چکیده با طرح اقتصاد دانش‌بنیان به‌عنوان شکل جدیدی از الگوی توسعۀ اقتصادی، شاهد انتشار کتب و مقالات پژوهشی بسیاری طی سال‌های اخیر در داخل و خارج از ایران بوده‌ایم. یکی از همین آثار کتاب اقتصاد دانش‌بنیان: مبانی، مفاهیم، روش‌شناسی است که به‌تازگی منتشر شده است و مقالۀ حاضر به معرفی و نقد محتوایی آن می‌پردازد. از نظر محتوایی، باتوجه‏به تأکید نویسندگان بر اهمیت دانش ضمنی و قراردادنِ آن در کانون بحث‌ها می‌توان رویکرد آن‏ها به اقتصاد دانش‌بنیان را تطوری دانست و هم‏چنین، نظر به تأکید بر نهادها برای بسترسازیِ اقتصاد دانش‌بنیان، چهارچوب تحلیلیِ آن‏ها اقتصاد نهادی است. کتاب از جامعیت خوبی برخوردار است، اما به‌طور کامل منطبق با عنوان انتخابی، که از روش‌شناسی در آن نام برده شده، نیست. هم‏چنین، ضمن اتکای نظریه‌ها بر شواهد آماری، اما قدیمی‏بودن آمارِ ارائه‌شده روزآمدسازیِ منابع و گزارش‌های مورداستفاده را ضروری می‌کند. جای دیدگاه‌های مختلف به اقتصاد دانش‌بنیان و بحث دربارۀ پیچیدگی‌های حقوق مالکیت دانش نیز در کتاب خالی است، اما درکلْ کتاب توانسته است با زبانی روشن و ساده مبانی و مفاهیم اقتصاد دانش‌بنیان را به مخاطبان ارائه کند.  

چکیده این پژوهش به بررسی و نقد اثر مهم امام موسی صدر با عنوان ره‏یافت‏های اقتصادی اسلام پرداخته است. این کتاب مجموعۀ خطابه‌ها و مقاله‌های امام موسی صدر در حوزۀ اقتصاد اسلامی است که در دهۀ اخیر موردتوجه مراکز حوزوی و دانشگاهی قرار گرفته و به‏عنوان یکی از متون اقتصاد اسلامی تدریس، مطالعه، و مباحثه شده است. بررسی این کتاب نشان می‌دهد که امام موسی صدر در حوزۀ اقتصاد اسلامی همانند شهید علامه صدر علم اقتصاد را از مکتب اقتصادی جدا می‌کند و معتقد است که اسلام علم اقتصادی ندارد، ولی مکتب اقتصادی اسلامی مبتنی‏بر احکام اسلامی و دستگاه فقاهت قابل‏استخراج است. در این مقاله، بعد از بررسی ادبیات نظری اقتصاد اسلامی از نظر امام موسی صدر و شهید علامه صدر نقاط قوت و ضعف کتاب با روش تحلیلی ـ توصیفی موردبررسی قرار گرفتند. نقاط ضعف شناسایی‏شده عبارت‌اند از: ابهام در مفهوم عادلانه‏بودن دست‏مزد و سهم کارگر از تولید، عدم توجه به مفهوم فقه حکومتی و ابهام در تعریف مکتب اقتصادی اسلام، عدم توجه به روش‌شناسی علم اقتصاد، ابهام در بیان مبنای نظریۀ ارزش در اسلام، عدم توجه به فعالیت شخصیت حقوقی دولت در اقتصاد، و ابهام در بیان اختیارات حکومت اسلامی و ولایت فقیه در قاعده‏گذاری اقتصاد.  

چکیده کتاب کیمیاگر اثر پائولو کوئلیو داستانی نمادین است که مضامین عرفانی را در قالب یک سفر مطرح می‌کند. این مقاله مفاهیم عرفانی مشترک بین «کیمیاگر» و آموزه‌های عرفانی شیخ علاءالدوله سمنانی، عارف برجستۀ قرن هفتم و هشتم هجری، را بررسی می‌کند و با هدف شناسایی مفاهیم عرفانی مشترک مانند وحدت وجود، سفر، نمادپردازی، گنج، و... آغاز و سپس نحوۀ بیان و تفسیر این مفاهیم در هر دو اثر را به‏صورت تطبیقی تحلیل می‌کند. درنهایت، جنبه‌های عرفانی «کیمیاگر» را در ترازوی آموزه‌های عرفانی سمنانی مقایسه، ارزیابی، و نقد می‌کند. این نقد محتوایی با روش توصیفی ـ تحلیلی و به‏شیوۀ تطبیقی و براساس مطالعات کتاب‏خانه‌ای صورت گرفته است. اگرچه منشأ و مبدأ، سبک و شیوه، هدف و مخاطب این بررسی با یک‏دیگر متفاوت است، یافته‌های این پژوهش حکایت از آن دارد که کوئلیو در عناصر مورداشاره در بالا اشتراک لفظی با آموزه‌های عرفانی شیخ سمنانی دارد، ولی در غایت و هدف کاملاً در تضاد و تقابل هم هستند. کوئلیو با اقتباس از آموزه‌های عرفانی و تلفیق آن با اندیشۀ خود و با هدف ارائۀ تفسیری جدید از زندگی به‏دنبال ترویج نوعی معنویت مدرن یا معنویت ممزوج برای پرکردن خلأهای بشر معاصر است.

چکیده آن‏چه امروزه دربارۀ «نظم جهانی» گفته می‌شود بیش از آنی که معطوف به نظم جامع تمدنی و نظم فرهنگی امروز دنیا باشد معطوف به نظم سیاسی و نظم در روابط بین ملت‌ها و بلکه دولت‌هاست. آن‏چه مارشال هاجسن در کتاب اعجاز اسلام درپی آن رفته است اثبات نظم تمدنی مسلمانان براساس اصول انسانی ـ دینی و با رویکردی اخلاقی و معنوی است. اهمیت ایدۀ هاجسن در این است که او به‏دنبال اثبات نقش مؤثر دین به‏عنوان امری معنوی برای پیوند میان عناصر تمدنی است. سؤالی که هاجسن به‏دنبال پاسخ به آن است این است که چگونه دین و اخلاق می‏تواند به‏عنوان عاملی برای ثبات نظم تمدنی باشد. از منظر مارشال هاجسن، نظم تمدنیِ تمدن اسلامی از دین به‏عنوان امری الهی و اخلاقی شروع شده و تا زمان معاصر براساس معیارهای انسانی و اخلاقی امتداد پیدا کرده است. هاجسن روش‏شناسی انسان‏گرایانه را موردتوجه قرار می‏دهد که اصول تمدن باید براساس آگاهی تاریخی انسان، که اخلاق و دین از مهم‏ترین ارکان آن است، تأسیس شود و هدف از نظم اخلاقی تمدن رسیدن به صلح جهانی است. در این تحقیق، از روش توصیفی ـ تحلیلی استفاده شده است.

چکیده این مقاله به بازبینی انتقادی کتاب تاریخ سیاست خارجی ایران: از صفویه تا پایان پهلوی اول (879 تا 1320 ش) می‏پردازد. اهمیت انتخاب این اثر این بوده است که نویسندۀ اثر، روح‏الله رمضانی، آغازگر مطالعات نظری تاریخ سیاست خارجی ایران است. این رویکرد در آن دوره یعنی سال‏های پس از جنگ جهانی دوم امری نوآورانه درمورد همۀ کشورهای جهان‏سومی به‏حساب می‏آمد. ازسوی‏دیگر، با برگردان آن به فارسی باوجود فاصلۀ پنجاه‏ساله از زمان تألیف آن به‏دلیل فقر منبع و نیز غنای اثر به‏سرعت از سوی محافل فکری ـ دانشگاهی موردتوجه قرار گرفت، تاآن‏جاکه گویا به این اثر هیچ اشکالی وارد نیست. ایدۀ اصلی کتاب این است که باوجود تحولات سیاسی درطی پانصد سال، سنت‏گرایی ناواقع‏گرایانه بر سیاست خارجی ایران حکم‏فرما بوده است. ادعای اصلی این مقاله آن است که ضمن خوانش انتقادی آن، اشکالات محتوایی و ضعف نظری آن روشن شود. محافظه‏کاری جوهر نظریۀ اوست که هم‏راه با عقلانیت سرد چهارچوبی می‏دهد که حتی حرکت‏های استقلال‏طلبانه مطرود شناخته می‏شود.

چکیده هدف اصلی نوشتار حاضر نقد و بررسی کتاب شهروندی: دموکراسی و عدالت سبز، نوشتۀ دیوید ای لوری و دیگران، است. کتاب شامل مقالاتی دربارۀ معضلات محیط زیست، سلامت بشر و محیط زیست، سبد مصرف خانوار و آلودگی محیط زیست، و عدالت سبز است. ایدۀ اصلی مجموعه‏مقالات کتاب این است: توسعۀ پایدار بدون شهروندی، دموکراسی، و عدالت سبز ممکن نیست. مفروض این مقالات این است که با تغییر حقوق و قوانین و با توصیه‏های اخلاقی می‏توان شهروندی سبز تأسیس کرد. به‏نظر می‏رسد رویکرد انسان‌مدار و حقوق‌محور در بهترین حالت به یک شهروندی سبز نحیف منجر می‏شود. درمقابل، این مقاله نشان می‏دهد رویکرد جامعه‌گرایی مدنی برای ساخت شهروندی سبز قابلیت بیش‏تری دارد. براساس این رویکرد، تعهد اخلاقی و کنش‏گری مسئولانه درقبال محیط زیست بیش از هرچیز مستلزم تعلق به یک جامعۀ جدید (جامعۀ مدنی طبیعی شمول‌گرا) است که در آن روابط شهروندان نه مبتنی‏بر قرارداد اجتماعی، بلکه مبتنی‏بر دوستی مدنی است. اما درعمل موانع جدی بر سر راه شکل‌گیری شهروندی سبز وجود دارد: ازجمله رقابت بر سر توسعه و رشد اقتصادی، متصلب‏شدن هویت‌ ملی، و تبدیل کنش منفعت‌طلبانه و خودخواهانه به قالب رفتاری انسان.

چکیده فردریش لیست در کتاب نظام ملی اقتصاد سیاسی تلاش کرده است از مغالطه‌های موجود در تبیین و تحلیل تاریخچۀ توسعۀ کشورهای صنعتیِ دوران خود پرده بردارد. لیست در این کتاب با یک رویکرد روایت‌پژوهانه با بررسی وقایع و عوامل تاریخی، که نقش مؤثری بر توسعۀ کشورهای صنعتی داشته‌اند، درس‌هایی را برای سیاست‌گذاری توسعۀ صنعتی در کشورهای درحال‏توسعه ارائه ‌داده است. در این فرایند، اندیشه‌های اقتصاد کلاسیک را در تضاد با واقعیت‌های تاریخی دانسته و به‏شدت موردانتقاد قرار داده است. در مقالۀ پیشِ‏رو تلاش شده است ضمن بررسی اندیشه‌های اقتصادی لیست، برخی از علل به‏حاشیه‏ رانده‏شدن این اندیشه‌ها توسط اقتصاددانان ارتدکس معرفی شود و درنهایت، مبتنی‏بر اندیشه‌های لیست، با یک نگاه روایت‏پژوهانه، مهم‌ترین مغالطه‌های حاکم بر حکم‏رانی صنعتی کشور در چند دهۀ گذشته شناسایی و معرفی شود. این مغالطه‌ها نقش زیادی بر ناکارآمدی نسبی حکم‏رانی اقتصادی در اجرای برنامۀ‌ خصوصی‌سازی، ایجاد موازنۀ پایدار در تراز تجاری، ارتقای بهره‌وری، توسعۀ اقتصاد دانش‌بنیان، و معکوس‌سازی جریان مهاجرت نخبگان از کشور داشته است.

چکیده «مابعدالطبیعه» عنوانی است که پس از ارسطو بر مجموعه‌ای از تحقیقات او گذاشته شد. به این ترتیب، وحدت مابعدالطبیعه هم‏چون اثری یک‏پارچه از ابتدا محل پرسش بوده است. خوانش مابعدالطبیعه درمقام اثری واحد در گرو یافت پرسشی نخستین و غایتی مطلوب در بخش‌های متفاوت این اثر است. آن‏چه مابعدالطبیعه را به اثری واحد مبدل می‌کند دانشی یگانه است که ارسطو در پژوهش‌های مابعدالطبیعی خود به آن نظر داشته است. ارسطو در کتاب مابعدالطبیعه در جست‌وجوی دانشی به‏نام سوفیا یا دانش نخستین است. برای ارسطو یکی از دشواری‌های تحقیق دربارۀ سوفیا این است که آیا سوفیا یک دانش واحد و متمایز است؟ برای فهم این دشواری باید پرسید وحدت هر علم از نگاه ارسطو در گرو چیست؟ وحدت هر علم برای ارسطو در گرو وحدت جوهر مدنظر (موضوع) آن است. اما سوفیا به‏دلیل موضوع خاصی که دارد نمی‌تواند مانند سایر علوم واحد باشد. موضوع سوفیا موجود به ما هو موجود یا کل است. سوفیا موضوعی عام دارد؛ بااین‏حال، موضوع هر علم هم تنها ذیل کل به‏عنوان جوهری یگانه قابل‏درک خواهد بود. سوفیا در تعیین موضوع هر علم ایفای نقش می‌کند. به این ترتیب، سوفیا نه یک دانش واحد و جداگانه، بلکه خاستگاه هر دانش است. سوفیا درمقام واحد و معیار علم شمارندۀ علوم است. به این معنا، سوفیا را می‌توان دانش نخستین یا واحد علم نامید.

چکیده رابرت گروستست یکی از علمای بزرگ سدۀ دوازده و سیزدهم در دانشگاه آکسفورد به‏شمار می‏رود. گروستست رساله‏ای نوشته با عنوان دربارۀ نور و در آن رساله سعی کرده تبیینی از نور به‏دست بدهد که هم با نگاه علمی ـ فلسفی او و مسئلۀ خلقت در سفر پیدایش مناسبت داشته باشد. به همین سبب، او در رسالۀ دربارۀ نور در بخش نخست دربارۀ ماهیت نور سخن می‏گوید و توضیح می‏دهد که از منظر فلسفۀ طبیعی چه‏طور ممکن است نور موجد همه‏چیز باشد و چگونه نور می‏تواند از درون این جهان و نه بیرون از آن به آن فعلیت یا به‏تعبیری صورت ببخشد. او اذعان می‏کند که نور فی‏نفسه متکثر می‏شود و ماده را از درون ماده اتساع می‏بخشد و همین مبنایی می‏شود تا گروستست در بخش دوم رساله تبیینی بدیع از مسئلۀ خلقت به‏دست می‏دهد. در این مقاله، سعی خواهیم کرد نخست پایه‏های فکری گروستست را بررسی کنیم و نشان بدهیم که او براساس کدام مبانی فلسفی چنین تفسیری از نور به‏دست می‏دهد و سپس به بررسی نظرهای او در رسالۀ دربارۀ نور خواهیم پرداخت و درآخر نشان خواهیم داد که رویکرد او به نور می‏تواند موجب پیدایش فلسفۀ رنسانس شود.

چکیده بنای هرمنوتیک سیاسی را فردریک جیمسن در ناخودآگاه سیاسی (1400) بر این فرض نهاده است که دامنۀ مفهوم ناخودآگاه هم ممکن است گاهی از دایرۀ دلالت‏های روان‏شناختیِ معمول با شعاعی محدود به زندگی شخصی و امور خصوصی فراتر رفته، توسعاً ابعاد اجتماعی و تاریخی به خود بگیرد. نشانه‏های این ناخودآگاه جمعی را از نظر جیمسن به‏جای محتوای متون فرهنگی در تناقض‏های صوری این متون باید جست. در این‏جا، با خوانش ناخودآگاه سیاسی به‏روشی دیالکتیکی خواهیم دید که جیمسن چگونه در تلاش برای تعمیم مفهوم روان‏شناختیِ ناخودآگاه به حوزه‏های اسطوره‏شناسی و نقد ادبی فرض را بر این‏همانی تعبیر خود از «تاریخ» و تعریف لکان از امر «واقع» نهاده، مفهوم لکانی امر «واقع» را مدام در رابطۀ مستقیم با مفهوم آلتوسری «علت غایب» به‏کار می‏گیرد. خواهیم دید که درک حضور «تاریخ»، امر «واقع»، یا «علت غایب» تنها به‌واسطۀ امر «نمادین» تنها به شرط متنیت‏یافتگی در قالبی مانند روایت و تنها از پس پردۀ ایدئولوژی دست می‏دهد. جست‏وجوی ناخودآگاهِ پنهان در «ناخودآگاه سیاسی» را سرانجام با نگاهی به دو جنبۀ مبهم از هرمنوتیک سیاسی به‏پایان خواهیم برد: نخست، چیستی پیوند میان تاریخ و متن از گونۀ روایی‏اش، و دیگر چگونگی تحلیل در زمانی از هم‏نشینی ساختارهای اجتماعیِ ناهم‏زمان.