نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• احسان ذبیحی فر ¹
• سید شاهین محسنی ²

¹ عضو هیئت‌علمی دانشکده موسیقی دانشگاه هنر، تهران، ایران

² دانشجوی دکتری فلسفه دانشگاه شهید بهشتی، مدرس دانشکده موسیقی دانشگاه هنر، تهران، ایران

چکیده

این مقاله به نقد، ترجمه، شرح، و تحلیل کتاب النغم، اثر ارزش‌مند و کوتاه یحیی‌بن المنجم، دانشمند قرن سوم هجری اختصاص دارد که در آن روایت اسحاق موصلی از «مکتب غنا قدیم» آورده شده است. این رساله از قدیمی‌ترین آثار در موسیقی نظری است که شیوۀ تحلیلی دارد و درعین‌حال، به سنت شفاهی و عملی موسیقی نزدیک است و با سنت ریاضیاتی ـ فلسفی که بعدها غلبه می‌یابد، تفاوت‌های اساسی دارد. محور اصلی رساله، اول بررسی تعداد نغمات اصلی در موسیقی و جای‌گذاری آن‌ها برروی عود، و دوم شرح نظریۀ «مجرا»ست که ابداع اسحاق موصلی است. در تحلیل نظام نغمگانی المنجم مشخص می‌شود که این نظام شامل ده نغمه و متشکل از دو مجرای بنصر هشت‌نغمه‌ای و وسطی هفت‌نغمه‌ای است که قطعاً در دو نغمه اختلاف دارند و در بقیۀ نغمات مشترک‌اند و نشان داده می‌شود که آن‌چه تا امروز مطرح شده و این‌که نظریۀ مجرا مشابه مد یا گام شمرده شده است صحیح نیست. در این مقاله، علاوه‌بر نقد رساله، متن کامل آن به فارسی ترجمه شده و برمبنای آن، ضمن اشاره به اشکالات شرح‌های قدیمی‌تر و نقد آن‌ها، شرح ‌و تحلیلی سرراست و متن‌محور از آرای ‌المنجم‌ ارائه می‌شود.

کلیدواژه‌ها

• موسیقی قدیم
• کتاب النغم
• موسیقی‌شناسی
• مکتب غنا قدیم

موضوعات

• هنر

عنوان مقاله [English]

A Review, Translation, and Analysis on Kitāb al- Nagham: Yahaya ibn alMunajjim’s Account on Isḥāq alMawșilī

نویسندگان [English]

• Ehsan Zabihifar ¹
• Seyed Shahin Mohseni ²

¹ Faculty Member at Faculty of Music, University of Art, Tehran, Iran

² PhD Student in Philosophy, Lecturer at Faculty of Music, University of Art, Tehran, Iran

چکیده [English]

The current article presents a review, translation, and analysis on the brief and invaluable Kitāb al-Nagham of Yhaya ibn alMunajjim - a scientist in third century - in which there is Isḥāq alMawșilī’s account on the "Old School of Qina". This School, which existed before translating Greek books and is largely inspired by the pre-Islamic music, is much different, regarding the culture, from what alFarabi introduced. The core of this treatise is first to study the number the main notes and position them on the Oud and then explicating the notion of "Majrā" which was innovated by Isḥāq alMawșilī‘s analysis of the notation system indicates that the system is founded on ten notes which can develop into two Majrās: Binsir and Vustā consisting of eight and seven notes respectively. These two are different in at least two notes and have the other notes in common. The analysis also disproves what has been asserted so far and that Majrā is similar to mode and scale. The term “Imād” is introduced as the standard note to tune instruments accordingly. Terms such as “Saut” and “Tabaqa” which are used in the text have different meanings than what they denote today. The treatise also discusses the number and the purpose of oud’s strings. This treatise is one of the oldest works in theoretical music which has adopted an analytical approach and at the same time is similar to the practical tradition of music. This current article includes a translation of the original text in Persian, based on which a text-oriented analysis and an explication of alMunajjim’s ideas along with criticism of older accounts are presented.

کلیدواژه‌ها [English]

• Ancient Music
• Kitāb al-Nagham
• Musicology
• Persian Music
• Music History