نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استاد تاریخ ایران دورۀ اسلامی، عضو هیئت علمی دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران

چکیده

سلسلة قاجار که در آغاز سدة سیزدهم هجری قدرت سیاسی را در ایران به‌دست ‌گرفت، خاستگاه ایلیاتی داشت، اما باوجود تحقیقات نسبتاً زیاد، کم‌وکیف این خاستگاه مبهم باقی مانده است. ابهام‌زدایی از این خاستگاه ایلی می‌تواند به فهم بهتر مسائل تاریخ قاجار کمک کند و کتاب خاستگاه تاریخی ایل قاجار نیز به‌ همین ‌منظور نگارش یافته است. ازآن‌جاکه بررسی و تبیین این خاستگاه تاریخی از سه منظر تبارشناسی قومی، تطور هویت و تکاپوی ایل درطول قرون، و بررسی شرایط تاریخی تغییر پایگاه خوانین این ایل از ریاست ایل به پادشاهی بر سراسر قلمرو ایرانْ قابل‌انجام است، پرسشی که در این ‌خصوص مطرح می‌‌شود این است که نویسنده از کدام منظر به تبیین خاستگاه ایل قاجار پرداخته و تا چه ‌اندازه توانسته است از خاستگاه ایلی قاجارها ابهام‌زدایی کند؟ این پژوهش نشان داد که این اثر دو ساحت نخست را درهم آمیخته و باوجود اهمیت موضوع و تعدد منابع، که از نکات ممتاز کتاب است، به‌واسطة خطاهای روشی و ادبی و محتوایی نتوانسته است در هیچ‌یک از دو ساحت فوق از خاستگاه قاجارها ابهام‌زدایی کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Critique on the Book Historical Origin of Qajar Tribe

نویسنده [English]

  • Mohsen Rahmati

Professor of History of Iran During the Islamic Period, Faculty Member of Lorestan University

چکیده [English]

The Qajar dynasty, which seized political power in Iran at the beginning of the thirteenth century AH, had a tribal origin, but despite extensive research, its origins remain unclear. Clarification of this tribal origin can help to better understand the issues of Qajar history, and the book "Historical Origin of the Qajar Tribe" has been written for this purpose. Since the study and explanation of this historical origin from three perspectives of ethnic genealogy can be explained, the evolution of the identity and endeavors of the tribe during the centuries, and the study of the historical conditions, and the leaders of this tribe were changed to a king of Iran during this period, the question is, which perspective that the author has explained the origin of the Qajar tribe through has been able to clarify the origin of the Qajar tribe. This study shows that the author of this work combines the first two fields and despite the importance of the subject and the multiplicity of sources, which is one of the advantages of the book, due to methodological, literary, and content errors in neither of the above two areas, he has not able to clarify the origin of the Qajars.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Historical Origin of Qajar Tribe
  • History of Iran
  • Turks
  • Qajar
آقا‌زاده، جعفر (1396)، «اقدامات فتحعلی‌شاه برای کسب مشروعیت سیاسی براساس روش‌های جاری در دورة اسلامی»، پژوهش‌های تاریخی دانشگاه اصفهان، س 9، ش 33 .
آقا‌زاده، جعفر و سجاد حسینی (1396)، «منابع مشروعیت حکومت آقامحمدخان قاجار»، جستارهای تاریخی، س 8، ش 2.
ابن‌اثیر، عزالدین علی (1399 قالکامل فی التاریخ، تصحیح کارل یوهانس تورنبرگ، بیروت: دار صادر.
ابن‌فقیه، احمدبن محمد (1883)، مختصرالبلدان، تصحیح یان دخویه، لیدن: بریل.
بهادرخان، ابوالغازی (1871)، شجرة ترک، تصحیح بارون د. مزون، سنت پترزبورگ: آکادمی علوم سلطنتی.
استخری، ابراهیم‌بن محمد (1368)، مسالک و ممالک، تصحیح ایرج افشار، تهران: علمی و فرهنگی.
اسکندر منشی (1382)، تاریخ عالم‌آرای عباسی، به‌اهتمام ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
اعتضادالسلطنه، علیقلی ‌میرزا (1370)، اکسیرالتواریخ، تصحیح جمشید کیانفر، تهران: ویسمن.
اعتمادالسلطنه، محمد‌حسن‌خان (1367)، مرآت‌البلدان، به‌اهتمام عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر
افوشته‌ای نطنزی، محمودبن هدایت‌الله (1373)، نقاوة الآثار فی ذکر الاخیار، تصحیح احسان اشراقی، تهران: علمی و فرهنگی.
امامی، محمدتقی (1379)، «تالاس نبردی که سرنوشت آیندة آسیای مرکزی را برای دنیای اسلام مسجل ساخت»، مجلة تخصصی ‌گروه تاریخ دانشگاه تهران: س 1، ش 1.
بارتولد، و. و (1352)، ترکستان‌نامه، ترجمة کریم کشاورز، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
بارتولد، و. و (1358)، گزیده مقالات تحقیقی، ترجمة کریم کشاورز، تهران: امیرکبیر.
بارتولد، و. و (1376)، تاریخ ترک‌های آسیای میانه، ترجمة غفار حسینی، تهران: توس.
باسورث، ادموند کلیفورد (1372)، تاریخ غزنویان، ترجمة حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
بلاذری، احمدبن یحیی (1421)، فتوح‌البلدان، بیروت: دار و مکتبة الهلال.
بیهقی، ابوالفضل محمدبن حسین (1374)، تاریخ بیهقی، تصحیح علی‌اکبر فیاض، تهران: علم.
تکمیل همایون، ناصر (1392)، خاستگاه تاریخی ایل قاجار، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
قرشی، جمال (1332)، ملحقات صراح، منقول در تاریخ بیهقی، با تصحیح سعید نفیسی، تهران: ابن‌سینا.
خاوری شیرازی، فضل‌الله (1380)، تاریخ ‌ذوالقرنین، ‌تصحیح ناصر افشارفر، تهران: وزارت فرهنگ و‌ ارشاد اسلامی.
خنجی، فضل‌الله‌بن روزبهان (1379)، تاریخ عالم‌آرای امینی، تصحیح محمداسماعیل رضوانی، به‌اهتمام مسعود شرقی، تهران: خانواده.
خواندمیر، ‌غیاث‌الدین‌حسینی‌ (1380)، حبیب السیر فی اخبار بشر، به‌کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: خیام.
خورموجى، محمدجعفر (1363)، حقایق‌الاخبار ناصری، تصحیح حسین خدیوجم، تهران: امیرکبیر.
دنبلی، ‌عبدالرزاق (1383)، ‌مآثر ‌سلطانیه، ‌تصحیح غلامحسین ‌زر‌گری‌نژاد، تهران:‌ روزنامة ایران.
رحمتی، محسن (1389)، دانش‌نامة جهان اسلام، ج 14، ذیل مدخل «شیخ حیدر»، تهران: بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی.
رشیدالدین فضل‌‌الله (1338)، جامع‌التواریخ، به‌کوشش بهمن کریمی، تهران: اقبال.
رضا، عنایت‌الله (1384)، ایران و ترکان در روزگار ساسانیان، تهران: علمی و فرهنگی.
رضازاده ملک، رحیم (1354)، سوسمارالدوله، تهران: دنیا.
زر‌گری‌نژاد، غلامحسین (1395)، تاریخ ایران در دورة قاجاریه؛ عصر آقامحمدخان، تهران: سمت.
سپهر، محمدتقی (1337)، ناسخ‌التواریخ، تصحیح جهانگیر قائم‌مقامی، تهران: امیرکبیر.
سرافرازی، عباس (1385)، «نقش طایفۀ آق‌قویونلو در تثبیت و تضعیف خاندان صفوی تا ظهور شاه عباس اول»، پژوهش‌نامة علوم انسانی، س 16، ش 52.
سمعانی، عبدالکریم‌بن محمد (1409)، الانساب، تحقیق عبدالله عمر البارودی، بیروت: دار الجنان.
سیوری، راجر (1372)، ایران عصر صفوی، ترجمة کامبیز عزیزی، تهران: مرکز.
شعبانی، رضا (1384)، مبانی تاریخ اجتماعی ایران، تهران: قومس.
شمیم، علی‌اصغر (1384)، ایران در دورة سلطنت قاجارها، تهران: مدبر.
شیبانی، میرزا ابراهیم صدیق‌الممالک (1366)، منتخب‌‌التواریخ، تهران: علمی.
صابی، ابوالحسین هلال (1904)، تاریخ، ضمیمة تحفة الامراء فی التاریخ الوزراء، بیروت: مطبعة الاباء السیوعیین.
طبری، محمدبن جریر (1418)، تاریخ ‌الرسل ‌و‌الملوک، تحقیق ‌عبدأ علی ‌مهنا، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
عسکرانی، محمد (1397)، «چرایی استقرار و استمرار سکونت ایل قاجار در کرانه‌های رود ‌گرگان»، پژوهش‌نامة تاریخ‌های محلی ایران دانشگاه پیام نور، س 7، ش 11.
قرطبی، ‌عریب‌بن سعد (1418)، صلة تاریخ الطبری، تحقیق عبدأ علی مهنا، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
قورخانچی، محمدعلی (1360)، ‌نخبه سیفیه، تصحیح منصوره اتحادیه و ‌سیروس سعدوندیان، ‌تهران: تاریخ ایران.
‌گردیزی، عبدالحی‌بن ضحاک (1363)، تاریخ ‌گردیزی، تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب.
‌گروسه، رنه (1368)، امپراتوری صحرانوردان، ترجمة عبدالحسین میکده، تهران: علمی و فرهنگی.
گیب، همیلتون (1396)، فتوحات مسلمانان در ماورءالنهر، ترجمة محسن رحمتی، خرم‌آباد: دانشگاه لرستان.
مسعودی، ‌علی‌بن حسین (1990)، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق محمد ‌محیی‌الدین عبدالحمید، ‌بیروت:‌ شرکة العالمیة للکتب.
مقدسی، محمدبن احمد (1408 ق)، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، تحقیق محمد مخزوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مینورسکی، ولادیمیر (1368)، سازمان اداری حکومت صفوی یا تعلیقات بر تذکرة‌الملوک، ترجمة مسعود رجب‌نیا، تهران: امیرکبیر.
نرشخی، محمدبن جعفر (1351)، ‌تاریخ بخارا، ترجمة ‌ابونصر‌ قباوی، تصحیح مدرس رضوی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
نظام‌الملک، حسن‌بن اسحق (1340)، سیرالملوک، تصحیح هیوبرت دارک، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
نفیسی، سعید (1383)، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دورة معاصر، تهران: اساطیر.
هوشنگ ‌مهدوی، عبدالرضا (1369)، تاریخ روابط خارجی ایران از ابتدای دورة صفویه تا پایان جنگ جهانی دوم، تهران: امیرکبیر.
هیئت، جواد (1365)، سیری در تاریخ زبان و لهجه‌های ترکی، تهران: نشر نو.
یعقوبی، احمدبن واضح (1419)، تاریخ یعقوبی، تحقیق خلیل منصور، بیروت: دار الکتب العلمیه.
 
Peacock, A. C. S. (2010), Early Seljūq History, London: Routledge.
Shalinsky, Audrey (1995), “Özbeg (Ūzbak) ”, EI2, Leiden: Brill.