نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشکدۀ اخلاق و تربیت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

چکیده

تأسیس و توسعۀ رشته‌های دانشگاهی را می‌توان محصول مجموعه‌ای از تأثیرات اجتماعی و تاریخی دانست. علوم تربیتی به‌عنوان یک رشتۀ دانشگاهی از مهر 1311 در دانش‌سرای عالی تأسیس شد، اما سؤال اساسی آن است که این آغاز بر بستر کدام تحولات تاریخی شکل گرفته و در توسعۀ خود چه روندی را طی کرده است؟ به‌نظر می‌رسد که شکل‌گیری علوم تربیتی در ایران بر بستری از تحولات تاریخی شامل الف. تأسیس دارالفنون، ب. تحولات اجتماعی فرهنگی حدفاصل تأسیس دارالفنون تا مشروطیت، ج. مشروطیت، و د. اعزام دانشجو به اروپا روی داده است. ماحصل این تحولات آن بوده است که این رشته در کشور ما از نهادهای آموزشی سنتی بیرون نیاید و به میراث حکَمی و فلسفی ما اتکا نداشته باشد. این رشته فقط از طریق تربیت نیروی موردنیاز آموزش‌وپرورش توانست ظهور یابد و خود را به جامعۀ سنتی ما بقبولاند و چه‌بسا اگر مسیر ظهور دیگری داشت، با مقاومت روبه‌رو می‌شد. علوم تربیتی پس از پدیدآمدن بر چنین بستری دوره‌های تاریخی ویژه‌ای را طی کرده است که هریک ویژگی خاص خود را داشتند تا از سال‌های ابتدایی دهۀ 1370ش به مرحلۀ توسعۀ کمّی برسد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Historical Context and Process of Founding Educational Sciences as an Academic Discipline in Iran

نویسنده [English]

  • Rouhollah Shahabi

Assistant Professor, Faculty of Ethics and Education, Institute for Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran

چکیده [English]

In Iran, Educational Sciences began as an academic discipline in 1932, but, the essential questions here are, “what was the historical context of the establishment of educational sciences as a discipline in Iran?” and “what process did it go through to reach the stage of quantitative development?” It seems that the formation of educational sciences in Iran has taken place on the basis of historical factors including a) The Founding of Darul-Fonun, b) The Socio-cultural changes during the period between the founding of Dar ul-Fonun and the Persian Constitutional Revolution, c) The Persian Constitutional Revolution, and d) Sending of students to Europe. As a result of these, Educational Sciences in Iran was not rooted in traditional educational institutions and not rely on our legal and philosophical heritage. Educational sciences in Iran, were only able to emerge from the channel of professional provision (ie, teacher education) and to accept itself in our traditional society, perhaps if it had another path of emergence, it would have faced resistance. After emerging in such a context, Educational Sciences have undergone special historical periods to reach the stage of quantitative development that was discussed.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Educational Sciences
  • Higher Education
  • Historical Context
  • Historical Research
اصیل، حجت‌الله (1388)، رساله‌های میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله، تهران: نی.
اعرافی، علیرضا و سیدنقی موسوی (1390)، «دانش تربیت؛ وضعیت مطلوب علوم تربیتی»، دوفصل‌نامۀ اسلام و پژوهشهای تربیتی، ش 2.
افضل، منوچهر (1348)، راه‌نمای آموزش عالی، تهران: مؤسسۀ فرهنگی منطقه‌ای.
توفیق، ابراهیم، سیدمهدی یوسفی، و آرش حیدری (1399)، مسئلۀ علم و علم انسانی در دارالفنون عصر ناصری، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
حاضری، علی‌محمد (1372)، روند اعزام دانشجو در ایران، تهران: سمت.
خرم‌رویی، سعید (1391)، پیدایش و شکل‌گیری تعلیم‌وتربیت نوین در ایران عصر مشروطیت، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
راه‌نمای تحصیلی دانشکدۀ علوم تربیتی دانشگاه تهران (1350)، تهران: دانشگاه تهران.
راه‌نمای دانشگاه تهران (1314)، تهران: روشنایی.
راه‌نمای دانشگاه تهران (1344)، تهران: دانشگاه تهران.
رحمانیان، داریوش (1386)، «طالبوف، غرب و تجدد»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، س 58، ش 2.
رینگر، مونیکا ام. (1381)، آموزش دین و گفتمان اصلاح فرهنگی در دوران قاجار، ترجمۀ مهدی حقیقت‌خواه، تهران: ققنوس.
زرگری‌نژاد، غلامحسین، منصور صفت‌گل، و محمدباقر وثوقی (1397)، تاریخ دانشگاه تهران، تهران: دانشگاه تهران.
زیباکلام، صادق (1380)، دانشگاه و انقلاب، تهران: روزنه.
سازمان سنجش و آموزش کشور (1348-1394)، دفترچۀ شمارۀ 2؛ انتخاب رشتۀ داوطلبان کنکور سراسری در رشتۀ علوم انسانی.
ستاد انقلاب فرهنگی (1363)، «خلاصۀ گزارش فعالیت‌های ستاد انقلاب فرهنگی از بدو تأسیس تاکنون»، مجلۀ دانشگاه انقلاب، پیاپی 45.
سرمد، غلامعلی (1372)، اعزام محصل به خارج از کشور در دورۀ قاجاریه، تهران: بنیاد.
سلیمی، لادن، نرگس کشتی‌آرای، و کورش فتحی (1393)، «تبیین سیر تحول و اصلاح نظام برنامۀ درسی آموزش عالی بعد از انقلاب اسلامی در ایران»، دوفصل‌نامۀ مطالعات برنامۀ درسی آموزش عالی، ش 9.
سیاسی، علی‌اکبر (1317)، علم‌النفس از لحاظ تعلیم‌وتربیت، تهران: کتاب‌خانۀ ابن‌سینا.
شعبانی ورکی، بختیار و رضا محمدی چابکی (1387)، «تاریخ فلسفۀ تعلیم‌وتربیت در ایران»، فصل‌نامۀ تعلیم‌وتربیت، س 2، ش 4.
صحت‌منش، رضا (1398)، «تأثیر آموزش نظری و عملی در نظام قاجار بر رشد دانش نظامی و جایگاه نظامیان در ایران»، فصل‌نامۀ مطالعات تاریخی جنگ، س 3، ش 2.
صدیق، عیسی (1335)، روش‌های نوین در آموزش‌و‌پرروش، تهران: دانشگاه تهران.
صدیق، عیسی (1345)، تاریخ مختصر فرهنگ ایران، تهران: شرکت طبع کتاب.
صدیق، عیسی (1354)، یادگار عمر، تهران: شرکت سهامی طبع کتاب.
طریفی حسینی، حمید (1391)، «بررسی تطبیقی و تحلیلی سیر تاریخ آموزش عالی ایران با تأکید بر تحولات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی مؤثر بر آن در سه دورۀ قاجار، پهلوی و انقلاب اسلامی»، پژوهش منتشرنشده، مرکز مطالعات راه‌بردی شورای عالی انقلاب فرهنگی.
علم، محمدرضا و بهاره بی‌صدا (1393)، «مروری بر علل تأسیس، چگونگی شکل‌گیری و تأثیرات مدرسۀ دارالفنون در جامعۀ ایران عهد قاجار»، مجلۀ علوم تربیتی دانشگاه شهید چمران اهواز، س 6، ش 2.
فراست‌خواه، مقصود (1388)، سرگذشت و سوانح دانشگاه در ایران؛ بررسی تاریخی آموزش عالی و تحولات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی مؤثر بر آن، تهران: رسا.
فردانش، هاشم (1387)، «سیر تحول تکنولوژی آموزشی در عرصۀ نظر و عمل در ایران»، فصل‌نامۀ تعلیم‌وتربیت، پیاپی 96.
کاشانی، میرزا تقی‌خان (1398)، تربیت؛ نامه‌ای در قواعد تعلیم‌وتربیت اطفال؛ اندرزنامۀ لرد برلی، به‌کوشش اسفندیار معتمدی، تهران: مدرسه.
کیایی جمالی، سیدمهدی و دیگران (1397)، «سیر تحول برنامه‌های درسی در نظام آموزش عالی ایران»، فصل‌نامۀ اندیشه‌های نوین تربیتی، س 14، ش 2.
محبوبی اردکانی، حسین (1350)، تاریخ تحول دانشگاه تهران و مؤسسات عالی آموزشی ایران در عصر خجستۀ پهلوی، تهران: دانشگاه تهران.
معین، مصطفی (1387)، «تجربۀ ایرانی؛ تحلیل سیر تحول آموزش عالی در ایران (با تأکید بر تحولات سه دهۀ اخیر)»، ماه‌نامۀ آیین، پیاپی 19 و 20.
ملایی توانی، علیرضا (1400)، یک‌صد سال آموزش تاریخ در نظام دانشگاهی ایران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مناشری، دیوید (1397)، نظام آموزشی و ساختن ایران مدرن، ترجمۀ محمدحسین بادامچی و عرفان مصلح، تهران: حکمت سینا.
موسی‌پور، نعمت‌الله (1378)، «برنامه‌ریزی درسی در ایران معاصر»، فصل‌نامۀ تعلیم‌وتربیت، س 24، ش 4.
میالاره، گاستون (1394)، معنی و حدود علوم تربیتی، ترجمۀ علی‌محمد کاردان، تهران: دانشگاه تهران.
نوایی، عبدالحسین و الهام ملک‌زاده (1382)، دانشجویان ایرانی در اورپا، اسناد مربوط به قانون اعزام محصل از 1307 تا 1313، تهران: سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران.
هوشیار، محمد باقر (1335)، اصول آموزشوپرورش، تهران: دانشگاه تهران.
یزدانی، سهراب و ابراهیم بوچانی (1391)، «کندوکاوی در اندیشه‌های آموزشی طالبوف تبریزی»، دوفصل‌نامۀ جستارهای تاریخی، س 3، ش 1.
یزدانی، مرضیه (1378)، «تأسیس دارالمعلمات و تحصیلات بانوان»، فصل‌نامۀ گنجینۀ اسناد، پیاپی 35 و 36.
 
Hofstetter, R. (2012), “Educational Sciences: Evolutions of a Pluridisciplinary Discipline at the Crossroads of Other Disciplinary and Professional Fields (20th Century)”, British Journal of Educational Studies, vol. 60, no. 4.
Kestere, I. and I. Ozola (2011), “Pedagogy: A Discipline under Diverse Appellations”, Baltic Journal of European Studies, vol. 19, no. 1.
Sundberg, D. (2004), “From Pedagogic to Educational Sciences? Higher Education Reform, Institutional Settings and the Formation of the Discipline of Educational Science in Sweden”, European Educational Research Journal, vol. 6, no. 4.