نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه نیشابور، ایران.

2 دانشجوی دکتری زبان وادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مقالۀ حاضر به بررسی و نقد فرهنگ تحلیلی لغات و ترکیبات دیوان خاقانی شروانی، نوشتۀ رسول چهرقانی منتظر، می‌‌‌پردازد. پیش از انتشار این اثر، فرهنگ‌‌‌های نسبتاً موفق دیگری دربارۀ شعر خاقانی به‌چاپ رسیده‌ و این فرهنگ کوشیده است تا نکاتی پیرامون مسائلی که احیاناً در آثار پیش مغفول مانده‌اند طرح کند و پرتوی بر غموض موجود در شعر خاقانی بیفکند و از دشواری‌‌‌های آن ابهام‌‌‌زدایی کند. در این مقاله، ضمن معرفی کلی اثر و تحلیل ابعاد شکلی آن، به بیان «امتیازات»، «کاستی‌ها»، و «بایسته‌های» محتوایی آن نیز پرداخته شده است. کتاب مزبور در دو سطح خطاهای فرمی و صوری و اشکالات محتوایی ارزیابی شده و نشان داده شده است که به‌دلایلی ازجمله غفلت از یافته‌‌‌های نوین پژوهشی، عدم احصای کامل اشارات، درج مغلوط مدخل‌‌‌ها، ناهم‌خوانی مدخل‌‌‌ها با توضیحات، استفاده‌نکردن مؤلف از منابع دست‌اول، و نیز تسامح و سهل‌‌‌انگاری به‌‌منظور تسریع در فرایند چاپ از قابلیت استناد و اطمینان اثر تاحد زیادی فرو کاسته است. در فرایند بررسی مطالب، ضمن تقدیر از تلاش‌‌‌های نویسنده، پیش‌نهادهایی برای بهترشدن کیفیت کتاب ارائه ‌شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

An Investigation of the Glossary of Khaghani Sherwani’s Book of Poems

نویسندگان [English]

  • Hashem Sadeghi Mohsenabad 1
  • Akbar Heidariyan 2

1 Assistant Professor of Persian Langauge and Literature, University of Neyshabour, Iran

2 PhD Student of of Persian Langauge and Literature, Ferdowsi University of Mashahad, Iran

چکیده [English]

This study aimed to investigate the descriptive glossary of Khaghani Sherwani’s book of poems written by Rasoul Chehrghani. Successful glossaries, to some extent, have been published about Khaghani Sherwani’s book of poems, before this work. Thus, this glossary has tried to make some new points on ignored issues in previous glossaries and shed elucidatory light on the complex poems. In addition to discussing the general features of this work and analyzing its structural features, its merits, drawbacks, and content requirements were also analyzed. The book under study was analyzed for the content mistakes at two levels: structural and formal analysis. Moreover, it was found that the reliability of the work under study was significantly decreased due to disregard for new research findings, the lack of consideration of some punctuation marks, incorrect entries, inconsistencies of entries and descriptions, the lack of use of primary sources, and mistakes as a result of the hasty publication process. Finally, some suggestions were made to improve the quality of the book.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khaghani Sherwani
  • Book of Poems
  • Glossary
  • Critical Analysis
آیدنلو، سجاد (1387)، «موی برمیان‌بستن؛ آیین ویژۀ سوگواری در شاهنامه و متون ایرانی»، نامۀ فرهنگستان، ش 39.
ابن‌رسته، احمدبن عمر (بی‌‌‌تا)، الأعلاق النفسیه، بیروت: دار صادر.
ابن‌‌‌سیرین، محمد (1423)، منتخب الکلام فی تفسیر الأحلام، تحقیق محمود طعمۀ حلبی، بیروت.
استعلامی، محمد (1387)، نقد و شرح قصاید خاقانی، تهران: زوار.
برزگرخالقی، محمدرضا (1387)، شرح دیوان خاقانی، ج اول، تهران: زوار.
بوشنجی، ابوالحسن‌‌‌بن الهیصم (1384)، قصص الانبیا، ترجمۀ محمدبن اسعدبن عبدالله حنفی تستری، به‌کوشش سیدعباس محمدزاده، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
بیرونی، ابوریحان محمدبن احمد (1363)، آثارالباقیه، ترجمۀ اکبر داناسرشت، تهران: امیرکبیر.
بیهقی، ابوالفضل (1386)، تاریخ بیهقی، به‌کوشش خلیل خطیب‌رهبر، تهران: مهتاب.
پادشاه، محمد (1335)، فرهنگ آنندراج، به‌کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: کتاب‌فروشی خیام.
تبریزی، محمدحسین‌‌‌بن خلف (1362)، برهان قاطع، به‌کوشش محمد معین، تهران: ابن‌سینا.
تتوی، ملاعبدالرشید (بی‌‌‌تا)، فرهنگ رشیدی، به‌تحقیق و تصحیح محمد عباسی، تهران: شاه‌‌‌آباد (کتاب‌فروشی بارانی).
تفلیسی، حبیش‌بن ابراهیم‌‌‌‌بن محمد (1372)، کامل‌‌‌التعبیر، به‌کوشش محمدحسین رکن‌‌‌زادۀ آدمیت، تهران: بی‌نا.
جمال‌‌‌الدین انجو، حسین‌‌‌‌بن حسن (1359)، فرهنگ جهانگیری، به‌کوشش رحیم عفیفی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
چهرقانی منتظر، رسول (1390)، فرهنگ تحلیلی لغات و ترکیبات دیوان خاقانی شروانی، تهران: دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی.
حسینی، محمدمؤمن (1376)، تحفة حکیم مؤمن، تهران: محمودی.
حیدریان، اکبر (1396)، «از زنّار عیسوی تا زنّار سوگواری؛ تأملی در بیتی از قصیدۀ ترنّم‌‌‌المصاب خاقانی»، در: دوازدهمین گردهمایی بین‌‌‌المللی ترویج زبان و ادب فارسی، دانشگاه رازی کرمانشاه.
حیدریان، اکبر و سیدجواد مرتضایی (1396)، «به دوری عیسی از پیوند عیشا، ایشا یا اشیا؛ تأملی در بیتی از قصیدۀ ترسائیۀ خاقانی»، نشریۀ زبان و ادب فارسی دانشگاه تبریز، س 70، ش 236.
حیدریان، اکبر و سیدجواد مرتضایی (1396)، «نقدی بر کتاب خاقانی نکته‌‌‌ها از گفته‌‌‌ها نوشتۀ دکتر برات زنجانی»، فصل‌نامۀ مطالعات زبان و ادبیات غنایی (در دری)، س 7، ش 24.
حیدریان، اکبر، سیدجواد مرتضایی، و مریم صالحی‌‌‌نیا (1397)، «چند روایت شفاهی و عامیانه از شاهنامه در تلمیحات حماسی دیوان خاقانی»، دوماه‌نامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، س 6، ش 20.
خاقانی شروانی، افضل‌‌‌الدین بدیل (1316)، دیوان خاقانی شروانی، تصحیح علی عبدالرسولی، تهران: خیام.
خاقانی شروانی، افضل‌‌‌الدین بدیل (1375)، دیوان خاقانی شروانی، ویراستۀ میرجلال‌‌‌الدین کزازی، تهران: مرکز.
خاقانی شروانی، افضل‌‌‌الدین بدیل (1388)، دیوان خاقانی شروانی، تصحیح ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار.
خالقی مطلق، جلال (1389)، یادداشت‌‌‌های شاهنامه، تهران: مرکز دایرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی.
دینوری، عبدالله‌‌‌‌بن مسلم‌‌‌بن قتیبه (1422)، تعبیرالرویاء، تحقیق ابراهیم صالح، دمشق.
رازی، ابوبکر محمدبن زکریا (1363)، من لایحضرۀ الطبیب، ترجمة ابوتراب نفیسی، تهران: دفتر جهاد دانشگاهی دانشکدة پزشکی دانشگاه تهران.
رازی، ابوبکر محمدبن زکریا (1421)، الحاوی فی الطب، تصحیح محمد محمد اسماعیل، بیروت: دارالکتب العلمیة.
رازی، شهمردان‌‌بن ابی‌الخیر (1362)، نزهت‌نامۀ علائی، تصحیح فرهنگ جهانپور، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
رامپوری، محمد‌بن جلال‌‌‌الدین غیاث‌‌‌الدین (1363)، غیاث‌‌‌اللغات، به‌کوشش منصور ثروت، تهران: امیرکبیر.
رشید وطواط، محمدبن محمد (1358)، لطائف‌الامثال و طرائف‌الاقوال، تصحیح محمدباقر سبزواری، تهران: مکتبۀ الصدوق غفاری.
روشن، محمد (1385)، «استدراکاتی بر منشآت خاقانی»، آینۀ میراث، ش 33-34.
زرین‌‌‌کوب، عبدالحسین (1389)، دیدار با کعبۀ جان، تهران: سخن.
زنجانی، برات (1394)، خاقانی شروانی، نکته‌‌‌ها از گفته‌‌‌ها، تهران: سخن.
سجادی، ضیاءالدین (1374)، فرهنگ لغات و تعبیرات با شرح اعلام دیوان خاقانی، تهران: زوار.
سنایی غزنوی، مجدودبن آدم (1362)، دیوان سنایی غزنوی، به ‌سعی و اهتمام مدرس رضوی، تهران: سنایی.
شیخ مفید (1313 ق)، الاختصاص، قم: نشر المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید.
صدقیان، مهین‌‌‌دخت (1375)، فرهنگ اساطیری‌ـ حماسی ایران، ج 1 و 2، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
عطامحمد، رادمنش (1389)، هدیۀ جان (گزیدۀ اشعار خاقانی)، نجف‌‌‌آباد: دانشگاه آزاد نجف‌‌‌آباد.
قره‌‌‌بگلو، سعید‌‌‌الله (1368)، «طرح چند بیت از خاقانی و توضیح یک ماجرای تاریخی از قصیده‌ای از وی»، جستارهای ادبی، ش 84.
قزوینی، زکریابن محمد (1373)، آثار البلاد و اخبار العباد، تصحیح و تکمیل هاشم محدث، تهران: امیرکبیر.
کزازی، میرجلال‌‌‌الدین (1386)، نامۀ باستان؛ ویرایش و گزارش شاهنامۀ فردوسی، تهران: سمت.
کزازی، میرجلال‌‌‌الدین (1389)، گزارش دشواری‌‌‌های دیوان خاقانی، تهران: مرکز.
لاهیجی، شمس‌‌‌الدین‌محمد‌بن جمال‌‌‌الدین (1350)، «شرح قصیدۀ ترسائیۀ خاقانی»، به‌کوشش سیدضیاءالدین سجادی، در: فرهنگ ایران‌‌‌زمین، ج 18.
لغت‌‌‌نامه (1373)، به‌کوشش علی‌‌‌اکبر دهخدا، زیرنظر دکتر سیدجعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران.
ماهیار، عباس (1382)، شرح مشکلات خاقانی (ثری تا ثریا)، کرج: جام گُل.
محمدی، محمد (1396)، «تصحیح چند تصحیف و تحریف در قصیدة نهزة‌الارواح و نزهة‌الاشباح خاقانی»، متن‌‌‌شناسی ادب فارسی، دورۀ 9، ش 4.
محمدی فشارکی، محسن و مریم شیرانی (1390)، «خط معما»، متن‌‌‌شناسی ادب فارسی، دورۀ 3، ش 3.
مصفی، ابوالفضل (1366)، فرهنگ اصطلاحات نجومی (هم‌راه با واژه‌‌‌های کیهانی در شعر فارسی)، تهران: پژوهشگاه.
معدن‌کن، معصومه (1372)، بزم دیرینۀ عروس، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
منوچهری دامغانی، احمدبن قوص (1385)، دیوان منوچهری دامغانی، به‌کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: زوار.
مینورسکی، ولادیمیر (1332)، «خاقانی و آندرونیکوس کومنه‌‌‌نوس»، ترجمۀ عبدالحسین زرین‌‌‌کوب، در: فرهنگ ایران‌‌‌زمین، ج 1.
ناصرخسرو قبادیانی (1387)، دیوان ناصرخسرو، به‌اهتمام سیدنصرالله تقوی، مقدمه و شرح‌‌‌حال سیدحسن تقی‌‌‌زاده، تصحیح مجتبی مینوی، تهران: معین.
نظامی سمرقندی، احمدبن عمربن علی (1389)، چهارمقاله، تصحیح محمد قزوینی، به‌کوشش محمد معین، تهران: ارمغان.
نیشابوری، اسحاق (1386)، قصص الانبیا، به‌کوشش حبیب یغمایی، تهران.
نیکوبخت، ناصر و سیدعلی سراج (1393)، «خاقانی‌‌‌پژوهی؛ معرفی و نقد پژوهش‌‌‌های انجام‌گرفته از آغاز تا امروز»، دوفصل‌نامۀ علمی‌ ـ پژوهشی پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، ش 35.
هدایت، رضاقلی‌‌‌خان (1370)، «مفتاح الکنوز در شرح اشعار خاقانی»، نام‌وارۀ دکتر محمود افشار، ج 6، به‌کوشش ایرج افشار.