نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکدۀ علوم اقتصادی و سیاسی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

در این مقاله، پیوند تفسیر نص مقدس، ایدئولوژی زبان، و سازوبرگ‌های سلطه در کتاب دوائر الخوف (دایرههای ترس) را با محوریت مسئلۀ زن بررسی می‌کنیم. کتاب دوائر الخوف براساس هرمنوتیک تاریخی نص‌محور تألیف شده است و ابوزید رویکرد انسان‌باوریِ پساسکولار دارد. وی در دوائر الخوف از ره‌یافت‌های انتقادی‌ای چون نظریۀ فرودستی و نقد آپاراتوس‌های ایدئولوژیک در چهارچوب ساختارگراییِ تاریخی بهره برده و درکنار آرای قرآن‌شناختی خود نوعی جامعه‌شناسی سیاسی انتقادی را هم تمهید کرده است. در نظریۀ انتقادی ابوزید، فروبستگی وضعیت ناشی از مناسبات درهم‌تنیدۀ شریعت، اقتصاد سیاسی، و قدرت حاکمه است. در تحلیل‌های وی، می‌توان تورِ قدرتی را دید که روابط مالی و اقتصادی استثمارگرانه را در سایه‌سارِ تفسیر شریعت قرار می‌دهد و با سازوکار‌های سرکوب مانع از آگاهی انتقادی در فضای اجتماعی می‌شود. این امتناع آگاهی در فضای مصر درمورد زنان شدیدتر و وخیم‌تر است. این مقاله در پنج قسمت به نقد و بررسی دیدگاه‌های ابوزید می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Ideological Apparatuses of Shari’a and Reproduction of Domination: A Critique on the Book The Circles of Fear

نویسنده [English]

  • Reza Najafzadeh

Assistant Professor, Department of Political Science and International Relations, Faculty of Economics and Political Science, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran

چکیده [English]

In this manuscript, we try to examine the connection between the interpretation of the sacred text, the ideology of language, and the apparatuses of domination in Abu Zayd`s “Circles of Fear: Reading the Discourse about Women” with a focus on the issue of women. “Circles of Fear” is based on the text-based historical hermeneutics and Abu Zayd has a post-secular humanistic approach. In “Circles of Fear” he has used critical approaches such as subaltern theory and critique of ideological apparatuses within the framework of historical structuralism, and in addition to his Qur'anic views, he has also developed a kind of critical political sociology. In Abu Zayd’s critical theory, the abstractedness of the situation arises from the intertwined relations of Shari'a, political economy, and ruling power. In his analysis, we can see a net of power that overshadows the exploitative financial and economic relations and the interpretation of Sharia and with its repressive mechanisms, prevents critical awareness in the social space. This refusal of awareness in the Egyptian space is more severe and worse for women. This article reviews Abu Zaid’s views critically in five parts: Abu Zaid and critical theory of society; reconstruction of reawakening discourse and the history of Etzali belief; women in crisis discourse, the ideology of language and the production of domination; the defeat and historical decline and critique of anti-woman practices and discourses on the eve of the transition to the information age; and the critique of the commodification of women.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Question of Women
  • Historical Quranology
  • Political Critique of Ideology
  • Apparatus
  • Post-Secularism
آلتوسر، لوئی (1387)، ایدئولوژی و سازوبرگ‌های ایدئولوژیک دولت، ترجمۀ روزبه صدرآرا، تهران: چشمه.
آلتوسر، لوئی (1397)، علم و ایدئولوژی، ترجمۀ مجید مددی، تهران: نیلوفر.
ابوزید، نصر حامد (1376 الف)، «تاریخ‌مندی، مفهوم پوشیده و مبهم»، ترجمۀ محمدتقی کرمی، فصل‌نامۀ نقد و نظر، س 3، ش 4.
ابوزید، نصر حامد (1376 ب)، «مفهوم وحی»، ترجمۀ محمدتقی کرمی‌، فصل‌نامۀ نقد و نظر، س 3، ش 4.
ابوزید، نصر حامد (1381)، معنای متن: پژوهشی در علوم قرآن، ترجمۀ مرتضی کریمی‌نیا، تهران: طرح نو.
ابوزید، نصر حامد (1383)، نقد گفتمان دینی، ترجمۀ حسن یوسفی اشکوری و محمد جواهرکلام، تهران: یادآوران.
ابوزید، نصر حامد (1386)، چنین گفت ابن‌عربی، ترجمۀ محمد راست‌گو، تهران: نی.
ابوزید، نصر حامد (1391)، رویکرد عقلانی در تفسیر قرآن، ترجمۀ احسان موسوی خلخالی، تهران: نیلوفر.
ابوزید، نصر حامد (1394)، متن، قدرت، حقیقت، ترجمۀ احسان موسوی خلخالی، تهران: نیلوفر.
ابوزید، نصر حامد (1396)، نوسازی، تحریم، و تأویل: از شناخت علمی تا هراس از تکفیر، ترجمۀ محسن آرمین، تهران: نی.
ابوزید، نصر حامد (1397)، دایره‌های ترس: زنان در گفتمان دینی، ترجمۀ ادریس امینی، تهران: نگاه معاصر.
ابوزید، نصر حامد (1398)، نهادهای هراس: خوانشی در گفتمان زنان، ترجمۀ هدی عوده‌تبار، تهران: گام نو.
ابوزید، نصر حامد (1994)، المرأة فى خطاب الأزمة، دار نصوص للنشر.
ابوزید، نصر حامد (2004)، دوائر الخوف قراءة فی خطاب المرأة، المرکز الثقافی العربی.
ابوزید، نصر حامد (2010)، التجدید و التحریم و التأویل؛ بین المعرفۀ العلمیۀ و الخوف من التکفیر، بیروت: دار البیضاء، المرکز الثقافی العربی.
ابوزید، نصر حامد (2013)، نوآوری، تحریم، و تأویل: شناخت علمی و هراس از تکفیر، ترجمۀ مهدی خلجی، نسخۀ الکترونیکی، مؤسسۀ توانا.
الجابری، محمد عابد (1994)، الخطاب العربی المعاصر: دراسة تحلیلیة نقدیة، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة.
حمیش، بنسالم (1993)، التشکلات الأیدیولوجیة فی الإسلام: الاجتهادات و التاریخ، دار المنتخب العربی.
العالی، عبدالسلام‌بن عبد (2008)، حوار مع الفکر الفرنسی، المغرب: دار توبقال للنشر.
عبده، شیخ محمد (1972)، الاعمال الکاملة للامام محمد عبده، جمعها و حققها و قدم لها محمد عماره، بیروت: مؤسسة العربیه للدراسات والنشر.
العروی، عبدالله (1995)، الأیدیولوجیا العربیة المعاصرة (صیاغة جدیدة)، بیروت: المرکز الثقافی العربی.
العروی، عبدالله (2006)، العرب و الفکر التاریخی، بیروت: المرکز الثقافی العربی.
العروی، عبدالله (2012)، مفهوم الأیدیولوجیا، بیروت: المرکز الثقافی العربی.
کریمی‌نیا، مرتضی (1376)، آرا و اندیشههای دکتر نصر حامد ابوزید، تهران: مدیریت مطالعات اسلامی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.
المعتزلی، عبدالجبار (1965)، شرح الاصول الخمسة، تحقیق عبدالکریم عثمان، القاهره: مکتبة وهبة.
 
Abu Zayd, Nasr Hamid (2004 a), Rethinking the Qur’an: Towards a Humanistic Hermeneutics, Utrecht: the Humanistic University Press Publication.
Abu Zayd, Nasr Hamid and Esther R. Nelson (2004 b), Voice of an Exile: Reflections on Islam, New York: Praeger Publishers.
Abu Zayd, Nasr Hamid (2006), Reformation of Islamic Thought: A Critical Historical Analysis, Amsterdam: Amsterdam University Press.
Agrama, Hussein Ali (2012), Questioning Secularism: Islam, Sovereignty, and the Rule of Law in Modern Egypt, University of Chicago Press.
Hatina, Meir (2007), Identity Politics in the Middle East: Liberal Thought and Islamic Challenge in Egypt, I. B. Tauris.
Kamrava, Mehran (2007), The New Voices of Islam: Rethinking Politics and Modernity: A Reader, University of California Press.
Oweidat, Nadia (2014), Nasr Hamid Abu Zayd and the Limits of Reform in Contemporary Islamic Thought, University of Oxford.
Spivak, Gayatri Chakravorty (2010), “Can the Subaltern Speak?”, in: Can the Subaltern Speak?: Reflections on the History of an Idea, Rosalind Morris (ed.), Columbia University Press.