نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

دکترای پژوهش هنر، استادیار پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردش‌گری، پژوهشکدۀ هنرهای سنتی، تهران

چکیده

فرش عرب‌جنی نمونه‌ای از فرش‌های سلیمانی است که اجزای تصویری آن به‌صورت نمادین و چکیده‌نگاری‌شده ظهور یافته‌اند. این نمونه از فرش برخلاف دیگر فرش‌های سلیمانی، در دستۀ فرش‌های تصویریِ صرف قرار نمی‌گیرد. ترکیبات فرمی و رنگی آن بیننده را به عالم نیروهای ماوراءالطبیعه پیوند می‌زند. یک نویسندۀ غیرایرانی در کتابش به‌نام فرش‌ها و هنر فرش عرب‌جنی را بررسی کرده است. به‌علاوه، گنجانیدن بخش مجزایی از کتاب برای معرفی و ارائۀ یک نمونۀ تصویری تاکنون منتشرنشدۀ فرشی که به‌ندرت در موطن خویش (فارس) بافته شده است و اکنون نیز نمونه‌ای از آن در ایران موجود نیست از دلایل اهمیت نقد این کتاب است. روش تحقیق در این نوشتار تحلیلی ــ محتوایی و توصیفی است. فرش عرب‌جنی را کوچندگان استان فارس بافته‌اند و نمایندۀ فرهنگ ایلیاتی و باورهای دینی ایشان است. در متون مختلف ادبی و فرهنگ فولکور ایران همواره فارس را «مُلک سلیمان» نامیده‌اند. آمیختگی داستان‌های حضرت سلیمان در بخش اعتقادهای دینی و جغرافیایی با خضر نبی و ایزدبانوی ناهید به‌علت اشتراک وظایفشان باعث ایجاد شباهت و هم‌سانی آن‌ها شده است. دراین‌باره، دست‌بافته‌های ذهنی‌باف و بداهۀ ایلیاتی بستر مناسبی را برای به‌تصویرکشیدن باورهای بومی و دینی مردمان این خطه فراهم آورده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Critical Review of A Buenos Aires Collection (Rugs and Art Tribal Bird Rugs and Others)

نویسنده [English]

  • Azadeh Pashootanizadeh

Assistant Professor, Research Center of Cultural Heritage and Tourism Organization, Tehran, Iran,

چکیده [English]

Arab Jinni’s carpet is an example of Suleimani’s carpets. This carpet has primitive images and symbolic motifs. This sample of Suleiman carpets has different characteristics than visual/pictorial carpets. This kind of carpet has a unique form and color combinations that represent the metaphysical world. A non-Iranian man writes part of his book to the Arab Jinni’s carpet. The name of his book is A Buenos Aires Collection: Rugs and Art/Tribal Bird Rugs and Others. It is very important to publish an image of this kind of rare carpet that is not currently in Iran and is not even woven in Fars province. The home country of Arab Jinni’s carpet weavers is Fars province. The research method in this paper is content and descriptive analysis. The knitters of this carpet are migrants of Fars province, and their designs reflect their tribal culture. In different literary and folklore texts of Iran, Fars province is called the land of Prophet Solomon. The stories of Prophet Solomon are related to the religious and geographical beliefs associated with the goddess Nahid and Prophet Khidr. The Prophet Khidr and the Nahid goddess have shared duties, and this has led to their similarity and consistency. Carpets with mental and improvised maps woven in the tribes depict the indigenous and religious beliefs of the people.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Arab Jinni’s Carpet
  • Prophet Solomon
  • Prophet Khidr
  • Nahid Goddess
  • Tribal Carpet
قرآن کریم.
اوستا.
ابن‌الاثیر، عزالدین (1408 ق/ 1989)، الکامل فی التاریخ، تحقیق علی شیری، بیروت.
ابن‌ندیم، محمد بن اسحق (1346)، الفهرست، ترجمۀ محمدرضا تجدد، تهران: دنیای کتاب.
احمدی، بابک (1388)، از نشانه‌های تصویری تا متن؛ به‌سوی نشانه‌شناسی ارتباط دیداری، تهران: نشر مرکز.
اخویان، مهدی و حبیب‌الله آیت‌اللهی (1391)، «تحلیل رنگ هالۀ مقدس در نقاشی دیواری بقاع متبرکۀ ایران»، گنجینۀ پژوهش، تهران.
اقتداری، احمد (1354)، دیار شهریاران، ج 1، تهران: چاپ زیبا.
بختورتاش، نصرت‌الله (1380)، نشان رازآمیز: گردونۀ خورشید یا گردونۀ مهر، تهران: فروهر.
بلعمی، محمد بن محمد (1380)، تاریخ بلعمی، تصحیح محمدتقی بهار، به‌کوشش محمد پروین‌گنابادی، تهران: زوار.
بلوکباشی، علی (1348)، «چابهار و بلوچ‌های آن»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، س 16، ش 5-6.
بویس، مری (1381)، «آناهیتا»، در: مجموعۀ مقالات سروش پیر مغان: یادنامۀ جمشید سروشیان، ترجمۀ زهرا باستی، به‌کوشش کتایون مزداپور، تهران: ثریا.
پاپلی یزدی، محمدحسین و روح‌انگیز جهانبانی (1381)، «هفت اقلیم»، تحقیقات جغرافیایی، ش 63-64.
پاینده، محمود (1377)، آیین‌ها و باورداشت‌های گیل و دیلم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
پرهام، سیروس (1371)، دست‌بافته‌های عشایری و روستایی فارس، ج 2، تهران: امیرکبیر.
پرهام، سیروس (1383 الف)، «راز و رمز طرح‌های عرب‌جنّی»، ترجمۀ هوشنگ رهنما، مجلۀ فرش دست‌باف ایران، ش 23-24.
پرهام، سیروس (1383 ب)، «تازه‌های عرب‌جنی»، مجلۀ فرش دست‌باف ایران، ش 23-24.
ثمودی، فرح (1387)، ایزدبانوان در ایران باستان و هند، تهران: آوَرن.
جم، پدرام (1395)، «آبریزگان و آذر جشن: انقلابین و تقویم دورة ساسانی»، پژوهش‌های ایران‌شناسی، س 6، ش 1.
دادور، ابوالقاسم و اعظم رسولی (1389)، «تحلیلی چند بر قالیچه‌های عرب‌جنی فارس»، فصل‌نامۀ علمی و پژوهشی انجمن علمی فرش ایران (گلجام)، ش 15.
داویدیان‌، هاراطون و غلامحسین‌ ساعدی‌ (1344)، «تجزیه‌ و تحلیلى‌ از آل‌ و اُمّ‌الصبیان‌ برمبنای روان‌شناسى»‌، سخن‌، دورۀ‌ 16، ش 1.
ذوالفقاری، حسن (1395)، باورهای عامیانۀ مردم ایران، با همکاری علی‌اکبر شیری، تهران: چشمه.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1351)، جن، یادداشت‌ها و اندیشه‌ها، تهران: جاویدان.
سعدی، مصلح بن عبدالله (1371)، کلیات سعدی، از روی نسخۀ تصحیح‌شدۀ ذکاءالملک فروغی، با مقدمۀ اقبال آشتیانی و محمدعلی فروغی، تهران: جاویدان.
شیمل، آنه‌ماری (1395)، راز اعداد، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
صباغ‌پور، طیبه و مهناز شایسته‌فر (1390)، «بررسی قالی‌های تصویری دورۀ قاجار موجود در موزۀ فرش ایران»، باغ نظر، ش 18.
طبرسی، فضل بن حسن (1352)، ترجمۀ تفسیر مجمع‌البیان، ج ۸، تهران: فراهانی.
طوسی، محمد بن محمود (1382)، عجایب‌المخلوقات و غرائب‌الموجودات، به‌اهتمام منوچهر ستوده، تهران: علمی و فرهنگی.
عبداللهی، منیژه (1381)، فرهنگ‌نامۀ جانوران در ادب پارسی (برپایۀ واژه‌شناسی، اساطیر، باورها، زیبایی‌شناسی)، تهران: پژوهنده.
عمر، احمد مختار (1412 ق)، معجم القرائات القرآنیه، ج ۵، قاهره: عالم‌الکتب.
فرشاد، مهدی (1365)، تاریخ علم در ایران، ج 1، تهران: امیرکبیر.
فره‌وشی، بهرام (1374)، ایرانویچ، تهران: دانشگاه تهران.
قلعه‌خانی، گلناز (1382)، «خورشید در اوستا، در متون دورۀ میانه و در هند»، مجلۀ مطالعات ایرانی، مرکز تحقیقات فرهنگ و زبان‌های ایرانی دانشگاه باهنر کرمان، س 2، ش 4.
کوپر، جی. سی. (1379)، فرهنگ مصور نمادهای سنتی، ترجمۀ ملیحه کرباسیان، تهران: فرشاد.
لاری، مریم (1380)، «نقش جن در نقاشی دوران قاجار»، هنرنامه: فصل‌نامۀ تخصصی دانشگاه هنر، س 4، ش 10.
مجمل‌التواریخ و القصص (بی‌تا)، تصحیح ملک‌الشعرای بهار، برمبنای چاپ نسخۀ پاریس، تهران: کلالۀ خاور.
مقدم، محمد (1388)، جستاری دربارۀ مهر و ناهید، تهران: هیرمند.
میبدی، احمد بن محمد (بی‌تا)، کشف‌الاسرار و عدۀالابرار، تصحیح علی‌اصغر حکمت، تهران: ابن‌سینا.
میرشکرایی، محمد (1382)، «خضر در باورهای عامه»، کتاب ماه هنر، ش 55-56.
معین، محمد (1383)، فرهنگ فارسی معین، تهران: سرایش.
وارنر، رکس (1386)، دانش‌نامۀ اساطیر جهان، ترجۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: اسطوره.
ولیکوفسکی، امانوئل (بی‌تا)، و جهان واژگون شد، ترجمۀ محمدحسین نجاتیان، تهران: سیمرغ.
یاحقی، محمدجعفر (1386)، فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.
 
Boyce, M. (1967), “Bibi Shahrbānū and the Lady of Pars”, BSOAS, vol. 30.
MacKenzie, D. A. (1974), Myths of Babylonia and Assyria, London.
Trybiarz, Abel (2017), A Buenos Aires Collection: Rugs and Art (Tribal Bird Rugs and Others), London: Hali Publications Ltd.