نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران .
2 دانشجوی کارشناسی ارشد دانش اجتماعی مسلمین دانشگاه علوم اسلامی رضوی. مشهد، ایران
چکیده
کتاب امید در آستانگی: واکاوی انسان‌شناختی سه زیارت سانتیاگو دِ کامپوستلا، حج و اربعین از محمد نصراوی (1399)، از معدود آثاری است که کوشیده تا با طرح ایدۀ اتوپیا و مفاهیم و معانی وابسته به آن، با تأکید بر آراء افرادی نظیر وبر، فوکو و از همه بیشتر، ارنست بلوخ، سه زیارت مذکور در عنوان کتاب را با مطالعه‌ای انسان‌شناختی، با نگاهی اتوپیایی تحلیل کند. ایدۀ اتوپیایی آنطور که ارنست بلوخ تأکید دارد، بر مفهوم هنوز-نه استوار است که می‌کوشد قلمرو «نامتناهی» اتوپیا را در مقابل هستی «متناهی» کنونی قرار دهد. آقای نصراوی، این مفهوم را دربارۀ متعلّق زیارات مذکور و در تحلیل اربعین، آن‌را معادل امام معصوم قرار داده است. در این مقاله با روش تطبیقی، پس از ارائۀ نقدهای صوری، به‌لحاظ محتوایی در نقد ایدۀ بلوخ، با تکیه بر حکمت متعالیه و اصول مشهور آن همچون اصالت وجود، تشکیک وجود و حرکت جوهری، به این ایده می‌پردازیم که قلمرو نامتناهی، نه در مقابل واقعیت و هستی، بلکه عینِ آن است. در نتیجه‌گیری به مخاطرات انحصار هستی به قلمرو حسی-تجربی برای تلقیِ زیارت به‌مثابه یک حالتِ اتوپیایی اشاره شده است که منجر به نادیده‌انگاری وجوه متعددِ آن از جمله اخلاقی‌بودن، شناختی و معرفت‌بخش بودن، بهره‌مندی از هستی و واقعیت، قاعده‌مند بودن و نظایر آنها می‌شود.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
A Reflection on the Utopian Idea of Pilgrimage A Critical Review on the Book Hope in Threshold: Anthropological Analysis of Three Pilgrimages Santiago de Compostela, Hajj and Arbaeen
نویسندگان [English]
- Mohmmad Reza Qaemi Nik 1
- Sadeq Oftadeh 2
1 Assistant Professor of Social Sciences Group of Razavi University, Mashhad, Iran
2 MA Student of Muslim Social Knowledge of Razavi University, Mashhad, Iran
چکیده [English]
The book "Hope on the Threshold: An Anthropological Analysis of the Three Pilgrimages of Santiago de Compostela, Hajj and Arbaeen" by Mohammad Nasravi (1399) is one of the few works that tried to propose the idea of utopia and its related concepts and meanings, emphasizing the views of thinkers such as Weber, Foucault, and most of all, Ernst Bloch, and analyzed the three pilgrimages mentioned in the title of the book with anthropological studies, from a utopian point of view. The idea of utopia, as Bloch emphasizes, is based on the concept of Not-yet being, which seeks to contrast the realm of utopia "infinity" with the present "infinite" universe. Mr. Nasravi has investigated this concept with the meaning of the mentioned pilgrimages and in the analysis of Arbaeen, which is equivalent to Imam Masoom. In this article, with the comparative method, after presenting formal criticisms, in terms of content in the criticism of Bloch's idea, relying on the transcendent philosophy and its well-known principles such as the authenticity of existence, gradation of existence, and substantial movement, we deal with the idea that the infinite realm is not against reality and existence, but it’s the same. In conclusion, the risks of the monopoly of existence to the sensory-empirical realm for considering pilgrimage as a utopian state are pointed out, which leads to the neglect of its many aspects, including morality, cognition and knowledge, sharing existence and reality, regularity, and so on.
کلیدواژه‌ها [English]
- Pilgrimage
- Utopia
- Ernst Bloch
- Transcendent philosophy
- Substantive Movement
- قرآن کریم
- احسائی، محمد بن زین الدین على بن ابراهیم بن حسن بن ابراهیم بن ابی جمهور (1410)، الأقطاب الفقهیه و الوظائف الدینیه على مذهب الإمامیة؛ قم: کتابخانه عمومی آیت‌الله مرعشی نجفی(ره).
- پویافر، محمدرضا و مهشید رضایی (1400)، زیارت‌های پیاده در جهان معاصر؛ نگاهی جامعهشناختی؛ تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
- جوادی آملی، عبدالله (1386 ب)، جرعه‌ای از صهبای حج؛ تهران: مشعر.
- جوادی آملی، عبدالله (1386الف)، تفسیر تسنیم، ج3، قم: انتشارات موسسۀ علوم وحیانی اسراء.
- جوادی یگانه، محمد رضا و محمد روز خوش (1398)، روایت پیاده روی اربعین؛ تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
- حرعاملی، محمد بن حسن (1368)، وسائل الشیعه؛ قم: موسسة آل البیت.
- حسام مظاهری، محسن (1397)، پیاده‌روی اربعین: تأملات جامعهشناختی؛ اصفهان: نشر آرما.
- حلی، [علامه] ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهّر (1432)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد؛ تحقیق و تعلیق آیت الله حسن حسن زاده آملی، قم: مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرّسین بقم المشرّفه.
- خسروپناه، عبدالحسین و رضا حصاری (1396)، ««اسفار اربعه از منظر رفیعی قزوینی و جوادی آملی»»؛ مجلۀ آموزه‌های فلسفۀ اسلامی، ش 21، صص 25-44.
- رحیمی، بابک (1399)، مقدمه بر: امید در آستانگی: واکاوی انسان‌شناختی سه زیارت سانتیاگو دِ کامپوستلا، حج و اربعین؛ نوشتة محمد نصراوی، تهران: نشر نگاه معاصر.
- سبحانی تبریزی، جعفر، (1392)، المؤجَز فی اُصول الفقه؛ قم: مؤسسه امام صادق(ع)
- شریعتی، علی (1362)، تحلیلی از مناسک حج؛ تهران: الهام
- شعبانی، یحیی، «هستی-نه-هنوز؛ تبیین هستی‌شناختی مفهوم امید از منظر ارنست بلوخ»؛ نشریۀ سورۀ اندیشه، ش84، صص 125-127.
- صدرالمتألهین شیرازی، محمدبن ابراهیم (1361)، عرشیه؛ تهران: انتشارات مولی.
- صدرالمتألهین شیرازی، محمدبن ابراهیم (1360)، شواهدالربوبیه؛ تهران: انجمن حکمت و فلسفۀ ایران.
- صدرالمتألهین شیرازی، محمدبن ابراهیم (1385)، مجموعه رسائل فلسفی؛ تهران: انتشارات حکمت.
- صدوق، محمدبن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (1394)، معانی‌الاخبار؛ ترجمۀ علی اکبر غفاری (1394)، ترجمة پهلوان، منصور، قم: انتشارات مسجد مقدس جمکران.
- صدوق، محمدبن‌علی‌بن‌بابویه (شیخ صدوق) (بی‌تا)، علل‌الشرایع، قم: انتشارات داوری.
- صدوق، محمدبن‌علی‌بن‌بابویه (شیخ صدوق) (1362)، الخصال؛ ترجمۀ علی اکبر غفاری، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
- طباطبائی، [علامه] محمدحسین (1386)، بدایه‌الحکمه؛ ترجمۀ علی شیروانی، قم: انتشارات دارالعلم.
- عبودیت، عبدالرسول (1391)، درآمدی به نظام حکمت صدرایی؛ ج 3، تهران: انتشارات سمت و قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
- فارابی، ابونصر (1361)، اندیشه‌های اهل مدینه فاضله؛ ترجمه و تحشیه از سیدجعفر سجادی، تهران: کتابخانه طهوری.
- فدایی مهربانی، مهدی (1391)، ایستادن در آن سوی مرگ: پاسخ‌های کربن به هایدگر از منظر فلسفه شیعی، تهران: نشر نی.
- کاپلستون، فردریک (1380)، تاریخ فلسفه، از ولف تا کانت؛ ترجمۀ اسماعیل سعادت، ج 6، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی و سروش.
- کربن، هانری (1380)، تاریخ فلسفۀ اسلامی؛ ترجمۀ سیدجواد طباطبائی، تهران: انتشارات کویر.
- مانهایم، کارل (1380)، ایدئولوژی و اتوپیا؛ مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی شناخت، ترجمۀ فریبرز مجیدی، تهران: انتشارات سمت.
- مجلسی، محمد باقر (1397)، بحار الأنوار الجامعة لدُرر أخبار الأئمة الأطهار؛ ج 36، تهران: انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
- محدثی، جواد (1398)، ارمغان اربعین؛ قم: انتشارات جامعة الزهراء
- مطهری، مرتضی (1389)، فلسفۀ تاریخ؛ ج 4، قم: انتشارات صدرا.
- مطهری، مرتضی (1399)، عدل الهی؛ قم: انتشارات صدرا.
- معینی‌پور، مسعود (1398)، اربعین؛جهانی دیگر؛ تهران: انتشارات سوره مهر.
- مهاجرنیا، محسن (1380)، فلسفۀ سیاسی فارابی، قم: بوستان کتاب.
- میلبنک، جان (1396)، الاهیات و نظریۀ اجتماعی؛ ترجمۀ شهناز مسمی‌پرست، تهران: ترجمان علوم انسانی.
- نصراوی، محمد (1399)، امید در آستانگی: واکاوی انسان‌شناختی سه زیارت سانتیاگو دِ کامپوستلا، حج و اربعین؛ تهران: نشر نگاه معاصر.
- هایدگر، مارتین (1386) هستی و زمان؛ ترجمۀ سیاوش جمادی، تهران: انتشارات ققنوس.
- Bloch, Ernst (1995), The Principle of Hope, Massachuset: MIT Press.
- Bloch, Ernst (1996 a), The Principle of Hope, vol 1, Translated by Neville Plaice, Stephen Plaice and Paul Knight, Massachusetts, Cambridge, The MIT press.
- Bloch, Ernst (1996 b), The Principle of Hope, vol 3, Translated by Neville Plaice, Stephen Plaice and Paul Knight, Massachusetts, Cambridge, The MIT press.
- Bloch, Ernst (2000), The Spirit of Utopia, California, Stanford University Press.
- Bloch, Ernst, J Zipes, and F Mecklenburg (1988), The Utopian Function of Art and Literature: Selected Essays. Massachuset; MIT Press.
- Dakake, Maria (2007), Charismatic Community, The; Shi ite Identity in Early Islam, New York; SUNY Press.
- Frey, Nancy Louise (1998), Pilgrim Stories; On and off the Road to Santiago. California; University of California Press.
- Hetherington, Kevin (1997), The Badlands of Modernity: Heterotopia and Social Ordering, London: Routledge.
- Kamau, Lucy (2002), Liminality, Communitas, Charisma, and Community, Intentional Community; An Anthropological Perspective, Albany, NY; State University of New York, 17-40.
- Kant, Immanuel (1964), Critique of pure Reason, Tr By Norman Kemp Smith, London, Macmillan and Co LTD.
- Levitas, Ruth (2010), The Concept of Utopia, London; Peter Lang.
- Marin, Louis (2016), Utopics; Spatial Play. New York; Springer.
- McLoughlin, Saa’n(2015), Pilgrimage, Performativity, and Brithsh Muslims: Scripted and Unscripted Accounts of the Hajj and Umra. Sidestone Press, published in co-operation with the Dutch National Museum of Ethnology, Leiden.
- McLoughlin, Saa’n(2009),Contesting Muslim Pilgrimage: British-Pakistani Identities, Sacred Journeys to Makkah and Madinah, and the Global Postmodern” In Pakistani Diasporas, Culture, Conflict and Change, edited by Virinder S. Kalra, 233-66 Oxford University Press.
- Peelen, Janneke, and Willy Jansen (2007), Emotive Movement on the Road to Santiago de Compostela. Etnofoor, JSTOR, 75-96.
- Stanton, Edward F (1994), Road Of Stars To Santiago, University Press of Kentucky.
- Sumption, Jonathan (1975), Pilgrimage: An Image of Mediaeval Religion. London; Faber.
- Takim, Liyakat (2004), Charismatic Appeal or Communitas? Visitation to the Shrines of the Imams. Journal of Ritual Studies 18 (2); 106-20.
- Turner, Victor (1974 A), Liminal to Liminoid, in Play, Flow, and Ritual; An Essay in Comparative Symbology, Rice Institute Pamphlet-Rice University Studies 60 930.
- Turner, Victor Witter (1996 B), The Ritual Process; Structure and Anti-Structure. London; Routledge & K. Paul.
- Turner, Victor Witter, and Edith Turner (1978), Image and Pilgrimage in Christian Culture. Concept Publishing Company.
- Weber, Max. (1947), The Theory of Social and Economic Organization. Book. New York; the Free Press.
)