نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ، دانشگاه اصفهان

چکیده

موضوع این مقاله نقد و بررسی آرای وداد القاضی، مؤلف کتاب کیسانیه، دربارة مذهبکیسانیه است که بهروش توصیفیـ تحلیلی و با استناد به منابع انجام شده است. باتوجهبه تسلط وداد القاضی بر ادبیات عرب، او بهخوبی از عهدة استفاده از منابع متقدم عربی و اسناد خطی مربوط به موضوع برآمده است. مؤلف از اشعار شاعران کیسانی و هم از دیدگاه‌ها و ردیههای مخالفان آنان برای تحلیل نقاط تاریک تاریخ کیسانیه بیشترین بهره را برده و به خلاقیتهای مهمی دست یافته است. اما باوجوداین برای بررسی نقاط مبهم تحولات مربوط به کیسانیان گمان‌هایی را در اثرش مطرح کرده است که برخی از آنها با شواهد تاریخی همخوانی ندارد. مؤلف عبدالله بن سبا را، که محققان دربارة وجود تاریخی وی تردید جدی دارند، واقعیت تاریخی دانسته و در موارد بسیاری اقدامات سبئیه را محور بحثش قرار داده است. او سخنان علی (ع) دربارة فرزندش، محمد، را هم جامع بررسی نکرده است. همچنین مؤلف برخی اقدامات غالیان پس از مختار را به خود وی نسبت داده است. وداد القاضی در بحث از تطور مفهوم رجعت و غیبت، از کنکاش آیات قرآنی و روایات نبوی در این باره غفلت ورزیده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Review and Criticism of the Book Kissaaneiae (History and Literature)

نویسنده [English]

  • Ali-Akbar Abbasi

Assistant Professor of Department of History, University of Isfahan

چکیده [English]

This article aimed to investigate Vedad-al-Ghazi's views, the author of the book entitled as "Kissaniah Sect". This study was based on descriptive-analytic approach and was documented upon the references. Since Vedad-al-Ghazi was proficient in Arabs literature, he could successfully exploit traditional Arabic references and hand-written documents about Kissaniah Sect. He has used Kissaniah's poems and the opposite views to analyze dark points of Kissaniah's history and has gained important creativities in this regard. To investigate the ambiguous points related to Kissaniah, he has proposed some speculations which are not in accordance with history.  He has mentioned that Abdellahibn Saba was a real person, contrary to the doubts about his historical existence. He has also argued many Sabiah's activities. He has not investigated Ali's (PBUH) statements about his son, Mohammad. Furthermore, he has assigned many activities done by Ghaliah to Mokhtar himself. Vedad-al-Ghazi has ignored to investigate holy Quran verses and Prophet Mohammad's statements to describe the concepts of Rajath and Al-gayba.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abdellahibn Saba
  • Kissaniah
  • Mohammad ibnHanafiah
  • Mokhtar
  • Vedad-al-Ghazi
قرآن کریم.
ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله (1337)، شرح نهج‌البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج 1 و 20، قم: کتابخانة آیت الله مرعشی نجفی.
ابناثیر الجزری، ابوالحسن علی (1385/ 1965)، الکامل فی التاریخ، ج 4، بیروت: دار صار.
ابناثیر الجزری، ابوالحسن علی (1409 ق)، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، ج 5، بیروت: دار الفکر.
ابنجوزی، عبدالرحمن بن علی (1412 ق)، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، ج 3، بیروت:دارالکتب العلمیة.
ابنحجر عسقلانی، احمد بن علی (1415 ق)، الاصابة فی معرفة الصحابة، تحقیق عادل احمد عبدالموجود، ج 1، بیروت:دارالکتب العلمیة.
ابنعبدالبر، ابوعمر یوسف بن عبدالله (1412 ق)، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، ج 4، بیروت: دار الجیل.
اشعری قمی، سعد بن عبدالله (1360 ق)، المقالات و الفرق، تهران: علمی و فرهنگی.
الهی‌زاده، محمدحسن (1381)، «جستاری در وراثت اعمام و وراثت بنات»، فصلنامة تاریخ اسلام، دانشگاه باقرالعلوم، ش 10.
بلاذری، احمد بن یحیی (1417 ق)، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، ج 3، بیروت: دار الفکر.
بهرامی، روحالله (1394)، کیسانیه، جریانهای فکری و تکاپوهای سیاسی، تهران: پژوهشگاه تاریخ اسلام.
تیجانی تونسی، محمد (1389)، همراه با راستگویان، ترجمة محمدجواد مهری، قم:بنیاد معارف اسلامی.
دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود (1960)، اخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر، مراجعه جمالالدین الشیال، مصر: وزارة الثقافة الاسلامیة.
زرینکوب، عبدالحسین (1369)، بامداد اسلام، تهران: امیرکبیر.
زرینکوب، عبدالحسین (1368)، تاریخ مردم ایران، ج 2، تهران: امیرکبیر.
صفری فروشانی، نعمتالله (1388)، غالیان، مشهد: بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی.
طبری، ابوجعفر محمد بن جریر (1387/ 1967)، تاریخ الطبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج 2 و ج 6، بیروت: دار التراث.
قمی، حسن بن محمد (1361)، تاریخ قم، ترجمة حسن بن علی قمی، تحقیق سیدجلالالدین تهرانی، تهران: توس.
مادلونگ، ویلفرد (1386)، «کیسانیه»، ترجمة علیاکبر عباسی، فصلنامة انجمن تاریخپژوهان، ش 11.
مجلسی، محمدباقر (1404 ق)، بحارالانوار، ج 45، بیروت: مؤسسة الوفاء.
مجهول المؤلف (1391)، اخبار الدولة العباسیة، تحقیق عبدالعزیز الدوری و عبدالجبار المطلبی، بیروت: دار الطلیعة.
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین (1409 ق)، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، ج 2 و ج 3، قم: دار الهجرة.
مفید، محمد بن محمد بن نعمان (بی‌تا)، الارشاد، ترجمة سیدهاشم رسولی محلاتی، ج 2، تهران: اسلامیة.
مقدسی، مطهر بن طاهر (بیتا)، البدء و التاریخ، تحقیق پورسعید، ج 6، مکتبة الثقافة الدینیة.
منقری، نصر بن مزاحم (1404 ق)، وقعة صفین، مصحح عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتبة المرعشی النجفی.
وداد القاضی (1395)، کیسانیه (تاریخ ادبیات)، ترجمة احسان موسوی خلخالی، تهران: کتاب رایزن.
وردی، علی (1954)، وعاظ السلاطین رأی فی تاریخ الفکر الاسلامی فی ضوء المنطق الحدیث، بغداد: کلیة الآداب و العلوم.