چکیده راه‌برد خاورمیانه‌ای ایالات متحده به‌دلیل اهمیت و اثرگذاری موردتوجه بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی است. چالش‌های ناشی از اولویت‌های منطقه‌ای ایالات متحده، در کنار اختلافات داخلیِ طیف‌های سیاسی در درون ایالات متحده، مبنای رواج ادبیات متنوعی شده است. بخش عمده‌ای از ادبیات یادشده به بررسی نقادانۀ سیاست خاورمیانه‌ای ایالات متحده اختصاص دارد؛ ازجملۀ این منابع انتقادی قدرت ویران‌گر است. ادبیات علمی انتقادی در ارتباط با سیاست خاورمیانه‌ای ایالات متحده البته رواج بیش‌تری در کشورهای این منطقه دارد. بااین‌حال، متونی هم‌چون قدرت ویران‌گر که مبتنی‌بر نگرشی تجمیع‌کنندۀ دو نگرش منطقه‌ای و غربی است افزون‌بر تبیین وجوه نوینی از موضوعْ امکان نگاه مقایسه‌ای را نیز فراهم می‌آورد و درنتیجه ارزش تطبیقی نیز می‌یابد. قدرت ویران‌گر تلاشی جدی برای طرح نگاه انتقادیِ جامعی درمورد سیاست‌های خاورمیانه‌ایِ امریکاست. در این مقاله، نویسنده جویای بررسی، ارزیابی، و نقد کتاب قدرت ویران‌گر در ابعاد محتوایی و شکلی و تطبیق مباحث محوریِ آن با مسائل رایج در منطقه است.




 

چکیده توسعه، به‌عنوان یک مفهوم خاص برای اهل علم در جامعه‌شناسی و برای سیاست‌مداران و حتی مردم عادی، دارای چنان اعتبار و اهمیتی است که مخالفت با آن به شجاعت بالایی نیاز دارد. علی‌رغم این اهمیت و اعتبار، پارادایم توسعه در جامعه‌شناسی با انتقادات و چالش‌های جدی مواجه است؛ تاجایی‌که امروزه صحبت از بن‌بست در جامعه‌شناسی توسعه می‌شود. این مقاله ضمن طرح بن‌بست‌های متدولوژیک پارادایم توسعه بر آن است که پساتوسعه‌گرایی (Post-developmentdism) با طرح یک چشم‌انداز جدید راه را برای خروج از بن‌بست در توسعه می‌گشاید. نکتۀ کلیدی این مقاله در بحث از پساتوسعه‌گرایی انتقال رسالت توسعه از دولت‌ها و نخبگان به جامعه و مردم است. گفتنی است که مقالۀ حاضر برگرفته از نقد و بررسی کتاب پایان توسعه: مدرنیته، پست مدرنیته، و توسعه می‌باشد که توسط ترور پارفیت (Trevor Parfitt)، استاد دپارتمان علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه ناتینگهام انگلستان، به‌نگارش در آمده است.

چکیده کتاب هژمونی: شکل تازه‌ای از قدرت جهانی در سال 2005 توسط جان اگنیو نوشته شده و در انتشارات دانشگاه تمپل (Tempel University) به‌چاپ رسیده است. اهمیت این کتاب مربوط به طرح تئوری جدید دربارۀ هژمونی (hegemony) است. تاکنون سه تئوری درمورد موضوع هژمونی وجود داشته است. آن‌چه این اثر را نسبت به سایر کتب موضوع هژمونی متمایز ساخته است شالوده‌شکنی مفهوم و نظریات رایج مربوط به هژمونی درقالب رویکرد انتقادی و ارائۀ نظریۀ جدیدی در این زمینه است. این کتاب چهارمین تئوری را مطرح و پردازش کرده است. بن‌مایۀ اصلی تئوری اگنیو درمقابل تئوری‌های سه‌گانۀ قبل تأکید بر ماهیت جامعه‌محوری هژمونی و فرایند شکل‌گیری آن است.
اما نگاه تکثرگرایانۀ اگنیو به محوری‌ترین موضوع اقتصاد سیاسی بین‌الملل که ازسوی رئالیست‌ها نیز مطرح شده است خالی از نقد نیست. اگنیو آن‌چنان بر پیکرۀ حکومت می‌تازد که گویی در اقتصاد خارج ازحوزۀ جامعه و نیروهای اجتماعی آن حکومت هیچ نقشی ندارد. براین‌اساس، این‌که چگونه می‌توان ایجاد هژمونی را توسط قدرت‌مندترین دولت نیمۀ دوم قرن بیستم (امریکا) فرایندی غیرحکومتی انگاشت هیچ پاسخی در پایان این کتاب دریافت نمی‌کند.

چکیده هدف نویسندۀ کتاب موردبررسی یافتن پاسخی برای شکست پروژۀ نوسازی در خاورمیانه ازطریق ردیابی ناسازواری‌های مبنایی توسعه با فرهنگ این منطقه است. لؤی صافی ابتدا شکل‌گیری ذهنیت توسعه در آرای دکارت و کانت را مرور کرده؛ سپس، به مقایسۀ دو مدل مارکسی و وبری توسعه ازحیث نظری پرداخته است. او با اولویت‌دادن به ساختارهای آگاهی و فرهنگ موضع خود را در این زمینه مشخص می‌کند. سطح تحلیل نویسنده و اندیشۀ متفکران و روشن‌فکران جهان اسلام از ابتدای رویارویی آن‌ها با دو رویۀ تمدن مدرن غرب، ‌یعنی استعمار و پیشرفت تکنولوژیک، است. او تلاش کرده است تا مواجهۀ اندیشمندان مسلمان و عمدتاً عرب با معضلۀ سنت ـ مدرنیته را ازطریق نحوۀ برخورد آنان با میراث اسلامی و عربی نمایان سازد. درنهایت، صافی بر آن است که راه توسعه تنها از غرب نمی‌گذرد و می‌توان با بازگشت فعالانه و انتقادی به میراث اسلامی و عربی به توسعۀ بومی دست یافت. باوجودی‌که نویسنده ادعا می‌کند از مدل‌های غربی فراتر رفته، درنهایت خود به ارائۀ یک نظر کلی یعنی همان ضرورت رجوع به میراث در امر توسعه بسنده می‌کند؛ ازاین‌رو، می‌توان این اثر را صرفاً به‌عنوان مدخلی درباب ضرورت توسعۀ بومی در نظر گرفت. به‌علاوه، ازحیث روش‌شناختی نیز ابهامات و ایهاماتی در کتاب دیده می‌شود.

چکیده در پژوهش پیشِ‌رو، نقد و ارزیابی کتاب تراژدی سیاست قدرت‌های بزرگ، اثر جان جی مرشایمر (John J. Mearsheimer)، در دو سطح نقد شکلی و نقد محتوایی انجام می‌شود. در سطح نقد شکلی، کتاب ازلحاظ چاپ، صفحه‌آرایی، و اغلاط چاپی در وضعیت مناسبی است و در سطح محتوایی کتاب، با روش اثبات‌گرایانه و قبول مفروضات واقع‌گرایانه نوشته شده است. نادیده‌انگاشتن مؤلفه‌های اقتصادی و فرهنگی سازندۀ روابط بین‌الملل و بی‌توجهی نسبت به ورود سایر بازیگران غیردولتی به تعاملات بین‌المللی ازجمله کاستی‌های محتوایی کتاب حاضر است. در نقد محتوایی با رویکرد اسلامی تعارضات اخلاقی، ارزشی، و اعتقادی دیدگاه اسلامی به روابط بین‌الملل نسبت به کتاب یادشده ازجمله انتقادات رویکرد یادشده به نظریۀ واقع‌گرایی تهاجمی می‌تواند باشد. حمایت از پژوهش‌گران داخلی و توسعۀ فضای علمی نظریه‌پردازی در دو بعد حمایت علمی و مالی از طرح‌های پژوهشی ازجمله راه‌کارهای پیش‌نهادی برای رسیدن به نقطۀ مطلوب در نظریه‌پردازی بومی و اسلامی است.

چکیده کتاب ماکس وبر و نظریۀ سیاست مدرن، نگارش دیوید بیتهام، به‌عنوان مهم‌ترین متن درباب اندیشۀ سیاسی ماکس وبر باتوجه‌به لزوم نقد به‌ویژه در گسترۀ معارف سیاسی در این نوشتار به‌اختصار موردبررسی‌ونقد قرار گرفته است. این کتاب که با شیوه‌ای تحلیلی و با نگاه تاریخی جامع‌ترین گزارش را از نظریۀ سیاسی وبر به‌دست می‌دهد به‌اختصار به بررسی دغدغۀ محوری وبر نسبت به دورنمای پارلمان‌خواهی لیبرال در جوامع اقتدار‌طلب در عصر سیاست توده‌ای و سازمان‌های دیوان‌سالارانه می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه این دغدغه او را به‌جانب بازنگری در نظریۀ دموکراسی کشانده است. این اثر راه‌نمایی بسیار معتبر دربارۀ فلسفۀ سیاسی ماکس وبر است و باآن‌که نسبتاً دارای ساختار منطقی بوده از متنی نسبتاً قابل‌فهم برخوردار است و از پیچیدگی، طمطراق، و ثقل ادبی به‌دور بوده و رویکردی بی‌طرفانه بر آن حاکم است. اما هم‌چون هر اثر علمی دیگر بی‌نیاز از نقد نمی‏باشد؛ ازاین‌رو، در این نوشتار براساس معیارهای منطقی و نگارشی موردبررسی قرار گرفته و حتی‌الامکان سعی شده است محاسن و کاستی‌های آن به‌دوراز پیش‌داوری و بافتن در تاریکی بیان شود.

چکیده در این مقاله به نقد و بررسی نسبت ترور و تفکر در آرای ایگلتون، هابرماس، دریدا، و چامسکی در کتاب ترور و تفکر پرداختیم. کتاب حاضر ازآن‌جهت که حاوی دیدگاه‌های متفاوت و گاهاً متضادی دربارۀ دو واژۀ بحث‌برانگیز در اندیشۀ سیاسی (ترور و تفکر) است خواننده را درمعرضِ چالش تئوریک دربارۀ یک پدیدۀ واحد (نظیر واقعۀ 11 سپتامبر) قرار می‌دهد و بدین‌ترتیب، ذهنیت پیچیده‌ای برای خوانندگان ایجاد می‌شود تا درباب پدیده‎های پیچیدۀ اجتماعی تأمل بیش‌تری کنند. در نقدی کلی تمام دیدگاه‌های فوق (هرکدام از منظری خاص) نسبت به تاریخ‎نگاری یک واقعۀ تروریستی با اشکالاتی روبه‌رو هستند که این مانع برقراری نسبت میان ترور و تفکر و به‎تبع آن درک یک پدیده با ابعاد متفاوت آن می‎شود که در نقدهای انجام‎شده تلاش گردیده تا به آن پرداخته شود.

چکیده این مقاله با رویکردی انتقادی دربارۀ کتاب تاریخ اندیشۀ سیاسی در اسلام نوشته شده است؛ اثری که مرجع محققان و دانشجویان رشته‌های تاریخ و علوم سیاسی است. نگارندۀ مقاله ابعاد شکلی، روشی، نظری، و محتوای علمی کتاب را معرفی و آن‌ها را در بوتۀ نقد نهاده است تا میزان شایستگی تخصصی آن را برای مطالعه و تدریس درس اندیشۀ سیاسی در اسلام و ایران مشخص و عیار آن را برای مخاطبان دانشگاهی روشن کند. این کتاب دارای برخی ویژگی‌های مثبت است؛ اما در ابعاد گوناگون شکلی، روشی، نظری، و علمی کاستی‌هایی دارد که توصیه می‌شود در چاپ‌های بعدی برطرف شود و متنی پیراسته و شایسته در اختیار مخاطبان، دانشجویان، و محققان قرار گیرد.

چکیده امروزه دو مکتب فکری در حوزۀ مطالعات امنیتی وجود دارد: 1. سنت‎گرایان که موضوع امنیت را فقط به مسائل امنیتی ـ سیاسی محدود می‎کنند؛ 2. گروهی که دیدگاهی موسعی از مفهوم امنیت دارند و بر این نظرند که امنیت در بخش‎های اقتصادی، اجتماعی، و زیست‎محیطی هم وجود دارد. در این مقاله که به نقد و ارزیابی کتاب چارچوبی تازه برای تحلیل امنیت اختصاص دارد ضمن بررسی هر دو دیدگاه، علاوه‌براین‌که تحلیل جامعی از مطالعات امنیتی ارائه می‌شود، دستور کار وسیع‎تری در این زمینه به‎دست می‌دهد. هدف مقالۀ حاضر معرفی و نقد مکتب امنیتی کپنهاگ در روابط بین‎الملل است و برهمین‌اساس، مطالب آن به شش مبحث تقسیم می‎شود. در مبحث نخست مقاله، معرفی کلی کتاب چارچوبی تازه برای تحلیل امنیت انجام می‎پذیرد و زیست‌نامۀ نویسندگان کتاب که همان نمایندگان فکری مکتب کپنهاگ هستند به‌صورت اجمالی ارائه می‌شود؛ در مبحث دوم، به نقد و تحلیل خاستگاه اثر پرداخته می‎شود؛ در مبحث سوم، به نقد و ارزیابی شکلی اثر پرداخته می‎شود؛ در مبحث چهارم و پنجم، به‌ترتیب، نقد و ارزیابی محتوایی و روش‌شناختی اثر ازمنظر درونی ارائه می‎شود؛ و مبحث ششم هم به نقد و ارزیابی محتوایی اثر، به‌صورت خاص، و مکتب کپنهاگ، به‌صورت عام، ازمنظر بیرونی اختصاص می‌یابد.

چکیده کتاب مدرنیتۀ سیاسی تقریر سکولاریسم و لائیسیته است. مسئله‌های کنونی جوامع را نیز ریشه در عدم جدایی قاطع بین حوزه‌های عمومی و خصوصی، دولت و جامعۀ مدنی، و فرد و شهروند می‌داند؛ بنابراین، کتابی برای آرمان‌های لیبرالیستی و سکولاریستی است و در بیان مسئله‌های سکولاریسم موجه می‌نماید. موریس باربیه اما تجربۀ غرب را گویا تجربه‌ای غایی و از آنِ ملت‌هایی مه‌تر پنداشته و تن‌دادن به این جدایی‌ها را سرنوشت همۀ جوامع دانسته است؛ چنان‌که برای جوامعی که به مدرنیتۀ سیاسی دست نیافته‌اند توصیه کرده است که بایستی بدون پرش‌های بلندپروازانه گام‌به‌گام و با بهره‌گیری از انبان تجربۀ پیش‌رفتگان به آن دست یابند. غایی‌پنداشتن الگوی خود مسئله‌سازی برای سایر جوامع است؛ به‌طور مثال، اگر جوامع اسلامی به‌جای لائیسیته اسلام را برای حل مسئله‌های خود و افق‌های پیشِ‌روی رجحان بخشیدند و سکولاریسم را برنتابیدند سکولاریسم مسئلۀ آن‌ها نمی‌شود که در این کتاب راه رسیدن به آن بیان شود. بررسی‌های این مقاله ضمن بازشناسی برخی نقاط قوت و ضعفِ شکلی و محتوایی کتاب نشان می‌دهد که نویسنده در این کتاب از مسئله‌یابی محققانه به مسئله‌سازی و تجویزهای غیرموجه تمایل پیدا کرده است.

چکیده کتاب طراحی پژوهش‌های اجتماعی: منطق پیش‌بینی به‌منظور طراحی و انجام تحقیق کمّی در علوم اجتماعی تألیف شده است و هدف اصلی از تألیف کتاب ارائۀ عناصر ضروری برای انجام پژوهش است. گویایی و اجتناب از تکلف از ویژگی‌های برجستۀ کتاب است. ارائۀ منطق کاوش‌های اجتماعی، تبیین نقش نظریۀ اجتماعی در پژوهش، و ایجاد درک انتقادی ازجمله مقاصد کتاب است. نگارندۀ کتاب راه‌نمایی خود را با توضیح جزئیات روش پژوهش انجام داده است. این اثر در بیش‌تر قسمت‌های بحث به وصف پیشینه و شیوۀ شکل‌گیری مطالب دقت نظر دارد. مبحث چهار استراتژی پاسخ‌گویی به پرسش یعنی استراتژی استقرایی، استراتژی قیاسی، استراتژی پس‌کاوی، و استراتژی استفهامی از بخش‌های برجستۀ کتاب است. هم متن کتاب و هم مثال‌های کتاب درخصوص پژوهشی‌های تجربی کاملاً مرتبط با حوزۀ پژوهش در علوم سیاسی هستند؛ مطالبی که آگاهی به آن مقدمۀ ضروری شروع پژوهش در علوم اجتماعی و علوم سیاسی است.

چکیده رابرت دال، چنان‌که می‏دانیم، از آن دسته از دانشمندان علوم سیاسی است که رویکردی علم‌گرایانه به سیاست و دانش سیاسی دارد و درصدد است سیاست را به‌مثابۀ یک علم ارائه دهد. او در کتاب تحلیل سیاسی مدرن اصلی‏ترین مواضع خود را درباب مفهوم سیاست و چگونی تحلیل سیاسی شرح داده است. کتاب فوق، ازیک‏سو، در سنت قدرت‏محور سیاست جای دارد و ازسوی‌دیگر، مفهومی متفاوت یعنی «نفوذ» را جای‌گزین مفهوم قدرت می‏کند و مدعی است توانسته است روشی علمی را برای مطالعه و نگریستن به سیاست و هم‌چنین مدلی علمی برای سیاست عملی و سیاست‏ورزی ارائه دهد. در مقالۀ حاضر، ما با بررسی این کتاب نقاط قوت و ضعف آن را ارزیابی خواهیم کرد. این مقاله شامل چند نقد کلی ازجمله نقد به رویکرد علم‏گرایانۀ کتاب، تأکید بر نفوذ به‌مثابۀ مفهوم کانونی سیاست، چیستی تحلیل سیاسی مدرن، و تبعات حاصل از این منظر به سیاست است.

چکیده کتاب آیندۀ قدرت، اثر جوزف نای، با بررسی تحولات بین‌المللی، انواع قدرت را توضیح می‌دهد و ضمن بررسی شرایطی که کاربرد انواع قدرت را مؤثر می‌سازد محدودیت‌های آن‌ها را نیز تبیین می‌کند. در این کتاب، پس‌از بررسی انواع قدرت، وضعیت قدرت امریکا ارزیابی و ضعف‌های آن ذکر می‌شود. نویسنده به‌کارگیری هریک از انواع قدرت را برای حفظ قدرت امریکا کارساز نمی‌داند و راه کارسازشدن آن‌ها را تلفیق هوشمندانۀ همۀ انواع و منابع مختلف قدرت معرفی می‌کند. نای راه‌برد قدرت هوشمند را برای حفظ برتری امریکا در جهان ارائه و سیاست‌مداران امریکا را به ‌تبعیت‌ از آن دعوت می‌کند. این کتاب به‌شدت امریکا‌محور است و بیش‌ازآن‌که دربارۀ آیندۀ قدرت و ماهیت آن باشد دربارۀ کشور قدرت‌مند آینده است. این ویژگی کتاب را به مجموعۀ دستورالعملی سیاسی برای سیاست‌مداران امریکایی جهت حفظ قدرت و موقعیت جهانی امریکا تبدیل می‌کند و گرایشات و آمال سیاسی نویسنده را منعکس می‌کند که البته بر سیاست‌مداران و سیاست‌های امریکا به‌ویژه دموکرات‌ها و سیاست‌های آن‌ها تأثیر عمیق داشته است.

چکیده تقابل دو پدیدۀ اقتضائات دوران جدید و رفتار دولت ازجمله مسائلی است که نویسندگان حوزه‌های مختلف از مدیریت گرفته تا جامعه‌شناسی و علوم سیاسی را به ‌خود وامی‌دارد. نوشته‌‌های انتقادی تا نوشته‌های بی‌طرف و تا طرف‌دار رفتارهای دولت و نظام دیوانی سه طیفی هستند که در این زمینه خودنمایی می‌کنند. دراین‌میان، میشل کروزیه، از جامعه‌شناسان قلم‌به‌دست و منتقد رفتارهای دولت و دیوان‌سالاران، با بررسی دولت‌های فرانسوی پس‌‌از جنگ دوم جهانی آن‌ها را واجد صفت خوددانابینی و خودتواناپنداری می‌بیند، اما بر این باور است که تحولات دوران در کنار ناکامی‌های دولت‌های یادشده در دست‌یابی به اهداف اجتماعی و اقتصادی، به‌ویژه در حوزه‌هایی هم‌چون آموزش و سلامت، ضرورت یک بازنگری اساسی در منش دولت را آشکار می‌سازد؛ منشی که باید تجلی خود را در فروتنی به‌نمایش گذارد. او دولت مدرن را بدون سیاست فروتن ناممکن می‌داند.

چکیده رشد علاقه به بررسی تحولات و رویدادهای خاورمیانه ازیک‌سو و گسترش دوره‌های آموزشی و پژوهشی مطالعات این منطقه طی سال‌های اخیر، ازسوی‌دیگر، موجب شده است نیاز به آثار آموزشی و تحقیقی بیش‌از گذشته احساس شود؛ ازاین‌رو، انتشار کتاب سیاست و حکومت در خاورمیانه توسط ناشرانی دانشگاهی و معتبر جلب‌توجه می‌کند؛ کتابی که قرار است اسلوب آموزشی داشته باشد و خوانندگان، به‌ویژه دانشجویان رشتۀ علوم سیاسی در مقطع کارشناسی، را با اطلاعات و تحلیل‌‌های پایه در این زمینه آشنا کند. بااین‌حال، بررسی شکلی و محتوایی کتاب نشان می‌‌دهد که، به‌‌رغم دقت ناشران در عرضۀ اثری جامع و علمی، این نوشته دچار کاستی‌‌ها و گاه بی‌‌دقتی‌‌های متعددی است؛ به‌گونه‌ای‌که ظرفیت و ارزش آن را برای استناد و تدریس در دانشگاه با تردید روبه‌رو می‌کند. براین‌اساس، مطالبی دربارۀ ویژگی‌‌های شکلی و نکات قوت و ضعف محتوای اثر ذکر شده و درپایان نیز توصیه‌‌ها و پیش‌نهادهایی برای ویرایش جدی آن آمده است. به‌نظر می‌رسد مهم‌ترین مشکل کتاب آن است که هم از راهنمایی متخصصان حوزۀ مطالعات خاورمیانه و هم از مشورت صاحب‌‌نظران حوزۀ تعلیم و تربیت، درجهت نگارش اثری آموزشی بی‌بهره بوده است.

چکیده رابطۀ انقلاب و ادبیات را در سه دورۀ متمایز می‌توان مفصل‌بندی کرد. در دورۀ اول، پیش‌از برقراری نظم انقلابی، ادبیات موتور محرکۀ شعارهای انقلاب و گسترش‌دهندۀ آن به لایه‌های طبقاتی و اجتماعی است. در مرحلۀ ثبات و نهادسازی انقلاب ادبیاتِ مستقل طرد و حذف می‌شود و در دورۀ سوم، با تردید نسبت به آموزه‌های انقلابی ادبیات مسیری یک‌سر متفاوت از انقلاب در پیش می‌گیرد. کتاب سه‌گانۀ ادبیات و انقلاب، نوشتۀ یورگن روله، دراصل، شرحی از این دوره‌های سه‌گانه است. نویسنده در کتابِ اول ازطریق تحلیل متن و هرمنوتیک هم‌راهی و رویارویی نویسندگان روس با انقلاب اکتبر را بررسی می‌کند. در کتاب دوم، به رابطۀ مارکسیسم و نویسندگان اروپایی و به‌ویژه آلمان می‌پردازد و تولید آثار ادبی را درطیِ سال‌های 1917 تا 1960 موردکاوش قرار می‌دهد. کتاب سوم نیز به شرح روایت آثار ادبی در امریکای لاتین می‌پردازد. مقالۀ حاضر با خوانش آثار یورگن روله و به‌ویژه کتاب ادبیات و انقلاب: نویسندگان روس نسبت میان انقلاب و ادبیات را از دریچۀ فراتاریخ‌نگاری هایدن وایت، تحلیل ادبی گرینبلات، و پسافرمالیسم باختین موردسنجش‌ونقد قرار داده است.