چکیده فهم حاصل از آگاهی و عمل است و فهم اجتماعی نگاهی جامعه‏شناسانه به موضوع موردمشاهده است که درجهت دریافت استنباط اجتماعی رخ می‏دهد؛ چنان‏چه این فهم درطول تاریخ عرف را به‏دلیل هم‏سویی با هنجارهای اجتماعی شکل می‏دهد. عرف دینی نشئت‏گرفته از هنجارهای دینی و متون دینی است و سبب ایجاد روش متفاوت زندگی می‏گردد. در این جهت، کتاب‏هایی در زمان‏های مختلف به‏نگارش درآمده‏اند که هدف آنان پاسخ به نیازهای اجتماعی درجهت حفظ و گسترش هنجارهای اجتماعی است. هدف از بررسی دو کتاب حلیة ‏المتقین و مفاتیح ‏الحیاة تأثیر نقش‏های محیطی بر نگارندگان و مداقه در فهم اجتماعی از عرف دینی شیعه است. گرایش عرف دینی شیعه را به‏طور کلی می‏توان به دو بخش اصلی اجتماعی (تمدن اسلامی) و فردی (انسان توحیدی) تقسیم کرد. روش تحقیق روش مقایسه‏ای (تطبیقی) است که باعث افزایش آگاهی، جلوگیری از تعمیمات بی‏جا، و عبرت‏آموزی می‏گردد.

چکیده بحث از هویت ملی ایرانی‏ها ترسیم سیمای آن و نقد مبانی‏‏اش ازجمله مباحثِ مناقشه‏انگیزِ دانشگاهی در دهه‏های اخیر بوده است. این گفت‏وگوی مناقشه‏آمیز به‏‏ویژه درسایۀ برآمدن نظریه‏هایی که پست‏مدرن خوانده می‏شوند پای خویش را به تاریخ‏نویسی باز کرده است و عده‏ای را بر آن داشته تا روایت‏های مرسوم از تاریخ ایران را از دریچۀ چشم‏اندازهای تازۀ منتقدانه بنگرند و ضعف‏های آن‏ها را هویدا کنند. در این مقاله، یکی از آثار پر‏ارجاع ازاین‏دست تحقیقات را برگزیده‏ایم؛ یعنی تجدد بومی و بازاندیشی تاریخی نوشتۀ محمد توکلی طرقی. نشان داده‏ایم که این تألیف باوجود تکیه بر منابع دست‏اول و بازخوانی مبتکرانۀ آن‏ها نقص‏هایی تئوریک و روش‏شناسانه در خود نهان دارد. برای توصیف نقصان‏ها در فصل‏هایی مستقل به نقد فرم، مبانی نظری، و روش‏شناسی اثر پرداخته‏ایم و کوشیده‏ایم نشان دهیم که این ضعف‏ها تا چه‏اندازه بر پذیرش نتایج تحقیق اثر می‏گذارند. براساس این مطالعه به‏نظر می‏رسد کاستی اصلی در طرح نظری‏ کتاب آن است که تعریف روشنی از سنت به‏دست نداده است. چنین ابهامی در تعریف سنت نیز به جوانب مختلف اثر رسوخ کرده و پذیرش استدلال‏های آن را سخت دشوار کرده است.

چکیده کتاب جغرافیای تاریخی خلیج فارس، نوشتۀ پیروز مجتهدزاده، برای نخستین بار در سال 1354 خورشیدی در انتشارات دانشگاه تهران به‏طبع رسید. نویسنده در سال 1392 خورشیدی ویراست جدیدی از کتاب «با دگرگونی و افزودن‌های گسترده» در همان انتشارات به‏چاپ رساند. مجتهدزاده در ویراست جدید کتاب ضمن بررسی جغرافیای تاریخی خلیج فارس از عصر باستان تا دورۀ معاصر به بررسی تاریخ و جغرافیای تاریخی سرزمین‌های پیرامون این دریا نیز پرداخته است. مراد از نگارش پژوهش حاضر بررسی و نقد ساختاری، محتوایی، و ادبی ویراست جدید کتاب جغرافیای تاریخی خلیج فارس است. بررسی انتقادی این کتاب نشان می‌دهد باتوجه‏به عدم استفادۀ مناسب از تحقیقات پیشین، عدم تناسب میان عنوان کتاب با محتوای آن، مبهم‏بودن مسئلۀ پژوهش، ارائۀ مطالب ضدّ و نقیض، نادرست، و گاه جعلی، عدم اتخاذ روشی واحد برای ارجاع‌دهی، اشتباهات نگارشی و چاپی بیش از حد اغماض، عدم انسجام و پراکندگی مطالب، داشتن تئوری توطئه، زمان‌پریشی مفاهیم، و درنهایت فقدان پیشینۀ پژوهش، فهرست منابع، و فهرست اعلام شایستگی لازم برای انتشار به‏ویژه در انتشارات دانشگاه تهران را نداشته است.

چکیده دانشگاه بوم‌شناختی؛ آرمان‏شهری دست‌یافتنی ترجمۀ کتابی است از رونالد بارنت، فیلسوف دانشگاه مشهور انگلیسی، که در سال 2018 منتشر شده است. این کتاب براساس روش واقع‌گرایی انتقادیِ روی باسکار و کنش ارتباطی هابرماس ایدة جدیدی را برای دانشگاه‌های آینده پیش‏نهاد کرده است. وی براساس واقع‌گرایی انتقادیْ لایه‌های هستی‌شناسانة متعددی را برای هفت بوم‌نظامی که ما انسان‌ها و جوامع درون آن‌ها زندگی می‌کنیم و حضورشان را در زندگی‌مان احساس می‌کنیم در نظر گرفته است. به‌عقیدۀ وی، دانشگاه می‌تواند برحسب تنوع معرفتی درون خود و براساس اصول آکادمیکی که آن را برتر از این هفت بوم‌نظام قرار می‌دهد با لایه‌های وجودی هر هفت بوم‌نظام ارتباط برقرار کند و در رفت‌‏وبرگشت‌های مستمر، رابطه‌ای هم‏گون بین آن‌ها برقرار سازد؛ رابطه‌ای که در شرایط فعلی ناهم‏گون است و این ناهم‏گونی حیات کرۀ زمین و زیست‏بوم ما را به‏مخاطره انداخته است. این نوشتار تلاش می‌کند ترجمۀ فارسی این کتاب را از جهات محتوایی، روشی، ظاهری، و منابع مورداستفاده موردنقد و بررسی قرار دهد.

چکیده در مقالۀ حاضر، قصد بر آن است که کتاب آمار در علم‎سنجی و علم اطلاعات و دانش‎شناسی تألیف پرویز نصیری و امیر حاج‎سلمانی، که در سال 1396 توسط انتشارات سمت به جامعۀ علمی عرضه شده است، با استفاده از روش نقد سنتی یا جدلی، به بحث و نقد گذاشته شود. نتایج بررسی کتاب حاکی از آن است که کتاب در برخی موارد شامل «بیان سادۀ مفاهیم آماری و کاربرد عملی آن‏ها» نیست و خوانندۀ مستقل در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا قادر به درک برخی مفاهیم به‎خصوص در بخش توزیع‎های آماری، برآوردها، و الگوی عاملی نیست و تنها مدرسان این درس می‎توانند آن را برای دانشجویان قابل‏فهم سازند. به‎علاوه فاقد جامعیت است و برای نمونه جای آزمون‎های ناپارامتریک، و برخی تحلیل‎های پیشرفتۀ آماری مثل آنکووا، مانکووا، تحلیل مسیر، و غیره خالی است و درعین‏حال، آموزش نرم‎افزاری تحلیل‎های آماری آن‏طورکه بایسته است آموزانده نشده است. باتوجه‏به سایر ایرادها و توصیه‎های جزئی، که در متن مقاله آمده است، می‎توان کتاب حاضر را کتابی با طرح مقدماتی خوب برای توسعه و بهبود در آینده در نظر گرفت و آن را به یک کتاب پایه و همه‎پذیر ارتقا داد.

چکیده کتاب مردم‌‌شناسی فرهنگی در دنیای درحال جهانی‏شدن (ویرایش چهارم، 2017) اثر باربارا میلر یک کتاب آموزشی است که با هدف معرفی رشتة مهم مردم‌‌شناسی فرهنگی به دانشجویان نوشته شده است. فصل آغازین کتاب به تاریخ و نظریه‌‌های مردم‌‌شناسی فرهنگی و مفهوم کلیدی فرهنگ، و فصل دوم به روش پژوهش در مردم‌‌شناسی فرهنگی اختصاص دارند. نُه فصل بعدی ذیل سه محور شالوده‌‌های فرهنگ، سازمان اجتماعی، و نظام‌‌های نمادین قرار گرفته‌‌اند. دو فصل آخر هم به دو موضوع مهم معاصر می‌‌پردازد: حرکت و توسعه. میلر تلاش وافری کرده تا با نوآوری‌‌هایی هم فرم کتاب را برای خوانندگان دل‏پذیر کند و هم آن‌‌ها را به‌‌طور عمیق‌‌تری با مطالب هر فصل درگیر سازد. در این جهت، نویسنده نُه تکنیک به‏کار برده و همین فنون‌‌اند که کتاب مردم‌‌شناسی فرهنگی در دنیای درحال جهانی‏شدن را از یک اثر معمول در کتب درسی فراتر می‌‌برند. نقاط قوت اثر عبارت‏اند از: درگیری ملموس خواننده، یادگیری تفکر مردم‌‌شناختی، کاربردی‏دیدن مردم‌‌شناسی فرهنگی، معرفی رویکردهای انتقادی، و ارائة تغییرات معاصر در موضوعات. نقاط ضعف اثر را می‌‌توان در غفلت از برخی جریان‌‌های نظری معاصر، خام‌‌دستی مهم در روش پژوهش مردم‌‌شناسی به‌‌طور خاص شیوه‌‌های بازنمایی و فنون تحلیل داده‌‌های میدانی، و دست‏رسی نابرابر به بسته‌‌های تکمیلی کتاب یافت.  

چکیده هدف عمدة مقالة حاضر تحلیل انتقادی کتاب جهل مقدس: زمان دین بدون فرهنگ، نوشتۀ الیویه روی، است. به‏طور خاص، این پژوهش کوشید تقابل یا هم‏زیستی دین و فرهنگ را از خلال تحلیل‏های نویسندۀ کتاب استخراج کند و به بررسی تأثیر مواضع ایدئولوژیک نویسنده بر متن بپردازد. ازاین‏رو، با استفاده از روش تحلیل گفتمان انتقادی برمبنای آرای فِرکِلاف، محتوای این اثر طی سه مرحلۀ توصیف، تبیین، و تفسیر موردواکاوی ‏و نقد قرار گرفت. یافته‏ ها نشان داد گفتمان کانونی و مسلط این اثر ظهور بنیادگرایی دینی در جهان به‏عنوان خروجی گسسته‏شدن پیوندها میان نشانه‏های فرهنگی و نشانه‏های دینی است. این اثر در تشخیص و تبیین رابطۀ دین و فرهنگ و مصادیق آن به‏خطا رفته و پیش‏نهاد هم‏گرایی دین و فرهنگ را مطرح کرده که با شواهد و مستندات تاریخی از گذشته تاکنون، حداقل درمورد دین اسلام، در تناقض است. هم‏چنین، تفسیر نویسنده از بنیادگرایی اسلامی تصویری مبهم و نارسا و متضمن توجیهی نادرست از هویت سیاسی اسلام در دوران معاصر است.

چکیده پرداختن انتقادی به موضوع «خلقیات ایرانیان» در قالب داستان، سفرنامه، و ... همواره ازجمله موضوعات پرمخاطب و پرمناقشه بوده ‏است. در این میان، کتابِ سازگاری ایرانی، نوشتۀ مهدی بازرگان، به‏جهت قرارگرفتن در حدواسطی از آثارِ دورۀ قاجار (نوعاً سفرنامه) با شمارِ قابل‏‏توجهی از متون عموماً جامعه‏شناسانۀ سال‏های اخیر از اهمیت ویژه‏ای برخوردار است. رویکردِ نوآورانۀ کتاب و تأثیر آن بر خوانش انتقادی و خویش‏کاوی ایرانیان از نکات برجسته و پرسش‌برانگیز کتاب بوده که در نسبت با متون مشابه در قبل و بعد آن و در سنجش با دوره‏های مختلفِ اندیشه‏ورزی خودِ بازرگان حائز اهمیت است. سؤال محوری مقاله این است که آیا کتابِ سازگاری ایرانی (که به دشوارگی و بحث‏برانگیزبودنِ خلقیات ایرانیان می‏پردازد) قابلیت طرح به‏عنوان نظریه‏ای نوآورانه و در پاسخ به یک بحرانِ واقعی ـ اجتماعی را دارد؟ برای یافتن پاسخ این سؤال از روشِ تفسیرِ مؤلف‏محور (قصدگرا)ی «کوئنتین اسکینر» و چهارچوب نظری «توماس اسپریگنز» کمک ‏گرفته ‏خواهد شد تا هدفِ محوری تحقیق (یعنی فهمِ میزانِ آغازگری و جایگاه اندیشه‏ورزی بازرگان در نسبت با سبکِ خلقیات‏شناسی ایرانیان) هرچه بهتر آشکار شود. یافته‏ها و نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که ایدۀ بازرگان در خُرده‏گیری از روحیه و خلقیات ایرانی باوجود تمام نقدهای وارد بر آن هم‏چنان منشأ الهام یا درجهت کنش علمی دیگر نظریه‏پردازان بوده ‏است.

چکیده پژوهش حاضر با هدف تحلیل و مقایسۀ انتقادی دیدگاه‏های پاینار و آیزنر در حوزۀ برنامۀ ‏درسی انجام گرفت. برای تحقق این هدف از روش پژوهش مقایسه‏ای ـ تطبیقی استفاده شده است. حوزۀ پژوهش شامل کلیۀ منابع اعم‏از کتاب‏های این دانشمندان، مقالات، و مطالعات و پژوهش‏های مرتبط با موضوع بوده است. نمونۀ پژوهش به‏صورت هدف‏مند انتخاب شده تا منابع دارای مطالب مرتبط و دست‏اول انتخاب شوند. داده‏های موردنظر از طریق سیاهۀ یادداشت‏برداری گردآوری و اطلاعات به‏روش کلامی، تصویری، و استنتاج منطقی تحلیل شد. براساس یافته‏های پژوهش، پاینار برنامۀ ‏درسی را ساختار فرهنگی ـ سیاسی می‏داند و مفاهیمی چون پدیدارشناسی، نومفهوم‏گرایی، و بین‏المللی‏کردن برنامه‏های درسی را موردتوجه قرار داده است و آیزنر توجه به زیباشناسی، تربیت هنری، و نگاه کثرت‏گرا در تدوین برنامه‏های درسی را موردتوجه داشته است. با نگاه مقایسه‏ای در دیدگاه‏های کلان این دو دانشمند در حوزۀ برنامۀ ‏درسی می‏توان این‏گونه استنباط کرد که دیدگاه مشترک این دو دانشمند توجه به دنیای واقعی در طراحی برنامه‏های درسی است، اما وجه تمایز آن‏ها توجه پاینار به نظریه‏پردازی در زمینۀ برنامۀ ‏درسی باتوجه‏به دنیای واقعی است؛ ولی آیزنر توجه به دیدگاه هنری و زیباشناسی را در طراحی برنامه‏های درسی موردتوجه قرار می‏دهد.

چکیده کتاب قدرت و سیاست فرهنگی در روابط بین‌الملل با تدوین‌گری «جِی. پی. سینگ» در سال 1396 توسط انتشارات «علمی و فرهنگی» در 1000 نسخه و 352 صفحه به‏چاپ رسیده است. بخش نخست این مقاله با عنوان «معرفی و توصیف اثر و ارزیابی شکلی کتاب قدرت و سیاست فرهنگی در روابط بین‌الملل» به بیان ویژگی‌های فنی کتاب پرداخته، ویرایش ادبی کتاب را بررسی کرده، و سپس نکاتی دربارۀ رعایت اصول علمی ارجاع‌دهی درون متن و کتاب‏نامۀ آن گفته است. بخش دوم با عنوان «تحلیل و ارزیابی محتوایی کتاب» موارد زیر را بررسی کرده است: ابعاد آموزشی، مسئله‏مندی، و پاسخ‏گویی به نیازهای علمی و کاربردی کشور، ارزیابی نظم منطقی و انسجام درونی بخش‌های مختلف، میزان استحکام تحلیل‌ها و تبیین‌های ارائه‏شده، دقت در کاربرد اصطلاحات تخصصی و معادل‌سازی برای واژه‌ها و اصطلاحات تخصصی و خارجی، میزان رعایت اصول و اخلاق علمی (استفاده از زبان علمی، ذکر منابع مورداستفاده، سوگیری غیرعلمی، هماهنگی/ سازواری اثر با ارزش‌های اسلامی و ایرانی). درپایان، نتیجه‌ای با عنوان «ارزیابی نهایی اثر» نوشته شده و جمع‏بندی نهایی از کتاب را ارائه کرده است. روش مطالعۀ مقاله، اسنادی با بهره‌گیری از منابع کتاب‏خانه‌ای، اعم‏از فیزیکی و الکترونیک بوده است.