفیِ این اثر حدودِ صدوبیست سال می‌‌گذرد، آگاهی‌‌ها و تحقیقاتِ موجود دربارۀ آن بسیار اندک است و متنِ مصحَّحِ آن نیز به‌‌تازگی منتشر شده است. شبرنگ‌‌نامه، که سَرایندۀ آن ناشناخته است، 2877 بیت دارد و احتمال داده‌‌اند که از منظومه‌‌هایِ سدۀ ششم باشد. چون این منظومه از منابعِ دو درس از سرفصلهایِ گرایشِ ادبیاتِ حماسی در دورۀ دکتریِ ادبیات فارسی است در این مقاله ضمنِ معرفیِ تصحیحِ این کتاب (بهکوشش ابوالفضل خطیبی و گابریله وان دِن بِرگ، تهران، بنیاد موقوفات افشار با همکاری انتشارات سخن، 1395) و طرحِ نکاتی برای تعیینِ تاریخِ احتمالیِ نظمِ آن، پیشنهادهایی نیز دربارۀ بعضی مواردِ مقدمه و ضبطهای متنِ آن عرضه شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Critique of Shabrangnameh: The Story of Rostam and White Demonś Son

نویسنده [English]

  • Sajjad Aydenloo

Associate Professor in Persian Language and Literature, Payame Noor University of Urmia

چکیده [English]

Shabrangnameh is one of the heroic poems after Shahnameh which is proceeded to take a revenge of Shabrang, the son of White Dave, from Iranians and his battles with Rostam and Iranians. Although the identification and introduction of the work goes back about a hundred and twenty years ago, knowledge and available studies about it are very scarce and its edited text has also recently been published. Shabrangnameh, the poet of which is unknown, has 2877 lines, and it is estimated that it goes back to the sixth century poets. Because this poem is the reference of two courses of the tendency epic literary topics in the Persian Literature PhD program, in this paper, while introducing edition of this book and designing the hints to determine the probable date of its composition, some proposals have been also presented about a part of cases of introduction and recordings of its text.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shabrangnameh
  • Edition
  • Heroic Poetic Works
  • Epic Literature
احمدی گیوی، حسن (1380)، دستور تاریخی فعل، تهران: قطره.
اسدی، ابونصر (1317)، گرشاسپ‌‌نامه، تصحیح حبیب یغمایی، تهران: بروخیم.
اسکندرنامه (بازسازی کهنه‌‌ترین نسخۀ اسکندرنامۀ نقّالی) (1388)، منسوب به منوچهرخان حکیم، بهکوشش علی‌‌رضا ذکاوتی قراگوزلو، تهران: سخن.
امیرمعزّی، محمد بن عبدالملک (1385)، دیوان، تصحیح محمدرضا قنبری، تهران: زوّار.
انجوی، سیدابوالقاسم (1369)، فردوسی‌‌نامه، تهران: علمی.
انوری، حسن (سرپرست) (1382)، فرهنگ بزرگ سخن، تهران: سخن.
ایرانشاه بن ابی الخیر (1370)، بهمن‌‌نامه، ویراستۀ رحیم عفیفی، تهران: علمی و فرهنگی.
آیدنلو، سجّاد (1393)، «سه نکته از دستور تاریخی در شاهنامه و متون پهلوانی»، دستور، ش 10.
آیدنلو، سجّاد (1394)، متون منظوم پهلوانی (برگزیدۀ منظومه‌‌های پهلوانی پس از شاهنامه)، تهران: سمت.
آیدنلو، سجّاد (1395)، «منظومه‌‌ای پهلوانی از سدۀ پنجم هجری»، جهان کتاب، س 21، ش 7 و 8، پیاپی 329 و 330.
بانوگشسب‌‌نامه (1382)، تصحیح و توضیح روح‌‌انگیز کراچی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
بی‌‌غمی، مولانا محمد (1381)، داراب‌‌نامه، تصحیح ذبیح‌‌الله صفا، تهران: علمی و فرهنگی.
جعفری‌‌تبار، حسن (1389)، «جناس»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج 18.
حافظ، شمس‌‌الدین محمد (1387)، دیوان، تصحیح علامه محمد قزوینیـ قاسم غنی، تهران: اساطیر.
حسن‌‌دوست، محمد (1393)، فرهنگ ریشه‌‌شناختی زبان فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
خاقانی، افضل‌‌الدین (1378)، دیوان، بهکوشش ضیاءالدین سجّادی، تهران: زوّار.
خالقی‌‌مطلق، جلال (1380)، یادداشت‌‌های شاهنامه، نیویورک: بنیاد میراث ایران، بخش یکم.
خالقی‌‌مطلق، جلال (1386)، حماسه (پدیده‌‌شناسی تطبیقی شعر پهلوانی)، تهران: دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
خطیبی، ابوالفضل (1384)، «آزاد سرو»، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، به‌سرپرستی اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ج 1.
خواجوی کرمانی، کمال‌‌الدین (بیتا)، دیوان، بهاهتمام احمد سهیلی خوانساری، تهران: کتابفروشی محمودی و بارانی.
دهخدا، علیاکبر (1377)، لغت‌‌نامه، دورۀ جدید، تهران: دانشگاه تهران.
رزمجو، حسین (1381)، قلمرو ادبیات حماسی ایران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
زرّین‌‌قبانامه (منظومه‌‌ای پهلوانی و پیرو شاهنامه از عصر صفویّه) (1393)، مقدمه، تصحیح، و تعلیقات سجّاد آیدنلو، تهران: سخن.
شبرنگ‌‌نامه (داستان شبرنگ پسر دیو سپید و رستم) (1395)، سراینده: ناشناس (احتمالاً قرن ششم هجری)، بهکوشش: ابوالفضل خطیبی، گابریله وان دِن بِرگ، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار با همکاری سخن.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1386)، قلندریّه در تاریخ (دگردیسی‌‌های یک ایدئولوژی)، تهران: سخن.
صدیقیان، مهین‌‌دخت (1375)، فرهنگ اساطیریـ حماسی ایران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
صفا، ذبیح‌‌الله (1363)، حماسه‌‌سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.
طومار شاهنامۀ فردوسی (1381)، بهکوشش مصطفی سعیدی و احمد هاشمی، تهران: خوش‌‌نگار.
طومار نقّالی شاهنامه (1391)، مقدمه، تصحیح، و توضیحات سجّاد آیدنلو، تهران: به نگار.
عطایی (زیر چاپ)، شهریارنامه، مقدمه، تصحیح، و تعلیقات رضا غفوری.
غفوری، رضا (1395)، «بررسی روایتی منظوم از پایان زندگی برزو»، شعر پژوهی (بوستان ادب)، س 8، ش 4، پیاپی 30، زمستان.
فان دِن بِرخ، گابریله و ابوالفضل خطیبی (1391)، شبرنگ‌‌نامه، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، بهسرپرستی اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ج 4.
فرامرزنامه (1382)، سراینده: ناشناس، بهاهتمام مجید سرمدی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
فردوسی، ابوالقاسم (1386)، شاهنامه، تصحیح جلال خالقی‌‌مطلق با همکاری محمود امیدسالار در دفتر ششم و ابوالفضل خطیبی در دفتر هفتم، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
فردوسی، ابوالقاسم (1393)، شاهنامه، پیراستة جلال خالقی‌‌مطلق، تهران: سخن.
قریب، مهدی (1369)، «پادشاهی گرشاسپ در شاهنامه؟»، بازخوانی شاهنامه، تهران: توس.
کزّازی، میرجلال‌‌الدین (1386)، «جناس»، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، بهسرپرستی اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ج 2.
مستوفی، حمدالله (1377)، ظفرنامه به انضمام شاهنامه (چاپ عکسی از روی نسخۀ خطّی مورّخ 807 هجری در کتابخانۀ بریتانیا 2833Or.)، تهران: مرکز نشر دانشگاهی؛ وین: آکادمی علوم اتریش.
مولوی، جلال‌‌الدین (1378)، مثنوی معنوی (براساس نسخۀ قونیّه)، تصحیح و پیشگفتار عبدالکریم سروش، تهران: علمی و فرهنگی.
ناتلخانلری، پرویز (1377)، تاریخ زبان فارسی، تهران: فردوس.
نثر نقّالی شاهنامه (1394)، مقدمه، تصحیح، و توضیح رضا غفوری، شیراز: سیوند.
نرمافزار دُرج 4 (1390)، بزرگترین کتابخانۀ الکترونیک شعر و ادب فارسی، 236 اثر نظم و نثر ادبی، تهران: مؤسسۀ فرهنگی مهر ارقام ایرانیان.
نظامی، جمال‌‌الدین (1387)، خمسۀ نظامی (براساس چاپ مسکو ـ باکو)، تهران: هرمس.
هفت لشکر (طومار جامع نقّالان)، تصحیح مهران افشاری و مهدی مدائنی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
یادگار زریران (1374)، ترجمۀ یحیی ماهیار نوّابی، تهران: اساطیر.
De Blois, Frančois (1998), “Epics”, Encyclopaedia Iranica, Ehsan Yarshater (ed.), California, Costa Mesa, Mazda, vol. 8.