نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

دانشیار علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

عبد الإله بلقزیز، فیلسوف مغربی (مراکشی)، در کتاب عرب و مدرنیته: پژوهشی در گفتمان مدرنیست‌ها، شیوۀ مواجهۀ گفتمان‌های فکری معاصر عربی (اصالت، اصلاح‌طلب و لیبرال) با مدرنیته را بررسی و این پرسش را طرح می‌کند که چرا این گفتمان‌ها موفق نشده‌اند راهی به‌سوی مدرنیتۀ عربی بازکنند؟ از نظر بلقزیز مشکل اصلی به چهارچوب نظری این گفتمان‌ها بازمی‌گردد. این چهارچوب بر 1. تعریف مکانیکی از رابطۀ خود و دیگری، 2. نگرش خطی به تاریخ، و 3. فهم سطحی از مدرنیته مبتنی است. درمقابل بلقزیز گفتمان عقل‌گرایی انتقادی را جای‌گزین مناسب‌تری برای آن گفتمان‌ها می‌داند، زیرا بر دیالکتیک و نقد درونی خود و دیگری، نگرش غیرخطی به تاریخ، فهم فرهنگی از مدرنیته، دوری از مطلق‌گرایی، و امکان ترکیب عقل غربی و عقل اسلامی مبتنی است. اما به‌نظر می‌رسد راه‌حل بلقزیز هم‌چنان دارای دو مشکل بنیادین است: 1. مفروض‌گرفتن مطلوبیت و گریزناپذیری (حتمیت) مدرنیته، 2. فقدان نظام معرفتی و روش‌شناسی ناب بومی برای گذار به پیشرفت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Encounter of Arabic Intellectual Discourses with Modernity: An Introduction and Critique of Book of Arabic and Modernity: A Study in the Discourse of Modernists

نویسنده [English]

  • Mohammad Ali Tavana

Associate Professor of Political Science, Shiraz University

چکیده [English]

Abdal-llah Belqiziz, a Moroccan philosopher in Arabic and Modernity: A Study of Modernist Discourse, poses the question of how he encountered Arab intellectual discourses (authentic, reformist, and liberal) with modernity and why these discourses have not succeeded in opening the way to Arab modernity? According to Belqiziz, the main problem goes back to the theoretical framework of these discourses, which contains the following problems: 1. A mechanical definition of the relationship between oneself and another; 2- Linear view of history; 3- Incomplete understanding of modernity. In contrast to Belqiziz, the discourse of critical rationalism is the solution to these problems because of its reliance on the internal dialectic between self and the other, self and the other dialectical critique, nonlinear view of history (simultaneous intellectual history), cultural understanding of modernity, avoidance of absolutism, as well as the possibility of combining Western and Islamic. However, it seems that Belqiziz’s solution still has two fundamental problems:
1- The inevitability of modernity; 2- Lack of pure indigenous epistemological system and methodology for the transition to progress.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Book of Arab and Modernity
  • Abdal-llah Belqiziz
  • Discourse of Arab Modern
  • Critical Rationalism
احمدی، محمدهادی (1397)، «در ستایش پرچم‌داران عقل‌گرایی: بررسی و نقد کتاب عرب و مدرنیته؛ پژوهشی در گفتمان مدرنیست‌ها»، فصل‌نامۀ نقد کتاب علوم انسانی، س 1، ش 1 و 2.
بلقزیز، عبدالاله (1396)، عرب و مدرنیه: پژوهشی در گفتمان مدرنیست‌ها، ترجمۀ سیدمحمد آل‌مهدی، تهران: علمی و فرهنگی، با همکاری پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
الجابری، محمدعابد (1387)، «گفت‌وگو با محمدعابد الجابری»، در: نومعتزلیان، ترجمۀ محمدرضا وصفی، تهران: نگاه معاصر.
الجابری، محمدعابد (1387)، ما و میراث فلسفی‌مان، ترجمۀ سیدمحمد آل‌مهدی، تهران: نشر ثالث.
الجابری، محمدعابد (1389)، نقد عقل عربی: تکوین عقل عربی، ترجمۀ سیدمحمد آل‌‌مهدی، تهران: نسل آفتاب.
الجابری، محمدعابد (1392)، «نوآوری تنها راه رسیدن به مدرنیته»، در: گفت‌وگوی شرق و غرب جهان اسلام، ترجمۀ بهرام امانی، تهران: نگاه معاصر.
جعیط، هشام (1381)، بحران فرهنگ اسلامی، ترجمۀ غلامرضا تهامی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، با همکاری مرکز بین‌المللی گفت‌وگوی تمدن‌ها.
حورانی، آلبرت (1393)، اندیشۀ عرب در عصر لیبرالیسم، ترجمۀ علی شمس، تهران: نامک.
خدوری، مجید (1366)، گرایش‌های سیاسی در جهان عرب، ترجمۀ عبدالرحمن عالم، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت خارجه.
رضایی، امیر (1382)، «یاداشت مترجم»، بر: اسلام و مبانی قدرت علی عبدالرازق، ترجمۀ امیر رضایی، تهران: قصیده‌سرا.
السید، رضوان (1383)، اسلام سیاسی معاصر در کشاکش هویت و تجدد، ترجمۀ مجید مرادی، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
صالح السامرائی، ماجد (2010)، «عبدالإله بلقزیز؛ العرب و الحداثه: دراسه فی مقالات الحداثیین»، المستقبل العربی، العدد 381.
عبداللطیف، کمال و نصر محمدعارف (1388)، چالش‌های گفتمان معاصر عربی، ترجمۀ جعفر حدادی، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم.
عبدالملک، انور (1384)، اندیشۀ سیاسی عرب در دورۀ معاصر، ترجمۀ سیداحمد موثقی، قم: دانشگاه مفید.
العروی، عبدالله (1992)، مفهوم التاریخ، بیروت: المرکز الثقافی العربی.
قادری، حاتم (1387)، پراکسیس (تعاطی) اندیشۀ سیاسی و فعل سیاسی در خاورمیانه، تهران: مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه.
لوین، ز. ا. (1378)، اندیشه‌ها و جنبش‌های نوین سیاسی اجتماعی در جهان عرب، ترجمۀ یوسف عزیزی بنی‌طرف، تهران: علمی و فرهنگی.
نیلون، جفری و سوزان سرلز ژیژو (1396)، جعبه‌ابزار نظریه، ترجمۀ عباس لطفی‌زاده و مرتضی خوش‌آمدی، تهران: ققنوس.
وصفی، محمدرضا (1387)، «درآمد»، بر: نومعتزلیان، تهران: نگاه معاصر.
 
Carroll, David (1977), “Diachrony and Synchrony in Histoire”, M L N, vol. 92, no. 4.
MacIntyre, Alasdair (1989), Whose Justice? Which Rationality? Notre Dame: Notre Dame University Press.