نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار جغرافیا، عضو هیئت علمی دانشگاه یزد، یزد، ایران

چکیده

گرچه در سال‌‌های اخیر تحلیل متون توسعۀ کشور براساس رویکردهای گفتمانی رایج شده است، تحلیل زمینه‌‌های اجتماعی اثرگذار در تولید این متون به همان اندازه موردتوجه قرار نگرفته است. باتوجه‎به این‌‌که براساس نظریۀ گفتمان تفسیر هر متن مستلزم تفسیر روابط میان زمینه و متن است، هدف نوشتار حاضر این است که متن برنامۀ سوم عمرانی کشور را با استفاده از رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف تفسیر کند و زمینه‌‌های فرهنگی و سیاسیِ اثرگذار در تولید متن برنامۀ یادشده را براساس مونوگرافی بالدوین تحلیل کند. نوشتار حاضر، باتوجه‌‎به روش تحلیل گفتمان انتقادی، نظم گفتمانی حاکم بر متن برنامۀ عمرانی سوم را «نظم گفتمان برنامه‌‌ریزی و توسعه» نام‌‌گذاری می‌کند که «گفتمان برنامه‌‌ریزی متمرکز فردگرا» و «گفتمان توسعۀ اقتصادی رشدمحور» به‌‌مثابۀ گفتمان‌‌های مسلط در آن برنامه محسوب می‌‌شوند و «گفتمان برنامه‌‌ریزی غیرمتمرکز مشارکتی» و «گفتمان توسعۀ اقتصادی توزیع‌‌محور» را می‌توان به‌‌عنوان گفتمان‌‌های رقیب شناسایی کرد. تفسیر زمینۀ فرهنگی و سیاسیِ متن برنامه نشان داد که تدوین متن یادشده، بیش‌ازآن‌‌که از فرایندی علمی ‌ـ عقلانی و فارغ از ایدئولوژی‌‌ تبعیت کند، متأثر از صورت‌‌بندی‌‌های ایدئولوژیکی ‌ـ گفتمانی، درپی حفظ روابط خاصی از قدرت اجتماعی از طریق متن این برنامه است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Text and Its Context: The Critical Discourse Analysis of the Third Development Plan of Iran (1962-1967) According to Baldwin’s Monography

نویسنده [English]

  • Hojatolloh Rahimi

Assistant Professor of Geography, Yazd University, Yazd, Iran

چکیده [English]

Although interest in the discourse analysis of national development policies and plans has been growing in recent years; however, little attention has been paid to the context in which these texts are articulated. This article, by supposing essential relationships between text and its context, aimed to interpret the third development plan of Iran and to analyze the social context of the plan according to Baldwin’s monography and the method of the Critical Discourse Analysis (CDA). The article identified “the order of discourse of planning and development” as a joint around which two dominant discourses including (i) “individually centralized planning discourse” and (ii) “growth-based development discourse” are articulated. In addition, “a participatory decentralized planning discourse” and “a distribution-based development discourse” have been identified as competing discourses in relation to the first two discourses. Finally, the article by analyzing the political and cultural context of the plan showed that the production of the plan as a text, instead of following a rational-scientific process, has mainly been influenced by ideological-discursive formulations seeking to maintain specific relation of power among key actors and geographical spaces through text.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Critical Discourse Analysis
  • the Order of Discourse
  • Individually Centralized Planning
  • Growth-Based Development
  • Context
بالدوین، جورج بی. (1394)، برنامه‌‌ریزی و توسعه در ایران، ترجمۀ م. عظیمی، تهران: علم.
دفتر آمار و اطلاعات (1344)، نظری به وضع سرمایه‌گذاری دولتی و خصوصی طی برنامۀ سوم (سال‌های 1341 تا 1343)، ج 9، تهران: سازمان برنامه و بودجه.
دفتر آمار و اطلاعات (1346)، پیشرفت‌های ایران در دورۀ برنامۀ عمرانی سوم، تهران: سازمان برنامه و بودجه.
ره‌نمایی، محمدتقی (1388)، «دولت و شهرنشینی در ایران (مبانی و اصول کلی نظریۀ توسعۀ شهر و شهرنشینی در ایران)»، پژوهش‌های بومشناسی شهری، پیش‌شماره، آذر.
صالحی، صادق، علی‌اصغر فیروزجاییان، و فاطمه غلام‌رضازاده (1393)، «تحلیل گفتمان زیست‌محیطی برنامه‌های توسعۀ اقتصادی اجتماعی جمهوری اسلامی ایران»، برنامه‌ریزی رفاه و توسعۀ اجتماعی، ش 21.
صفری شالی، رضا (1394)، «تحلیل گفتمان عدالت جنسیتی در لوایح و برنامه‌های توسعۀ اقتصادی، اجتماعی، و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران»، مطالعات جامعه‌شناختی، دورۀ 2، ش 22.
غفاری، غلام‌رضا و رضا امیدی (1387)، «کیفیت زندگی در برنامه‌های عمرانی و توسعۀ ایران»، رفاه اجتماعی، دورۀ 8، ش 30-31.
غلامی شکارسرایی، محمدرضا (1395)، «تحلیل گفتمان سیاست‌های قومی پس از انقلاب اسلامی (با تأکید بر دورۀ 1368-1376)»، مطالعات راه‌بردی سیاست‌گذاری عمومی، دورۀ 6، ش 20.
کرمی، محمدتقی (1391)، «تحلیل گفتمان سه برنامۀ توسعه با رویکردی به مسائل زنان و خانواده»، برنامهریزی رفاه و توسعۀ اجتماعی، دورۀ 4، ش 13.
مک‌‌دانل، دایان (1380)، مقدمه‌‌ای بر نظریه‌‌های گفتمان، ترجمۀ حسین‌‌علی نوذری، تهران: فرهنگ گفتمان.
وان‌دایک، تئون ای. (1382)، مطالعاتی در تحلیل گفتمان: از دستور متن تا گفتمان کاوی انتقادی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه.
 
Ball, Stephen J. (1993), “What Is Policy? Texts, Trajectories and Toolboxes”, The Australian Journal of Education Studies, vol. 13, no. 2.
Čarapić, Aleksandar et al. (2006), “Text, Context, Pretext: Critical Issues in Discourse analysis, In Other Words: Variations in reference and narrative, Asocijativni rečnik srpskoga jezika, Analysing Political Discource: Theory and Practice, Read the Cultural Other: Formas of Otherness”, Suvremena Lingvistika, vol. 61, no. 1.
Derrida, Jacques (2016), Of Grammatology, JHU Press.
Diani, Mario (1996), “Linking Mobilization Frames and Political Opportunities: Insights from Regional Populism in Italy”, American Sociological Review.
Fairclough, Norman (1989), Language and Power, London and New York: Longman.
Fairclough, Norman (1992), Discourse and Social Change, Cambridge: Polity Press.
Fairclough, Norman (2003), Analysing Discourse: Textual Analysis for Social Research, Psychology Press.
Fairclough, Norman (2013), Critical Discourse Analysis: The Critical Study of Language, Routledge.
Foucault, Michel, (2012), The Archaeology of Knowledge, Vintage.
Gamson, William A. and David S. Meyer (1996), “Framing Political Opportunity”, in: D. McAdam, J. D. McCarthy, and M. Z. Cambridge (eds.), Opportunities, Mobilizing Structures, and Framing, London and New York: Cambridge University Press.
Hajer, Maarten A. (1995), The Politics of Environmental Discourse: Ecological Modernization and the Policy Process, Oxford: Clarendon Press.
Hajer, Maarten A., Margo van den Brink, and Tamara Metze (2006), “Doing Discourse Analysis: Coalitions, Practices, Meaning”, in: M. van den Brink and T. Metze (eds.), Words Matter in Policy and Planning:Discoruse Theory and Method in the Social Sciences, Utrecht: Netherlands Geographical Studies.
Hewitt, Sally (2009), “Discourse Analysis and Public Policy Research”, Centre for Rural Economy Discussion Paper Series, vol. 24.
Howarth, David and Jacob Torfing (2004), Discourse Theory in European Politics: Identity, Policy and Governance, Springer.
Jørgensen, Marianne W. and Louise J. Phillips (2002), Discourse Analysis as Theory and Method, Sage.
Pike, Andy, Andrés Rodríguez-Pose, and John Tomaney (2007), “What Kind of Local and Regional Development and for Whom?”, Regional Studies, vol. 41, no. 9.
van den Brink, M. A. and Tamara Metze (2006), Words Matter in Policy and Planning: Discourse Theory and Method in The Social Sciences, Utrecht: Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap.
Wilson, Rodney (1990), Planning and Power in Iran: Ebtehaj and Economic Development under the Shah, Bostock Frances and Jones Geoffrey (eds.), London: Frank Cass and Company Ltd., 1989, Illustrations, References, Bibliograpny, and Index”, Business History Review, vol. 64, no. 1.