پژوهشی
اقتصاد
محمدامیر ریزوندی؛ روح‌اله ابوجعفری؛ محمد عظیم‌زاده آرانی
چکیده
با طرح اقتصاد دانش‌بنیان به‌عنوان شکل جدیدی از الگوی توسعۀ اقتصادی، شاهد انتشار کتب و مقالات پژوهشی بسیاری طی سال‌های اخیر در داخل و خارج از ایران بوده‌ایم. یکی از همین آثار کتاب اقتصاد دانش‌بنیان: مبانی، مفاهیم، روش‌شناسی است که به‌تازگی منتشر شده است و مقالۀ حاضر به معرفی و نقد محتوایی آن می‌پردازد. از نظر محتوایی، باتوجهبه ...
بیشتر
با طرح اقتصاد دانش‌بنیان به‌عنوان شکل جدیدی از الگوی توسعۀ اقتصادی، شاهد انتشار کتب و مقالات پژوهشی بسیاری طی سال‌های اخیر در داخل و خارج از ایران بوده‌ایم. یکی از همین آثار کتاب اقتصاد دانش‌بنیان: مبانی، مفاهیم، روش‌شناسی است که به‌تازگی منتشر شده است و مقالۀ حاضر به معرفی و نقد محتوایی آن می‌پردازد. از نظر محتوایی، باتوجهبه تأکید نویسندگان بر اهمیت دانش ضمنی و قراردادنِ آن در کانون بحثها می‌توان رویکرد آنها به اقتصاد دانش‌بنیان را تطوری دانست و همچنین، نظر به تأکید بر نهادها برای بسترسازیِ اقتصاد دانش‌بنیان، چهارچوب تحلیلیِ آنها اقتصاد نهادی است. کتاب از جامعیت خوبی برخوردار است، اما بهطور کامل منطبق با عنوان انتخابی، که از روش‌شناسی در آن نام برده شده، نیست. همچنین، ضمن اتکای نظریهها بر شواهد آماری، اما قدیمیبودن آمارِ ارائهشده روزآمدسازیِ منابع و گزارشهای مورداستفاده را ضروری می‌کند. جای دیدگاههای مختلف به اقتصاد دانش‌بنیان و بحث دربارۀ پیچیدگیهای حقوق مالکیت دانش نیز در کتاب خالی است، اما درکلْ کتاب توانسته است با زبانی روشن و ساده مبانی و مفاهیم اقتصاد دانش‌بنیان را به مخاطبان ارائه کند.
پژوهشی
اقتصاد
محمد یاراحمدی؛ محمد سلیمانی
چکیده
این پژوهش به بررسی و نقد اثر مهم امام موسی صدر با عنوان رهیافتهای اقتصادی اسلام پرداخته است. این کتاب مجموعۀ خطابه‌ها و مقاله‌های امام موسی صدر در حوزۀ اقتصاد اسلامی است که در دهۀ اخیر موردتوجه مراکز حوزوی و دانشگاهی قرار گرفته و به‌عنوان یکی از متون اقتصاد اسلامی تدریس، مطالعه، و مباحثه شده است. بررسی این کتاب نشان می‌دهد ...
بیشتر
این پژوهش به بررسی و نقد اثر مهم امام موسی صدر با عنوان رهیافتهای اقتصادی اسلام پرداخته است. این کتاب مجموعۀ خطابه‌ها و مقاله‌های امام موسی صدر در حوزۀ اقتصاد اسلامی است که در دهۀ اخیر موردتوجه مراکز حوزوی و دانشگاهی قرار گرفته و به‌عنوان یکی از متون اقتصاد اسلامی تدریس، مطالعه، و مباحثه شده است. بررسی این کتاب نشان می‌دهد که امام موسی صدر در حوزۀ اقتصاد اسلامی همانند شهید علامه صدر علم اقتصاد را از مکتب اقتصادی جدا می‌کند و معتقد است که اسلام علم اقتصادی ندارد، ولی مکتب اقتصادی اسلامی مبتنیبر احکام اسلامی و دستگاه فقاهت قابلاستخراج است. در این مقاله، بعد از بررسی ادبیات نظری اقتصاد اسلامی از نظر امام موسی صدر و شهید علامه صدر نقاط قوت و ضعف کتاب با روش تحلیلی ـ توصیفی موردبررسی قرار گرفتند. نقاط ضعف شناساییشده عبارتاند از: ابهام در مفهوم عادلانهبودن دستمزد و سهم کارگر از تولید، عدم توجه به مفهوم فقه حکومتی و ابهام در تعریف مکتب اقتصادی اسلام، عدم توجه به روش‌شناسی علم اقتصاد، ابهام در بیان مبنای نظریۀ ارزش در اسلام، عدم توجه به فعالیت شخصیت حقوقی دولت در اقتصاد، و ابهام در بیان اختیارات حکومت اسلامی و ولایت فقیه در قاعدهگذاری اقتصاد.
ترویجی
الهیات و ادیان
عظیم حمزئیان؛ قاسم رؤفی
چکیده
کتاب کیمیاگر اثر پائولو کوئلیو داستانی نمادین است که مضامین عرفانی را در قالب یک سفر مطرح می‌کند. این مقاله مفاهیم عرفانی مشترک بین «کیمیاگر» و آموزه‌های عرفانی شیخ علاءالدوله سمنانی، عارف برجستۀ قرن هفتم و هشتم هجری، را بررسی می‌کند و با هدف شناسایی مفاهیم عرفانی مشترک مانند وحدت وجود، سفر، نمادپردازی، گنج، و... آغاز و سپس ...
بیشتر
کتاب کیمیاگر اثر پائولو کوئلیو داستانی نمادین است که مضامین عرفانی را در قالب یک سفر مطرح می‌کند. این مقاله مفاهیم عرفانی مشترک بین «کیمیاگر» و آموزه‌های عرفانی شیخ علاءالدوله سمنانی، عارف برجستۀ قرن هفتم و هشتم هجری، را بررسی می‌کند و با هدف شناسایی مفاهیم عرفانی مشترک مانند وحدت وجود، سفر، نمادپردازی، گنج، و... آغاز و سپس نحوۀ بیان و تفسیر این مفاهیم در هر دو اثر را بهصورت تطبیقی تحلیل می‌کند. درنهایت، جنبههای عرفانی «کیمیاگر» را در ترازوی آموزه‌های عرفانی سمنانی مقایسه، ارزیابی، و نقد می‌کند. این نقد محتوایی با روش توصیفی ـ تحلیلی و بهشیوۀ تطبیقی و براساس مطالعات کتابخانهای صورت گرفته است. اگرچه منشأ و مبدأ، سبک و شیوه، هدف و مخاطب این بررسی با یکدیگر متفاوت است، یافتههای این پژوهش حکایت از آن دارد که کوئلیو در عناصر مورداشاره در بالا اشتراک لفظی با آموزه‌های عرفانی شیخ سمنانی دارد، ولی در غایت و هدف کاملاً در تضاد و تقابل هم هستند. کوئلیو با اقتباس از آموزه‌های عرفانی و تلفیق آن با اندیشۀ خود و با هدف ارائۀ تفسیری جدید از زندگی بهدنبال ترویج نوعی معنویت مدرن یا معنویت ممزوج برای پرکردن خلأهای بشر معاصر است.
پژوهشی
تمدن
علی مرادی؛ حبیب اله بابایی؛ سید ضیاالدین میر محمدی
چکیده
آنچه امروزه دربارۀ «نظم جهانی» گفته می‌شود بیش از آنی که معطوف به نظم جامع تمدنی و نظم فرهنگی امروز دنیا باشد معطوف به نظم سیاسی و نظم در روابط بین ملت‌ها و بلکه دولت‌هاست. آنچه مارشال هاجسن در کتاب اعجاز اسلام درپی آن رفته است اثبات نظم تمدنی مسلمانان براساس اصول انسانی ـ دینی و با رویکردی اخلاقی و معنوی است. اهمیت ایدۀ ...
بیشتر
آنچه امروزه دربارۀ «نظم جهانی» گفته می‌شود بیش از آنی که معطوف به نظم جامع تمدنی و نظم فرهنگی امروز دنیا باشد معطوف به نظم سیاسی و نظم در روابط بین ملت‌ها و بلکه دولت‌هاست. آنچه مارشال هاجسن در کتاب اعجاز اسلام درپی آن رفته است اثبات نظم تمدنی مسلمانان براساس اصول انسانی ـ دینی و با رویکردی اخلاقی و معنوی است. اهمیت ایدۀ هاجسن در این است که او بهدنبال اثبات نقش مؤثر دین به‌عنوان امری معنوی برای پیوند میان عناصر تمدنی است. سؤالی که هاجسن بهدنبال پاسخ به آن است این است که چگونه دین و اخلاق میتواند به‌عنوان عاملی برای ثبات نظم تمدنی باشد. از منظر مارشال هاجسن، نظم تمدنیِ تمدن اسلامی از دین به‌عنوان امری الهی و اخلاقی شروع شده و تا زمان معاصر براساس معیارهای انسانی و اخلاقی امتداد پیدا کرده است. هاجسن روش‌شناسی انسانگرایانه را موردتوجه قرار می‌دهد که اصول تمدن باید براساس آگاهی تاریخی انسان، که اخلاق و دین از مهمترین ارکان آن است، تأسیس شود و هدف از نظم اخلاقی تمدن رسیدن به صلح جهانی است. در این تحقیق، از روش توصیفی ـ تحلیلی استفاده شده است.
پژوهشی
علوم سیاسی
مجید بهستانی
چکیده
این مقاله به بازبینی انتقادی کتاب تاریخ سیاست خارجی ایران: از صفویه تا پایان پهلوی اول (879 تا 1320 ش) می‌پردازد. اهمیت انتخاب این اثر این بوده است که نویسندۀ اثر، روحالله رمضانی، آغازگر مطالعات نظری تاریخ سیاست خارجی ایران است. این رویکرد در آن دوره یعنی سال های پس از جنگ جهانی دوم امری نوآورانه درمورد همۀ کشورهای جهان سومی به ...
بیشتر
این مقاله به بازبینی انتقادی کتاب تاریخ سیاست خارجی ایران: از صفویه تا پایان پهلوی اول (879 تا 1320 ش) می‌پردازد. اهمیت انتخاب این اثر این بوده است که نویسندۀ اثر، روحالله رمضانی، آغازگر مطالعات نظری تاریخ سیاست خارجی ایران است. این رویکرد در آن دوره یعنی سال های پس از جنگ جهانی دوم امری نوآورانه درمورد همۀ کشورهای جهان سومی به حساب میآمد. ازسویدیگر، با برگردان آن به فارسی باوجود فاصلۀ پنجاهساله از زمان تألیف آن به دلیل فقر منبع و نیز غنای اثر به سرعت از سوی محافل فکری ـ دانشگاهی موردتوجه قرار گرفت، تاآنجاکه گویا به این اثر هیچ اشکالی وارد نیست. ایدۀ اصلی کتاب این است که باوجود تحولات سیاسی درطی پانصد سال، سنتگرایی ناواقع گرایانه بر سیاست خارجی ایران حکمفرما بوده است. ادعای اصلی این مقاله آن است که ضمن خوانش انتقادی آن، اشکالات محتوایی و ضعف نظری آن روشن شود. محافظهکاری جوهر نظریۀ اوست که همراه با عقلانیت سرد چهارچوبی می‌دهد که حتی حرکت های استقلال طلبانه مطرود شناخته می‌شود.
پژوهشی
علوم سیاسی
محمد علی توانا؛ محمود علیپور
چکیده
هدف اصلی نوشتار حاضر نقد و بررسی کتاب شهروندی: دموکراسی و عدالت سبز، نوشتۀ دیوید ای لوری و دیگران، است. کتاب شامل مقالاتی دربارۀ معضلات محیط زیست، سلامت بشر و محیط زیست، سبد مصرف خانوار و آلودگی محیط زیست، و عدالت سبز است. ایدۀ اصلی مجموعهمقالات کتاب این است: توسعۀ پایدار بدون شهروندی، دموکراسی، و عدالت سبز ممکن نیست. مفروض این مقالات ...
بیشتر
هدف اصلی نوشتار حاضر نقد و بررسی کتاب شهروندی: دموکراسی و عدالت سبز، نوشتۀ دیوید ای لوری و دیگران، است. کتاب شامل مقالاتی دربارۀ معضلات محیط زیست، سلامت بشر و محیط زیست، سبد مصرف خانوار و آلودگی محیط زیست، و عدالت سبز است. ایدۀ اصلی مجموعهمقالات کتاب این است: توسعۀ پایدار بدون شهروندی، دموکراسی، و عدالت سبز ممکن نیست. مفروض این مقالات این است که با تغییر حقوق و قوانین و با توصیههای اخلاقی می‌توان شهروندی سبز تأسیس کرد. بهنظر میرسد رویکرد انسانمدار و حقوقمحور در بهترین حالت به یک شهروندی سبز نحیف منجر می‌شود. درمقابل، این مقاله نشان می‌دهد رویکرد جامعهگرایی مدنی برای ساخت شهروندی سبز قابلیت بیشتری دارد. براساس این رویکرد، تعهد اخلاقی و کنشگری مسئولانه درقبال محیط زیست بیش از هرچیز مستلزم تعلق به یک جامعۀ جدید (جامعۀ مدنی طبیعی شمولگرا) است که در آن روابط شهروندان نه مبتنیبر قرارداد اجتماعی، بلکه مبتنیبر دوستی مدنی است. اما درعمل موانع جدی بر سر راه شکلگیری شهروندی سبز وجود دارد: ازجمله رقابت بر سر توسعه و رشد اقتصادی، متصلبشدن هویت ملی، و تبدیل کنش منفعتطلبانه و خودخواهانه به قالب رفتاری انسان.
پژوهشی
اقتصاد
محمدرضا دره شیری
چکیده
فردریش لیست در کتاب نظام ملی اقتصاد سیاسی تلاش کرده است از مغالطه‌های موجود در تبیین و تحلیل تاریخچۀ توسعۀ کشورهای صنعتیِ دوران خود پرده بردارد. لیست در این کتاب با یک رویکرد روایت‌پژوهانه با بررسی وقایع و عوامل تاریخی، که نقش مؤثری بر توسعۀ کشورهای صنعتی داشته‌اند، درس‌هایی را برای سیاست‌گذاری توسعۀ صنعتی در کشورهای درحالتوسعه ...
بیشتر
فردریش لیست در کتاب نظام ملی اقتصاد سیاسی تلاش کرده است از مغالطه‌های موجود در تبیین و تحلیل تاریخچۀ توسعۀ کشورهای صنعتیِ دوران خود پرده بردارد. لیست در این کتاب با یک رویکرد روایت‌پژوهانه با بررسی وقایع و عوامل تاریخی، که نقش مؤثری بر توسعۀ کشورهای صنعتی داشته‌اند، درس‌هایی را برای سیاست‌گذاری توسعۀ صنعتی در کشورهای درحالتوسعه ارائه داده است. در این فرایند، اندیشههای اقتصاد کلاسیک را در تضاد با واقعیتهای تاریخی دانسته و بهشدت موردانتقاد قرار داده است. در مقالۀ پیشِرو تلاش شده است ضمن بررسی اندیشههای اقتصادی لیست، برخی از علل بهحاشیه راندهشدن این اندیشهها توسط اقتصاددانان ارتدکس معرفی شود و درنهایت، مبتنیبر اندیشههای لیست، با یک نگاه روایت‌پژوهانه، مهمترین مغالطه‌های حاکم بر حکمرانی صنعتی کشور در چند دهۀ گذشته شناسایی و معرفی شود. این مغالطهها نقش زیادی بر ناکارآمدی نسبی حکمرانی اقتصادی در اجرای برنامۀ خصوصیسازی، ایجاد موازنۀ پایدار در تراز تجاری، ارتقای بهرهوری، توسعۀ اقتصاد دانش‌بنیان، و معکوسسازی جریان مهاجرت نخبگان از کشور داشته است.
پژوهشی
فلسفه
مریم جایروند
چکیده
«مابعدالطبیعه» عنوانی است که پس از ارسطو بر مجموعه‌ای از تحقیقات او گذاشته شد. به این ترتیب، وحدت مابعدالطبیعه همچون اثری یکپارچه از ابتدا محل پرسش بوده است. خوانش مابعدالطبیعه درمقام اثری واحد در گرو یافت پرسشی نخستین و غایتی مطلوب در بخش‌های متفاوت این اثر است. آنچه مابعدالطبیعه را به اثری واحد مبدل می‌کند دانشی ...
بیشتر
«مابعدالطبیعه» عنوانی است که پس از ارسطو بر مجموعه‌ای از تحقیقات او گذاشته شد. به این ترتیب، وحدت مابعدالطبیعه همچون اثری یکپارچه از ابتدا محل پرسش بوده است. خوانش مابعدالطبیعه درمقام اثری واحد در گرو یافت پرسشی نخستین و غایتی مطلوب در بخش‌های متفاوت این اثر است. آنچه مابعدالطبیعه را به اثری واحد مبدل می‌کند دانشی یگانه است که ارسطو در پژوهش‌های مابعدالطبیعی خود به آن نظر داشته است. ارسطو در کتاب مابعدالطبیعه در جست‌وجوی دانشی بهنام سوفیا یا دانش نخستین است. برای ارسطو یکی از دشواری‌های تحقیق دربارۀ سوفیا این است که آیا سوفیا یک دانش واحد و متمایز است؟ برای فهم این دشواری باید پرسید وحدت هر علم از نگاه ارسطو در گرو چیست؟ وحدت هر علم برای ارسطو در گرو وحدت جوهر مدنظر (موضوع) آن است. اما سوفیا بهدلیل موضوع خاصی که دارد نمی‌تواند مانند سایر علوم واحد باشد. موضوع سوفیا موجود به ما هو موجود یا کل است. سوفیا موضوعی عام دارد؛ بااینحال، موضوع هر علم هم تنها ذیل کل به‌عنوان جوهری یگانه قابلدرک خواهد بود. سوفیا در تعیین موضوع هر علم ایفای نقش می‌کند. به این ترتیب، سوفیا نه یک دانش واحد و جداگانه، بلکه خاستگاه هر دانش است. سوفیا درمقام واحد و معیار علم شمارندۀ علوم است. به این معنا، سوفیا را می‌توان دانش نخستین یا واحد علم نامید.
پژوهشی
فلسفه
ابراهیم رنجبر
چکیده
رابرت گروستست یکی از علمای بزرگ سدۀ 12 و 13 در دانشگاه آکسفورد به شمار میرود. گروستست رسالهای نوشته با عنوان دربارۀ نور و در آن رساله سعی کرده تبیینی از نور به دست بدهد که هم با نگاه علمی-فلسفی او و مسالۀ خلقت در سفر پیدایش مناسبت داشته باشد. به همین سبب او در رسالۀ دربارۀ نور در بخش نخست دربارۀ ماهیت نور سخن می گیرد و توضیح می ...
بیشتر
رابرت گروستست یکی از علمای بزرگ سدۀ 12 و 13 در دانشگاه آکسفورد به شمار میرود. گروستست رسالهای نوشته با عنوان دربارۀ نور و در آن رساله سعی کرده تبیینی از نور به دست بدهد که هم با نگاه علمی-فلسفی او و مسالۀ خلقت در سفر پیدایش مناسبت داشته باشد. به همین سبب او در رسالۀ دربارۀ نور در بخش نخست دربارۀ ماهیت نور سخن می گیرد و توضیح می دهد که از منظر فلسفۀ طبیعی چطور ممکن است نور موجد همه چیز باشد و چگونه نور می تواند از درون این جهان، و نه بیرون از آن، به آن فعلیت یا به تعبیری صورت ببخشد. او اذعان می کند که نور فی نفسه متکثر می شود و ماده را از درون ماده اتساع می بخشد و همین مبنایی می شود تا گروستست در بخش دوم رساله، تبیینی بدیع از مسئلۀ خلقت به دست می دهد. در این مقاله سعی خواهیم کرد نخست پایه های فکری گروستست را بررسی کنیم و نشان بدهیم که او بر اساس کدام مبانی فلسفی چنین تفسیری از نور به دست می دهد و سپس به بررسی نظرات او در رسالۀ دربارۀ نور خواهیم پرداخت و در آخر نشان خواهیم داد که رویکرد او به نور می تواند موجب پیدایش فلسفۀ رنسانس شود.
پژوهشی
فلسفه
حسین صافی پیرلوجه
چکیده
بنای هرمنوتیک سیاسی را فردریک جیمسن در ناخودآگاه سیاسی (1400) بر این فرض نهاده است که دامنهی مفهوم ناخودآگاه هم ممکن است گاهی از دایرهی دلالتهای روانشناختیِ معمول با شعاعی محدود به زندگی شخصی و امور خصوصی فراتر رفته، توسعاً ابعاد اجتماعی و تاریخی به خود بگیرد. نشانههای این ناخودآگاه جمعی را از نظر جیمسن بهجای ...
بیشتر
بنای هرمنوتیک سیاسی را فردریک جیمسن در ناخودآگاه سیاسی (1400) بر این فرض نهاده است که دامنهی مفهوم ناخودآگاه هم ممکن است گاهی از دایرهی دلالتهای روانشناختیِ معمول با شعاعی محدود به زندگی شخصی و امور خصوصی فراتر رفته، توسعاً ابعاد اجتماعی و تاریخی به خود بگیرد. نشانههای این ناخودآگاه جمعی را از نظر جیمسن بهجای محتوای متون فرهنگی، در تناقضات صوری این متون باید جست. در اینجا با خوانش ناخودآگاه سیاسی به‌روشی دیالکتیکی خواهیم دید که جیمسن چگونه در تلاش برای تعمیم مفهوم روانشناختیِ ناخودآگاه به حوزههای اسطورهشناسی و نقد ادبی، فرض را بر این‌همانی تعبیر خود از تاریخ و تعریف لکان از امر واقع نهاده، مفهوم لکانی امر واقع را مدام در رابطهی مستقیم با مفهوم آلتوسری «علت غایب» به کار میگیرد. خواهیم دیدکه‌درک حضور تاریخ، امر واقع، یا «علت غایب»، تنها بهواسطهی امر نمادین، تنها به شرط متنیتیافتگی در قالبی مانند روایت، و تنها از پس پردهی ایدئولوژی دست می‌دهد. جستجوی ناخودآگاهِ پنهان در ناخودآگاه سیاسی را سرانجام با نگاهی به دو جنبهی مبهم از هرمنوتیک سیاسی به پایان خواهیم برد: نخست، چیستی پیوند میان تاریخ و متن از گونهی رواییاش، و دیگر، چگونگی تحلیل درزمانی از هم‌نشینی ساختارهای اجتماعیِ ناهمزمان.
