پژوهشی
اقتصاد
علی سعیدی
چکیده
نویسندۀ کتاب بازاندیشی عدالت اجتماعی نظریۀ خود را «ارزش اخلاقی فراگیر و خودبسندۀ عدالت» نام‌گذاری کرده که دارای سه رکن مفهومی، ارزشی، و موضوعی است. بخش عمدهای از کتاب صرفاً به گزارش نظریات مختلف عدالت پرداخته است، بدون آن‌که برای مخاطبانی که بهدنبال نظریهای از عدالت اجتماعی مستند به اسلام هستند، آوردۀ چندانی داشته ...
بیشتر
نویسندۀ کتاب بازاندیشی عدالت اجتماعی نظریۀ خود را «ارزش اخلاقی فراگیر و خودبسندۀ عدالت» نام‌گذاری کرده که دارای سه رکن مفهومی، ارزشی، و موضوعی است. بخش عمدهای از کتاب صرفاً به گزارش نظریات مختلف عدالت پرداخته است، بدون آن‌که برای مخاطبانی که بهدنبال نظریهای از عدالت اجتماعی مستند به اسلام هستند، آوردۀ چندانی داشته باشد. نویسنده اجرای شریعت را بهتنهایی برای تحقق عدالت اجتماعی کافی نمیداند و مجموعهای از علوم انسانی اسلامی را، درکنار فقه و شریعت، برای تبیین و اجرای عدالت ضروری میداند. در نگاه وی عدالت ارزشی در کنار سایر ارزشهاست، درحالیکه این تلقی از عدالت نمیتواند مبنای تنظیمات اجتماعی قرار بگیرد؛ چراکه نیازمند معیاری برای سنجش آن درمقابل سایر ارزشها هستیم. مسائلی از عدالت اجتماعی که نویسنده درصدد پاسخ به آنهاست بیش از آن‌که مسائلی «اجتماعی» باشد، مسائلی «نظری» و «ذهنی» است که عمدتاً در مجامع علمی با آن سروکار دارند. درواقع، این نظریه فارغ از جامعه و تاریخ خاص مطرح شده است و لذا اتصاف آن به «اجتماعی»بودن دچار تردید جدی شده است. بااین‌حال، این کتاب به‌لحاظ آموزشی میتواند قابل‌استفاده باشد و خواننده را، ضمن فراگیری اصطلاحات و مکاتب عدالت، با چالشهای نظری و مرزبندیهای ماهوی میان نظریات آشنا سازد.
پژوهشی
تاریخ
یاسر قزوینی حائری
چکیده
شناسایی جوامع و ریشۀ تاریخی رفتارهای قدرت مسئلۀ مهمی است که از سوی دانشمندان علوم انسانی موردتوجه قرار دارد. خلدون حسن النقیب، جامعه‌شناس سیاسی کویتی، تلاش می‌کند، با الهام‌گرفتن از رویکرد فرنان برودل به تاریخ ساختار تاریخی، نسبت جامعه و دولت را در کشورهای خلیج فارس و شبه‌جزیرۀ عربستان دریابد. این پژوهش قصد دارد تا کتابِ النقیب ...
بیشتر
شناسایی جوامع و ریشۀ تاریخی رفتارهای قدرت مسئلۀ مهمی است که از سوی دانشمندان علوم انسانی موردتوجه قرار دارد. خلدون حسن النقیب، جامعه‌شناس سیاسی کویتی، تلاش می‌کند، با الهام‌گرفتن از رویکرد فرنان برودل به تاریخ ساختار تاریخی، نسبت جامعه و دولت را در کشورهای خلیج فارس و شبه‌جزیرۀ عربستان دریابد. این پژوهش قصد دارد تا کتابِ النقیب تحت عنوان جامعه و دولت در خلیج فارس و شبه‌جزیرۀ عربستان را معرفی و نقد کند. النقیب درابتدا با پرداختن به جغرافیای منطقه مفهوم «وضعیت طبیعی حیات اقتصادی» را پیش کشیده است و برمبنای آن از «چرخۀ نخبگان قبیلهای» سخن میگوید که در همافزایی رویکردهای بازرگانی و قبیلهای، ساختار تاریخی تحولات را در منطقه به ما میشناساند. با ظهور استعمار، وضعیت طبیعی و چرخۀ نخبگان قبیلهای متوقف شده است و نخبگان قبیلهای همپیمان با مستعمران شکل نهایی کشورهای حاشیۀ جنوب خلیج فارس را از ره‌گذر معاهدات پیاپی رقم میزنند. پس از پیدایش نفت، دولت رانتیر در این کشورها به دولت تسلطی گذر می‌کند که ویژگیهای متمایزی دارد. در پایانِ معرفی این اثر، انتقاداتی شامل جبرگرایی، نابسندگی اسناد، و برخورداری از نگاه ایدئولوژیک نیز بر این اثر وارد دانسته شده است.
پژوهشی
علوم اجتماعی
ریحانه اصلان زاده
چکیده
مقالۀ حاضر به نقد کتاب جامعهشناسی ادبیات، نوشتۀ آلن سوئینگوود و دیانا لارنسون، میپردازد. کتاب یادشده دومین اثر با عنوان جامعهشناسی ادبیات است که پس از ربع قرن به‌عنوان کتاب درسی دانشگاهی از سوی سازمان سمت به‌طبع رسیده است. کتاب ترجمهای نیکو و ظاهری جذاب دارد. اِشکال اصلی قدیمی‌بودن آن است. براساس توافقی ناگفته در حوزۀ ...
بیشتر
مقالۀ حاضر به نقد کتاب جامعهشناسی ادبیات، نوشتۀ آلن سوئینگوود و دیانا لارنسون، میپردازد. کتاب یادشده دومین اثر با عنوان جامعهشناسی ادبیات است که پس از ربع قرن به‌عنوان کتاب درسی دانشگاهی از سوی سازمان سمت به‌طبع رسیده است. کتاب ترجمهای نیکو و ظاهری جذاب دارد. اِشکال اصلی قدیمی‌بودن آن است. براساس توافقی ناگفته در حوزۀ ادبیات دانشگاهی، ترجمۀ آثار قدیمی تلویحاً به‌معنای آن است که نویسنده نظریهپردازی گرانقدر یا شارحی قابل‌اتکاست. کتاب حاضر، نوشته‌شده به سال 1970، در هیچیک از این دو رسته نمیگنجد. به‌علاوه، میان نویسندگان کتاب و مترجم فارسی در شناسایی منزلتِ اثر وفاق وجود ندارد. نویسندگانْ کتاب را پیش‌نهادی برای مطالعه و تحقیق و مقدمه ای بر رشتهای میدانند که هنوز دانش منسجمی از آن در ادبیات انگلیسی زبان نیست. مترجم آن را اثری سترگ میداند که همانندی ندارد. حالآنکه، گلچین نظری و خلاصۀ تاریخی کتاب از دو منظر محل اشکالاند. نخست، هر دو بخش به‌نحوی با رویکرد ضد پوزیتیویستی کتاب در تضادند: چه در منطق گزینش نظریهپردازان و وقایع و چه در صورتبندی و ارائۀ مطالب. دوم، خلاصۀ نظری و روشیْ نابسنده است. درمجموع، باتوجه‌به دردست‌رس‌بودن مجموعۀ غنی از مقالات و کتب متفکران جامعه شناسی ادبیات، جامعه شناسی فرهنگی، نقد ادبی، و فیلسوفان میانرشتهای کتاب مذکور برای تدریس چندان بسنده نمینماید.
پژوهشی
علوم اجتماعی
احسان خانمحمدی؛ رامین مرادی
چکیده
ژانر خلقیاتنویسی، به‌عنوان یکی از گونههای ویژۀ نوشتارهای اجتماعی، درپی بررسی و فهرستبرداری از خصلتهای اخلاقی و رفتاری ایرانیان است. آثار متعددی در ذیل این ژانر نوشته شده است. ما در این پژوهش برای بررسی و نقد بازنمایی رفتارهای اخلاقی ایرانیان، کتاب جامعهشناسی خودمانی؛ چرا درماندهایم؟، اثر حسن نراقی، را انتخاب کرده‌ایم ...
بیشتر
ژانر خلقیاتنویسی، به‌عنوان یکی از گونههای ویژۀ نوشتارهای اجتماعی، درپی بررسی و فهرستبرداری از خصلتهای اخلاقی و رفتاری ایرانیان است. آثار متعددی در ذیل این ژانر نوشته شده است. ما در این پژوهش برای بررسی و نقد بازنمایی رفتارهای اخلاقی ایرانیان، کتاب جامعهشناسی خودمانی؛ چرا درماندهایم؟، اثر حسن نراقی، را انتخاب کرده‌ایم و با استفاده از روش تحلیل گفتمان انتقادی، براساس الگوی تئون وندایک، آن را نقد کرده‌ایم. نتایج پژوهش نشان داد نراقی در این اثر بسیاری از استراتژیهای ایدئولوژیک را برای به‌تصویرکشیدن رفتارهای اخلاقی ایرانیان مورداستفاده قرار داده است. گفتمانی که نراقی در پرتوِ آن ایرانیان را نقد می‌کند، گفتمان خودانتقادی است. او بیش از آن‌که به بررسی و توصیف رفتارهای ایرانیان بپردازد، درحال ساخت این رفتارهاست. براساس بازنمایی نراقی، رفتارهای اخلاقیِ ناپسند ایرانیان چهاردهبرابر بیشتر از رفتارهای اخلاقیِ پسندیدۀ آنهاست. آثار ژانر خلقیاتنویسی درنهایت ادعا میکنند ایرانیان ذاتاً غیراخلاقی عمل میکنند و درمقابل، غربیها ذاتاً مردمانی اخلاقمدار هستند. بنابراین، آثار این ژانر را باید نقد کرد؛ چراکه با بازنمایی غیرواقعی از ما ایرانیان میتوانند پی‌آمدهای هویتی منفی برای جامعه داشته باشند.
پژوهشی
علوم اجتماعی
پروین قاسمی
چکیده
در این نوشتار، موقعیت انسانشناسی در زمینۀ علم و فناوری موردپرسش قرار گرفته شده است. مایکل فیشر، از نظریهپردازان حوزۀ انسانشناسی به‌صورت عام و انسانشناسی علم و فناوری به‌صورت خاص، انسانشناسی علم و فناوری را در چهار تبارشناسی موردبحث قرار داده است. وی ضرورت مبرم توجه به این حوزه را فراتر از ادعاهای کلی چون ازخودبیگانگی ...
بیشتر
در این نوشتار، موقعیت انسانشناسی در زمینۀ علم و فناوری موردپرسش قرار گرفته شده است. مایکل فیشر، از نظریهپردازان حوزۀ انسانشناسی به‌صورت عام و انسانشناسی علم و فناوری به‌صورت خاص، انسانشناسی علم و فناوری را در چهار تبارشناسی موردبحث قرار داده است. وی ضرورت مبرم توجه به این حوزه را فراتر از ادعاهای کلی چون ازخودبیگانگی بازار و نقدهای روشن‌فکرانه به مدرنیته تحت عنوان فناوریزدگی بیان می‌کند. این محقق انسانشناسی در تحلیلهای خود درمورد ظهور جهانسیاسیِ علمفناورانۀ قرن بیست‌ویکم از ایران به‌عنوان یکی از فعالان در عرصۀ علمفناورانه با اقتضائات خود نام میبرد. اشاره به عناوین مراکز مطالعاتی و تحقیقاتی علم و فناوری در ایران و طرح موضوعات و میدانهای پژوهش مدرن برای انسانشناسان ایرانی درجهت فهم عمیق تأثیرات این مراکز صنعت و نوآوری بر جامعه و جهان اهمیت دارد. ترجمۀ این دسته از آثارِ فیشر در دورۀ اخیر، باوجود نثر دشوار و جملهبندیهای طولانی، نیازِ مبرمِ این شاخه از انسانشناسی در ایران است. آثار فیشر، به‌لحاظ هم جملهبندی و هم استفاده از اصطلاحات تخصصی علوم پایه و فنی، به مترجمانی از حوزۀ انسانشناسی علم و فناوری یا تیمهای تخصصی متشکل از انسانشناس و فعالان حوزۀ فنی و علوم پایه به‌صورت مشارکتی نیاز دارد.
ترویجی
علوم تربیتی
مریم برهمن؛ سوسن کشاورز
چکیده
هدف پژوهش حاضر واکاوی انتقادی کتاب خانواده در نگرش اسلام و روان‌شناسی، نوشتۀ محمدرضا سالاری‌فر، است که در سال 1384 چاپ گردیده و تا سال 1401 به چاپ بیست‌و‌دوم رسیده است. روش‌شناسی پژوهش تلفیقی از دو روش کاوش‌گری فلسفی انتقادی و نقادی آموزشی است و به‌منظور تحلیل اطلاعات از تحلیل محتوای کیفی استفاده شده است. براساس یافته‌ها، نقاط قوت ...
بیشتر
هدف پژوهش حاضر واکاوی انتقادی کتاب خانواده در نگرش اسلام و روان‌شناسی، نوشتۀ محمدرضا سالاری‌فر، است که در سال 1384 چاپ گردیده و تا سال 1401 به چاپ بیست‌و‌دوم رسیده است. روش‌شناسی پژوهش تلفیقی از دو روش کاوش‌گری فلسفی انتقادی و نقادی آموزشی است و به‌منظور تحلیل اطلاعات از تحلیل محتوای کیفی استفاده شده است. براساس یافته‌ها، نقاط قوت کتاب شامل جامعیت صوری، صفحهآرایی و کیفیت خوب چاپ، صحافی و قطع مناسب کتاب، متن روان و رسا، رعایت قواعد عمومی نگارش، معرفی اجمالی فصول در ابتدای کتاب، توجه به دو منظر مهم نگرش اسلام و روان‌شناسی در مبحث خانواده و ارجاعهای معتبر و مسند است. کاستیهای اثر نیز تکمیل طرح روی جلد، عدم تعیین اهداف هر فصل، نداشتن جمعبندی فصول، مشخصنبودن ارتباط فصول با یک‌دیگر، پاراگرافهای طولانی، عدم استفاده از منابع جدید، هم سطحسازی مفاهیم اسلام و روان‌شناسی، عدم پرداخت به مکاتب مرتبط روان‌شناسی، توجهنکردن به ابعاد دیگر در مسئلۀ خانواده، و عدم پوشش سرفصلهای مصوب وزارت علوم، تحقیقات، و فناوری است.
پژوهشی
فقه و حقوق
سید محمد حسین کاظمینی؛ محمد علی آخوندی
چکیده
نوشتار پیش‌ِرو به تبارشناسی حقوق اساسی در ایران از تکوین تا زمان معاصر پرداخته است و تلاش می‌کند تا تحولات تاریخی و معرفتی این شاخه از حقوق را در دورههای مختلف و در نسبت با یک‌دیگر موردبازخوانی قرار دهد. مسئلۀ اصلی متن فهم گفتار غالب و مسلط حقوق اساسی در ایرانِ کنونی و بررسی تبارشناسانۀ تسلط آن از ره‌گذر تحلیل متون اصلی و اندیشه‌های ...
بیشتر
نوشتار پیش‌ِرو به تبارشناسی حقوق اساسی در ایران از تکوین تا زمان معاصر پرداخته است و تلاش می‌کند تا تحولات تاریخی و معرفتی این شاخه از حقوق را در دورههای مختلف و در نسبت با یک‌دیگر موردبازخوانی قرار دهد. مسئلۀ اصلی متن فهم گفتار غالب و مسلط حقوق اساسی در ایرانِ کنونی و بررسی تبارشناسانۀ تسلط آن از ره‌گذر تحلیل متون اصلی و اندیشه‌های اندیشمندان این حوزه، با تأکید بر خصیصۀ کانونی این گفتار یعنی انتزاعیت، است. انتخاب متون اندیشه‌های مذکور در این مقاله بهجهت پیگیری وجوه تکوین غلبۀ گفتار انتزاعیت در حقوق اساسی ایران است. آنچه در واکاوی متون اثرگذار دانش مذکور مشهود است بینسبتی با موقف تاریخی خود و درنتیجه بهحاشیهرفتن پیوند میان تاریخ و حقوق اساسی است. این نوشتار درپی پاسخ به این پرسش است که چگونه میتوان، با نگاه تبارشناسانۀ تاریخی به تکوین و تطور حقوق اساسی در ایران، ارتباط میان اندیشهها و رویکردهای گونهگون در بسط گفتار مذکور در این حوزه را تحلیل کرد. بر همین مبنا، سعی شده است تا تطور حقوق اساسی باتوجه‌به فهمِ از آن و نیز مفهوم کانونیاش در هفت خوانش متفاوت اما مکمل موردواکاوی قرار گیرد.
پژوهشی
فقه و حقوق
محمد یکرنگی؛ میر یاشا هادیانی
چکیده
این مقاله به بررسی تطور کتب حقوق جزا در ایران از ابتدای قانون‌گذاری مدرن تا به امروز میپردازد. مسئلۀ اصلی نحوۀ تأثیرگذاری بستر تاریخی و اجتماعی بر تحول اندیشه‌های حقوقی در کتب حقوق جزا بوده و بر این اساس ارائۀ تحلیلی کلی از سیر تطور کتب این رشته از علم حقوق را هدف گرفته است. بدین منظور این مقاله با بهره‌گیری از روش تحلیل گفتمان ...
بیشتر
این مقاله به بررسی تطور کتب حقوق جزا در ایران از ابتدای قانون‌گذاری مدرن تا به امروز میپردازد. مسئلۀ اصلی نحوۀ تأثیرگذاری بستر تاریخی و اجتماعی بر تحول اندیشه‌های حقوقی در کتب حقوق جزا بوده و بر این اساس ارائۀ تحلیلی کلی از سیر تطور کتب این رشته از علم حقوق را هدف گرفته است. بدین منظور این مقاله با بهره‌گیری از روش تحلیل گفتمان و هرمنوتیکِ زمینهگرا در کنار هم، با تأکید بر بسترهای تاریخی و اجتماعی، به بررسی سنت نگارش این کتب و چهارچوبهای آن در دورۀ پیش و پس از انقلاب اسلامی ایران میپردازد. نتایج پژوهش نشان میدهد که باوجود تفاوتهای ناشی از تغییر شرایط سیاسی و اجتماعی در این دوران و باوجود تفاوت در سلایق نویسندگان این کتب، ساختار کلی حاکم بر این کتب در این دو دوره دچار تغییری بنیادین نشده و سنت نگارش آنان تا به امروز امتداد یافته است.
پژوهشی
فلسفه
سمیرا رضایی
چکیده
گرچه تاآن‌جاکه افلاطون صورت نوشتاری گفت‌وگو را برای آثار خود برگزیده است، به‌طور کلی آثارش در جایگاه منحصربه‌فردی در تاریخ فلسفه قرار میگیرد، بااین‌حال محاورۀ ضیافت در میان آثار او محاورهای خاص است. در ضیافت ما با هفت خطابه درباب موضوع بحث مواجهیم که در آن هر سخن‌ران باری از موضوع بحث سخن میگوید و موضوع را به سخن‌ران بعدی ...
بیشتر
گرچه تاآن‌جاکه افلاطون صورت نوشتاری گفت‌وگو را برای آثار خود برگزیده است، به‌طور کلی آثارش در جایگاه منحصربه‌فردی در تاریخ فلسفه قرار میگیرد، بااین‌حال محاورۀ ضیافت در میان آثار او محاورهای خاص است. در ضیافت ما با هفت خطابه درباب موضوع بحث مواجهیم که در آن هر سخن‌ران باری از موضوع بحث سخن میگوید و موضوع را به سخن‌ران بعدی تحویل میدهد. بدین ترتیب، هر گفتهای درباب موضوع بحث، تاآن‌جاکه در میانۀ گفتۀ قبل و بعد از خود مطرح میشود، گفتهای ناتمام است و با ناتمامیت خود موضوع را همواره در میانۀ گفت‌وگو مطرح و پژوهیدنی نگه میدارد. ازاینرو، ادعای ما در مقالۀ پیش‌ِرو این است که اولاً ضیافت نه اثری در میان آثار افلاطون، بلکه طرح افلاطون از گفتوگوست و ثانیاً به همین میزان که ضیافت را هم‌چون طرح افلاطون از گفت‌وگو درمییابیم، گفت‌وگو نه صرفاً صورت نوشتاری افلاطون، بلکه طرح او از اندیشیدن است.
پژوهشی
فلسفه
فاطمه شهیدی مارنانی
چکیده
فارابی در رسالۀ فلسفة افلاطون سعادت انسان را در گرو علمی معین و سیرهای معین میداند. او این علم را فلسفه یا علم به جوهر تکتک همۀ موجودات و آن سیره را سیاست یا پادشاهی معرفی می‌کند و درطی رساله به امکان و راه‌های دست‌یابی به این علم و سیره میپردازد. اشتراوس ازیک‌سو مسئلۀ اصلی این رساله را نسبت فلسفه با سیاست میداند و ازسوی‌دیگر ...
بیشتر
فارابی در رسالۀ فلسفة افلاطون سعادت انسان را در گرو علمی معین و سیرهای معین میداند. او این علم را فلسفه یا علم به جوهر تکتک همۀ موجودات و آن سیره را سیاست یا پادشاهی معرفی می‌کند و درطی رساله به امکان و راه‌های دست‌یابی به این علم و سیره میپردازد. اشتراوس ازیک‌سو مسئلۀ اصلی این رساله را نسبت فلسفه با سیاست میداند و ازسوی‌دیگر بهدلیل قول به پنهاننگاری فارابی وحدت فلسفه و سیاست را که در رساله به آن تصریح شده ظاهری و صرفاً پوششی برای پنهانکردن باور اصلی، یعنی تمایز حقیقی فلسفه و سیاست، میداند. او در تفسیر خود تنها نسبت فلسفه با سیاست را اتخاذ روشهایی توسط فیلسوف برای درامانماندن از خطرهایی میداند که از جانب اجتماع او را تهدید می‌کند. دو گونه اشکال به خوانش اشتراوس از رسالۀ فارابی عبارتاند از: اول، اشکالات مبناییِ مسلمانگاشتن پنهاننگاری فارابی و اساس قراردادن آن برای تفسیرِ متن؛ و دوم، طرح برخی بدخوانیها از عبارات فارابی که از پیشفرضگرفتن تعارض فلسفه و دین و همچنین پنهاننگاربودن فارابی نشئت میگیرد. نتیجه اینکه در تفسیر اشتراوس دشواریهای ذاتی فلسفه منحل شده و به دشواریهای زندگی در اجتماع سیاسی تقلیل یافته اند.
