نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

دانشیار اقتصاد، عضو هیات علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، ایران

چکیده

کتاب رفتارشناسی اقتصادی از دیدگاه قرآن کریم؛ انسان مادی‌گرا و انسان فطرت‌گرا به‌واسطۀ پرداختن به موضوعی اساسی در مرزهای دانش اقتصاد و داشتن رویکرد قرآنی درخور تحسین است. در این مقاله، با استفاده از روش تحلیلی، به بررسی این سؤال پرداخته می‌شود که اثر مزبور تا چه حد توانسته است به پیش‌برد مباحث رفتارشناسی اقتصادی کمک کند. بنابه یافته‌های تحقیق، این اثر به‌واسطۀ سه مشکل اساسیِ نوسان بین تحلیل سیستمی و رفتارشناسی، ایجاد تقابل نامشخص بین انسان مادی‌گرا و فطرت‌گرا، و رفتارشناسی در چهارچوب دیدگاه عقلانیت کامل نتوانسته است به اهداف خود دست یابد. مشکل اصلی بی‌توجهی به محدودیت‌های عقلانیت بشر هنگام انتخاب است؛ مشکلی که در اقتصاد رفتاری به‌عنوان مرز دانش رفتارشناسی در اقتصاد معاصر موردتوجه قرار گرفته است. نتیجۀ مقاله بر این است که، باوجود برداشت ارائه‌شده در کتاب مزبور، در رفتارشناسی اقتصادی قرآن کریم به محدودیت شناختی، انگیزشی، و ارادی بشر در انتخاب عقلایی توجه شده است. در همین جهت، خداوند متعال برای مواجهه با محدودیت‌های عقلانیت از راه‌بردهایی هم‌چون تذکر و تلنگر اجتماعی، تقویت ابعاد شناختی بشر، تغییر حساب‌داری ذهنی، و تعهدسازی درونی سخن می‌گوید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Rewriting the Quranic Approach to the Rationality Assumption in Economic Behaviorology A Critique on the Book Economic Behaviorology According to Holy Quran

نویسنده [English]

  • Mohammad Javad Tavakkoli

Associate Professor in Economy, Faculty Member of Imam Khomeini Education and Research Institute (RA), Qom, Iran,

چکیده [English]

The book Economic Behaviorology According to Holy Quran is honorable for referring to an important issue on the borders of Economics and for having a Quranic approach. Using the analytical method, the current paper analyses the performance of this book in promoting the borders of discussions on economic Behaviorology. According to the findings of the paper, the book suffers from three main problems namely return between systematic analysis and Behaviorology, making a vague conflict between materialist and innatist Human and Behaviorology in the framework of the perfect rationality approach. Therefore, it could not access its goals. The main problem is the lack of attention to the boundaries of human rationality which is an important issue in Behavioral Economics. Contrary to the findings of the book, there has been attention to cognitive, motivational, and intentional boundaries of rationality in Quranic economic Behaviorology. Therefore, Allah almighty mentioned some solutions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Economic Behaviorology
  • Holy Quran
  • Bounded Rationality
  • Economic Man
  • Islamic Economics
اکبری، رضا (1386)، «تصمیم‌گیری، عقلانیت، و اصل شورا»، اندیشۀ مدیریت، س 1، ش 1.
توکلی، محمدجواد (1398)، مبانی فلسفی و روش‌شناسی اقتصاد، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
حسینی، سیدرضا (1379)، الگوی تخصیص درآمد و رفتار مصرف‌کنندۀ مسلمان، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
خسروپناه، عبدالحسن (1382)، گسترۀ شریعت، تهران: معارف.
خسروپناه، عبدالحسین و رضا میرزایی (1389)، «چیستی انسان‌شناسی»، انسان‌پژوهی دینی، پیاپی 24.
رهبر، فرهاد و میثم امیری (1393)، «اقتصاد رفتاری و سیاست‌گذاری عمومی»، برنامه و بودجه، س 19، ش 4.
سایمون، هربرت الکساندر (1371)، رفتار اداری؛ بررسی در فراگردهای تصمیم‌گیری در سازمان اداری، ترجمۀ محمدعلی طوسی، تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی.
سن، آمارتیا (1377)، اخلاق و اقتصاد، ترجمۀ حسن فشارکی، تهران: شیرازه.
صدر، سیدکاظم (1374)، اقتصاد صدر اسلام، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
مرطان، سعیدسعد (1986 م)، مدخل للفکر الاقتصادی فی الاسلام، بیروت: مؤسسۀ الرسالۀ.
مصباح یزدی، محمدتقی (1391)، اخلاق در قرآن، تدوین م. اسکندری، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
میرمعزی، سیدحسین (1384)، اقتصاد کلان با رویکرد اسلامی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
هادوی‌نیا، علی‌اصغر (1382)، انسان اقتصادی از دیدگاه اسلام، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
هادوی‌نیا، علی‌اصغر (1387)، فلسفۀ اقتصاد در پرتو جهان‌بینی قرآن کریم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
هادوی‌نیا، علی‌اصغر (1396)، رفتارشناسی اقتصادی از دیدگاه قرآن کریم؛ انسان مادی‌گرا و انسان فطرت‌گرا، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
هادوی‌نیا، علی‌اصغر (1397)، رویکرد شناختی در تحلیل اقتصاد اسلامی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
 
Ariely, D. (2008), Predictabily Irrational: The Hidden Forces That Shape our Decisions, Harper Collins Publication.
Ariely, D. (2009), The End of Rational Economics, Harvard Business Review.
Bazerman, M. and O. Sezer (2016), “Bounded Awareness: Implications for Ethical Decision Making”, Organizational Behavior and Human Decision Processes, vol. 136.
Bourgine, P. (2004), “What is Cognitive Economics”, in: Cognitive Economics: An Interdisciplinary Approch, P. Bourgine and J. Nadal (eds.), Berlin, Heidlberg: Springer.
Bourgine, P. and J.-P. Nada (eds.) (2004), Cognitive Economics, An Interdisciplinary Approach, Springer.
Colin, F. C., G. Loewenstein, and M. Rabin (2004), “Behavioral Economics: Past, Present, Future”, in: Advances in Behavioral Economics, F. Colin , G. Loewenstein, and M. Rabin (eds.), Princeton University Press.
Elster, J. (2000), Ulysses Unbound: Studies in Rationality, Precommitment, and Constraints, Cambridge University Press.
Jones, R. (2002), “Bounded Rationality and Public Policy: Herbert A. Simon and the Decisional Foundation of Collective Choice”, Policy Sciences, vol. 35, no. 3.
Kahf, M. (2014), Notes on Islamic Economics: Theories and Institutions, USA: Create Space Independent Publishing Platform.
Kahneman, D. (2010), Thinking, Fast and Slow, New York: Farrar, Straus and Giroux.
Khan, M. (1984), “Macro Consumption Function in an Islamic Framework”, Journal of Research in Islamic Economics, vol. 1, no. 2.
Rubinstein, A. (1998), Modeling Bounded Rationality, Cambridg, Massachusett: The MIT Press.
Schelling , T. (1960), The Strategy of Conflict, Harvard University Press.
Sen, A. (1987), “Rational Behaviour”, The New Palgrave, A Dictionary of Economics, J. Eatwell et al. (eds.), vol. 4, New York: The Macmillan.
Sen, A. (1988), On Ethics and Economics, Blackwell.
Simon, H. (1972), “Theories of Bounded Rationality”, in: Decision and Organization: A Volume in Honor of Jacob Marschak, C. McGuire and R. Radner (eds.), Amsterdam and London: North-Holland Publishing Company.
Thaler, R. (2015), Misbehaving: The Making of Behavioral Economics, New Haven and London: W.W. Norton & Company.
Thaler, R. and C. Sunstein (2008), Nudge: Improving Decisions About Health, Wealth and Happiness, New Haven and London: Yale University Press.
Thaler, R. and H. Shefrin (1981), “An Economic Theory of Self-Control”, Journal of Political Economy, vol. 89, no. 2.
Todd, P. and G. Gigerenzer (2003), “Boundeding Rationality to the World”, Journal of