نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته اقتصاد نفت و گاز، دانشکده اقتصاد، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

2 استادیار گروه اقتصاد سیاسی، عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

چکیده

این پژوهش به بررسی و نقد اثر مهم امام موسی صدر با عنوان ره‏یافت‏های اقتصادی اسلام پرداخته است. این کتاب مجموعۀ خطابه‌ها و مقاله‌های امام موسی صدر در حوزۀ اقتصاد اسلامی است که در دهۀ اخیر موردتوجه مراکز حوزوی و دانشگاهی قرار گرفته و به‏عنوان یکی از متون اقتصاد اسلامی تدریس، مطالعه، و مباحثه شده است. بررسی این کتاب نشان می‌دهد که امام موسی صدر در حوزۀ اقتصاد اسلامی همانند شهید علامه صدر علم اقتصاد را از مکتب اقتصادی جدا می‌کند و معتقد است که اسلام علم اقتصادی ندارد، ولی مکتب اقتصادی اسلامی مبتنی‏بر احکام اسلامی و دستگاه فقاهت قابل‏استخراج است. در این مقاله، بعد از بررسی ادبیات نظری اقتصاد اسلامی از نظر امام موسی صدر و شهید علامه صدر نقاط قوت و ضعف کتاب با روش تحلیلی ـ توصیفی موردبررسی قرار گرفتند. نقاط ضعف شناسایی‏شده عبارت‌اند از: ابهام در مفهوم عادلانه‏بودن دست‏مزد و سهم کارگر از تولید، عدم توجه به مفهوم فقه حکومتی و ابهام در تعریف مکتب اقتصادی اسلام، عدم توجه به روش‌شناسی علم اقتصاد، ابهام در بیان مبنای نظریۀ ارزش در اسلام، عدم توجه به فعالیت شخصیت حقوقی دولت در اقتصاد، و ابهام در بیان اختیارات حکومت اسلامی و ولایت فقیه در قاعده‏گذاری اقتصاد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Critical Study of Scientific Texts in the Field of Islamic Economics, Focusing on the Book Islamic Economic Approaches

نویسندگان [English]

  • Mohammad Yarahmadi 1
  • Mohammad Soleimani 2

1 PhD Student, Oil and Gas Economics, Faculty of Economics, Imam Sadiq University (AS), Tehran, Iran

2 Assistant Professor, Department of Political Economics, Faculty of Economics, Imam Sadigh University, Tehran, Iran

چکیده [English]

This research has analyzed and criticized the important book of Imam Musa Sadr entitled "Islamic Economic Approaches". This book is a collection of speeches and essays of Imam Musa Sadr in the field of Islamic economics, which has received the attention of academic centers in the last decade and has been studied and discussed as one of the texts of Islamic economics. The review of this book shows that Imam Musa Sadr, like Martyr Sadr, separates economics from the economic school in the field of Islamic economics and believes that Islam does not have an economic science, but the Islamic economic school is based on Islamic rules and jurisprudence. In this article, after analyzing the theoretical literature of Islamic economics from the point of view of Imam Musa Sadr and Martyr Sadr, the strengths and weaknesses of the book were examined with a descriptive-analytical method. The identified weaknesses are ambiguity in the concept of fairness of wages and worker's share of production, lack of attention to the concept of governmental jurisprudence and ambiguity in the definition of Islamic economic school, lack of attention to the methodology of economics, ambiguity in expressing the basis of the theory of value in Islam, lack of paying attention to the activity of the legal personality of the government in the economy and the ambiguity in expressing the authority of the Islamic government and velayat-e-faqih in the regulation of the economy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Economy
  • Economic Jurisprudence
  • Economic Justice
  • Economic School
  • Imam Musa Sadr
الصدر، السیدمحمدباقر (۱۳۸۵)، اقتصادنا، ج 2، قم: بوستان کتاب.
‏‫الصدر، السیدمحمدباقر (۱۹۸۶)، اقتصادنا، بیروت: دارالتعریف للمطبوعات.
‏‫امامی، حسن (۱۳۴۰)، حقوق مدنی، ج 1-6، تهران: اسلامیه.
‏‫ایروانی، جواد (۱۳۹۳)، «بررسی قاعدۀ انحصار منشأ کسب درآمد به ”کار“»، آموزه‏های فقه مدنی، دورۀ 9، ش 6، 59-86.
‏‫پاشایی، وحید و سمیرا علمدار علی‏اکبری (۱۴۰۱)، «مؤلفه‌های جامعۀ صالح در اندیشۀ امام موسی صدر»، اسلام و مطالعات اجتماعی، دورۀ 38، ش 10، 34-61.
‏‫چالمرز، آلن اف (۱۳۸۲)، چیستی علم، ترجمۀ سعید زیباکلام، تهران: سمت.
‏‫حسینی خامنه‏ای، سیدعلی (۱۴۰۰)، طرح کلی اندیشۀ اسلامی در قرآن، ویراست سوم، قم: صهبا.
‏‫حسینی، سیدمحمد (۱۳۹۸)، «بررسی و نقد کتاب الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و چالش ناپایداری توسعۀ پایدار»، پژوهش‏نامۀ انتقادی متون و برنامه‏های علوم انسانی، دورۀ 73، ش 19، 45-60.
‏‫حسینی نیشابوری، سیدعلی و بهنام طالبی طادی (۱۳۹۵)، «درآمدی بر فراگردها و مبادی تصدیقیۀ نظام‌سازی فقهی؛ با تأکید بر آرای آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر»، راه‏برد فرهنگ، دورۀ 36، ش 9، 133-157.
‏‫خاندوزی، سیداحسان، علی مصطفوی ثانی، و حسین سرابادانی تفرشی (۱۳۹۸)، شاخصی برای عدالت، تهران: دانشگاه امام صادق.
‏‫خمینی، روح‏الله (۱۳۸۹)، صحیفۀ امام (بیانات، پیام‏ها، مصاحبه‏ها، احکام، اجازات شرعی و نامه‏ها)‏، ج 1-22، ویراست 3، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).
‏‫خمینی، روح‏الله (۱۴۲۱)، کتاب البیع، ج 1-5، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).
‏‫روحی برندق، کاوس، کاظم قاضی‏زاده، و انسیه‏السادات اسکاف (۱۳۹۹)، «اعتماد اجتماعی در اندیشۀ امام موسی صدر»، نظریه‏های اجتماعی متفکران مسلمان، دورۀ 19، ش 10، 49-70.
‏‫روحی برندق، کاوس، کاظم قاضی‏زاده، و انسیه‏السادات اسکاف (۱۳۹۸)، «تأثیر دل‏بستگی ایمن بر شکل‌گیری سرمایۀ اجتماعی با تأکید بر اندیشۀ تربیتی امام موسی صدر»، اسلام و مطالعات اجتماعی، دورۀ 26، ش 7، 90-113.
‏‫زاهدی وفا، محمدهادی و علی باقری (۱۳۹۳)، «تحلیلی بر نظریۀ ارزش و توزیع در اقتصادنا»، مطالعات اقتصاد اسلامی، دورۀ 13، ش 7، 57-86.
‏‫سعدی، حسین‏علی و بهنام طالبی طادی (۱۳۹۹)، «روش‌شناسی استنباط در فقه نظام سلامت؛ مبتنی‏بر نظریۀ کشف نظام از آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر»، پژوهش در دین و سلامت، دورۀ 25، ش 6، 152-161.
‏‫سعیدی، علی (۱۴۰۱)، «معرفی و نقد کتاب روش‌شناسی علم اقتصاد اسلامی با رویکرد واقعیت نهادی»، پژوهش‏نامۀ انتقادی متون و برنامه‏های علوم انسانی، دورۀ 105، ش 22، 59-82.
‏‫صدر، موسی (۱۳۸۶)، ره‏یافت‏های اقتصادی اسلام، ترجمۀ مهدی فرخیان، تهران: مؤسسۀ فرهنگی ـ تحقیقاتی امام موسی صدر.
‏‫صدر، موسی (۱۳۹۳)، ره‏یافت‏های اقتصادی اسلام: گفتارهای اقتصادی امام موسی صدر، ترجمۀ مهدی فرخیان، ویراست دوم، تهران: مؤسسۀ فرهنگی ـ تحقیقاتی امام موسی صدر.
‏‫عبیاتی، عبدالزهرا (۱۴۰۰)، «تحلیل حکم حکومتی در فقه سیاسی»، پژوهش‏های حقوقی قانون یار، دورۀ 15، ش 4، 71-100.
‏‫عیوضلو، حسین (۱۳۹۸)، «مقدمه‌ای در تبیین روش و فرایند توسعۀ نظریه‌پردازی اقتصاد اسلامی (فرایند عبور از مبانی نظری به الگوهای عملیاتی)»، مطالعات اقتصاد اسلامی، دورۀ 23، ش 12، 1-39.
‏‫فتحی، امین و علی احمدپور (۱۴۰۲)، «انسان‌گرایی نوین، مانع نقش‌آفرینی دین در اندیشة امام موسی صدر»، فلسفۀ دین، دورۀ 54، ش 20، 30-41.
‏‫لکزایی، شریف (۱۳۹۸)، «علل ضعف تمدنی و عقب‌ماندگی جوامع اسلامی در اندیشۀ امام موسی صدر»، مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، دورۀ 3، ش 2، 311-328.
‏‫لک‌زایی، نجف و دیگران (۱۳۹۸)، «قلمرو اختیارات حاکم اسلامی از منظرآیت‌الله خویی (ره)»، مطالعات انقلاب اسلامی، دورۀ 58، ش 16، 155-174.
‏‫محسنی، فرید و حسام ابراهیم‏وند (۱۳۹۶)، «مسئولیت کیفری احزاب سیاسی در حقوق ایران»، حقوقی دادگستری، دورۀ 98، ش 81، 201-227.
‏‫مطهری، مرتضی (۱۳۸۰)، نظری به نظام اقتصادی اسلام، تهران: صدرا.
‏‫معرفی محمدی، عبدالحمید (۱۳۹۳)، «روش‏شناسی شهید صدر در اقتصاد اسلامی؛ از نگاهی دیگر»، معرفت اقتصاد اسلامی، دورۀ 11، ش 6، 95-118.
‏‫مقدم، وحید (۱۳۹۶)، «بررسی و نقد کتاب نظریه‌پردازی علمی اقتصاد اسلامی»، پژوهش‏نامۀ انتقادی متون و برنامه‏های علوم انسانی، دورۀ 46، ش 17، 37-58.
‏‫مقصودی، حمیدرضا (۱۳۹۸)، «نقدهایی بر کتاب نظریۀ اسلامی ایرانی پیشرفت»، پژوهش‏نامۀ انتقادی متون و برنامه‏های علوم انسانی، دورۀ 73، ش 19، 177-196.
‏‫مهدوی، اصغرآقا، حمیدرضا تمدن، و علی زاهد (۱۳۹۲)، «بررسی فقهی ـ اقتصادی اجارۀ ابزار تولید (مطالعۀ موردی نظرات شهید صدر و امام موسی صدر)»، پژوهش‏نامۀ فقه اجتماعی، دورۀ 2، ش 1، 5-23.
‏‫موحد ابطحی، سیدمحمدتقی (۱۳۹۹)، «ارزیابی کتاب درس‌نامۀ نظریه‌پردازی علمی اقتصاد اسلامی از منظر واقع‌گرایی انتقادی؛ با تأکید بر آرای روی بسکار»، پژوهش‏نامۀ انتقادی متون و برنامه‏های علوم انسانی، دورۀ 81، ش 20، 303-321.
‏‫میرباقری، سیدمحمدمهدی (۱۳۹۶)، درآمدی بر رویکردهای فقه حکومتی، قم: تمدن نوین اسلامی.
‏‫میرباقری، سیدمحمدمهدی، حسن نوروزی، و یحیی عبداللهی (۱۳۹۵)، «فقه حکومتی از منظر شهید صدر (ره)؛ با مروری بر ویژگی‏های ”فقه نظامات“»، راه‏برد فرهنگ، ش 36، 61-86.
‏‫میرعلی، محمدعلی و مجتبی نامخواه (۱۳۹۷)، «تغییر اجتماعی در تجربه و اندیشۀ امام موسی صدر»، معرفت فرهنگی ـ اجتماعی، دورۀ 37، ش 10، 23-38.
‏‫نظری، حسن آقا (۱۳۹۶)، «بررسی فقهی ـ حقوقی شخصیت حقوقی»، حقوق اسلامی، دورۀ 54، ش 14، 97-125.
‏‫‏‫واسطی، عبدالحمید و محمدحسین گلکار (۱۳۹۸)، «فقه حکومتی؛ چیستی، چرایی و چگونگی (مبتنی‏بر نظریۀ اجتهاد سیستمی)»، اندیشۀ مدیریت راه‏بردی (اندیشۀ مدیریت)، ش 2، 49-71.
هایک، فردریش (۱۳۹۲)، قانون، قانون‏گذاری، و آزادی (جلد ۱: قواعد و نظم)، ج 1، ترجمۀ موسی غنی‏نژاد و مهشید معیری، تهران: دنیای اقتصاد.
‏‫یاراحمدی، محمد (۱۴۰۰)، بررسی فقهی ابزار «نجات از درون» در حوزۀ توقف بانک‏ها، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه امام صادق.
 
Gundogdu, A. S. (2019), A Modern Perspective of Islamic Economics and Finance, Emerald Publishing.
O’Neill, M. (2020), “Social Justice and Economic Systems”, Philosophical Topics, vol. 48, no. 2, 159-202.
Pasebani Some’eh, A. (2020), “Fair Wages in Islam”, in: Handbook of Ethics of Islamic Economics and Finance, Berlin/ Boston: De Gruyter Oldenbourg, 359-386.