نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشکدة زبان‌شناسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

هدف از تگارش این جستار تبیین فرایند خوانش و فهم متن با تأکید بر مفهومی بهنام «خوانندة فرضی» است؛ مفهومی که ازیکسو نقد خوانندهمدار و ازسویدیگر نقد مؤلف‌محور را بر سر تعریف آن با یکدیگر تلفیق کرده و از ائتلاف این دو رویکرد هرمنوتیکیِ ظاهراً همستیز، در این‌‌جا بر ضد هرگونه رویکرد متن‌‌گرایانه به نقد ادبیات داستانی بهره گرفتهایم. متن را در این دیدگاه ضدعینیت‌‌گرا جز زمینه‌‌ای برای آمیزش آفاق دید نویسنده و خواننده ندیده‌‌ایم. به پشتوانة پیشفهمهای مشترک میان طرفین متن، خوانندة فرضی را هم مفهومی برساخته از آداب و اصول حاکم بر آفرینش و خوانش ادبیات داستانی تعریف کرده‌‌ایم: مفهومی کاملاً آرمانی که هیچ‌‌گاه درمورد این یا آن شخص بهخصوص صدق نمی‌‌کند، ولی خوانش دلبخواهی متن را بهدرستی مهار می‌‌کند. در انتهای این جستار به این نتیجه رسیده‌‌ایم که با شناسایی عادت‌‌های داستان‌‌خوانی در یک جامعة زبانی و گردآوری آنها تحت اصطلاح «خوانندة فرضی» می‌‌توان فاصلة کاذبی را، که در دیگر نظریه‌‌های تفسیر معمولاً بر تباعد میان نیت مؤلف و برداشت خواننده دامن می‌‌زند، برطرف کرد و درعوض، به ضرورت هم‌‌کوشی نویسنده و خواننده در معنادهی به متن گردن نهاد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Role of Implied Reader in the Realm of Literary Criticism

نویسنده [English]

  • Hossein Safi Pirlooje

Assistant Professor, Faculty of Linguistics, Institute for Humanities and Cultural Studies

چکیده [English]

This article aims to examine the process of text reading and understanding, based on the concept of implied reader, for the definition of which, we have synthesized herein the seemingly antithetical methods of ‘authorial’ and ‘reader-oriented’ criticism. Of this definition, we have taken benefit against rhetorical hermeneutics. Adopting such an anti-objectivist approach, we have taken the text as nothing but a ground for the fusion of authorial horizon with that of the readership, and the implied reader, as a theoretical construct drawn out of rules and regulations most prevalent in story-telling and reading. The ideal reader as such does not denote any specific referent, though may duly bind different kinds of over-reading. In the end, it is concluded that by pulling together the rubrics of story reading under the cover term ‘implied reader’, the exaggerated discordance usually held between intentionalist and reader-response critics would be resolved in favor of an explication more attentive to the synergistic nature of meaning assignment to a text.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Implied Reader
  • Philosophical Hermeneutics
  • Intentional Fallacy
  • Reader-oriented Criticism
  • Rhetorism
آل‌‌احمد، جلال (1356)، سرگذشت کندوها، تهران: رواق.
اسکارپیت، روبر (1374)، جامعه‌‌شناسی ادبیات، ترجم‌‌ة مرتضی کُتُبی، تهران: سمت.
اسکیلاس، اوله ‌‌مارتین (1387)، درآمدی بر فلسفه و ادبیات، ترجم‌‌ة مرتضی نادری دره‌‌شوری، تهران: اختران.
اکو، امبرتو (1392)، اعترافات یک رمان‌‌نویس جوان، ترجم‌‌ة مجتبی ویسی، تهران: مروارید.
اموت، کاترین (1396)، «فهم روایی»، ترجم‌‌ة محمد راغب، در: دانشنام‌‌ة نظریه‌‌های روایت، تهران: نیلوفر.
انجوی شیرازی، سیدابولقاسم (1352)، قصه‌‌های ایرانی، تهران: امیرکبیر.
ایگلتون، تری (1368)، پیش‌‌درآمدی بر نظری‌‌ة ادبی،ترجم‌‌ة عباس مخبر، تهران: مرکز.
بارت، رولان (1395)، لذت متن، ترجم‌‌ة پیام یزدان‌‌جو، تهران: مرکز.
بنیامین، والتر (1385)، عروسک و کوتوله: گفتارهایی درباب فلسف‌‌ة زبان و فلسف‌‌ة تاریخ، ترجم‌‌ة مراد فرهادپور و امید مهرگان، تهران: گام نو.
بنیامین، والتر (1388)، «داستان‌‌گو»، در: گزیدة‌‌مقالات روایت، ترجم‌‌ة فتاح محمدی، تهران: مینوی خرد.
بنیامین، والتر (1395)، خیابان یک‌‌طرفه، ترجم‌‌ة حمید فرازنده، تهران: مرکز.
بوت، وین (1389)، «از رستاخیز نویسند‌‌ة ضمنی چه حاصل؟»، در: نقب‌‌هایی به جهان داستان، ترجم‌‌ة حسین صافی، تهران: رخ‌‌داد نو.
پاشایی، عسگری (1373)، از زخم قلب ...؛ گزین‌‌ة شعرها و خوانش شعر، تهران: چشمه.
خدایی، نرجس (1388)، «نقدی بر نظریه‌‌های هرمنوتیک ادبی»، در پژوهش‌‌های زبان‌‌های خارجی، ش‌‌ 52.
خسروی، ابوتراب (1377)، دیوان سومنات، تهران: مرکز.
دوسوسور، فردینان (1378)، دور‌‌ة زبان‌‌شناسی عمومی، ترجم‌‌ة کورش صفوی، تهران: هرمس.
راغب، محمد (1394)، «سین مثل سودابه در چهارچوب گون‌‌ة ادبی کارآگاهی»، فصلنام‌‌ة نقد کتاب ادبیات، س 1، ش‌‌ 3 و 4.
ریکور، پل (1377)، «وجود و هرمنوتیک»، در: هرمنوتیک مدرن: گزین‌‌ة جستارها، ترجم‌‌ة بابک احمدی، مهران مهاجر، و محمد نبوی، تهران: مرکز.
سانتاگ، سوزان (1394)، علیه تفسیر، ترجم‌‌ة مجید اخگر، تهران: بیدگل.
سرشار، محمدرضا و دیگران (1390)، نقد آثار داستانی صادق هدایت، تهران: کانون اندیش‌‌ة جوان.
شاملو، احمد (1369)، «حقیقت چهقدر آسیب‌‌پذیر است»، در: شناختنام‌‌ة احمد شاملو (1377)، جواد مجابی، تهران: قطره.
صادقی، بهرام (1380)، سنگر و قمقمه‌‌های خالی، تهران: کتاب زمان.
صافی، حسین (1394)، شناخت‌‌نگری در ادبیات داستانی: رویکردی زبان‌‌شناختی، تهران: سیاهرود.
صافی، حسین (1395)، درآمدی بر تحلیل انتقادی گفتمان روایی، تهران: نی.
صفوی، کورش (1382)، معنی‌‌شناسی کاربردی، تهران: همشهری.
فراستخواه، مقصود (1395)، «عمل خواندن به‌‌مثاب‌‌ة کنشی ارتباطی، تفهمی و انتقادی با نگاهی به رفتارهای مرسوم خواندن در نظام دانشگاهی ایران»، در: فرهنگ خواندن: مبانی نظری و راه‌‌های عملی ایجاد، توسعه و نهادینهکردن رفتار خواندن (مجموعه‌‌مقالات نخستین همایش ملی خواندن)،بهکوشش سیدمهدی حسینی، تهران: چاپار.
قائد شرفی، محمد (1380)، «مردی که خلاص‌‌ة خودش بود»، در: دفترچ‌‌ة خاطرات و فراموشی و مقالات دیگر، تهران: طرح نو.
کارول، نوئل (1393)، دربار‌‌، نقد: گذری بر فلسف‌‌ة نقد،ترجم‌‌ة صالح طباطبایی، تهران: نی.
کالر، جاناتان (1388 الف)، در جستوجوی نشانه‌‌ها: نشانه‌‌شناسی، ادبیات، واسازی، ترجم‌‌ة لیلا صادقی و تینا امراللهی، تهران: علم.
کالر، جاناتان (1388 ب)، بوطیقای ساخت‌‌گرا: ساخت‌‌گرایی، زبان‌‌شناسی، و مطالع‌‌ة ادبیات، ترجم‌‌ة کورش صفوی، تهران: مینوی خرد.
گادامر، هانس گئورگ (1377)، «زبان به‌‌مثاب‌‌ة میانجیِ تجرب‌‌ة هرمنوتیکی»، در: هرمنوتیک مدرن: گزین‌‌ة جستارها، ترجم‌‌ة بابک احمدی، مهران مهاجر، و محمد نبوی، تهران: مرکز.
گروندن، ژان (1391)، هرمنوتیک، ترجم‌‌ة محمدرضا ابوالقاسمی، تهران: ماهی.
گلستان، ابراهیم (1385)، گفته‌‌ها،تهران: بازتاب‌‌نگار.
گلشیری، هوشنگ (1378)، باغ در باغ: مجموع‌‌همقالات، تهران: نیلوفر.
لاینز، جان (1383)، مقدمه‌‌ای بر معناشناسی زبان‌‌شناختی، ترجم‌‌ة حسین واله، تهران: گام نو.
مجتهد شبستری، محمد (1375)، هرمنوتیک، کتاب، و سنت: فرایند تفسیر وحی،تهران: طرح نو.
میرعابدینی، حسن (1386)، صد سال داستان‌‌نویسی ایران، تهران: چشمه.
میرعباسی، کاوه (1393)، سین مثل سودابه،تهران: افق.
واینسهایمر، جوئل (1389)، هرمنوتیک فلسفی و نقد ادبی،ترجم‌‌ة مسعود علیا، تهران: ققنوس.
هرش، اریک دونالد (1395)، اعتبار در تفسیر، ترجم‌‌ة محمدحسین مختاری، تهران: حکمت.
Barthes, R. (1974), S/Z, trans. Richard Miller, New York: Hill & Wang.
Danto, A. C. (1985), Narration and Knowledge, New York: Columbia University Press.
Gadamer, H. G. (1989), Truth and Method, (2nd ed.), London: Sheed and Ward.
Lyons, J. (1995), Linguistic Semantics: An Introduction, Cambridge: Cambridge University Press.