نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد علوم و تحقیقات اصفهان، خوراسگان

2 استادیار گروه فقه وحقوق، دانشگاه آزاد علوم و تحقیقات اصفهان، خوراسگان

3 استاد خارج فقه و اصول، حوزۀ علمیۀ اصفهان

چکیده

داوری و قضاوت امری است سترگ که گاه محملی می‌‌شود تا ناپالودگی‌‌های جامعة بشری را بزداید. ازهمین‌رو، در فقه امامیه، جایگاه ارزشمندی برای قاضی تعیین شده است و نصب و استقرار قضات در این جایگاه مهم با شروط و ویژگی‌‌های خاصی همراه گشته است. نگرش در متون فقهی و ژرف‌‌اندیشی در روایات و احادیث پیامبر (ص)، معصومین (ع)، و سخنان بزرگان همگی حکایت از پراهمیتبودن این منصب دارد. فقه گوهربار شیعه، با همة گستردگی و پویایی، در برخورد با حوادث مستحدثه و نیازهای روز به غور، تفکر، نرمش، و انعطاف نیاز دارد که این امر در غیاب امام معصوم (ع) بر فقها، عُلما، و کبائرِ شریعت فرض است که در این مسیر بکوشند و طیِ‌‌طریق بر سبیلِ اجتهاد بپویند. بر این نمط، مقولة نوآوری و اجتهاد در سیر تدوین قوانین موضوعة جمهوری اسلامی ایران، که برگرفته از همین فقه پویاست، نمود عینی می‌‌یابد. در این پژوهش، برآن‌ایم تا بنگریم قوانین موضوعة جاری در تطابق با فقه مبین امامیه تا چه اندازه جایگاه و کارکرد دستگاه قضا را متعالی، مثمر ثمر، و پاسخ‌‌گو به تحولات روز کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Judicial Position in Imamieh Jurisprudence in Comparison with the Islamic Republic of Iran's Laws

نویسندگان [English]

  • Ziba Zafari 1
  • Javad Panjepour 2
  • Ahmad Abedini 3

1 PhD Student of Theology and Islamic Law, Islamic Azad University, Science and Research, Isfahan (Khorasgan) Branch

2 Assistant Professor of Theology and Law, Islamic Azad University, Science and Research, Isfahan (Khorasgan) Branch (Corresponding author)

3 Professor of Off-Field Theology and Principles, Isfahan Seminary

چکیده [English]

Judgment is a great thing that sometimes becomes a platform for the unpopularity of human society. Therefore, in Imamiyya jurisprudence, a valuable place is set for the judge, and the installation and deployment of judges in this sensitive position has been accompanied by specific conditions and attributes. The attitude of the jurisprudential texts and profound thought in the traditions and sayings of the Prophet (pbuh), the infallibles (as) and the words of the elders, all indicate that this position is important.
Shiite jurisprudence with all its breadth and dynamics, in dealing with the events of the day and the needs of the day require the ghur, thinking, relaxation, and flexibility that in the absence of the infallible Imams, the hypocrites, scholars and clergymen of the Shari'a are supposed to work on this path and put them on the shoulders of ijtihad. In this regard, the category of innovation and ijtihad is apparent in the course of compilation of the laws of the Islamic Republic of Iran, which is derived from this dynamic theology. In this study, we will look at the current laws in conformity with the jurisprudence of the Imamieh, and to see to what extent the status and functioning of the judiciary have been transcendental, fruitful, and responsive to the developments of the day.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Judge
  • Judgment
  • Imamie Jurisprudence
  • Law
ابن‌اثیر، عزالدین علی (1351)، تاریخ بزرگ اسلام و ایران، ترجمة علی هاشمی حائری، تهران: کتب ایران.
ابنبابویه، محمدبن علی (1385)، مَن لایحْضُرُه الفَقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابنخلدون، عبدالرحمن (1393)، مقدمة ابنخلدون، تهران: علمی و فرهنگی.
ابنسعد، محمدبن سعد (1410 ق)، الطبقات الکبری، منشورات محمدعلی بیضون، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابنعابدین، محمدامین بن عمر (1421 ق)، ردالمحتار علی الدر المختار، ج 4، دمشق: دارالثقافه و التراث.
ابنعبدالله (1408 ق)، العقد الفرید، بیروت: دار لبنان.
ابنیعقوب‌بن اسحاق، محمد (ثقة‌الاسلام کُلینی) (1363)، الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیۀ.
امام خمینی، سیدروح‌‌الله (1391)، تحریرالوسیله، قم: دار العلم.
امیری، آبتین (1392)، «اهمیت قضاوت و استقلال قضات درحقوق اسلامی»، فصلنامة حبل‌‌المتین، دورة 2، ش 3 و 4.
بارانی، محمدرضا و محمد دهقانی (1393)، «بررسی تطبیقی رواداری مذهبی حاکمان آل‌بویه و سلجوقیان در امور سیاسی و حکومتی»، فصل‌نامة ‌‌ تاریخ اسلام، س 4، ش 13.
بهرامی خوشکار، محمد (1391)، «قضاوت غیرمجتهد در فقه امامیه با رویکردی بهنظر امام خمینی (ره)»، فصلنامة راهبرد، ش 65، س 21.
حاتمی، محمدرضا (1384)، «بررسی و نقد مبانی مشروعیت حکومت ازدیدگاه اهل سنت»، دوفصلنامة دانش سیاسی، دورة 1، ش 1.
حسینی، سیدمحمد و احمد رضوانی مفرد (1390)، «ساختار نظام قضایی عصر صفوی»، فصلنامة مطالعات حقوق خصوصی، دورة 41، ش 3.
حسینی، سیدمحمد و محسن برهانی (1389)، «چرایی تبعیت از قانون»، فصلنامة پژوهشهای فلسفیـ کلامی، دانشگاه قم، س 11، ش 3 و 4.
‌‌‌‌خویی، سیدابوالقاسم (1386)، مبانی تکملهالمنهاج، قم: مؤسسة احیاء آثار امام خویی.
دانیالی، عارف (1393)، میشل فوکو؛ زهد زیبایی‌شناسانه بهمثابة گفتمان ضد دیداری، تهران: تیسا.
رحمتی، محمدرضا و فاطمه نجفی (1394)، «بررسی دیوانسالاری سلجوقیان با تکیه بر تشکیلات قضایی»، فصلنامة تاریخ نو، ش 11.
زرنگ، محمد (1381)، تحول نظام قضایی ایران؛ از مشروطه تا سقوط رضاشاه، تهران:ِ مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
زندیه، حسن (1392)، تحول نظام قضایی ایران در دورة پهلوی اول (عصر وزارت عدلیة علیاکبر داور)، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
زیدان، جرجی (1388)، تاریخ تمدن اسلام، تهران: امیرکبیر.
سوادکوهی، سام (1380)، «بررسی تطبیقی مشروعیت قاضی»، ماهنامة دادرسی، ش 30.
طباطبایی مؤتمنی، منوچهر (1384)، حقوق اساسی، تهران: میزان.
طوسی، محمدبن‌حسن (1386)، تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه، تهران: دار الکتب الاسلامیۀ.
طوسی، محمدبن حسن (1389)، الخلاف، جماعۀ المدرسین فی الحوزة العلمیۀ، قم: مؤسسة نشر الاسلامی.
عاملی نبطی، محمد‌بن مکی (شهید اول) (1376)، الدروس الشرعیه، قم: موسسة النشر الاسلامی.
عاملی نبطی، محمدبن مکی (شهید اول) (1391)، لمعة دمشقیة، قم: دار الفکر.
فرمانی انوشه، نازیلا و دیگران (1397)، «نقد تعامل قدرت و دانش» (جرم‌شناسی و مجازات) در برخی متون نثر فارسی با رویکرد فوکو، فصلنامة متن‌پژوهی ادبی، دورة 22، ش 75.
فرهمندپور، فهیمه و دیگران (1390)، «تحولات دیوان قضایی و تأثیر آن بر وضعیت و جایگاه قضات؛ از اوایل خلافت عباسی تا تسلط آلبویه بر بغداد (132- 334 ق)»، نشریة مطالعات تاریخ فرهنگی، س 3، ش 10.
لغتنامه (1377)، زیرنظر علی‌اکبر دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.
مجلسی، محمدباقر (١٤٠٤ ق)، مرآة العقول، فی شرح اخبار آل الرسول، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
محقق حلی، جعفربن حسن (1408 ق)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: اسماعیلیان.
محمدی ری‌شهری، محمد (1377)، مقدمه‌ای بر سیستم قضاء اسلامی، قم: محبت.
محمودآبادی، اصغر، اصغر فروغی ابری، هیثم شیرکش (1391)، «روانشناسیِ تاریخی تَنّوخی»، فصلنامة پژوهش‌‌های تاریخی، دورة 4، ش 2.
معین، محمد (1388)، فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.
نجفی، محمدحسن (1981 م)، جواهر الکلام، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
نعمتی، احمد (1384)، اجتهاد و سیر تاریخی آن، تهران: احسان.
واحددوست، مهوش و فاضله آشنا (1389)، «قضا و داوری در عصر غزنویان برمبنای تاریخ بیهقی»، مجموعهمقالههای پنجمین همایش پژوهشهای ادبی تربیت معلم سبزوار؛ پرنیان.
وراوینی، سعدالدین (1384)، مرزبان‌نامه، بهکوشش خلیل خطیب‌رهبر، تهران: صفی‌‌علی‌شاه.
ویژه، محمدرضا، ابراهیم عزیزی، و محسن امیری (1392)، «تأثیر روش انتخاب قاضی بر استقلال قاضی در حقوق ایالات متحده با نگاهی به حقوق ایران»، پژوهش‌‌های حقوق تطبیقی، س 17، ش 1.
هاشمی، سیدمحمد (1395)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج 2، تهران: بنیاد حقوقیِ میزان.
یعقوبی مقدم، مالک (1394)، جایگاه قاضی القضات در نظام قضایی دورة عباسیان، پایاننامة کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه خوارزمی، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی.
Celeste, Mary A. (2010), “The Debate over the Selection and Retention of Judges: How Judges Can Ride the Wave”, Court Review, vol. 46.
Dessau, Linda (2010), “Seven Steps to Clearer Judgment Writing”:
.
Schwarz, Norbert (2000), “Agenda 2000; Social Judgment and Attitudes: Warmer, more Social, and less Conscious”, European Journal of Social Psychology, vol. 30.