نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد

3 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران

4 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

دو کتاب سبک­شناسی شعر شمیسا و غلامرضایی از شناخته­‌شده‌ترین منابعی هستند که با نگاه دوره­ای (تاریخی/ جغرافیایی) سبک­های شعر فارسی را دسته­بندی کرده­اند. این دو اثر سالیان متمادی است که باوجود برخی اشکالات عمده، منبع تدریس و مرجع پژوهش‌اند. عدم نگرش انتقادی و تخصصی به این دو اثر باعث شده که بارها با تغییرات کمی تجدیدچاپ شوند. این پژوهش بر آن است با تکیه بر روش کتاب‌خانه­ای و مراجعه به متون اصیل و کهن، اطلاعات موجود در این دو اثر، دربارة سبک ارانی (آذربایجانی) را بررسی و نقد کند تا برخی گزاره­های غیرعلمی آن­ها، که سال­هاست پذیرفته شده و از پژوهشی به پژوهش دیگر منتقل می­شوند، اصلاح گردند. در همین راستا، پس از نگاهی گذرا به پیشینة دسته­بندی سبک­های شعر فارسی و اشاره به برخی تعارضات دربارة شعر قرن ششم و سبک ارانی ابتدا به نقد سبک­شناسی شمیسا و سپس به نقد سبک­شناسی غلامرضایی خواهیم پرداخت و نظرات انتقادی خویش را در ذیل هریک بیان خواهیم کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Critical Attitude Towards the Opinions of Stylistics Researchers on Arrani ‎‎(Azarbaijanian) Style

نویسندگان [English]

  • Seyed Mohsen Hosseini Vardanjani 1
  • seyed Javad Mortezaei 2
  • Mhammadreza torki 3
  • Maryam Salehinia 4

1 PhD Student of Persian Language and Literature, Ferdowsi University of Mashhad

2 Associate professor of Persian Language and Literature, Ferdowsi University of Mashhad

3 Associate Professor of Persian Language and Literature, University of Tehran

4 Assistant Professor of Persian Language and Literature, Ferdowsi University of Mashhad

چکیده [English]

The two stylistics books of Shamisa and Gholam-Rezaie are the sources which have divided the Persian poetry styles with aperiodic (historical/geographical) perspective. These two works, despite some major drawbacks, have been the source of teaching and reference for many years. The lack of critical and specialized review on these two works, caused them to be reprinted repeatedly with a little change. This research aims at investigating and analyzing the existing information in these books about Arrani style (Azarbaijani), in order to correct some non-scientific propositions which have been accepted for many years and are transferred from one research to another. In the same vein, after a quick look at the background of Persian poetry classification and reference to some existing conflicts about the Sixth century poetry and the Arrani (Azarbaijanian) style, we will discuss the stylistics criticism of Shamisa, and then the stylistics criticism of Gholam-Rezaie.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Stylistics
  • Shamisa
  • Gholam-Rezaie
  • Critical Attitude
  • Arrani Style
آموزگار، سیدحسین (1333)، مقدمة تحفة الخواطر و زبدة النواظر، تحفة العراقین، تهران: روزنامة زندگی.
احمد، عزیز (1367)، تاریخ تفکر اسلامی در هند، ترجمة نقی لطفی و محمدجعفر یاحقی، تهران: کیهان.
اوحدى بلیانى، تقى­الدین محمد بن محمد (1389)، عرفات العاشقین و عرصات العارفین، تصحیح ذبیح‌الله صاحبکاری، تهران: میراث مکتوب.
براون، ادوارد (1339)، تاریخ ادبی ایران، ترجمة علی­اصغر حکمت، تهران: ابن‌سینا.
بهار، محمدتقی (1389)، سبک­شناسی یا تاریخ تطور نثر فارسی، تهران: امیرکبیر.
بیلقانی، مجیرالدین (1358)، دیوان اشعار، تصحیح محمد آبادی، تبریز: تاریخ و فرهنگ ایران‌زمین.
تبریزی، ابوالمجد محمد بن مسعود (1394)، سفینة تبریز، چاپ عکسی از نسخة خطی شمارة14590، تهران: کتاب‌خانة مجلس.
تبریزی، حاجی­محمد (742 ق)، جنگ خطی لالااسماعیل، نسخة 487، ترکیه: کتاب‌خانة لالااسماعیل.
ترکی، محمدرضا (1394 الف)، «تاریخ و شمار سفرهای حج خاقانی»، نامة فرهنگستان، ش 57.
ترکی، محمدرضا (1394 ب)، نقد صیرفیان، تهران: سخن.
تهانوی، محمد بن علی (1378)، موسوعة کشاف الاصطلاحات و الفنون و العلوم، تحقیق علی­فرید دحروج، بیروت: مکتبة ناشرون.
الثعالبی، ابومنصور عبدالملک (1420 ق)، یتیمة الدهر، تحقیق محمد قمیحة، بیروت: دار الکتب­العلمیة.
جاجرمی، محمد بن بدر (1337)، مونس الاحرار فی دقائق الاشعار، به‌اهتمام میرزا صالح طبیبی و با مقدمة محمد قزوینی، تهران: اتحاد.
الجاحظ، أبوعثمان عمرو بن بحر (2002 ب)، البیان و التبیین، تحقیق علی ابوملحم، بیروت: دار و مکتبة الهلال‏.
جام هروی، سیف (قرن 11)، جامع الصنایع و الاوزان، نسخة خطی شمارة 3728، دانشگاه تهران: کتاب‌خانة مرکزی.
الجرجانى، عبدالقاهر بن عبدالرحمن (2004)، دلائل الإعجاز فی علم المعانی، تحقیق محمود محمدشاکر، القاهرة: مکتبة الخانجی.
چاچی، بدر (1387)، دیوان اشعار، تصحیح علی‌محمد گیتی‌فروز، تهران: مجلس.
حمیدی شیرازی، مهدی (1371)، بهشت سخن، تهران: پاژنگ.
خاقانی، افضل‌الدین بدیل (1387)، تحفة العراقین، تصحیح علی صفری آق­قلعه، تهران: میراث مکتوب.
خاقانی شروانی، افضل­الدین بدیل (1378)، دیوان اشعار، تصحیح ضیاء‌الدین سجادی، تهران: زوّار.
خان آرزو، سراج­الدین علی (1991 م)، رسالة مثمر، تصحیح ریحانه خاتون، پاکستان: دانشگاه کراچی.
دولت‌شاه، ابن بختیشاه (1385)، تذکرة الشعرا، تصحیح فاطمه علاقه، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
رازی، احمدامین (1378)، هفت اقلیم، تصحیح سیدمحمدرضا طاهری (حسرت)، تهران: سروش.
راوندی، محمد بن علی بن سلیمان (1364)، راحة الصدور، و آیة السرور در تاریخ آل سلجوق، تصحیح محمد اقبال، تهران: امیرکبیر.‏
زرین­کوب، عبدالحسین (1389)، پیر گنجه در جستوجوی ناکجاآباد، تهران: سخن.
شبلی نعمانی، محمد (1362)، شعر العجم، ترجمة سیدمحمدتقی فخر داعی گیلانی، تهران: دنیای کتاب.
شروانی، جمال خلیل (1375)، نزهة المجالس، تصحیح محمدامین ریاحی، تهران: علمی.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1387)، ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، تهران: سخن.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1390)، حالات و مقامات م. امید، تهران: سخن.
شمس حاجی، محمد (1388)، سفینة شمس حاجی، تصحیح میلاد عظیمی، تهران: سخن.
شمیسا، سیروس (1388)، سبک­شناسی شعر، ویراست دوم، تهران: میترا.
شمیسا، سیروس (1393 الف)، کلیات سبک­شناسی، ویراست دوم، تهران: میترا.
شیرازی، شعاع­الملک (1312)، «ابوالعلای گنجوی»، مجلة ارمغان، ش 153.
صفا، ذبیح­الله (1378)، تاریخ ادبیات ایران، تهران: فردوس.
عوفی، محمد بن محمد (1391)، لباب الالباب، تصحیح عزیزالله علیزاده، تهران: فردوس.
غلامرضایی، محمد (1387)، سبک­شناسی شعر پارسی از رودکی تا شاملو، تهران: جامی.
فتوحی، محمود (1391)، سبک­شناسی، نظریه­ها، رویکردها، و روش­ها، تهران: سخن.
فتوحی، محمود (1378)، «دوست دارد یار این آشفتگی»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، ش 19.
فرشیدورد، خسرو (1373)، دربارة ادبیات و نقد ادبی، تهران: امیرکبیر.
فروزانفر، بدیع­الزمان (1387)، سخن و سخنوران، تهران: زوّار.
قبادی، حسینعلی و مهدی سعیدی (1388)، نقدنامة زبان و ادب فارسی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
قدامة بن جعفر، ابی­الفرج (1302 ق)، نقد الشعر، قسطنطنیه: الجوائب.
القزوینی، زکریا بن محمد بن محمود (1389 ق)، آثار البلاد و أخبار العباد، بیروت: دار صادر.
کندلی هریسچی، غفار (1374)، خاقانی شروانی، حیات، زمان، و محیط او، ترجمة میرهدایت حصاری، تهران: دانشگاهی.
مؤتمن، زین­العابدین (1339)، تحول شعر فارسی، تهران: کتاب‌فروشی حافظ و مصطفوی.
مستوفی، حمدالله (1364)، تاریخ گزیده، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
مستوفی، حمدالله (1336)، نزهة القلوب، تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران: کتاب‌خانة طهوری.
سفینة بولونیا (1393) به‌کوشش ایرج افشار، افشین وفایی و شهریار شاهین‌دژی، تهران: سخن.
نفیسی، سعید (1344)، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، تهران: فروغی.
نوایی، علیشیر (1323)، مجالس النفایس، به‌کوشش علی­اصغر حکمت، تهران: کتاب‌خانة دانش.
نوشاهی، سیدعارف (1381)، «جامع الصنایع و الاوزان از مآخذ کهن فارسی در علوم بلاغی و سبک‌شناسی شعر»، مجلة معارف فلسفه و کلام، ش 55.
نیک­منش، مهدی و محیا ستوده­نیا (1395)، «نقد خاقانی­پژوهی در تذکره­های فارسی»، کاوش­نامة ادبیات فارسی، ش 33.
هدایت، رضاقلی­میرزا (1381)، مجمع الفصحا، به‌کوشش مظاهر مصفا، تهران: امیرکبیر.