نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای قرآن و علوم، گرایش مدیریت، استادیار جامعۀ المصطفی العالمیه، قم، ایران

2 دکترای علوم قرآن و حدیث، عضو هیئت علمی، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم، ایران

چکیده

معرفت‌‌شناسی ترازو و معیار سنجش است. در دانش مدیریت عیار پدیده‌‌های سازمانی با علم سنجش و جایگاه خود علم نیز با معرفت‌‌شناسی سنجیده می‌‌شود. معرفت‌شناسی محورِ تحلیل بسیاری از فرایندهای مدیریتی است که بدون شناخت صحیح آن شاید سازمان‌ها با چالش جدی با افراد در سازمان مواجه شوند. بررسی و نقد معرفت‌‌شناسی نظریۀ داگلاس مک‌گرگور است که از چهار مؤلفه به‌نام‌‌های «ماهیت»، «موضوع»، «ابزار»، و «منبع و اعتبار» شکل یافته است. نقد معرفت‌‌شناسی نظریۀ یادشده با کاربست روش کیفی تفسیر موضوعی برون‌قرآنی استنطاقی صورت گرفته است. یافته‌‌های پژوهش نشان می‌‌دهد که قرآن تنها اتکا به عقل و یافته‌های بشری را برای شناخت کافی ندانسته است و تجربه، حس، و استقرا را گام‌‌های مقدِمی برای شناخت کامل و مطمئن می‌داند که متکی بر ایمان قلبی و برهان‌‌های عقلی و نقلی (قرآن و سنت) هستند و ماهیت واقع‌‌نمایانه با دو نگاه عمودی (با خالق) و افقی (رفتارهای جوارحی و جوانحی مخلوق و تمام هستی) دارند. از نگاه قرآن، ابزارهای شناخت تنها استقرایی نظیر مشاهده و آزمایش مبتنی‌بر‌‌ رفتارهای انسان نیست، بلکه منابع آن گسترۀ فراوانی هم‌چون وحی، عقل، قلب، حس، و تمام هستی دارند که اعتبار نامحدود و در مقایسه با مکتب مذکور، دیدگاه متفاوت دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Epistemological Review and Critique of McGregor’s Theory of Organizational Human Theory from the Perspective of the Holy Quran

نویسندگان [English]

  • Abdul Momen Hakimi 1
  • Ali Asghar Shoaei 2

1 Doctor of Quran and Management Sciences, Assistant Professor of Al-Mustafa International Society, Qom, Iran

2 ** Doctor of Quranic and Hadith Sciences, Faculty member of Holy Quran University of Sciences and Education, Qom, Iran

چکیده [English]

Epistemology is a scale and measurement criterion. In the knowledge of quality management, organizational phenomena are measured by science and the position of science itself is measured by epistemology. Epistemology is the center of analysis of many management processes that without proper knowledge, organizations may face serious challenges in dealing with people in the organization. The epistemological critique of the mentioned theory has been done by applying the qualitative method of interrogative thematic interpretation of the Qur'an. The epistemological critique of the mentioned theory has been done by applying the qualitative method of interrogative thematic interpretation of the Qur'an. The research findings show that the Qur'an does not consider reliance on reason and human findings alone to be sufficient for cognition and experience, sense and induction as preliminary steps for complete and reliable cognition based on heart faith, rational and narrative arguments. (Quran and Sunnah) which has a realistic nature with two vertical (with the Creator) and horizontal views (Jawarahi and Javanhi behaviors of the creature and the whole universe). According to the Qur'an, cognitive tools are not only inductive, such as observation and experimentation based on human behavior; but also, its sources have a wide range such as revelation, intellect, heart, sense and the whole universe, which has unlimited validity and has a different view of the mentioned school.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Holy Quran
  • McGregor Theory
  • School of Human Relations Management
  • Epistemology
  • Source and Credibility
قرآن کریم.
ابن‌بابویه، محمدبن على (بی‌‌تا)، اسرار توحید، ترجمۀ التوحید للصدوق، قم: بی‌‌نا.
ابن‌عاشور، محمدبن طاهر (بی‌‌تا)، التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسة التاریخ.
ابن‌فارس، ابوالحسین احمد (1404)، معجم مقائیس اللغة، قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم.
ابن‌منظور، محمدبن مکرم (1416)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
اسکات، ریچارد (1392)، سازمان‌‌ها سیستم‌‌های عقلایی، طبیعی، و باز، ترجمۀ حسن میرزایی اهرنجانی، تهران: سمت.
الوانی، سیدمهدی (1368)، «نقدی بر منطق عقلی جدید و آثار آن بر نظریه‌های سازمانی»، مجلۀ دانش مدیریت، ش 6 و 7.
الوانی، سیدمهدی (1388)، مدیریت عمومی، تهران: نی.
الوانی، سیدمهدی (1398)، مدیریت عمومی، تهران: نی.
امیرکبیری، علی‌رضا (1394)، رویکردهای سازمان و مدیریت و رفتار سازمانی، تهران: نگاه دانش.
اوریت، نیکلاس و الک فیشر (1390)، نگاهی انتقادی به معرفت‌شناسی جدید، ترجمۀ حسن عبدی، قم: مؤسسۀ آموزشی‌پژوهشی امام خمینی (ره).
ایران‌نژاد پاریزی، مهدی و پرویز ساسان‌‌گهر (1390)، سازمان و مدیریت از تئوری تا عمل، تهران: مؤسسۀ عالی آموزش بانک‌داری ایران، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
ایزدی، مهدی و زهره اخوان‌ مقدم (1392)، «ضرورت، ماهیت، و روش استنطاق از منظر روایات اهل‌بیت علیه‌السلام»، دو فصل‌نامۀ علمی‌ ‌ـ پژوهشی مطالعات قرآن و حدیث، س 6، ش 2، پیاپی 12.
بلاغی نجفی، محمدجواد (1420)، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، قم: بنیاد بعثت.
بوریل، گیبسون و گارت مورگان (1383)، نظریه‌‌های کلان جامعه‌شناختی و تجزیه‌وتحلیل سازمان، ترجمۀ محمدتقی نوروزی، قم: سمت.
بهجت‌پور، عبدالکریم (1392)، تفسیر تنزیلى (به‌ترتیب نزول)؛ مبانى، اصول، قواعد، و فواید، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامى.
بیضاوی، عبدالله‌بن عمر (1418)، انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
جوادی آملی، عبدالله (1381)، دین‌شناسی، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1382)، وحی و نبوت در قرآن، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1383)، توحید در قرآن، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1383)، سرچشمۀ اندیشه، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1384)، معرفت‌شناسی در قرآن، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1386)، قرآن در کلام علی (ع)، قم: اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله (1388)، شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1389)، تفسیر تسنیم، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1389)، زن در آینۀ جلال و جمال، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1390)، منزلت عقل در هندسۀ معرفت دینى، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1391)، جامعه در قرآن، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1397)، قرآن در قرآن، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1399)، صورت و سیرت انسان در قرآن، قم: اسراء.
جوهچ، مارى (1389)، تئورى سازمان؛ مدرن، نمادین‌ ـ تفسیرى، و پست مدرن، ترجمۀ حسن دانایى‏فرد، تهران: مؤسسۀ مهربان کتاب نشر.
جوهرى، اسماعیل‌بن حماد (1410)، الصحاح‌ ـ تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت: دار العلم للملایین.
حسنی، سیدحمیدرضا و مهدی علی‌پور (1385)، جایگاه‌‌شناسی علم اصول، قم: مرکز مدیریت حوزۀ علمیۀ قم.
خسروپناه، عبدالحسین و دیگران (1393)، در جست‌وجوی علوم انسانی اسلامی، قم: معارف.
رابینز، استیفن پی. (1387)، تئوری سازمان، ساختار، طراحی، و کاربردها، ترجمۀ مهدی الوانی و حسن دانایی‌فرد، تهران: صفار.
راغب اصفهانى، حسین‌بن محمد (1412)، مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دار القلم.
رضاییان، علی (1376)، تجزیه‌وتحلیل و طراحی سیستم، تهران: سمت.
رضاییان، علی (1392)، مبانی سازمان و مدیریت، تهران: سمت.
رضاییان، علی (1399)، مدیریت رفتار سازمانی، تهران: سمت.
زمخشری، محمود (1407)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتب العربی.
سیدقطب، ابن‌ابراهیم شاذلی (1412)، فی ظلال القرآن، بیروت: دار الشروق.
شاکر، محمدکاظم (1389)، مبانی و روش‌های تفسیری، قم: مصطفی.
شفریتز، جی. ام. و جی. استیون اوت (1378)، تئوری‌های سازمان، ترجمۀ علی پارساییان، تهران: ترمه.
صاحب‌بن عباد، اسماعیل‌ (1414)، المحیط فی اللغة، بیروت: عالم الکتاب.
صادق‌پور، ابوالفضل (1385)، اصول و مبانی سازمان و مدیریت، تهران: مؤسسۀ فرهنگ و اندیشه.
صادق تهرانی، محمد (1365)، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم: فرهنگ اسلامی.
صدر، سیدمحمدباقر (بی‌‌تا)، مقدمات فی التفسیر الموضوعی للقرآن، بیروت: دار التوحید الاسلام.
صدر، سیدمحمدباقر (1424)، المدرسة القرآنیة، بی‌‌جا: مؤسسۀ دار الکتاب الاسلامی.
ضیائی‌فر، سعید (1385)، پیش‌درآمدی بر مکتب‌‌شناسی فقهی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
طباطبایى، سیدمحمدحسین (1417)، المیزان فى تفسیر القرآن، قم: جامعۀ‏ مدرسین.
طبرسی، فضل‌بن حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.
طبرى، محمدبن جریر (1412)، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: ‏دار المعرفه.
طریحى، فخرالدین (1416)، مجمع البحرین، تهران: کتاب‌فروشى مرتضوى.
طوسی، محمدبن حسن (بی‌‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
علی‌پور، مهدی (1389)، پارادایم اجتهادی دانش دینی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
علی‌زاده، عبدالرضا، حسین اژدری‌زاده، و مجید کافی (1383)، جامعه‌شناسی معرفت: جستاری در تبیین رابطۀ «ساخت و کنش اجتماعی» و «معرفت‌های بشری»، قم: پژوهشکدۀ حوزه و دانشگاه.
فخررازى، محمدبن عمر (1420)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فرهنگی، علی‌اکبر، وحید شاه‌میرزایی، و علی حسین‌زاده (1395)، نظریه‌‌پردازان و مشاهیر مدیریت، تهران: مؤسسۀ کتاب مهربان نشر.
فضل‌الله، سیدمحمدحسین (1419)، تفسیر من وحى القرآن، بیروت: دار الملاک للطباعة و النشر.
فیومی، احمدبن محمد (1414)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم: مؤسسۀ دار الهجره.
قاسمی، بهروز (1390)، مدیریت رفتار سازمانی، تهران: سپاهان.
قلی‌پور، رحمت‌الله (1381)، «شناخت‌شناسی سازمانی»، مجلۀ مجتمع آموزش عالی قم، س 4، ش 13.
قمى مشهدى، محمدبن محمدرضا (1368)، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب‏، تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
کاسلو، ای.، آلوین پلنتیگا، و جان پالک (1383)، مفاهیم بنیادین در معرفت‌‌شناسی، ترجمۀ محمد حسین‌زاده، تهران: زلال کوثر.
کلینى، محمدبن یعقوب (1407)، الکافی (ط‌ ـ الاسلامیۀ تهران: دار الکتب الاسلامیۀ.
گائینی، ابوالفضل (1390)، درس‌نامۀ مبانی معرفت‌شناسی تئوری‌‌های سازمان و مدیریت، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
گریزری، پال (1389)، نقدی بر دانش مدیریت؛ پژوهش مدیریتی و دانش مدیریت، ترجمۀ محمد صائبی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
لرر، کیث (1396)، نظریۀ معرفت، ترجمۀ مهدی عبداللهی، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
مارتین، رابرت (1395)، معرفت‌‌شناسی درباب شک، شناخت، و آگاهی، ترجمۀ رحیم کوشش، تهران: سبزان.
مصباح یزدی، محمدتقی (1376)، اخلاق در قرآن، قم: مؤسسۀ آموزشى و پژوهشى امام خمینى (ره).
مصباح یزدی، محمدتقی (1383)، راه‌نماشناسى، قم: مؤسسۀ آموزشى و پژوهشى امام خمینى.
مصباح یزدی، محمدتقی (1384)، معارف قرآن؛ خداشناسی، کیهان‌شناسی، انسان‌شناسی، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
مصطفوى، حسن (1430)، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
مطهری، مرتضی (1378)، مجموعۀ آثار، تهران: صدرا.
معلمی، حسن (1380)، نگاهی به معرفت‌‌شناسی در فلسفۀ غرب، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
مؤدب، سیدرضا (1367)، روش‌‌های تفسیر قرآن، قم: دانشگاه قم.
میچل، ترنس آر. (1389)، مردم در سازمان‌‌ها، ترجمۀ حسین شکرکن، تهران: رشد.
میرزایی اهرنجانی، حسن (1386)، زمینه‌‌های روش‌شناختی تئوری سازمان، تهران: سمت.
میرزایی اهرنجانی، حسن و محمدعلی سرلک (1384)، «نگاهی به معرفت‌شناسی سازمانی: سیر تحول، مکاتب، و کاربردهای مدیریتی»، مجلۀ پیک نور، ش 11.
میرصادقی، میمنت (138)، واژه‌نامۀ هنر شاعری: فرهنگ تفصیلی اصلاحات فن شعر و سبک‌ها و مکتب‌‌های آن، تهران: کتاب مهناز.
میرکمالی، سیدمحمد (1392)، فلسفۀ مدیریت، تهران: یسطرون.
موزر، پل (1385)، درآمدی موضوعی بر معرفت‌شناسی معاصر، ترجمۀ رحمت‌الله رضایی، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
نوریس، کریستوفر (1389)، شناخت‌شناسی مفاهیم کلیدی در فلسفه، ترجمۀ ناصرالدین علی نقویان، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
نیکواقبال، علی‌اکبر (1387)، «نظریۀ اقتضا: تأثیر متغیرهای نوعی موقعیت در ساختار سازمانی»، فرایند مدیریت و توسعه، ش 45 و 46.
واسطى زبیدى حنفى، محب‌ا‌لدین سیدمحمدمرتضى (1414)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
هاشمی رفسنجانی، اکبر و دیگران (1387)، تفسیر راه‌نما، قم: بوستان کتاب.
 
Dessler, Gary (1986), Organization Theory, Prentice-Hall.
McGinn, Colin (1984), “The Concept of Knowledge”, Midwest Studies in Philosophy, no. 9.
McGregor, Douglas (1960), The Human Side of Enterprise, New York: McGraw-Hill.