نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم سیاسی، گرایش مسائل ایران، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استادیار گروه علوم سیاسی و روابط بین الملل، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استادیار گروه انقلاب اسلامی، پژوهشکده تاریخ معاصر، تهران، ایران

10.30465/crtls.2024.45771.2745

چکیده

پرداختن انتقادی به موضوع «خلقیات ایرانیان» درقالب داستان، سفرنامه و... همواره از جمله موضوعات پرمخاطب و پرمناقشه بوده ­است. در این میان، کتابِ «سازگاری ایرانی» نوشته مهدی بازرگان به­ جهت قرارگرفتن در حدِ واسطی از آثارِ دوره قاجار(نوعاً سفرنامه)، با شمارِ قابل­ توجهی از متون عموماً جامعه شناسانه­‌ی سال­های اخیر، از اهمیت ویژه ­ای برخوردار است. رویکردِ نوآورانه­‌ی کتاب و تاثیر آن بر خوانش انتقادی و خویش­‌کاوی ایرانیان، از نکات برجسته و پرسش‌برانگیز کتاب بوده، که در نسبت با متون مشابه در قبل و بعد آن و در سنجش با دوره­‌های مختلفِ اندیشه­ورزی خودِ بازرگان، حایز اهمیت است. سوال محوری مقاله، این است که آیا کتابِ «سازگاری ایرانی» (که به دشوارگی و بحث‌­برانگیز بودنِ خلقیات ایرانیان می­‌پردازد)؛ قابلیت طرح بعنوان نظریه‌­ای نوآورانه و در پاسخ به یک بحرانِ واقعی-اجتماعی را دارد؟ برای یافتن پاسخ این سؤال، از روشِ تفسیرِ مؤلف‌­محور(قصدگرا)ی «کوئنتین اسکینر» و چارچوب ­نظری «توماس اسپریگنز» کمک ­گرفته ­خواهد شد. تا هدفِ محوری تحقیق (یعنی فهمِ میزانِ آغازگری و جایگاه اندیشه‌­ورزی بازرگان، در نسبت با سبکِ خلقیات­‌شناسی ایرانیان) هرچه بهتر آشکار شود. یافته‌­ها و نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که ایده­‌ی بازرگان در خُرده­‌گیری از روحیه و خلقیات ایرانی با وجود تمام نقدهای وارد بر آن، همچنان منشاء الهام یا در راستای کنش علمی دیگر نظریه‌­پردازان بوده ­است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Mehdi Bazargan’s Narrative Assessment of the Iranian Ethos, through A Critique and Interpretation on the Book “Iranian Compatibility”

نویسندگان [English]

  • Javad Mavizchi 1
  • Seyed khodayar Mortazavi 2
  • Seyed Mostafa Taqavi Moqadam 3

1 PhD Student of Political Science, Issues of Iran, Tehran South Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

2 Assistant professor, Department of Political Science and International Relations, Tehran South Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

3 Assistant Professor, Department of Islamic Revolution, Institute for Contemporary History, Tehran, Iran

چکیده [English]

Critically dealing with the topic of "Iranian Ethos", in the form of stories, travelogues, etc. has always been one of the most popular and controversial topics. In the meantime, the book "Iranian Compatibility" written by Mehdi Bazargan is of particular importance for being in the middle of the works of the Qajar period (typically a travel book), with a significant number of generally sociological texts of recent years. He has The innovative approach of the book and its impact on the critical reading and self-examination of Iranians is one of the prominent and questionable points of the book, which is important in comparison with similar texts before and after it and in comparison with different periods of thought of the merchant himself. The central question of the article is whether the book "Iranian Compatibility" (which deals with the difficulty and controversial nature of Iranians) is capable of being proposed as an innovative theory in response to a real social crisis. In order to find the answer to this question, the author-centered (intentionalist) interpretation method of "Quentin Skinner" and the theoretical framework of "Thomas Spriggans" will be used so that the central goal of the research (that is, to understand the level of initiation and the place of thinking of the merchants, in relation to the anthropological style of Iranians) can be revealed as well as possible. The findings and results of this research show that Bazargan's idea in summarizing the Iranian spirit and temperament, despite all the criticisms on it, was still the source of inspiration or in line with the scientific action of other theoreticians.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iranian Ethos
  • Spragens
  • Skinner
  • Hermeneutics
  • Creating the theory
آبراهامیان، یرواند(1389)، تاریخ ایران مدرن، ترجمه: محمدابراهیم فتاحی ولیلایی، نشر نی.
اسپریگنز، توماس(1365)، فهم نظریه‌­های سیاسی، ترجمه: فرهنگ رجایی، تهران: آگاه.
اسدی، محمدرضا(1383)، دانایی و معضل دین‌داری، تهران: نشراندیشه امروز.
بازرگان، مهدی(بی­تا)، سازگاری ایرانی، تهران: پیام آزادی(74 صفحه). (این کتاب در سال 1357 نیز توسط همین ناشر در 78 صفحه مجددا منتشر گردید)
بازرگان، مهدی (1359)، راه طی‌­شده، تهران: شرکت سهامی انتشار.
بازرگان، مهدی(1380)، مجموعه آثار شماره4 (مقالات اجتماعی و فنی)، [تهیه و تنظیم] بنیاد فرهنگی مهندس­ مهدی ­بازرگان، تهران: شرکت سهامی انتشار.
جمالزاده، سیدمحمدعلی(1345)، خلقیات ما ایرانیان، تهران: فروغی.
حجاریان، سعید (1376)، گونه‌­شناسی جریان­های روشن‌فکری ایران معاصر، فصلنامه پژوهش. سال دوم، شماره7.
حقیقت، سیدصادق(1385)، روش‌شناسی در علوم ­سیاسی، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
رضاقلی، علی(1377)، جامعه‌شناسی نخبه‌کشی؛ قائم مقام، امیرکبیر، مصدق: تحلیل جامعه‌شناختی برخی از ریشه‌­های تاریخی استبداد و عقب‌ماندگی. تهران: نشر نی.
رهبانی، مرتضی(1387)، روحیه ایرانی، روحیه شرقی: نقد و بررسی کتاب سازگاری ایرانی مهدی بازرگان، تهران: شرکت چاپخش سهامی خاص.
زیباکلام، صادق(1374)، ما چگونه ما شدیم؟ ریشه‌یابی علل عقب‌ماندگی در ایران، تهران: انتشارات روزنه.
زیگفرید، آندره(1394)، روح ملت­‌ها، ترجمه: احمد آرام، تهران: شرکت سهامی انتشار.
سایت فرهنگ سدید(9خرداد1402)، «اندر احوالات خودستیزی جامعه ایرانی؛ درآمدی انتقادی بر خلقیات ما ایرانیان»، کدخبر8284.
سریع القلم، محمود(1390)، اقتدارگرایی ایرانی در عهد قاجار، تهران: نشر فرزان­روز.
سریع القلم، محمود(1389)، فرهنگ سیاسی ایران، تهران: نشر فرزان­‌روز.
فراستخواه، مقصود(1394)، ما ایرانیان: زمینه­‌کاوی تاریخی و اجتماعی خلقیات ایرانی، تهران: نشر نی.
فولر، گراهام(1373)، قبله عالم: ژئوپلتیک ایران، ترجمه: عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.
قوچانی، محمد(1390)، «لیبرالِ تنها؛ چگونه مهدی بازرگان تا پایان عمر اصلاح‌­طلب باقی ماند؟»، ماهنامه‌­­ی مهرنامه، سال دوم، دی1390، (ص12-15).
کاتوزیان، همایون(1390)، ایران، جامعه‌­کوتاه مدت و 3مقاله دیگر، تهران: نشر نی.
مرتضوی، سیدخدایار(1389)، «تبیین روش‌شناسی اندیشه سیاسی ازمنظر کوئنتین اسکینر»، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال سوم، شماره اول، تاریخ چاپ زمستان 1389(ص159تا191).
مرتضوی، سیدخدایار(1388)« کاوشی در روش‌شناسی تاریخ اندیشه‌های سیاسی»(مطالعه موردی: نقد اسکینر بر روش‌شناسی قرائت متنی)، فصلنامه سیاست، دوره 39، شماره 1، تاریخ چاپ بهار1388(ص285-304)
مرکز بررسی اسناد تاریخی(1390)، مهندس‌­مهدی‌­بازرگان به روایت اسناد ساواک، جلداول، چاپ اول، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
مویزچی، جواد و مرتضوی­اصل، خدایار(1401)، «خوانشی از عزاداری حسینی(ع)، به­مثابه یک سبک­زندگی». سال10، شماره1، تابستان1401، شماره پیاپی37(ص36 الی67)
مهدوی­زادگان، داود(29دی1398)، «روح"سازش" در منطق مهندس بازرگان»، گفتگوی خبرگزاری مهر با دکتر مهدوی­‌زادگان، کد 19095.
میرشکاک، یوسفعلی(1389)، «نیست انگاری و ایمان؛ گفتگو با یوسف‌علی میرشکاک»، مجله بازتاب اندیشه، شماره11.
نجاتی، سرهنگ غلامرضا(1375)، خاطرات بازرگان، شصت سال خدمت و مقاومت، گفتگو با سرهنگ غلامرضا نجاتی. تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
نراقی، حسن(1380)، جامعه‌شناسی خودمانی (چرا درمانده‌­ایم؟)، تهران: نشر اختران.