نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استاد تاریخ ایران، عضو هیأت علمی دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران

چکیده

نوشتار حاضر کم و کیف مقاله «بررسی تأسیس و زوال حکومت محلی آل شومله در خوزستان عصر سلجوقی» را از دو منظر ایجابی و سلبی مورد نقد قرار می­دهد. شناخت خاندان کَم‌نام شومله که با اتخاذ عنوان «اتابک» یا «اتابک معظم»، یک حکومت محلی در نواحی غرب و جنوب غربی ایران (در حدّ فاصل بین قلمرو سلاطین سلجوقی و خلافت عباسی)، تأسیس کرده بودند، اهمیت ویژه دارد. مقاله مورد نقد که به عنوان نخستین اثر پژوهشی مستقل معرفی شده‌، به نوعی سر آغاز جریانی نوین در پژوهش‌های مربوط به این حوزه توانَد بود.  یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که در مقاله مورد نقد، اهمیت موضوع و تلاش برای پردازش متفاوتِ مطلب از نکات ممتاز مقاله است، ولی کاستی‌هایی همچون ارجاعات ناصحیح، ناهماهنگی عنوان و محتوا، بی‌توجهی به پیشینه تحقیق، غفلت از برخی منابع اصلی، بی توجهی به نقد و اعتبار سنجی روایات،استفاده از گزاره‌های قطعی و مطلق، ضعف در استدلال‌ها و استناجات‌، خطا در بازشناسی اعضای خاندان شومله و برخی اغلاط محتوایی نیز در آن «قابل مشاهده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Critical Review on the article “Investigation of the Establishment and Decline of Āl-Shomleh Local Government (550-591 AH) In Seljuk Khuzestan”

نویسنده [English]

  • Mohsen Rahmati

Professor of History of Iran, Lorestan University, Khoram Abad, Iran

چکیده [English]

This study critically examines the article "Investigation of the Establishment and Decline of Āl-Shomleh Local Government (550-591 AH) In Seljuk Khuzestan" from both positive and negative perspectives. By adopting the title of "Atabak" or "Great Atabak", the dynasty of Shumleh established a local government in important and strategic areas of west and southwestern Iran (between the territories of the Seljuq sultans and the Abbasid caliphate). It is of special importance to know this less famous dynasty. The article under review, which was introduced as the first independent research work, was a kind of the beginning of a new trend in research in this field. The findings of this research show that one of the advantages of the article under review is the importance of the subject and the effort to process the matter differently, but one can also see some formal and methodological shortcomings such as incorrect references, inconsistencies in title and content, inattention to the background of the research, neglect of some main sources, inattention to the criticism and validation of traditions, use of definitive and absolute propositions, be weak in arguments and inferences, and have errors in identifying the members of the Shumleh family.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Local Governments
  • Shumleh Family
  • Atabak Shumleh
  • Khuzestan
  • Criticism
ابن اثیر عزالدین علی (1386ق). الکامل فی التاریخ، تصحیح کارل یوهانس تورنبرگ، بیروت: دارصادر.
ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی (1412). المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی  عبدالقادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه.
ابن دبیثی، محمد بن سعید( 1427). ذیل تاریخ مدینة السلام،  تحقیق بشّار عوّاد معروف، بیروت: دارالغرب الاسلامی.
ابن ساعی، تاج الدین علی بن انجب(1934). الجامع المختصر فی عنوان التواریخ و عیون السیر، عنّی بنشره مصطفی جواد، ج9، بغداد: مطبعه السریانیة الکاثولیکیه.
ابن فوطی، کمال الدین عبدالرزاق بن احمد (1374). مجمع الآداب فی معجم الألقاب، تحقیق محمد الکاظم، تهران: وزارة الثقافة و الارشاد الاسلامی.
_________________ (1424). الحوادث الجامعه، تحقیق مهدی‌النجم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
افشار، ایرج (1356). «عهدنامه‌ای از اتابک محمد ایلدگزی»، مجله تاریخ دانشگاه تهران، سال1، شماره 2، ص 82 تا90.
بدلیسی، شرف الدین (1377). شرفنامه، تصحیح زرنوف. تهران: انتشارات اساطیر.
بناکتی، داود بن محمد(1348). تاریخ بناکتی، به کوضشش جعفر شعار، تهران: انجمن آثار ملی.
جوینی، عطاء‌ملک (1375). تاریخ جهانگشای، تصحیح محمد قزوینی، تهران: دنیای کتاب.
حسینی، صدرالدین ابوالفوارس (1933). اخبارالدوله السلجوقیه، تصحیح محمد شفیع، لاهور.
حکیم زجاجی (1383). همایون‌نامه، تصحیح علی پیرنیا، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
خیراندیش، عبدالرسول (1381). «پرتغالی‌ها و اقتصاد دریایی ایران»، پژوهشنامه علوم انسانی، ش 34، ص85تا94.
ذهبی شمس الدین محمد بن احمد(1413). تاریخ الإسلام،  تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دار الکتاب العربی.
_______________(1412). سیر أعلام النبلاء، تحقیق شعیب الأرنؤوط و ...، بیروت، مؤسسة الرسالة.
_______________(1405). العبر فی خبر من غبر،  تحقیق  ابوهاجر محمد السعید بن بسیونی زغلول، بیروت: دار الکتب العلمیه.
راوندی، علی بن سلیمان (1363). راحة الصدور و آیة السرور، تصحیح محمداقبال، تهران: انتشارات علمی.
رحمتی، محسن (1397). «خاندان برسقی و تحولات عصر سلجوقی»، پژوهش‌های تاریخی دانشگاه اصفهان، دوره جدید، س10، ش37، ص 111 تا 127.
_________(1400). « خاندان حکومت‌گر بنو شومله؛ مسأله مشروعیت و سیاست‌های محلی آن»، پژوهشنامه تاریخ‌های محلی، س9، ش18،ص33-50.
زریاب خویی، عباس (1362). «سوگند نامه جهان پهلوان»، آینده، س9، ش 8و9، ص613 تا 617.
سبط بن جوزی، یوسف (2013). مرآة الزمان فی تواریخ الأعیان، تحقیق ابراهیم الزیبق، جزء 21 و 22، دمشق: دار الرسالة العالمیه.
صدقی، ناصر(1388). «بررسی روندهای شکل‌گیری و دگرگونی نظام اداره ایالات حکومت سلجوقی»، تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهراء، س19، ش77 ، ص47 تا 78.
قمی، نجم الدین ابوالرجاء (1363). تاریخ الوزراء، به کوشش محمدتقی دانش پژوه، تهران: مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
اصفهانی، عمادالدین‌ کاتب (1400ق). زبدةالنصرة و نخبةالعصرة، تلخیص فتح‌بن‌علی بنداری، بیروت: دارالآفاق الجدیدة.
کرمانی، افضل‌الدین ابو حامد (1331)، المضاف الی بدایع الزمان فی وقایع کرمان، تصحیح و تحشیه عباس اقبال اشتیانی، تهران: چاپخانه مجلس.
کسروی، احمد  (1306). «ایل افشار»، آینده، س2، ش 8، ص596 تا 602.
المختارات من الرسائل(1378). به کوشش غلامرضا طاهر و ایرج افشار، تهران: بنیاد موقوفات  محمود افشار.
مستوفی، حمدالله (1364). تاریخ گزیده، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
منجم باشی، احمد بن عیسی بن لطف الله(2016). جامع الدول؛ القسم الأول من دول القرن السادس وفروعها، تحقیق صالح بن محمد الربعی، رسالة مقدمه لاستکمال متطلبات الحصول درجة الدکتوراه فی التاریخ الإسلامی، جامعة القصیم، المملکة العربیة السعودیة.
مودت، لیدا و همکاران (1400). «بررسی تأسیس و زوال حکومت محلی آل شومله در خوزستان عصر سلجوقی» تاریخ اسلام و ایران، سال31، شماره 49 (پیاپی139)،  ص145 تا171.
موسی اوغلو، ضیاء (1383). دولت اتابکان آذربایجان، ترجمه علی حسین‌زاده، تبریز: اختر.
میرخواند، محمد بن خاوندشاه (1339). روضه الصفا، تهران:پیروز، خیّام.
نیشابوری، ظهیرالدین (1332). سلجوقنامه، تصحیح اسماعیل افشار، تهران: کلاله خاور.
وصاف الحضره، فضل‌الله بن عبدالله (1338). تاریخ وصاف الحضره، به اهتمام محمدمهدی اصفهانی، تهران: کتابخانه ابن سینا و کتابخانه جعفری تبریزی.
همدانی، رشیدالدین فضل‌الله (1386). جامع التواریخ؛ تاریخ سلغریان فارس، تصحیح محمد روشن، تهران: نشر میراث مکتوب.
 
Akopyan,  Alexander & Farbod. Mosanef (2009), “The Dīnārs of Amīr Amīrān, Atābek of Khūzestān”, Journal of Oriental Numismatic Society, No.199, pp.5-7.
Akopyan, Alexander & Farbod. Mosanef (2010), “A Dīnār Of Ḥisām al-Dīn Aydoghdī, Atābek of Khūzestān”, Journal of Oriental Numismatic Society, No. 202, p. 23.
Bosworth. C. E (1968), “the Political and dynastic history of the Iranian world” IN: The Cambridge history of Iran, vol.5, ed. J. A. Boyle, Cambridge: Cambridge University Press.
Fuad Kӧprülü, M. (1986, “Afshar”, Encyclopaedia of Islam, 2 edition, Leiden: Brill, vol.1, pp. 239-241.
Lambton, Anne K. S. (1988), Continuity and Change in Medieval Persia: Aspects of Administrative, Economic and Social History, 11th-14th Century, London: I. B. Tauris.
Pyne, Nanette. Marie (1982), The Impact of The Seljuq Invasion of Khuzestan: an Inquiry in to the Historical, Geographical, Numismatic and Archaeological Evidence, Unpublished PHD dissertation, University of Washington.
Sümer, Faruk (1999), Oğuzlar (Türkmenlar): Tarihleri, Boy Teşkilati, Destanlari, Istanbul: Türk Dünyasi Araştirmalari Vakfi.