علمی- پژوهشی
تاریخ و تمدن
محمد باقری؛ سعید طاوسی مسرور
چکیده
نوشتار حاضر به بررسی کتاب حسین‌بن موسی (ع) زندگانی، شخصیت، آرامگاه تألیف علی اخوان‌مهدوی پرداخته است. بررسی این کتاب به‌صورت انتقادی و با استناد به منابع گوناگون عرضه شده است. نویسندۀ کتاب از تحلیل مطالب کتب انساب و حدیث به خلاقیت‌های مهمی دست یافته است، چنان‌که از خلال بررسی پیشینۀ پژوهش این نوشتار می‌توان سطح بالاتر این کتاب ...
بیشتر
نوشتار حاضر به بررسی کتاب حسین‌بن موسی (ع) زندگانی، شخصیت، آرامگاه تألیف علی اخوان‌مهدوی پرداخته است. بررسی این کتاب به‌صورت انتقادی و با استناد به منابع گوناگون عرضه شده است. نویسندۀ کتاب از تحلیل مطالب کتب انساب و حدیث به خلاقیت‌های مهمی دست یافته است، چنان‌که از خلال بررسی پیشینۀ پژوهش این نوشتار می‌توان سطح بالاتر این کتاب در مقایسه با آثار پیشین با موضوع پژوهش را دریافت. باوجوداین، نوشتار حاضر نخست این اثر را معرفی، چهارچوب شکلی و محتوایی آن را توصیف و بررسی، و سپس هم درمورد شکل و هم در مورد محتوا اشکالات و پیشنهادهایی را ارائه کرده است. بررسی کتاب اخوان‌مهدوی نشان داد که اگرچه این کتاب مزایای متعدد دارد و بر آثار پسین نوشتهشده در این موضوع مؤثر بوده است، کاستیهایی چون نبود پیشینۀ پژوهش و نقد منابع، استفادۀ اندک نویسنده از منابع حدیثی و رجالی، و ضعیفبودن برخی استنادات نویسنده از اعتبار کتاب کاسته است.
علمی- پژوهشی
تاریخ و تمدن
شعبانعلی بیدکی؛ محمد سپهری؛ محمود سید
چکیده
فرقۀ مرجئه ازجمله گروه‌های سیاسی ـ فکری بود که در نخستین سدۀ اسلامی با پرهیز از قضاوت درخصوص عقاید و مواضع جناح‌های فعال در میدان سیاست و اجتماع، در جامعۀ پرتلاطم مسلمانی، پا به عرصۀ وجود گذاشت. چنین به‌نظر می‌رسد که عملکرد دوگانۀ مرجئه در تاریخ ـ سازش و مقابله با حکومت ـ و به‌تبع آن داوری دوسویه دربارۀ ایشان به دوگانگی ...
بیشتر
فرقۀ مرجئه ازجمله گروه‌های سیاسی ـ فکری بود که در نخستین سدۀ اسلامی با پرهیز از قضاوت درخصوص عقاید و مواضع جناح‌های فعال در میدان سیاست و اجتماع، در جامعۀ پرتلاطم مسلمانی، پا به عرصۀ وجود گذاشت. چنین به‌نظر می‌رسد که عملکرد دوگانۀ مرجئه در تاریخ ـ سازش و مقابله با حکومت ـ و به‌تبع آن داوری دوسویه دربارۀ ایشان به دوگانگی موجود در اندیشۀ آنان و بهتعبیر بهتر ماهیت دوپهلوی کلمۀ ارجاء و تعریف خاص آن از ایمان، یعنی دو رکن اصلی تفکر مرجئه، بازمیگردد. ازهمینرو، اصطلاح مرجئه برای طیفی از جریانهای گوناگون فکری، سیاسی، و گاه متضاد و حتی درمورد خوارج و شیعه بهکار رفته است. مسئلۀ محوری پژوهش حاضر این است که نوع مواجهه و واکنش فرق مرجئه در سازش و مقابله با امویان چگونه بوده است؟ هدف پژوهش پیشرو آن است که نشان دهد امویان از این رویکرد دوگانۀ مرجئه چگونه درجهت مشروعیتیابی خود بهرهبرداری کردند. این پژوهش با رویکردی انتقادی به پژوهش‌های پیشین و با نگاه توصیفی ـ تحلیلی سامان یافته است.
علمی- پژوهشی
تاریخ و تمدن
حمیدرضا پاشازانوس
چکیده
بخش قابل‌ملاحظه‌ای از دانش ما دربارۀ ایران و روابط آن با دیگر تمدن‌های هم‌جوار آن مبتنی‌بر متون و منابع یونانی و رومی بوده است که بیشتر آن‌ها به فارسی و با کیفیتی قابل‌قبول ترجمه شده‌اند. این درحالی است که اطلاعات قابل‌توجهی دربارۀ ایران باستان در متون و یافته‌های باستان‌شناسی مکشوفه در شرق دور و به‌ویژه چین وجود دارد که ...
بیشتر
بخش قابل‌ملاحظه‌ای از دانش ما دربارۀ ایران و روابط آن با دیگر تمدن‌های هم‌جوار آن مبتنی‌بر متون و منابع یونانی و رومی بوده است که بیشتر آن‌ها به فارسی و با کیفیتی قابل‌قبول ترجمه شده‌اند. این درحالی است که اطلاعات قابل‌توجهی دربارۀ ایران باستان در متون و یافته‌های باستان‌شناسی مکشوفه در شرق دور و به‌ویژه چین وجود دارد که تعداد اندکی از آن‌ها به فارسی ترجمه شده است که خالی از اشتباه نیست. ازاینرو و نظر به اهمیت متون تاریخی و دادههای باستانشناختی مربوط به ایران در چین، مقالۀ حاضر بر آن است تا ابتدا با بررسی و دستهبندی آثار مربوط به روابط ایران و چین در زبان انگلیسی و فارسی به آسیب‌شناسی ترجمه‌های فارسی متون و پژوهش‌های مناسبات ایران و چین بپردازد. سپس قسمت مربوط به ایران باستان را در کتاب متون باستانی پیرامون روابط چین و ایران نقد کند. مهم‌ترین نتیجۀ حاصل از این بررسی ضعف مترجمان و ویراستاران در برگرداندن متون چینی و پژوهش‌های معتبر به فارسی بوده که در برخی موارد این ضعفها نتیجۀ اشتباههای فاحش نویسندگان این آثار در غرب بوده است.
علمی- پژوهشی
تاریخ و تمدن
عباس پناهی
چکیده
باتوجه‌به این‌که کتاب تاریخ ایران‌شناسی در روسیه یکی از تازه‌ترین آثار در قلمرو مطالعات ایران‌شناسی در روسیه است، انتظار می‌رفت نویسنده با رویکردی تحلیلی به نقد دستاوردهای ایران‌شناسان روسی بپردازد؛ به‌ویژه این‌که روس‌ها در دورۀ حاکمیت کمونیسم درجهت برنامه‌ها و سیاست‌های حزب حاکم شوروی اهمیت ویژه‌ای برای مطالعات ایران‌شناسی ...
بیشتر
باتوجه‌به این‌که کتاب تاریخ ایران‌شناسی در روسیه یکی از تازه‌ترین آثار در قلمرو مطالعات ایران‌شناسی در روسیه است، انتظار می‌رفت نویسنده با رویکردی تحلیلی به نقد دستاوردهای ایران‌شناسان روسی بپردازد؛ به‌ویژه این‌که روس‌ها در دورۀ حاکمیت کمونیسم درجهت برنامه‌ها و سیاست‌های حزب حاکم شوروی اهمیت ویژه‌ای برای مطالعات ایران‌شناسی قائل بودند، زیرا دورۀ حاکمیت شوروی مطالعات ایران‌شناسی برمبنای سیر نظریۀ تک‌خطی تاریخی و اثبات دترمنیسم تاریخی قرار داشت. این آثار تأثیر زیادی در فضای فکری، سیاسی، و اجتماعی ایرانی دهه‌های اخیر داشت. درنتیجه، نقد کارنامۀ روس‌ها در این زمینه می‌توانست دریچه‌ای جدید در زمینۀ ایران‌شناسی پیش‌روی مخاطبان قرار دهد، درحالیکه در کتاب موردبررسی گزارشی کوتاه و شتاب‌زده از روند ایران‌شناسی در تاریخ سی‌صدسالۀ این دانش در روسیه را ارائه داده است. یکی از مهم‌ترین دلایل پراکندگی مطالب کتاب انتخاب عنوان‌های کلی پژوهش حاضر است. درنتیجه، شاخصهای موردبررسی نویسنده گسترۀ وسیعی از مطالب و موضوعات در زمینۀ ایران‌شناسی در روسیه را در بر گرفته است. شاخصهای موردبررسی کتاب حاضر در قلمرو پژوهش‌های دانش‌نامه‌ای قرار می‌گیرد. مقالۀ حاضر میکوشد تا با روش تحلیل محتوا و نقد علمی موضوعات و شاخصهای کتاب حاضر را موردنقد و تحلیل قرار دهد.
علمی- پژوهشی
تاریخ و تمدن
نیره دلیر
چکیده
کتاب پارادایم نصیحت، اندیشۀ ایرانی فراسوی زوال و تداوم تلاش دارد تا اندرزنامه‌های دورۀ باستان و اسلامی را در یک الگوی واحد، شامل دوبنی‌ها و دلالت‌های چهارگانه، تحلیل و بررسی کند. پرسش این است که الگوی مؤلفان پارادایم نصیحت برای تبیین اندرزنامه‌های تاریخ ایران چه بوده است و تا چه حد تکافوی مطالعات نظری این دسته از منابع تاریخی را ...
بیشتر
کتاب پارادایم نصیحت، اندیشۀ ایرانی فراسوی زوال و تداوم تلاش دارد تا اندرزنامه‌های دورۀ باستان و اسلامی را در یک الگوی واحد، شامل دوبنی‌ها و دلالت‌های چهارگانه، تحلیل و بررسی کند. پرسش این است که الگوی مؤلفان پارادایم نصیحت برای تبیین اندرزنامه‌های تاریخ ایران چه بوده است و تا چه حد تکافوی مطالعات نظری این دسته از منابع تاریخی را دارد؟ یافته‌های پژوهش، که با رویکرد انتقادی و شیوۀ تبیین تاریخی صورت پذیرفته است، نشان می‌‌دهد بنمایۀ اندیشهای کتاب مذکور در چهارچوبِ ازپیش تعیینشده و متأثر از نظریۀ ایرانشهریِ بازتولیدشدۀ دورۀ معاصر بنیاد یافته است. در ارزیابی نقادانه، آن‌چه موردانتظار است امکان طرح الگویی دیگر برای خوانش متنهای سیاستنامهای بوده است.
علمی- پژوهشی
تاریخ و تمدن
محسن رحمتی
چکیده
سلسلة قاجار که در آغاز سدة سیزدهم هجری قدرت سیاسی را در ایران به‌دست گرفت، خاستگاه ایلیاتی داشت، اما باوجود تحقیقات نسبتاً زیاد، کم‌وکیف این خاستگاه مبهم باقی مانده است. ابهام‌زدایی از این خاستگاه ایلی می‌تواند به فهم بهتر مسائل تاریخ قاجار کمک کند و کتاب خاستگاه تاریخی ایل قاجار نیز به همین منظور نگارش یافته است. ازآن‌جاکه ...
بیشتر
سلسلة قاجار که در آغاز سدة سیزدهم هجری قدرت سیاسی را در ایران به‌دست گرفت، خاستگاه ایلیاتی داشت، اما باوجود تحقیقات نسبتاً زیاد، کم‌وکیف این خاستگاه مبهم باقی مانده است. ابهام‌زدایی از این خاستگاه ایلی می‌تواند به فهم بهتر مسائل تاریخ قاجار کمک کند و کتاب خاستگاه تاریخی ایل قاجار نیز به همین منظور نگارش یافته است. ازآن‌جاکه بررسی و تبیین این خاستگاه تاریخی از سه منظر تبارشناسی قومی، تطور هویت و تکاپوی ایل درطول قرون، و بررسی شرایط تاریخی تغییر پایگاه خوانین این ایل از ریاست ایل به پادشاهی بر سراسر قلمرو ایرانْ قابلانجام است، پرسشی که در این خصوص مطرح می‌شود این است که نویسنده از کدام منظر به تبیین خاستگاه ایل قاجار پرداخته و تا چه اندازه توانسته است از خاستگاه ایلی قاجارها ابهام‌زدایی کند؟ این پژوهش نشان داد که این اثر دو ساحت نخست را درهم آمیخته و باوجود اهمیت موضوع و تعدد منابع، که از نکات ممتاز کتاب است، بهواسطة خطاهای روشی و ادبی و محتوایی نتوانسته است در هیچیک از دو ساحت فوق از خاستگاه قاجارها ابهام‌زدایی کند.
علمی- پژوهشی
تاریخ و تمدن
سید ابوالفضل رضوی؛ حسین هژبریان
چکیده
عصر حاکمیت ایلخانان، برحسب مقتضیات تاریخی، با رشد تاریخنگاری فارسی هم‌راه بود. آثار تاریخ‌نگارانۀ فراوانی که در قلمرو ایلخانی و از‌سوی‌دیگر در قلمرو ممالیک پدید آمدند، کارنامۀ تاریخنگاری اسلامی ـ ایرانی را تقویت و زمینه‌های فهم تاریخ این عصر را هموار کرده است. در این میان، وصاف، ادیب ـ مورخی که از حیث سبک ادبی و ساختار ...
بیشتر
عصر حاکمیت ایلخانان، برحسب مقتضیات تاریخی، با رشد تاریخنگاری فارسی هم‌راه بود. آثار تاریخ‌نگارانۀ فراوانی که در قلمرو ایلخانی و از‌سوی‌دیگر در قلمرو ممالیک پدید آمدند، کارنامۀ تاریخنگاری اسلامی ـ ایرانی را تقویت و زمینه‌های فهم تاریخ این عصر را هموار کرده است. در این میان، وصاف، ادیب ـ مورخی که از حیث سبک ادبی و ساختار تاریخی شیوۀ متفاوتی را در ارائۀ برداشتهای تاریخی بهکار گرفته است، جایگاه ویژه‌ای دارد. کتاب زندگی، زمانه و تاریخنگاری وصاف از این نظر که به مورخی این چنین پرداخته حائز اهمیت است و به همین سبب موردبررسی قرار گرفته است. نقد کتاب مذکور با تفاوت قائلشدن میان دو مفهوم تبیین و تفسیر، دو گونۀ کنشگر مورخ و تاریخشناس، و همینطور اهتمام به رویکردهای سلبی و ایجابی توأمان انجام شده است و این هدف را تعقیب میکند تا نشان دهد میان فهم تاریخ با تاریخنگاری تفاوت است و بایسته نیست که فهم تفسیری امروزی خود از تبیین مورخانه بهمعنی تاریخنگاری قلمداد شود.
علمی- پژوهشی
تاریخ و تمدن
نعمت‌الله زکی‌پور
چکیده
نوشتار حاضر، با رویکردی انتقادی، کتاب تاریخنگاری و تحولات آن در ایران و جهان اثر مشترک حسین میرجعفری و عباس عاشوری‌‌نژاد را بررسی و ارزیابی میکند. پژوهش‌های سه دهة اخیر راجع‌به تاریخنگاری ایران، اسلام، و اروپا نکات قوت و ضعف شکلی و محتوایی داشته است. کتاب موردبررسی این نوشته، که به‌عنوان کتاب درسی درس «تاریخنگاری ...
بیشتر
نوشتار حاضر، با رویکردی انتقادی، کتاب تاریخنگاری و تحولات آن در ایران و جهان اثر مشترک حسین میرجعفری و عباس عاشوری‌‌نژاد را بررسی و ارزیابی میکند. پژوهش‌های سه دهة اخیر راجع‌به تاریخنگاری ایران، اسلام، و اروپا نکات قوت و ضعف شکلی و محتوایی داشته است. کتاب موردبررسی این نوشته، که به‌عنوان کتاب درسی درس «تاریخنگاری و تحولات آن در ایران و جهان» در مقطع کارشناسی تاریخ دانشگاه پیام‌نور اختصاص یافته است، نیز از این قاعده مستثنا نیست. انتظار میرود کتاب‌های درسی دانشگاهی، از استانداردهای لازم علمی برخوردار باشند، اما این کتاب، باوجود تلاش نگارندگان برای تدوین اثری مستند در درس تاریخنگاری، دارای اشکالات و کاستیهای شکلی (فقدان فهرست تفصیلی مطالب متن کتاب، فقدان نمایه، اغلاط تایپی، ضعف نگارشی و دستوری، تورفتگی برخی جملات، ضعف ارجاع‌‌نویسی و مستندسازی، عدم تفکیک منابع در کتاب‌نامه، و...) و محتوایی (عدم تبیین اصطلاحات و مفاهیم، بهره‌‌گیری نامناسب از منابع دست‌اول، نامتوازن‌بودن حجم بخش‌‌ها، وجود مطالب کلیشه‌‌ای، و...) است که آسیب جدی به متن زده است. نگارندۀ مقاله تلاش میکند، ضمن بررسی و ارزیابی کتاب و تبیین قوت و کاستیهای آن، پیش‌نهادهای خویش را به نویسندگان و شورای انتشار کتب درسی دانشگاه پیام‌نور ارائه دهد تا بر جنبة علمی ـ آموزشی این کتاب و کیفیت ساختارمند آن افزوده شود.
علمی- پژوهشی
تاریخ و تمدن
عبدالله ساجدی؛ هوشنگ خسروبیگی
چکیده
موضوع مشروعیت در تاریخ ایران از موضوعاتی است که در دهه‌های اخیر توجه پژوهش‌گران تاریخ را به‌خود جلب کرده است. از متأخرترین این آثار تحول مبانی مشروعیت سلطنت از یورش مغولان تا برآمدن صفویان است. این اثر، تحول در مبانی مشروعیت این دوره را در چهارچوب یک بحران فراگیر مشروعیت‌زایی در قالب الگوهای متعدد بررسی میکند؛ با تأکید بر این ...
بیشتر
موضوع مشروعیت در تاریخ ایران از موضوعاتی است که در دهه‌های اخیر توجه پژوهش‌گران تاریخ را به‌خود جلب کرده است. از متأخرترین این آثار تحول مبانی مشروعیت سلطنت از یورش مغولان تا برآمدن صفویان است. این اثر، تحول در مبانی مشروعیت این دوره را در چهارچوب یک بحران فراگیر مشروعیت‌زایی در قالب الگوهای متعدد بررسی میکند؛ با تأکید بر این مسئله که با سقوط خلافت و ورود عنصر مغول، پیچیدگی در مبانی مشروعیت دوچندان و مبانی الهام‌‌بخش جدیدی برای مشروعیت‌بخشی مطرح شد. افزون‌بر‌آن، بعد از سقوط حکومت ایلخانان، تقریباً نظم و سازمان ویژه دچار خدشه شد. حکومت‌‌ها با خصوصیات و ویژگی‌‌های متعدد، برای توجیه حاکمیت خویش به انواع الگوهای مشروعیت‌‌زا دست زدند. بنابراین، حکومت‌‌ها در مسئلة مبانی مشروعیت به‌نوعی دچار بحران مشروعیت شدند. این مقاله با هدف بررسی انتقادی اثر فوق ارائه شده است. این بررسی نشان می‌‌دهد که بحران مشروعیت در دورة موردبررسی یک مسئلة اساسی بوده است، اما الگوهای مشروعیت به‌هیچ‌وجه مبتنی‌بر الگوی واحد نبوده‌‌اند، بلکه مبتنی‌بر الگویی چندوجهی، ترکیبی، و توأمانی بودند، درحالیکه شاخصهای مهمی چون اندیشۀ ایرانی سلطنت، فرهّ ایزدی، و فرهّ کیانی نادیده گرفته شدند. اثر به‌لحاظ مبانی روش‌‌شناسی و تعریف مفاهیم ضعف دارد و قادر به طراحی مفهومی یک الگوی فراگیر چندوجهی برای دورة موردنظر نبوده است.
علمی- پژوهشی
تاریخ و تمدن
اسماعیل سنگاری؛ فرزاد رفیعی فر؛ سارا یوسفی؛ میلاد حیدری
چکیده
کتاب تاریخ اندیشۀ ایرانی؛ اندیشه، فرهنگ و آیین ایرانیان در عهد باستان نوشتۀ آذرمیدخت فرهیخته‌والا را نشرنامۀ فردوسی به‌زیور طبع آراسته است. این مکتوب از معدود آثاری است که سعی داشته است که تاریخ اندیشه را در ایران باستان بنگارد. کوشش بنیادین و اساسی نویسنده «گردآوری و تدوین مجموعۀ گزارش‌ها و اطلاعات پراکنده از فرهنگ، اندیشه، ...
بیشتر
کتاب تاریخ اندیشۀ ایرانی؛ اندیشه، فرهنگ و آیین ایرانیان در عهد باستان نوشتۀ آذرمیدخت فرهیخته‌والا را نشرنامۀ فردوسی به‌زیور طبع آراسته است. این مکتوب از معدود آثاری است که سعی داشته است که تاریخ اندیشه را در ایران باستان بنگارد. کوشش بنیادین و اساسی نویسنده «گردآوری و تدوین مجموعۀ گزارش‌ها و اطلاعات پراکنده از فرهنگ، اندیشه، و جهانبینی انسان عهد باستان ایران» بوده است. نگارنده همچنین در این کتاب سعی داشته است تا با اتکا به «درستترین دادهها» از منابع مکتوب به گردآوری و تدوین مجموعۀ گزارش‌ها و اطلاعات پراکنده از فرهنگ، اندیشه، و جهانبینی انسان و جامعۀ عهد باستان ایران بپردازد. هدف مقالۀ حاضر نقد و بررسی کتاب مذکور از نظر ابعاد گوناگون صوری، ساختاری، محتوایی، و روششناختی است. بنابراین، بهجهت دستیابی بدین مهم، از شیوۀ نقد و بررسی براساس «اصول راهنمای تهیۀ مقالات نقد نشریۀ علمی ـ پژوهشی پژوهشنامۀ انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی» بهره گرفته شده است. پرسش بنیادین این پژوهش آن است که نویسنده تا چه میزان در رسیدن به اهداف مذکور موفق عمل کرده است. روش این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد انتقادی است.
علمی- پژوهشی
تاریخ و تمدن
مهدی عزتی؛ روح‌اله بهرامی
چکیده
تدوین و نگارش تاریخ فرهنگی جهان اسلام از‌سویی نیازمند اشراف بر نظریات و تعاریف فرهنگی، متون و منابع، و نقد و بررسی پیشینۀ مطالعاتی تاریخ فرهنگی جهان اسلام در حوزه‌های متعدد فرهنگی و تمدنی آن و از‌سوی‌دیگر، نیازمند یک تعریف مشخص و ارائۀ الگوی روشن در فهم مقولۀ فرهنگ است. تاریخ فرهنگی جهان اسلام، به‌واسطۀ گستردگی و تنوعی که دارد، ...
بیشتر
تدوین و نگارش تاریخ فرهنگی جهان اسلام از‌سویی نیازمند اشراف بر نظریات و تعاریف فرهنگی، متون و منابع، و نقد و بررسی پیشینۀ مطالعاتی تاریخ فرهنگی جهان اسلام در حوزه‌های متعدد فرهنگی و تمدنی آن و از‌سوی‌دیگر، نیازمند یک تعریف مشخص و ارائۀ الگوی روشن در فهم مقولۀ فرهنگ است. تاریخ فرهنگی جهان اسلام، به‌واسطۀ گستردگی و تنوعی که دارد، هنوز به‌طور جدی مورد‌توجه قرار نگرفته است. همۀ نگارش‌هایی که بدین مدعا برخاسته‌اند به‌علت فقدان چنین تعاریف و چهارچوب‌های مشخصی تنها به برخی از زوایای این موضوع پرداخته و از فهم کلیت تاریخ فرهنگی بازمانده‌اند. این نوشتار با روش توصیفی و تحلیلی به بررسی شکلی و محتوایی کتاب تاریخ فرهنگی جهان اسلام تألیف برومند اعظمی‌پور پرداخته است. به‌نظر می‌رسد، آن‌چه در محتوای کتاب مورد‌توجه نگارنده واقع شده است تاریخ فرهنگی و فرهنگ نیست، بلکه تنها بخشی از تاریخ آموزش، ساختار‌های آموزشی، و تاریخ علم در جهان اسلام در دورۀ موردنظر بوده است. درنتیجه، نگارندۀ اثر به‌دلیل ارائه‌نکردن تعریفی روشن از مفهوم تاریخ فرهنگی به رویکرد رایج در نگارش این‌گونه آثار و اتخاذ نگاه و برداشت متداول از تاریخ علوم و تمدن اسلامی اتکا دارد. بنابراین، تاریخ فرهنگی جهان اسلام به تاریخ علوم و آموزش تقلیل یافته است.
علمی- پژوهشی
تاریخ و تمدن
زهرا علیزاده بیرجندی؛ زهرا حامدی؛ سمیه پورسلطانی
چکیده
تصاویر کتب درسی، افزون‌بر انتقال اطلاعات و تفهیم مطالب درسی، در فرایند جامعه‌پذیری و نهادینه‌سازی ارزش‌های اجتماعی مؤثرند. کتب درسی و تصاویر آن‌ها، از طریق القای مطالب و مفاهیم، در نگرش‌ها و الگوهای رفتاری فراگیران تأثیر ماندگار دارند. یکی از مقوله‌های درخور مطالعه برای درک کارکردهای مذکور نحوۀ بازتاب مقولۀ جنسیت در تصاویر ...
بیشتر
تصاویر کتب درسی، افزون‌بر انتقال اطلاعات و تفهیم مطالب درسی، در فرایند جامعه‌پذیری و نهادینه‌سازی ارزش‌های اجتماعی مؤثرند. کتب درسی و تصاویر آن‌ها، از طریق القای مطالب و مفاهیم، در نگرش‌ها و الگوهای رفتاری فراگیران تأثیر ماندگار دارند. یکی از مقوله‌های درخور مطالعه برای درک کارکردهای مذکور نحوۀ بازتاب مقولۀ جنسیت در تصاویر کتب درسی است. ازاینرو، در پژوهش پیشرو تصاویر کتب مقطع ابتدایی دورۀ پهلوی از بُعد جنسیت و نقش‌های جنسیتی موردبررسی قرار گرفتهاند. هدف پژوهش حاضر، که بهشیوۀ توصیفی ـ تحلیلی انجام شده، ارزیابی نقش تصاویر کتب درسی در بازتعریف نقش‌های جنسیتی و الگویابی جنسیتی فراگیران است. یافته‌های پژوهش نشاندهندۀ تأثیر حضور کلیشههای جنسیتی از منظر نقش و جایگاه دو جنس در خانواده و همچنین نظام اجتماعی است. ساختار جنسیتی تصاویر کتب درسی دورۀ پهلوی مبین محدودیت حضور زنان در عرصههای تاریخی سیاسی، علمی، و ساحت اندیشگی است.
علمی- پژوهشی
تاریخ و تمدن
یزدان فرخی
چکیده
پژوهش دربارۀ وضعیت زنان در روزگار مغول، به‌دلیل دیدگاه متفاوتی که مغول‌ها به جایگاه زنان در سیاست و جامعه داشتند، از زمینه‌های پژوهشی مهم در تاریخ ایران است که توجه برخی از پژوهش‌گران را به‌خود اختصاص داده است. باوجود اهمیت این عرصه در مقایسه با حوزه‌های دیگر، شمار اندکی از پژوهش‌های منسجم و مسئله‌محور در این زمینه انجام شده ...
بیشتر
پژوهش دربارۀ وضعیت زنان در روزگار مغول، به‌دلیل دیدگاه متفاوتی که مغول‌ها به جایگاه زنان در سیاست و جامعه داشتند، از زمینه‌های پژوهشی مهم در تاریخ ایران است که توجه برخی از پژوهش‌گران را به‌خود اختصاص داده است. باوجود اهمیت این عرصه در مقایسه با حوزه‌های دیگر، شمار اندکی از پژوهش‌های منسجم و مسئله‌محور در این زمینه انجام شده و انتشار یافته است. ازاینرو، انتشار کتاب زنان در ایران روزگار مغول، که دراصل رسالۀ دکتری نویسندۀ آن بوده، سزاوار معرفی، بررسی، و ارزیابی است. مدعای نویسنده آن است که درپی کمبود پژوهش‌های «ژرف» در این زمینۀ پراهمیت به آن روی آورده و ازاینرو این مقاله درپی ارزیابی تحقق این هدف در این کتاب است. نوشتار حاضر بهروش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکردی انتقادی به این پرسش میپردازد: دستاوردهای نویسنده تا چه اندازه توانسته است به درک بنیادی و ژرف دربارۀ زنان در ایران دورۀ مغول دست یابد؟ چنین مینماید که نویسنده در دستیابی به هدفهای مشخص خود موفق بوده و گذشته از برخی موارد محتوایی و شکلی، دستاورد و بنیادی استوار را برای پژوهش‌های بیشتر در این زمینه فراهم کرده است.
علمی- پژوهشی
تاریخ و تمدن
ابوالحسن فیاض انوش
چکیده
ترجمة کتاب ابن‌خلدون و تاریخ اثر محمد طالبی، تاریخ‌نگار و اندیشمند تونسی، برای فارسی‌زبانان فرصتی را فراهم کرده است تا با افکار و نوع نگرش وی آشنا شوند. طالبی طی دوران زندگانی‌اش (1921-2017) آثار متعددی در حوزة تاریخ و تفکر مسلمانان پدید آورده است، اما گویا صرف‌نظر از برخی مقالات و مصاحبه‌های او که در برخی نشریات ایرانی ترجمه و چاپ ...
بیشتر
ترجمة کتاب ابن‌خلدون و تاریخ اثر محمد طالبی، تاریخ‌نگار و اندیشمند تونسی، برای فارسی‌زبانان فرصتی را فراهم کرده است تا با افکار و نوع نگرش وی آشنا شوند. طالبی طی دوران زندگانی‌اش (1921-2017) آثار متعددی در حوزة تاریخ و تفکر مسلمانان پدید آورده است، اما گویا صرف‌نظر از برخی مقالات و مصاحبه‌های او که در برخی نشریات ایرانی ترجمه و چاپ شده است، این کتاب یگانه اثر منسجمِ وی است که به بازار نشر کتاب ایران عرضه شده است. طالبی در این کتاب با مروری بر اندیشههای ابن‌خلدون بهدنبال پاسخ به این پرسش اساسی است که آیا تاریخ از مسیر مشخصی برخوردار است؟ این پرسشی است که لاجرم مباحث دیگری را نیز بهدنبال میآورد و درنهایت طالبی به این پاسخ می‌رسد که تاریخ بهطرز اجتنابناپذیری همواره بهسوی حضاره (تمدن) درحال حرکت است. طالبی این حرکت را با عنوان «سنت الله» مشخص میکند. این مقاله با هدف ارائة تحلیلی انتقادی از آرای نویسنده و ارزیابی ترجمۀ کتاب نگارش یافته است. ازجمله مباحث بهنقد گذاشتهشده در این مقاله رسوبات تاریخنگری اروپامحور در نگارش طالبی است.
علمی- پژوهشی
تاریخ و تمدن
بهزاد کریمی
چکیده
موضوع این جستار ارزیابی و نقد کتاب تاریخ ایران: پژوهش آکسفورد ویراستۀ تورج دریایی است. به‌باور منتقد، این اثر به‌رغم داشتن اطلاعاتی ارزش‌مند، اشکالاتی شکلی و محتوایی دارد؛ ازجمله این‌که ارجاعات و کتاب‌شناسی مقالات یک‌دست نیست، مقالات به‌لحاظ حجمی متوازن نیستند، محتوای مقالات از الگویی واحد پیروی نمی‌کنند، به برخی از ادوار ...
بیشتر
موضوع این جستار ارزیابی و نقد کتاب تاریخ ایران: پژوهش آکسفورد ویراستۀ تورج دریایی است. به‌باور منتقد، این اثر به‌رغم داشتن اطلاعاتی ارزش‌مند، اشکالاتی شکلی و محتوایی دارد؛ ازجمله این‌که ارجاعات و کتاب‌شناسی مقالات یک‌دست نیست، مقالات به‌لحاظ حجمی متوازن نیستند، محتوای مقالات از الگویی واحد پیروی نمی‌کنند، به برخی از ادوار مهم تاریخی نپرداخته است، برخی مقالات غیرتاریخی و بسیار تخصصی است، ایدۀ ایران بهمثابۀ ایدۀ مرکزی موردغفلت قرار گرفته است، و درنهایت کتاب از حیث ترجمه نیازمند بازبینی است. گونۀ مجموعهمقالات با موضوع مشترک اصولاً دارای دستورکاری واحد به‌لحاظ صورت و مضمون است، اما این مجموعه از جهات مختلف فاقد چنین مشخصهای است. همچنین، کتاب در دوراهۀ نگارش دانشگاهی و جلب مخاطبان غیرمتخصص گرفتار آمده است. افزونبراین، بزرگترین اشکال این اثر را می‌توان بیاعتنایی به بررسی برخی ادوار تاریخی موردانتظار و مهم دانست که بهنحوی انکارناپذیر اعتبار کتاب را خدشهدار کرده است.
علمی- پژوهشی
تاریخ و تمدن
فرشید نادری
چکیده
آگاهی‌های ما دربارۀ ایرانِ اشکانی در دهه‌های اخیر رو‌به‌فزونی است. کتاب فشرده اما پربار مبانی تاریخ پارتیان نوشتۀ کلاوس شیپمان، باستان‌شناس آلمانی، در سال 1980 منتشر شد. مسئلۀ اساسی این جستار نقد محتوایی و شکلی کتاب و دیدگاههای نویسندۀ آن است. کتاب براساس روش تحلیلی و انتقادی بررسی شده است. فصل مربوط به تاریخ سیاسی، به‌ویژه تحلیل‌های ...
بیشتر
آگاهی‌های ما دربارۀ ایرانِ اشکانی در دهه‌های اخیر رو‌به‌فزونی است. کتاب فشرده اما پربار مبانی تاریخ پارتیان نوشتۀ کلاوس شیپمان، باستان‌شناس آلمانی، در سال 1980 منتشر شد. مسئلۀ اساسی این جستار نقد محتوایی و شکلی کتاب و دیدگاههای نویسندۀ آن است. کتاب براساس روش تحلیلی و انتقادی بررسی شده است. فصل مربوط به تاریخ سیاسی، به‌ویژه تحلیل‌های سیاسی و حقوقی آن در گزارش مناسبات میان روم و ایران، از فصل‌های درخشان و نقطۀ عطف کتاب محسوب می‌شود. تلاش نویسنده در پاس‌داشت میراث فرهنگی اشکانیان و معرفی جایگاه واقعی آنان در چهارچوب تاریخ باستانی ایران از دیگر نکات برجستۀ اثر شیپمان است. فشردگی آزاردهندۀ بخش‌های اجتماعی، هنری، و اقتصادی و خودداری نویسنده در ارائۀ آگاهی‌ها و توضیحات تکمیلی از نقاط ضعف کتاب به‌شمار میرود. از دیگر کاستیهای کتاب باید به فقدان تصاویر، کمبود نقشه‌های مرتبط، و نیز خودداری نویسنده از ارائۀ گزیده‌هایی از متن سکه‌ها، کتیبه‌ها، و منابع مکتوب اشاره کرد. کتاب حروف‌چینی، صفحه‌آرایی، و صحافی باکیفیتی دارد. در زمینۀ ترجمه، گذشته از نثر دشوار و گاه رسمیِ مترجم، برخی اشتباهات در نام اشخاص، برخی معادل‌یابی‌های مبهم، و نیز سال‌شمار نادرست روی‌دادها، کتاب نمرۀ قابل‌قبولی دریافت میکند.
علمی- پژوهشی
تاریخ و تمدن
ایرج ورفی نژاد
چکیده
توسعه‌نیافتگی همواره برای پژوهش‌گران جذاب بوده است. توسعه‌نیافتگی یکی از دغدغه‌‌‌های اصلی اصلاح‌گران و اندیشه‌ورزان ایرانی، دست‌کم از اوایل دورۀ قاجار، بوده که منجر به ره‌یافت‌‌ها و دیدگاههای مختلفی دربارة علت‌یابی آن و نیز ارائۀ راه‌کار‌‌های گوناگون برای برون‌رفت از آن شده است. در این مورد کتاب‌‌ها و آثار متعددی ...
بیشتر
توسعه‌نیافتگی همواره برای پژوهش‌گران جذاب بوده است. توسعه‌نیافتگی یکی از دغدغه‌‌‌های اصلی اصلاح‌گران و اندیشه‌ورزان ایرانی، دست‌کم از اوایل دورۀ قاجار، بوده که منجر به ره‌یافت‌‌ها و دیدگاههای مختلفی دربارة علت‌یابی آن و نیز ارائۀ راه‌کار‌‌های گوناگون برای برون‌رفت از آن شده است. در این مورد کتاب‌‌ها و آثار متعددی به نگارش درآمده است و یکی از کتابهایی که بهتازگی در این خصوص روانة بازار نشر شده است کتاب سبب‌شناسی توسعه‌نیافتگی ایران است. بررسی کتاب نشان می‌‌دهد که این اثر از سه جنبۀ شکلی، روششناختی، و محتوایی قابلنقد است. هدف از این پژوهش نیز روشنساختن ضعفها و کاستیهای کتاب در حوزه‌های یادشده است. درمجموع، چنین به‌نظر می‌رسد که این کتاب بدون آنکه نوآوری خاصی داشته باشد، نتوانسته است افق علمی تازهای در این زمینه بگشاید.
علمی- پژوهشی
تاریخ و تمدن
میرحمید هاشمی لشنلو؛ آرش موسوی
چکیده
کَشف الصَّلْصَلة عن وصف الزلزلة سیوطی جامع‌ترین کتابی است که در فرهنگ اسلامی دربارة زلزله نگاشته شده است. در این مقاله، تبیین سیوطی از این پدیدة طبیعی و گزارش‌های وی از زلزله‌های دورۀ اسلامی بررسی شده است. این کتاب گردآورده‌ای است از هرآن‌چه دانشوران مسلمان پیش از وی، از محدثان و مفسران گرفته تا مورخان، دربارة زلزله گفته ...
بیشتر
کَشف الصَّلْصَلة عن وصف الزلزلة سیوطی جامع‌ترین کتابی است که در فرهنگ اسلامی دربارة زلزله نگاشته شده است. در این مقاله، تبیین سیوطی از این پدیدة طبیعی و گزارش‌های وی از زلزله‌های دورۀ اسلامی بررسی شده است. این کتاب گردآورده‌ای است از هرآن‌چه دانشوران مسلمان پیش از وی، از محدثان و مفسران گرفته تا مورخان، دربارة زلزله گفته و نوشتهاند. در این کتاب، هم به علل و اسباب زلزله پرداخته شده و هم سیاههای سال‌شمار از زلزله‌های رخداده در دورة اسلامی عرضه شده است. تبیین سیوطی از زلزله نه تبیینی علمی و طبیعی، بلکه تبیینی دینی و فراطبیعی است. وی با ارجاع به منابع روایی و تفسیری، حقیقت و منشأ زلزله را در انگارۀ کوه قاف میجوید، انگارهای که ریشههای اساطیری پیشااسلامی داشت و نزد مسلمانان دورۀ میانه جامهای دینی و اسلامی به خود پوشاند. سیوطی سبب زلزله را هم با استناد به روایاتی از صدر اسلام، اعمال و رفتارهای ناروا و ناشایست بندگان میداند. سیاهۀ سال‌شمار سیوطی از زلزله‌های رویداده در دوران پس از اسلامْ دربردارندة دادههایی از شمار و شدت زلزلهها و پیآمدهای انسانی، اجتماعی، و طبیعی آن است که می‌تواند دستمایۀ مطالعات تاریخ اجتماعی مسلمانان در دورۀ میانه باشد.
