چکیده چکیده
النحو الغائب اثری است دربارة نحو زبان عربی که پدید‌آورندة آن تلاش دارد با رویکردی متفاوت و روز‌آمد به توصیف نحو زبان عربی بپردازد، به طوری که این توصیف مناسب و برآورندة نیاز‌های عربی‌آموزان عربی‌زبان و به‌ویژه غیر عربی‌زبان باشد. این کتاب، چنان‌که خود نویسنده هم چنین باوری دارد، دارای سه ویژگی است که در دیگر آثار هم‌نوع خود یافت نمی‌شود: 1. تمایز قائل شدن میان عربی‌‌زبانان و غیر عربی‌‌زبانان در تدوین کتاب‌های نحوی و آموزش آن؛ 2. رها ‌شدن از سیطرة نحو نحات و نزدیک ‌شدن به نحو زبان عربی و 3. توجه به تحول در اصول نحو به جای پرداختن به فروع آن. با توجه به همین رویکرد و ویژگی‌ها، در این مقاله تلاش می‌شود اثر یادشده با استفاده از معیار‌ها و ابزار‌های علمی بررسی و ارزیابی شود تا مشخص شود که چه اندازه از ویژگی‌های علمی یک اثر فنی و تخصصی برخوردار است؟

چکیده
ادبیات تطبیقی به ‌منزلة علم نوپای ادبی در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم شکل گرفت. این علم پس از ظهور در فرانسه و سایر کشورهای اروپایی و امریکا، اینک در سراسر دنیا ازجمله کشورهای عربی شناخته‌شده است. در جهان عرب نخستین‌بار عبد الرزاق حمیده، ابراهیم سلام، و نجیب العقیقی هر کدام کتاب‌هایی با عنوان الادب المقارن تألیف کردند؛ اما هیچ‌کدام نتوانستند اصول این علم را تبیین کنند؛ تا این‌که محمد غنیمی هلال با تألیف کتاب مشهورش، الادب المقارن، توانست با تبیین درست اصول نظری مکتب فرانسه این رشته را در کشورهای عربی تأسیس کند. در دهه‌های اخیر پس از تغییر نگرش اساسی به ادبیات تطبیقی در جهان غرب، در جهان عرب نیز چهره‌هایی پیدا شدند که خواهان تغییر بودند. عبده عبود یکی از این چهره‌هاست. او با تألیف الادب المقارن مشکلات و آفاق ضمن طرد‌ نکردن کامل مکتب سنتی فرانسه، به افق‌های جدیدی در ادبیات تطبیقی عربی با هدف بومی‌سازی آن ‌پرداخت که در نوع خود بی‌نظیر است. این مقاله ضمن برشمردن افق‌های جدید در ادبیات تطبیقی و تحلیل نظریة پذیرش با نگاه انتقادی به برخی نواقص صوری و محتوایی این کتاب می‌پردازد

چکیده چکیده
پژوهش‌های بلاغی در زبان عربی، که به برکت نزول قرآن کریم پس از مباحث صرفی و نحوی در جهان اسلام گسترش یافت، دیرینه‌ای بس افتخارآمیز دارد. پژوهشندگان مسلمان فراوانی در فنون گوناگون بلاغت آثار سترگی را به جامعة بشری ارزانی داشتند. اما کاستی‌های قابل ‌توجهی در بلاغت سنتی، از‌جمله رویکرد «جمله‌محور»، زمینه را برای اندیشمندان غربی فراهم کرد تا با رویکرد «متن‌محور» برای درک زیبایی‌های تمامیت متن، به‌ جای جمله‌های منفرد، در رفع کاستی‌های آن، به توفیق تأسیس دانش سبک‌شناسی نو نایل شوند. اما آیا در کار بلاغی‌های سنتی رهیافت‌هایی هست که به دستاوردهای سبک‌شناسی نو گره خورد و در پرتو آن‌ها بازخوانی شود؟ یا مقولة «گسست علمی» (القطیعة المعرفیة) هیچ وفاقی را میان این دو مشرب برنمی‌تابد؟ فی البلاغة العربیة والأسلوبیات اللسانیة؛ آفاق جدیدة اثر ارزش‌مندی از سعد عبد العزیز مصلوح است که در آن به اثبات امکان بازخوانی متون بلاغت سنتی در پرتو سبک‌شناسی زبان‌شناختی پرداخته است. بررسی انتقادی کتاب مزبور با روش تحلیلی ـ توصیفی و میزان توفیق آن به ‌منزلة کتاب درسی در دروس علوم بلاغی و سبک‌شناسی مقاطع تحصیلات تکمیلی گروه‌های عربی کشور دست‌مایة نگارش این مقاله است.

چکیده
موضوع این جستار نقد و بررسی کتاب نقد و بررسی تطبیقی خمریات رودکی و ابونؤاس، تألیف سید فضل‌الله میرقادری است. در این مقاله، ضمن معرفی کلی اثر و تحلیل ابعاد شکلی آن، به بیان «امتیازات»، «کاستی‌ها»، و «بایسته‌های» محتوایی آن نیز پرداخته شده است. امانت‌داری علمی در ذکر منابع، بی‌طرفی در نقد و نظر، نکته‌سنجی و دقت در تحلیل، نظریه‌پردازی در نقد و تحلیل، استفاده از برخی منابع معتبر علمی، ارائة فهرست‌های گوناگون و کارآمد در پایان کتاب، و رویکرد اخلاقی و دینی به موضوع تطبیق برخی از امتیازات و نوآوری‌های این کتاب به شمار می‌آیند. در برابر این امتیازات، عدم اهتمام به نظریه و مبانی نظری روش پژوهش در مطالعات تطبیقی، موضوع‌محوریِ توصیفی و گریز از مسئله‌پژوهی و اهتمام به کشف مجهول، غفلت از یافته‌های نوین پژوهشی، در حاشیه قرار دادن نقد ادبی و زیبایی‌شناسی، و رویکرد ذوقی در بخش نقد و نظر ازجمله کاستی‌های این کتاب است. این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی بر آن است تا به تحلیل محتوایی و شکلی امتیازها و کاستی‌های ذکرشده بپردازد.

چکیده چکیده
متون آموزشی در رشته‌‌های علوم انسانی، علاوه بر جنبه‌‌های آموزشی، نقش پرورشی بسیار مهمی نیز به عهده دارد. لذا بازتحلیل مستمر این متون امری ضروری است. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکردی انتقادی، کتاب الشعر العربی الحدیث من احمد شوقی الی محمود درویش نوشتة میشال خلیل جحا را بررسی کرده است. این کتاب، ضمن کثرت و تنوع نمونه‌‌های شعری که حسن آن شمرده می‌‌شود، نقص‌‌های فراوانی دارد. بی‌تناسبی میان نام کتاب و محتوای آن، غلبة صبغة تاریخی به جای رویکرد تحلیلی بر کتاب، شتاب‌‌زدگی و یک‌سونگری در داوری، کم‌توجهی به اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، فراوانی متون و فقدان تحلیل کافی برای آن‌ها، نامنسجم بودن بخش‌‌های مختلف کتاب، تفکیک نشدن شعر سنتی و شعر نو، کم‌توجهی به شعر پایداری و نبود رویکردی انتقادی به شعر معاصر از جمله عیب‌‌های آن است. نتایج به‌دست‌‌آمده از این پژوهش گویای آن است که این کتاب شاکلة کتابی تحلیلی در باب شعر معاصر عربی را ندارد و بیش‌تر به منظور کتاب گزیدة متون قابل استفاده است.

چکیده الخلاصة
علم ‌العروض هو‌ العلم ‌الوحید الذی ولد متکاملا دون أن یمر بمراحل تطور ونمو، کما قال المؤلف ص 207، وما کُتب فی هذا ‌العلم بعد الخلیل أکثره لتعلیم هذا العلم لطالبیه وشرحَ دوائره التی استنبط الخلیل البحور منها لیُصبح علما سهل المنال حتی یستطیع الشعراء السیرعلی نهجه، فکل ما کتب فی هذا العلم، هو فی ‌الحقیقة تکرار ما کتبه الخلیل، وکلما أنشده الشعراء من شعر فی ‌القرون ‌المتمادیة جاء علی هذا‌ النهج الا النزر القلیل، ولکن فی منتصف القرن ‌الماضی حطَّم بعض الشعراء قیود الخلیل، وانشدوا أشعارا غیر عمودیة سمیت بالشعر الحر فی‌الأدب العربی وبالشعر النیمائی فی‌ الادب الفارسی، ثم جاء العروضیون فبینوا أشعارهم وشرحوا مدی خروجها عن عروض الخلیل، فوضع بعضهم مثل الدکتورة نازک الملائکة قیودا لیتقیدوا بها وبیّن البعض ‌الآخر عروض الشعر العمودی وعروض الشعر الحر وقارنوا بینهما، وشروحوا سبب نشأة هذا الشعر، مثل ‌الدکتور مصطفی جمال‌الدین فی کتابه الإیقاع فی ‌الشعر العربی، أما ‌الکتاب ‌الذی بینَ أیدینا واسمه عروض الخلیل بن أحمد فی ‌الأدبین ‌العربی والفارسی، هو فی ‌الحقیقة لیس کتابا لتعلیم علم‌ العروض، وإنما هو کتاب سبر فیه مؤلفه هذا العلم من نشأته لحد الآن، وقارن بین ‌العروض ‌العربی والفارسی فی ‌الشعر ‌العمودی والحر. وأنا فی هذه ‌المقالة سأنقد هذا الکتاب، والنقد کما قیل هو بیان المحاسن والأخطاء، وسبحان من لا یخطأ، کما سأبین مساعی المؤلف لنیل ‌الغرض من تألیفه هذا الکتاب کما جاء فی مقدمته، ومقدار نجاحها، وما أتی به من جدید.

چکیده چکیده
تولید بسته‌های آموزشی هدف‌مند و مطابق با فرایند آموزش، که به انسجام و هماهنگی میان اجزا به‌خوبی توجه داشته باشد، از ضرورت‌‌های تحول و بهینه‌سازی نظام و ساختار آموزشی در هر جامعه است. این بایستگی در عرصة فراگیری‌های مهارتی، از جمله زبان، علاوه بر اهمیت بیش‌تر، دشواری‌های بیش‌تری دارد و دقت فراوان‌تری در فراهم آوردن مواد آموزشی می‌طلبد. کمبود چشم‌گیر منابع آموزشی در عرصة زبان عربی، هم در وجه مهارتی و هم در وجه دانشی آن با در نظر گرفتن ویژگی‌های فراگیرندة فارسی‌زبان، که به میزان بالایی در طبقه‌بندی مشترکی با زبان عربی قرار می‌گیرد، بازدهی آموزش‌های رایج را کاهش می‌دهد. با وجود تلاش‌های پی در پی در دو دهة اخیر که در پدید آمدن کتاب‌ها و بسته‌های آموزشی زبان عربی انجام شده است، بررسی کاستی‌ها و یافتن روش‌های بهتر برای ارتقای سطح کیفی آموزش این زبان، هم‌چنان موضوعی درخور اهمیت است. مقالة حاضر ضمن بررسی یکی از منابع تولیدشده در سال‌های اخیر، می‌کوشد نقاط ضعف و قوت آن به همراه ارائة پیشنهادهای مرتبط برای بهبود پیمودن گام‌های بعدی در راستای تولید مواد آموزشی را ارائه نماید.

چکیده
اقبال روزافزون دانش‌پژوهان به «ادبیات تطبیقی» تألیف و ترجمۀ آثار استواری در این باب را ضروری می‌کند. از آثار ترجمه‌شده در این حوزه، کتاب‌ ادبیات تطبیقی: پژوهشی تطبیقی در ادبیات عربی و فارسی اثر محمد سعید جمال‌الدین و ترجمۀ سعید حسام‌پور و حسین کیانی است که هم بررسی مستقل و غیر مقابله‌ای و هم کیفیت‌سنجی آن بر اساس مقابله با متن اصلی نشان می‌دهد که این اثر، به رغم برخی نقاط قوت، بدون بازبینی و اصلاحات کلی و جزئی، صلاحیت لازم برای تدریس به دانشجویان را ندارد و برای استفادۀ سایر علاقه‌مندان نیز چندان مفید نیست.

چکیده چکیده
مادة درسی و آموزشی از اصلی‌ترین ارکان فراگیری و آموزش به‌ شمار می‌رود که نوآوری، تغییر و تنوع مبتنی بر اوضاع آموزشی و احوال مخاطبان را می‌طلبد. علم صرف به ‌عنوان یکی از شاخه‌های زبان عربی، پس از جدایی از نحو به دست پیشتازانی چون «ابن حاجب»، در هر عصری کتب و رساله‌های آموزشی مختلف و گوناگونی را به خود اختصاص داد که این آثار ضمن تکمیل و ضابطه‌مند کردن این علم با شیوه‌های مختلف، آموزش آن، به‌ویژه برای غیر عرب‌زبانان، را تسهیل کرد.
الصرف 1 اثر احمد پاشازانوس از آخرین آثار نگاشته‌شده با هدف و رویکرد آموزش مبحث فعل و تحلیل صرفی آن در علم صرف است که در این مقاله در راستای بررسی و نقد منابع و متون آموزشی زبان قرآن، به زعم خود، با نگاهی منصفانه پژوهش و واکاوی شده و ضمن بیان برجستگی‌ها و امتیازات آن، در قیاس با دیگر آثار مکتوب در زمینة علم صرف، به ذکر پاره‌ای از کاستی‌های بخش‌های مختلف کتاب پرداخته شده است.

چکیده
در دوفصل‌نامة علمی ـ تخصصی پژوهش‌نامة انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی سال دهم، شمارة اول (بهار و تابستان 1389) نقدی با عنوان «بررسی انتقادی کتاب المجانی من النصوص العرفانیة» به قلم سودابه مظفری^[1] به چاپ رسید. قبل از هر اظهار نظر اعتراف داریم که به تعبیر امام صادق (ع): «أحبّ إخوانی من أهدی إلیّ عیوبی» (کلینی، 1392: 4/ 462). از این بابت از وی سپاس‌گزاریم. جستار پیش رو نیز به ‌رسم ادب در پاسخ به آن مقاله نگارش یافته است.
برخی از نقدها پذیرفتنی است و قطعاً پیشنهادات ارائه‌شده در تجدید چاپ اعمال خواهد شد. اما پاره‌ای از موارد نقد قابل تبیین‌اند که ابتدا نقد را به صورت نقل قول از مقالة ناقد با ذکر شماره صفحه آورده و به دنبال آن با عنوان «نقد نقد» به بررسی آن نقد پرداخته‌ایم.



تاریخ دریافت: ، تاریخ پذیرش: