نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته اقتصاد نفت و گاز، دانشکده اقتصاد، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

2 استادیار گروه اقتصاد سیاسی، عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

چکیده

این پژوهش به بررسی و نقد اثر مهم امام موسی صدر با عنوان «رهیافت‏های اقتصادی اسلام» پرداخته است. این کتاب مجموعه خطابه‌ها و مقاله‌های امام موسی صدر در حوزه اقتصاد اسلامی است که در دهه اخیر موردتوجه مراکز حوزوی و دانشگاهی قرار گرفته و به عنوان یکی از متون اقتصاد اسلامی تدریس مطالعه و مباحثه شده است. بررسی این کتاب نشان می‌دهد که امام موسی صدر در حوزه اقتصاد اسلامی همانند شهید علامه صدر علم اقتصاد را از مکتب اقتصادی جدا می‌کند و معتقد است که اسلام، علم اقتصادی ندارد ولی مکتب اقتصادی اسلامی مبتنی بر احکام اسلامی و دستگاه فقاهت قابل استخراج است. در این مقاله بعد از بررسی ادبیات نظری اقتصاد اسلامی از نظر امام موسی صدر و شهید علامه صدر، نقاط قوت و ضعف کتاب با روش تحلیلی توصیفی موردبررسی قرار گرفتند. نقاط ضعف شناسایی شده عبارت‌اند از: ابهام در مفهوم عادلانه بودن دستمزد و سهم کارگر از تولید، عدم توجه به مفهوم فقه حکومتی و ابهام در تعریف مکتب اقتصادی اسلام، عدم توجه به روش‌شناسی علم اقتصاد، ابهام در بیان مبنای نظریه ارزش در اسلام، عدم توجه به فعالیت شخصیت حقوقی دولت در اقتصاد و ابهام در بیان اختیارات حکومت اسلامی و ولایت‌فقیه در قاعده گذاری اقتصاد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Critical Study of Scientific Texts in the Field of Islamic Economics, Focusing on the Book "Islamic Economic Approaches"

نویسندگان [English]

  • Mohammad Yarahmadi 1
  • Mohammad Soleimani 2

1 PhD Student, Oil and Gas Economics, Faculty of Economics, Imam Sadiq University (AS), Tehran, Iran

2 Assistant Professor, Department of Political Economics, Faculty of Economics, Imam Sadigh University, Tehran, Iran

چکیده [English]

This research has analyzed and criticized the important book of Imam Musa Sadr entitled "Islamic Economic Approaches". This book is a collection of speeches and essays of Imam Musa Sadr in the field of Islamic economics, which has received the attention of academic centers in the last decade and has been studied and discussed as one of the texts of Islamic economics. The review of this book shows that Imam Musa Sadr, like Martyr Sadr, separates economics from the economic school in the field of Islamic economics and believes that Islam does not have an economic science, but the Islamic economic school is based on Islamic rules and jurisprudence. In this article, after analyzing the theoretical literature of Islamic economics from the point of view of Imam Musa Sadr and Martyr Sadr, the strengths and weaknesses of the book were examined with a descriptive-analytical method. The identified weaknesses are ambiguity in the concept of fairness of wages and worker's share of production, lack of attention to the concept of governmental jurisprudence and ambiguity in the definition of Islamic economic school, lack of attention to the methodology of economics, ambiguity in expressing the basis of the theory of value in Islam, lack of paying attention to the activity of the legal personality of the government in the economy and the ambiguity in expressing the authority of the Islamic government and velayat-e-faqih in the regulation of the economy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Economy
  • Economic Jurisprudence
  • Economic Justice
  • Economic School
  • Imam Musa Sadr
الصدر، السید محمدباقر (۱۳۸۵)، اقتصادنا، قم - ایران: مؤسسة بوستان کتاب قم  مرکز النشر التابع لمکتب الإعلام الإسلامی (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیة قم)، جلد 2.
‏‫الصدر، السید محمدباقر (۱۹۸۶)، اقتصادنا، بیروت: دارالتعریف للمطبوعات.
‏‫امامی، حسن (۱۳۴۰)، حقوق مدنی، تهران: کتابفروشی اسلامیه، جلد ۱–6.
‏‫ایروانی، جواد (۱۳۹۳)، «بررسی قاعدۀ انحصار منشأ کسب درآمد به «کار»»، آموزه های فقه مدنی، جلد 9، ش 6، صص 59-86.
‏‫پاشایی، وحید؛ و علمدار علی اکبری، سمیرا (۱۴۰۱)، «مؤلفه‌های جامعه صالح در اندیشه امام موسی صدر»، اسلام و مطالعات اجتماعی، جلد 38، ش 10، صص 34-61.
‏‫چالمرز، آلن اف (۱۳۸۲)، چیستی علم، ترجمه‌ی سعید زیباکلام، تهران: سمت، چاپ چهارم.
‏‫حسینی خامنه ای، سید علی (۱۴۰۰)، طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن، ویرایش سوم، قم - ایران: انتشارات صهبا، چاپ ۳۵. (نشر اثر اصلی ۱۳۹۲)
‏‫حسینی، سید محمد (۱۳۹۸)، «بررسی و نقد کتاب الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و چالش ناپایداری توسعۀ پایدار»، پژوهش نامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی، جلد 73، ش 19، صص 45-60.
‏‫حسینی نیشابوری، سیدعلی؛ و طالبی طادی، بهنام (۱۳۹۵)، «درآمدی بر فراگردها و مبادی تصدیقیه نظام‌سازی فقهی؛ با تاکید بر آراء آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر»، راهبرد فرهنگ، جلد 36، ش 9، صص 133-157.
‏‫خاندوزی، سید احسان؛ مصطفوی ثانی، علی؛ و سرابادانی تفرشی، حسین (۱۳۹۸)، شاخصی برای عدالت، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق علیه السلام، چاپ اول.
‏‫خمینی، روح الله (۱۳۸۹)، صحیفه امام (بیانات، پیام ها، مصاحبه ها، احکام، اجازات شرعی و نامه ها)‏، ویرایش 3، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، جلد ۱–22، چاپ ۵.
‏‫خمینی، روح الله (۱۴۲۱)، کتاب البیع، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى( س)، جلد ۱–5.
‏‫روحی برندق، کاوس؛ قاضی زاده، کاظم؛ و اسکاف، انسیه السادات (۱۳۹۹)، «اعتماد اجتماعی در اندیشه امام موسی صدر»، نظریه های اجتماعی متفکران مسلمان، جلد 19، ش 10، صص 49-70.
‏‫روحی برندق، کاوس؛ قاضی زاده، کاظم؛ و اسکاف، انیسیه السادات (۱۳۹۸)، «تأثیر دلبستگی ایمن بر شکل‌گیری سرمایه اجتماعی با تأکید بر اندیشه تربیتی امام موسی صدر»، اسلام و مطالعات اجتماعی، جلد 26، ش 7، صص 90-113.
‏‫زاهدی وفا، محمد هادی؛ و باقری، علی (۱۳۹۳)، «تحلیلی بر نظریه ارزش و توزیع در اقتصادنا»، مطالعات اقتصاد اسلامی، جلد 13، ش 7، صص 57-86.
‏‫سعدی، حسین علی؛ و طالبی طادی، بهنام (۱۳۹۹)، «روش‌شناسی استنباط در فقه نظام سلامت؛ مبتنی بر نظریه کشف نظام از آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر»، پژوهش در دین و سلامت، جلد 25، ش 6، صص 152-161.
‏‫سعیدی، علی (۱۴۰۱)، «معرفی و نقد کتاب روش‌شناسی علم اقتصاد اسلامی با رویکرد واقعیت نهادی»، پژوهش نامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی، جلد 105، ش 22، صص 59-82.
‏‫صدر، موسی (۱۳۸۶)، رهیافت های اقتصادی اسلام، ترجمه‌ی مهدی فرخیان، تهران - ایران: موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، چاپ اول.
‏‫صدر، موسی (۱۳۹۳)، رهیافت های اقتصادی اسلام: گفتارهای اقتصادی امام موسی صدر، ترجمه‌ی مهدی فرخیان، ویرایش دوم، موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر. (نشر اثر اصلی ۱۳۸۶)
‏‫عبیاتی، عبدالزهرا (۱۴۰۰)، «تحلیل حکم حکومتی در فقه سیاسی»، پژوهش های حقوقی قانون یار، جلد 15، ش 4، صص 71-100.
‏‫عیوضلو، حسین (۱۳۹۸)، «مقدمه‌ای در تبیین روش و فرآیند توسعه نظریه‌پردازی اقتصاد اسلامی (فرآیند عبور از مبانی نظری به الگوهای عملیاتی)»، مطالعات اقتصاد اسلامی، جلد 23، ش 12، صص 1-39.
‏‫فتحی، امین؛ و احمدپور، علی (۱۴۰۲)، «انسان‌گرایی نوین، مانع نقش‌آفرینی دین در اندیشة امام موسی صدر»، فلسفه دین، جلد 54، ش 20، صص 30-41.
‏‫لکزایی، شریف (۱۳۹۸)، «علل ضعف تمدنی و عقب‌ماندگی جوامع اسلامی در اندیشه امام موسی صدر»، مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، جلد 3، ش 2، صص 311-328.
‏‫لک‌زایی، نجف؛ رهدار، احمد؛ خسروی، احمدعلی؛ و میرخلیلی، سیدجواد (۱۳۹۸)، «قلمرو اختیارات حاکم اسلامی از منظرآیت‌الله خویی (ره)»، مطالعات انقلاب اسلامی، جلد 58، ش 16، صص 155-174.
‏‫محسنی، فرید؛ و ابراهیم وند، حسام (۱۳۹۶)، «مسئولیت کیفری احزاب سیاسی در حقوق ایران»، حقوقی دادگستری، جلد 98، ش 81، صص 201-227.
‏‫مطهری، مرتضی (۱۳۸۰)، نظری به نظام اقتصادی اسلام، انتشارات صدرا، چاپ دهم. (نشر اثر اصلی ۱۳۶۸)
‏‫معرفی محمدی، عبد الحمید (۱۳۹۳)، «روش شناسی شهید صدر در اقتصاد اسلامی؛ از نگاهی دیگر»، معرفت اقتصاد اسلامی، جلد 11، ش 6، صص 95-118.
‏‫مقدم، وحید (۱۳۹۶)، «بررسی و نقد کتاب «نظریه‌پردازی علمی اقتصاد اسلامی»»، پژوهش نامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی، جلد 46، ش 17، صص 37-58.
‏‫مقصودی، حمیدرضا (۱۳۹۸)، «نقدهایی بر کتاب نظریۀ اسلامی ایرانی پیشرفت»، پژوهش نامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی، جلد 73، ش 19، صص 177-196.
‏‫مهدوی، اصغرآقا؛ تمدن، حمیدرضا؛ و زاهد، علی (۱۳۹۲)، «بررسی فقهی - اقتصادی اجاره ابزار تولید (مطالعه موردی نظرات شهید صدر و امام موسی صدر)»، پژوهش نامه فقه اجتماعی، جلد 2، ش 1، صص 5-23.
‏‫موحد ابطحی، سید محمد تقی (۱۳۹۹)، «ارزیابی کتاب درس‌نامۀ نظریه‌پردازی علمی اقتصاد اسلامی از منظر واقع‌گرایی انتقادی؛ با تأکید بر آراء روی بسکار»، پژوهش نامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی، جلد 81، ش 20، صص 303-321.
‏‫میرباقری، سید محمدمهدی (۱۳۹۶)، درآمدی بر رویکردهای فقه حکومتی، قم - ایران: انتشارات تمدن نوین اسلامی.
‏‫میرباقری، سیدمحمدمهدی؛ نوروزی، حسن؛ و عبداللهی، یحیی (۱۳۹۵)، «فقه حکومتی از منظر شهید صدر(ره)؛ با مروری بر ویژگی های «فقه نظامات»»، راهبرد فرهنگ، ش 36، صص 61-86.
‏‫میرعلی، محمدعلی؛ و نامخواه، مجتبی (۱۳۹۷)، «تغییر اجتماعی در تجربه و اندیشه امام موسی صدر»، معرفت فرهنگی اجتماعی، جلد 37، ش 10، صص 23-38.
‏‫نظری، حسن آقا (۱۳۹۶)، «بررسی فقهی ـ حقوقی شخصیت حقوقی»، حقوق اسلامی، جلد 54، ش 14، صص 97-125.
‏‫هایک، فردریش (۱۳۹۲)، قانون، قانون گذاری و آزادی (جلد ۱: قواعد و نظم)، ترجمه‌ی موسی غنی نژاد و مهشید معیری، تهران - ایران: دنیای اقتصاد، جلد 1.
‏‫واسطی، عبدالحمید؛ و گلکار، محمدحسین (۱۳۹۸)، «فقه حکومتی؛ چیستی، چرایی و چگونگی (مبتنی بر نظریه اجتهاد سیستمی)»، اندیشه مدیریت راهبردی (اندیشه مدیریت)، صص 49-71.
‏‫یاراحمدی، محمد (۱۴۰۰)، بررسی فقهی ابزار «نجات از درون» در حوزه توقف بانک ها (پایان‌نامه کارشناسی ارشد)، دانشگاه امام صادق علیه السلام، تهران - ایران.