نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ، عضو هیئت‌علمی دانشگاه پیام‌نور، ایران

2 دانشیار گروه تاریخ، عضو هیئت‌‌علمی دانشگاه پیام‌‌نور، ایران

چکیده

موضوع مشروعیت در تاریخ ایران از موضوعاتی است که در دهه‌های اخیر توجه پژوهش‌گران تاریخ را به‌خود جلب کرده است. از متأخرترین این آثار تحول مبانی مشروعیت سلطنت از یورش مغولان تا برآمدن صفویان است. این اثر، تحول در مبانی مشروعیت این دوره را در چهارچوب یک بحران فراگیر مشروعیت‌زایی در قالب الگوهای متعدد بررسی می‌‌کند؛ با تأکید بر این مسئله که با سقوط خلافت و ورود عنصر مغول، پیچیدگی در مبانی مشروعیت دوچندان و مبانی الهام‌‌بخش جدیدی برای مشروعیت‌بخشی مطرح شد. افزون‌بر‌آن، بعد از سقوط حکومت ایلخانان، تقریباً نظم و سازمان ویژه دچار خدشه شد. حکومت‌‌ها با خصوصیات و ویژگی‌‌های متعدد، برای توجیه حاکمیت خویش به انواع الگوهای مشروعیت‌‌زا دست زدند. بنابراین، حکومت‌‌ها در مسئلة مبانی مشروعیت به‌نوعی دچار بحران مشروعیت شدند. این مقاله با هدف بررسی انتقادی اثر فوق ارائه شده است. این بررسی نشان می‌‌دهد که بحران مشروعیت در دورة موردبررسی یک مسئلة اساسی بوده است، اما الگوهای مشروعیت به‌هیچ‌وجه مبتنی‌بر الگوی واحد نبوده‌‌اند، بلکه مبتنی‌بر الگویی چندوجهی، ترکیبی، و توأمانی بودند، در‌حالی‌که شاخص‌‌های مهمی چون اندیشۀ ایرانی سلطنت، فرهّ ایزدی، و فرهّ کیانی نادیده گرفته شدند. اثر به‌لحاظ مبانی روش‌‌شناسی و تعریف مفاهیم ضعف دارد و قادر به طراحی مفهومی یک الگوی فراگیر چندوجهی برای دورة موردنظر نبوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Critical Review on the Book Transformation of the Foundations of the Legitimacy of the Monarchy: From the Mongol Invasion to the Rise of the Safavids

نویسندگان [English]

  • Abdollah Sajedi 1
  • Hooshang Khosrobigi 2

1 Assistant Professor of Payame Noor University, Tehran, Iran

2 Associate Professor of Payame Noor University, Tehran, Iran

چکیده [English]

The issue of legitimacy in the history of Iran is one of the issues that has attracted the attention of historians in recent decades. One of the most recent of these works is The evolution of the foundations of the legitimacy of the monarchy from the Mongol invasion to the rise of the Safavids. This work examines the evolution of the foundations of the legitimacy of this period in the context of a pervasive crisis of legitimacy in the form of multiple models, emphasizing that with the fall of the caliphate and the arrival of the Mongol element, the complexity of the foundations of legitimacy doubled and new inspiring foundations. It was raised for legitimacy. In addition, after the fall of the Ilkhanate, almost all special orders and organizations were damaged. Governments, with numerous features and characteristics, used various legitimizing models to justify their sovereignty. Thus, governments faced a crisis of legitimacy on the issue of the foundations of legitimacy. This article aims to critically review the above work. This study shows that the crisis of legitimacy was a major issue in the period under review, but the patterns of legitimacy were by no means based on a single pattern, but on a multifaceted, composite, and simultaneous pattern, but important indicators such as the Iranian idea of monarchy; Farah Izadi and Farah Kiani were ignored. The work is weak in terms of methodological foundations and definition of concepts and has not been able to conceptually design a comprehensive multidimensional model for the period.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Critique
  • Principles of Legitimacy
  • Monarchy
  • Ilkhans
  • The Period of Fetrat
  • Timurids
  • Turkmens and Mushasheians
ابن‌اثیر، عزالدین (1371)، الکامل، ترجمۀ ابوالقاسم حالت، تهران: علمی.
ابن‌عرب‌‌شاه (1339)، زندگانی شگفت‌‌آور تیمور؛ ترجمۀ کتاب عجایب‌المقدور فی اخبار تیمور، ترجمة محمدعلی نجاتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ابن‌مسکویه، احمدبن علی (1376)، تجارب‌الامم، ترجمۀ ابوالقاسم امامی و علی نقی، تهران: توس و سروش.
احمد‌وند، شجاع (1384)، قدرت و دانش در ایران، تهران: فرهنگ و اندیشه.
اسفزاری، معین‌الدین محمد (1338)، روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات، تصحیح محمدکاظم امام، تهران: دانشگاه تهران.
اقبال، عباس (1380)، تاریخ مفصل ایران از اسلام تا انقراض قاجاریه، تهران: خیام.
الهیاری، فریدون، مرتضی نورائی، و علی رسولی (1389)، «حکومت‌های محلی ایران در قرن هشتم هجری و مسئلۀ مشروعیت»، پژوهش‌های تاریخی (مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی اصفهان)، دورۀ 46، ش 2، پیاپی 6.
بارتولد، و. و. (1358)، خلیفه و سلطان و مختصری دربارۀ برمکیان، ترجمۀ سیروس ایزدی، تهران: امیرکبیر.
بارتولد، و .و. (1366)، ترکستان‌نامه، ترجمۀ کریم کشاورز، تهران: آگاه.
بارتولد، و .و. (بی‌‌تا)، الغ‌بیگ و اوضاع زمان وی، ترجمۀ حسین احمدی‌پور، تهران: چهره.
بشیریه، حسین (1382)، جامعه‌شناسی سیاسی، تهران: نی.
بیانی، شیرین (1354)، دین و دولت در عهد ساسانی، تهران: جامی.
پارکین، فرانک (1384)، ماکس وبر، ترجمۀ شهناز مسمی‌پرست، تهران: ققنوس.
پازارگاد، بهاءالدین (1384)، تاریخ فلسفۀ سیاسی، تهران: زوار.
پزشک، منوچهر (1387)، عصر فترت ایران سده‌‌های میانه، تهران: ققنوس.
پطروشفسکی، ا. پ. (1363)، اسلام در ایران، ترجمۀ کریم کشاورز، تهران: پیام.
تاریح سیستان (1366)، به‌تصحیح ملک‌‌الشعرای بهار، تهران: پدیدة خاور.
تیشنر، فرانتس (1355)، «گروه فتوت کشورهای اسلامی و نوع ظهور گوناگون آن‌‌ها مخصوصاً در ایران و کشورهای همجوار آن»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی (تهران)، س 4، ش 2.
جوزجانی، منهاج‌الدین سراج‌الدین ابوعمر عثمان (1363)، طبقات ناصری، به‌تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب.
حافظ ابرو، شهاب‌‌الدین عبدالله (1370)، جغرافیای تاریخی خراسان، تصحیح غلامرضا ورهرام، تهران: اطلاعات.
حافظ ابرو، شهاب‌‌الدین عبدالله (1380)، زبدۀ‌‌التواریخ، تصحیح سیدکمال‌‌الدین حاج سیدجوادی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حاکم نیشابوری، ابوعبدالله (1375)، تاریخ نیشابور، تهران: آگه.
حجاریان، سعید (1373)، «نگاهی به مسئلة مشروعیت»، مجلۀ راه‌برد، ش 30.
خدیوی، غلامرضا (1387)، «نگاهی به تحولات اجتماعی ایران از منظر نظریۀ دوری ابن‌خلدون»، فصل‌نامۀ تخصصی فقه و تاریخ تمدن، س 5، ش 18.
خسروبیگی، هوشنگ (1388)، سازمان اداری خوارزمشاهیان، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
خواندمیر، غیاث‌الدین‌بن همام‌الدین (1380)، حبیب‌السیر، تهران: خیام.
دوغلات، محمدحیدر (1383)، تاریخ رشیدی، تصحیح عباسقلی غفاری‌فرد، تهران: میراث مکتوب.
راوندی، محمدبن علی (1364)، راحۀ الصدور و آیۀ السرور در تاریخ آلسلجوق، تصحیح عباس اقبال، تهران: امیرکبیر.
رجایی، فرهنگ (1372)، معرکۀ جهان‌بینی‌‌ها در خرد‌ورزی سیاسی و هویت ما ایرانیان، تهران: احیای کتاب.
رسالۀ منفردی در واقعة تبریز در سال 787ق (1372)، ضمیمة ذیل تاریخ گزیده، تهران: موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
روزبهانی، محمدرضا (1397)، تحول مبانی مشروعیت سلطنت (از یورش مغولان تا برآمدن صفویان)، قم: دانشگاه مفید.
زارع، عباس (1380)، مبانی مشروعیت و قدرت در جمهوری اسلامی ایران، تهران: مؤسسۀ فرهنگ و دانش.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1388)، تاریخ مردم ایران، تهران: امیرکبیر.
ساجدی، عبدالله و هوشنگ خسروبیگی (1397)، مشروعیت در حکومت‌های ایرانی‌تبار (طاهریان تا آل‌بویه)، تهران: ندای تاریخ.
ساوجی، سلمان (1367)، دیوان سلمان، به‌اهتمام منصور مشفق، تهران: صفی‌‌علیشاه.
سمرقندی، کمال‌‌الدین عبدالرزاق (1372)، مطلع‌‌السعدین و مجمع‌‌البحرین، به‌اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: پژوهشگاه.
شامی، نظام‌‌الدین (1956)، ظفرنامه، تصحیح فلکس تاوره، پراگ: مؤسسۀ شرقیه.
شجاعی‌‌‌زند، علیرضا (1376)، مشروعیت دینی دولت و اقتدار سیاسی دین، تهران: تبیان.
شجاعی‌‌زند، علیرضا (1379)، «سلسله‌های اسلامی در ایران و مسئلۀ مشروعیت»، مجلۀ اطلاعات سیاسی و اقتصادی، ش 153 و 154.
شعبانی، رضا (1373)، مبانی تاریخ اجتماعی ایران، تهران: قومس.
طباطبایی، جواد (1372)، درآمدی فلسفی بر تاریخ اندیشۀ سیاسی در ایران، تهران: کویر.
طباطبایی، جواد (1382)، تأملی دربارۀ ایران؛ دیباچه‌ای بر نظریۀ انحطاط در ایران، تهران: نگاه معاصر.
طبری، محمدبن جریر (1375)، تاریخ طبری (الرسل و الملوک)، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.
عباسی، جواد و زهره راضی (۱۳۹۳)، «مشروعیت ایرانی در حکومت‌های محلی ایران در قرن هشتم هجری»، پژوهش‌نامۀ تاریخ‌های محلی ایران، س 2، ش ۲.
عنایت، حمید (1349)، جهانی از خود بیگانه، تهران: فرمند.
عنایت، حمید (1366)، اندیشۀ سیاسی در اسلام معاصر، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی، تهران: خوارزمی.
غزالی، ابوحامد (1351-1367)، نصیحۀ‌الملوک، تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران: هما.
فریومدی، ابن‌یمین (1344)، دیوان ابن‌یمین فریومدی، تصحیح حسینعلی باستانی‌‌راد، تهران: سنایی.
فشاهی، محمدرضا (1354)، از گات‌ها تا مشروطیت، تهران: گوتنبرگ.
قادری، حاتم (1378)، اندیشه‌‌های سیاسی در اسلام و ایران، تهران: سمت.
قزوینی، زکریابن محمد (1373)، آثارالبلاد و اخبارالعباد، تهران: امیرکبیر.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1387)، اقتصاد سیاسی در ایران، ترجمۀ محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران: مرکز.
کتبی، محمود (1364)، تاریخ آل‌مظفر، به‌اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
کریستنسن، آرتور (1389)، ایران در زمان ساسانیان، ترجمۀ رشید یاسمی، تهران: صدای معاصر.
گردیزی، عبدالحی‌بن ضحاک بن محمود (1363)، زین‌الاخبار، تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب.
لسترنج، گی (1373)، جغرافیای تاریخی سرزمین‌‌های خلافت شرقی، ترجمۀ محمد عرفان، تهران: علمی و فرهنگی.
مقدسی، مطهربن طاهر (1374)، آفرینش و تاریخ، ترجمه و تعلیق شفیعی کدکنی، تهران: آگه.
منز، بئاتریس فوربز (1377)، برآمدن و فرمان‌روایی تیمور، ترجمۀ منصور صفت‌گل، تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
نظام‌الملک طوسی، علی‌بن اسحاق (1375)، سیاست‌نامه، تصحیح عباس اقبال، تهران: اساطیر.
وبر، ماکس (1374)، اقتصاد و جامعه، ترجمة عباس منوچهری، ترابی‌نژاد، و عمادزاده، تهران: مولی.
یزدی، شرف‌‌الدین علی (1366)، ظفرنامه، تصحیح محمد عباسی، تهران: امیرکبیر.
یزدی، معین‌الدین‌بن جلال‌الدین (1326)، مواهب الهیه، تصحیح سعید نفیسی، تهران: اقبال.
 
Carroll. Pete and David Noble (1997), The Free and Unfree: New History of the United States; Penguin Books.