چکیده چکیده
علوم بلاغی همانند صرف و نحو در آغاز به ‌منظور فهم اسرار و رموز قرآن کریم و وجوه اعجاز بیانی آن و با محوریت آیات نورانی قرآن و نیز اشعار جاهلی صورت گرفت، ولی رفته‌رفته به سایر متون نظم و نثر عربی راه یافت و به‌ صورت قواعدی منسجم تدوین شد و به ظهور تألیفات ارزش‌مندی در این زمینه انجامید. یکی از این تألیفات ارزش‌مند کتاب جواهرالبلاغة تألیف سید‌احمد هاشمی است که به ‌منزلة بهترین کتاب آموزش بلاغت شناخته شد، و تا کنون ده‌ها بار تجدید چاپ شده است.
این کتاب مانند همۀ تألیفات بشری کاستی‌ها و نادرستی‌‌هایی دارد که با بهره‌گیری از آموزه‌های بلاغت عربی در کتب آموزشی قدیم، در سه مبحث علم بیان: تشبیه، مجاز و کنایه به نقد آن پرداخته‌ایم و پاره‌ای از تعاریف و شواهد کتاب که نارسا یا نادرستند را مشخص کرده‌ایم. در این بررسی معلوم شد که مؤلف در مباحث مربوط به علم بیان از برخی اصطلاحات بلاغی تعریفی ارائه نداده‌ است؛ اما قسمت عمدۀ نقائص و نادرستی‌های این کتاب در حیطۀ مثال‌های مؤلف است که خواننده در برخی از آن‌ها با کم‌ترین تأمل و یا مقایسۀ آن با سایر شواهد موجود در کتاب متوجه کاستی‌های آن می‌شود.

چکیده چکیده
«شبه‌جمله» در نحو عربی بر ظرف و جارومجرور اطلاق می‌شود. ظرف و جارومجرور از مصداق‌های ترکیب‌اند و از دو اسم مانند «عندک» یا یک اسم و یک حرف مانند «فی ‌الدّار» پدید آمده‌اند؛ جزء حرفی و ظرفی آن‌ها شایستگی مسند یا مسندالیه شدن را ندارند؛ و نیز هیچ‌گونه ‌اسناد و نسبتی ندارند؛ تنها یک مشابهت صوری و ظاهری در شکل و پیکر آن دو با جمله و کلام در میان است؛ و وجه شباهت ‌آن دو با جمله در پیوند و پیوست دو کلمه (ترکیب) با یک‌دیگر است. همین‌جاست که ویِِژگی‌های اصطلاح شبه‌جمله روشن می‌شود؛ از آن‌جا که شبه‌جمله خالی از اسناد است قابلیت‌های بسیاری ازجمله پیوند با ترکیب‌های اسنادی تام و ناقص را پذیراست و می‌تواند در این راستا دارای اسناد شود. بر این ‌اساس گاه در جایگاه مبتدا (رُبَّ رجُلٍ قائمٌ) و گاه در موضع خبر (زیدٌ فی الدّار) و مانند آن قرار می‌گیرد. از آن‌جا که شبه‌جمله‌ استقلال معنایی و مفهومی ‌ندارد، نیازمند کلمه‌ای است که بدان معنا بخشد؛ از این‌رو لزوم تعلُّق، متعلِّق، و متعلَّق احساس می‌شود و هرچه متعلَّق قوی‌تر باشد معنا از استواری و ثبات و قدرت بیش‌تری برخوردار می‌شود. بنابراین، نخستین درجۀ تعلّق و بهترین و والاترین وجه ‌آن را تعلّق به فعل و شبه‌فعل دانسته‌اند. نحویان معتقدند اگر متعلَّق فعل عام مذکور یا خاص مذکور یا محذوف باشد ظرف لغو و اگر از افعال عموم محذوف باشد ظرف مستقر است. هنگامی که ظرف مستقر باشد درواقع معنا و مفهوم از استقرار و استقلال مناسبی برخوردار است و از ذات ترکیب می‌توان بدان دست یافت ولیکن در ظرف لغو استقلال معنایی وجود ندارد و باید با توجه به متعلَّق و متعلِّق ظرف را دارای معنا و مفهوم کند.

چکیده چکیده
مبادی ‌العربیة اثر استاد رشید شرتونی در دو بخش صرف و نحو و در چهار جلد از سطوح مقدماتی تا پیشرفته به بیان قواعد زبان عربی می‌پردازد. شرح و ترجمه‌‌های متعددی که تا کنون بر این اثر نوشته شده گویای جامعیت و اهمیت آن در یادگیری قواعد زبان عربی است. ترجمه و شرح مبادی‌ العربیة 4، بخش نحو، اثر سید‌علی حسینی از جملة همین آثار است. وجود پاره‌ای اشتباهات علمی و نگارشی در این اثر، ما را بر آن داشت تا در مقالة حاضر با بررسی و دسته‌بندی موردی اشتباهات موجود در آن، زمینة ارائة متنی ویراسته با حداقل اشکال را فراهم آوریم و با این رویکرد نقاط قوت و احیاناً ضعف این اثر را نشان دهیم. مباحث ابتدا به‌ صورت کلی در سه دسته اشتباهات‌: الف) علمی، ب) حروف‌چینی ـ ویرایشی، و پ) نگارشی مطرح و سپس هر دسته به تفکیک بررسی می‌شود.
اشتباهات مربوط به نقش نحوی و اعراب ظاهری واژگان در حوزة اشتباهات علمی قرار می‌‌گیرند. مواردی که در آن‌ها شکل نوشتاری کلمات و عبارات به اشتباه بیان شده یا واژه و عبارتی از متن اصلی یا شرح و ترجمة آن جا‌افتاده ‌‌است و یا متن و شاهد مثال‌ها با یک‌دیگر مطابقت ندارند در مبحث اشتباهات حروف‌چینی و ویرایش اثر قرار دارد. در اشتباهات نگارشی به مواردی مانند: ضعف ترجمه، حشو در متن یا شرح آن، و ارجاع نادرست ضمایر یا حذف نابجای آن‌‌ها اشاره می‌‌شود. بسامد اشتباهات نوشتاری و جا‌‌افتادگی واژه و عبارت در این اثر ضرورت توجه به اصول ویرایشی و نگارشی را آشکارتر می‌‌سازد.

چکیده چکیده
زبان عربی با قدمتی به درازای جاهلیت تا کنون همواره کانون توجه ادیبان و نویسندگان ملل مختلف بوده است. ریشۀ روابط، چالش‌ها، و مبادلات زبان و قوم عرب با زبان پارسی و قوم ایرانی آن‌چنان ژرف و عمیق است که نیازی به یادآوری تاریخ پیوند آن دو نیست. اهتمام و علاقۀ فراوان به تاریخ ادبیات زبان عربی در میان دانشجویان و پژوهش‌گران ایرانی به‌منزلة یکی از مهارت‌های مهم در آشنایی با این زبان، ضرورت ترجمه و تألیف آثاری پرمایه و اصیل در این زمینه را چند برابر می‌کند. از آن‌جا که کتاب تاریخ ادبیات عربی تألیف حنا الفاخوری و ترجمۀ عبدالمحمد آیتی از منابع دست اول امتحانی دوره‌های مختلف تحصیلات تکمیلی رشتۀ زبان و ادبیات عربی به‌شمار می‌آید و به دلیل اهمیت و رواج گستردۀ این کتاب سعی بر آن شده تا ترجمۀ کتاب مذکور به روش توصیفی ـ تحلیلی مورد نقد و تعمق دقیق‌تری قرار گیرد. در پایان نتایج حاصله در قالب نکات مثبت و کاستی‌ها و نیز پیشنهادات و اصلاحات در اختیار علاقه‌مندان و محققان قرار گرفته است.

چکیده چکیده
محسنات بدیعی یا آرایه‌های بلاغی ابزار‌هایی‌اند که ادبا با به‌کارگیری آن‌ها به آرایش زبان خود می‌پردازند. این آرایه‌ها همزاد زبان نیستند ولی زادۀ زمان و محیطی‌اند که زبان در آن رشد و نمو می‌کند و به بالندگی می‌رسد. با توجه به قرابت‌های موجود میان زبان فارسی و عربی و با استناد به شواهد موجود می‌توان گفت اکثر قریب به اتفاق آرایه‌های عربی در زبان فارسی هم به‌کار رفته‌اند. کاربرد این آرایه‌ها در زبان فارسی به گونه‌های زیر است:
الف) کاربرد آرایه با همان اسم و بدون هیچ تغییر در نحوۀ به‌کارگیری؛ ب) کاربرد آرایه با اسمی که در عربی کم‌تر به آن شهرت دارد؛ پ) کاربرد آرایه با اسمی که در زبان عربی به آن مشهور نیست؛ ت) کاربرد آرایه با اسمی جدید یا اسمی که ترجمه‌ شدۀ نام عربی آن است؛ ث) کاربرد آرایه با تفاوت اندک در نحوۀ به‌کارگیری؛ ج) کاربرد آرایه با شیوه‌ای کاملاً متفاوت. همچنین در این بررسی مشخص شد که برخی از آرایه‌های عربی در زبان فارسی کاربرد ندارند.
در زبان فارسی به آرایه‌هایی اشاره شده است که فارسی‌زبانان آن را از زبان‌های دیگر گرفته‌اند و در کتاب‌های قدیم عربی که در این علم نوشته‌شده‌اند نیامده است. مؤلفان جدید نیز کم‌تر به بدیع و نوآوری‌های این علم پرداخته‌اند.
در بررسی نمونه‌ها به تداخل موضوعی علم معانی و بیان با این علم پی می‌بریم؛ به‌نحوی که در هر دو زبان مسائل علوم مذکور گاه وارد آرایه‌های بدیعی شده‌اند.
این مقاله در نهایت اثبات می‌کند که بدیع اولین ‌بار به‌صورت علمی مستقل در زبان عربی بررسی شد و فارسی ‌زبانان از نمونه‌های عربی الگو گرفتند.

چکیده چکیده
نقد و بررسی کتاب‌‌های درسی دانشگاهی نقش بسیار مؤثری در پیشبرد هدف‌‌های تعریف ‌شدۀ آموزشی و نیز بازنگری در شیوه‌‌های آموزش، با توجه به نیاز مخاطب، دارد و باعث می‌‌شود کتاب‌‌های آموزشی به هدف‌های تعریف‌شده نزدیک‌تر شود. کتاب‌های درسی دانشگاهی به دلیل مخاطبان خاص خود اهمیت ویژه‌ای دارند و نگارش آن‌ها دقت فراوانی می‌طلبد. با توجه به نیاز برخی رشته‌‌های علوم انسانی به کتاب‌‌های صرف و نحو عربی، نقد و تحلیل این کتاب‌‌ها گامی مؤثر در بهتر شدن شیوه‌‌های آموزش صرف و نحو است.
از این‌رو کتاب قواعد کاربردی زبان عربی تألیف زهرا ریاحی زمین و سیدفضل‌الله میرقادری انتخاب شد تا با معرفی این کتاب به علاقه‌‌مندان، ویژگی‌‌ها و کاستی‌‌های نگارشی و نگرشی این اثر بررسی شود. بنابراین، پس از مقدمه‌‌ای در مورد کتاب‌‌های صرف و نحو عربی، ابتدا کتاب مورد نظر معرفی و سپس به مهم‌ترین ویژگی‌‌ها و کاستی‌‌های کتاب اشاره می‌‌شود.

چکیده چکیده
ما در دنیایی زندگی می‏کنیم که سرعت زندگی و تحول در آن بسیار زیاد است؛ به‏ گونه‏ای ‌که هر روز اختراعات و اکتشافات جدیدی پدید می‏آید و به ‌تبع ‌آن شیوه‏ها و عملکردهای زیستی نیز تغییر می‏کند. همگام شدن انسان با چنین دنیایی که هر روزِ آن با روز قبل متفاوت است به معنی همراه شدن با علم و پیشرفتِ علمی است و چشم برهم نهادن و تجاهل بالطبع عقب‌ماندگی را درپی خواهد داشت. زبان که همانند موجودی زنده است نیز از همین مقوله به‌شمار می‏آید و باید محتوا، مضامین، و حتی شکل آن مطابق با عصر حاضر باشد؛ در غیر این صورت تکرار مکررات و مشتی اطلاعات و محفوظات قدیمی، کهنه، و بدون کارایی خواهد بود. زبان عربی هم از این قاعده مستثنی نیست و از آن‌جا که همچنان این رشته به شکل سنتی تدریس می‏شود، ضروری است تغییر و تحولاتی در برخی از سرفصل‏ها و شیوه‏های تدریس صورت گیرد تا زمینه‌ساز دل‌سردی دانشجویان و پیامد‏های جبران‌ناپذیر نشود.
در پژوهش حاضر سعی بر این‌ است تا با مراجعه به سرفصل‏‏های سایر رشته‏ها‏ی زبان‏های خارجی برخی سرفصل‏ها و شیوه‏ها‏ی جدید پیشنهاد شود، باشد که با به‌روز کردن رشتة زبان و ادبیات ‏عربی به کاربردی شدن آن کمک کند.

چکیده
امروزه جایگاه و اهمیت نقد صحیح و عالمانه در بهبود سطح کیفی علوم و فنون مختلف بر کسی پوشیده نیست. به‌ویژه آن‌جا که نقد، متوجه ارکان مهم و زیربنایی جامعه نظیر بخش‌های آموزشی نیز باشد، از اهمیتی دوچندان برخوردار می‌شود. بر این ‌اساس نقد کتاب‌‌های درسی و متون آموزشی نیز به‌دلیل دامنۀ وسیع کاربردی و نقش آن در ارتقای سطح علمی کشور، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر به‌نظر می‌رسد. بررسی انتقادی کتاب صرف ساده بیان‌گر این است که این کتاب، به‌رغم برخورداری از ویژگی‌های مثبت و ارزش علمی، در برخی زمینه‌ها همچون کاربردی کردن تمرین‌ها و تعدیل آن، نگارش صحیح رسم‌الخط عربی و رعایت اصول روش علمی پژوهش از قبیل مقدمه‌نویسی، ارجاع درست مطالب و ارائۀ فهرست منابع و نیز رفع ابهام از برخی مباحث، که یکی از ویژگی‌های اصلی متون علمی است، نیازمند اصلاح و بازنگری به‌نظر می‌رسد.