چکیده سال‌هاست که پژوهش‌گران گوناگون، هم‌چون دین‌شناسان و فرهنگ‌شناسان و زبان‌شناسان و باستان‌شناسان، به پژوهش دربارۀ دین زرتشت از آغاز تاکنون پرداخته و می‌پردازند. این پژوهش‌ها آگاهی‌های ارزنده‌ای از این دین و باورمندان به آن به‌دست می‌دهد. بااین‌حال، هنوز هم پژوهش‌گرانی هستند که در تلاش‌اند تا گوشه‌های گاه نه‌چندان روشن این دین را در دوره‌های گوناگون روشن کنند. اگر سال‌هایی نه‌چندان دور پژوهش‌گران صرفاً براساس متن‌های تاریخی و نیز متن‌های دینی زرتشتیان به ‌بیان دیدگاه‌های خود در این زمینه می‌پرداختند، امروزه کاوش‌های باستان‌شناسی و پژوهش‌های آنان به یاری پژوهش‌گران آمده است تا پرتویی نو بر این دین درگذر زمان انداخته شود. یکی از کتاب‌هایی که افزون‌بر متن‌های تاریخی و دینی از کاوش‌های باستان‌شناسی نیز بهره گرفته است کتاب درآمدی بر زرتشتی‌گری نوشتۀ جنی رُز است که انتشارات آی‌بی‌تاریس آن را در سال 2011 منتشر کرده است. بانو جنی رز پژوهش‌گر میدان دین و آیین است و کارنامۀ پژوهشی او بیان‌گر فعالیت‌های پژوهشی پیاپی او در زمینۀ دین ایرانیان است بنابراین کتاب درآمدی بر زرتشتی‌گری برایندی ارزنده از چند سال فعالیت پژوهشی او در این زمینه است. کتاب درعین‌این‌که کتابی نو در این میدان است و عنوان درآمدی بر زرتشتی‌گری بر آن نهاده شده است، چنان‌که باید جامع نیست و ایرادهای چندی به آن وارد است که در این مقاله به نقد و بررسی این کتاب پرداخته می‌شود.

چکیده امروزه موزه‌ها در جهان نقش توسعه‌ای داخلی و خارجی دارند. «موزه»‌ها ‌نهادی مؤثر در تعامل و همکاری بین‌المللی به‌شمار می‌آیند و در توسعة آموزش، مهارت‌های خلاق، و خودباوری فرهنگی در کشورها نقش مؤثری دارند. تجربه‌‌های جهانی حاکی از این است که موزه‌ها به‌مثابة ‌نهادی پویا در جامعه در ارتقای دانش عمومی در حوزة میراث فرهنگی به‌طور مؤثری عمل می‌کنند و در کارآفرینی فرهنگی تأثیرگذار بوده‌اند. در آموزشْ دانش‌های مرتبط با حوزة میراث فرهنگی، مطالعات موزه، و دانش موزه‌داری ازجمله آموزش‌های پایه و تخصصی به‌شمار می‌آیند. باوجود اهمیت موزه و پتانسیل‌های بی‌بدیل موزه‌داری در کشور، چهارچوب مفهومی و عملیاتی موزه در ایران با فقر دانش حرفه‌ای روبه‌روست. انتشار کتاب مطالعات موزه تاحدودی این خلأ را پر کرده است و فرصتی برای علاقه‌مندان این حوزة مطالعاتی به‌وجود آورده است. کتاب حاضر هرچند به‌لحاظ علمی و محتوایی با انتقاداتی روبه‌روست، باتوجه‌به این‌که جزو پیش‌گامان در حوزة مبانی مطالعات موزه تلقی می‌شود فی‌نفسه حرکت ارزش‌مند و روبه‌جلویی تلقی می‌شود. در این نوشتار، کتاب حاضر عمدتاً به‌شکل محتوایی و علمی موردبررسی و نقد واقع می‌‌شود و پیش‌نهاد‌هایی در کل متن مقاله ارائه ‌شده است که تدوین‌کنندگان درصورت صلاح‌دید و وارددانستن آن‌ها می‌توانند در چاپ بعدی این موارد را مدنظر قرار دهند.

چکیده درباب معماری مساجد صدر اسلام ایران تحقیقات بی‌شماری انجام شده است. در بیش‌تر این پژوهش‌ها، مساجد به‌صورت تک‌نگاری موردمطالعه قرار گرفته‌اند. در این بین، توجه محققان به ساختار فیزیکی و تحولات تاریخی سازه و تزئینات معطوف بوده است. این قالب کلیشه‌ای و تکراری در این کتاب، که خانم باربارا فینستر نوشته است، نیز رعایت شده است. هم‌چنین، در این کتاب به تحولات معماری مساجد اولیة ایران به‌تفصیل پرداخته شده است. نقد این کتاب از دو منظر ساختار شکلی و محتوایی ارزیابی شده است. این کتاب به‌مثابة یکی از کتاب‌های تحلیلی معماری صدر اسلام قابل‌تأمل است و می‌توان براساس استدلال‌های نویسنده، دریچه‌ای نو به معماری مذهبی ایران در قرون اولیة اسلامی باز کرد. درکنار نقاط قوت این اثر فاخر، نقاط ضعفی نیز دیده می‌شود که به‌طور کلی متوجه بخش تألیف و ترجمة کتاب است. انتخاب معادل‌های گنگ برای واژگان تخصصی و نیز برخی ایرادات محتوایی از مهم‌ترین موارد قابل‌ملاحظه به‌شمار می‌آیند.

چکیده امروزه با پیشرفت‌‌ها و شاخه‌‌زایی سریع حوضه‌های دانش، متخصصان نیز تلاش می‌کنند به‌سرعت با تألیفات خود به معرفی مبانی و توان‌مندی‌های این حوضه‌ها به مخاطبان بپردازند. کتاب مقدمه‌‌ای بر ژنتیک ‌باستان‌شناسی نوشتۀ کمال‌‌الدین نیکنامی ‌و فرانک رمضانی نیز ازجملۀ این تلاش‌هاست. این کتاب، که انتشارات سمت در 424 صفحه آن را منتشر کرده، شامل یک مقدمه و ده فصل است. ویژگی‌های صوری و شکلی کتاب از استانداردهای لازم برخوردار است. گرچه برخی افتادگی‌ها و کاستی‌ها در حروف‌چینی و صفحه‌‌آرایی و به‌ویژه کیفیت برخی از تصاویر کتاب دیده می‌شود، درمجموع مخاطبان از جنبه‌‌های صوری کتاب راضی خواهند بود. اما ازنظر محتوایی کتاب، باوجود دربرداشتن موضوعات گسترده و متنوع، بسیار نامنسجم و با متنی پرنوسان و با آشفتگی واضحی گردآوری شده است که مخاطب به‌محض تورق آن را درمی‌یابد. همان‌طورکه با بررسی دقیق‌تر مشخص می‌‌شود، کتاب بدون رعایت اصولِ روشِ تحقیق و پژوهش، فقط برداشت‌هایی عین‌به‌عینِ چندصفحه‌‌ای از منابع معدودی است که پیش‌تر در این حوضه نگاشته شده و نگارندگان فقط با گردآوری کاملاً نامتعارف آن مطالب، به چاپ کتاب اقدام کرده‌اند که قطعاً با موازین نگارش و تألیف ناسازگار است.

چکیده سال‌هاست که باستان‌شناسان ایرانی و انیرانی در سرزمین‌های پیرامونی خلیج فارس و نیز در ژرف‌ناهای آن به پژوهش‌های باستان‌شناسی پرداخته‌اند و دستاوردهای ارزنده‌ای به‌ارمغان آورده‌اند. این دستاوردها بیش‌تر درقالب مقاله‌هایی منتشر شده است که بیشینۀ آن‌ها به زبان انگلیسی است. کتاب‌های متعددی نیز در این زمینه وجود دارد که البته به زبان انگلیسی چاپ شده است. اگرچه کتا‌ب‌هایی به قلم تاریخ‌پژوهان ایرانی و انیرانی نگاشته شده، نبود تک‌نگاریِ جامعی دربارۀ خلیج فارس ازمنظر باستان‌شناسی به‌شدت محسوس و مشهود بود. به‌تازگی کتابی به زبان فارسی با نام باستان‌شناسی خلیج فارس در دورۀ اشکانی و ساسانی منتشر شده است که بررسی‌ها، کاوش‌ها، و مطالعات انجام‌شدۀ باستان‌شناسان را در پهنه‌های شمالی و جنوبی خلیج فارس در دو دورۀ پردامنۀ تاریخ ایران یعنی دورۀ اشکانی و ساسانی دربرمی‌گیرد. از‌این‌روی، اهمیت موضوعی و حساسیت ملی حوزة خلیج فارس ضرورت نهادن این تألیف را در بوتة ارزیابی، نقد، و بررسی توجیه می‌نماید. نگاه نقادانه بر این اثر ارزش‌مند حاکی از وجود کاستی‌هایی چند در ویراستاری ادبی، انسجام و نظم منطقی بین‌فصلی و درون‌فصلی مطالب، مطول‌بودن عناوین برخی فصل‌ها، تناسب‌ و هماهنگی‌نداشتن عنوان با محتوا در برخی فصل‌ها، نبود توازن‌ در پرداختن به پیشینة پژوهش‌های کرانه‌های شمالی و جنوبی خلیج فارس ازمنظر توالی گاه‌نگاری و وجود نقایصی اندک در ارجاع‌دهی و نمایه است.

چکیده کتاب موردنقد در این نوشته جلد نخست از کتاب دوجلدیِ فرهنگ مصور باستان‌شناسی دوران پیش از تاریخ (انگلیسی ـ فارسی) است. جلد نخست اساساً ماهیتی لغت‌نامه‌ای دارد، ضمن این‌که برای شماری از مدخل‌ها توضیحی کوتاه نیز آورده شده است. کتابِ موردبحث از جنبه‌های متعدد ازجمله صفحه‌آرایی، شیوة نگارش، و به‌ویژه ازنظر محتوایی واکاوی شده است. در این نوشته با مثال‌های متعدد بحث شده است که صفت «پیش از تاریخ» برای کتاب صرفاً عنوانی بی‌ربط است. هم‌چنین، جنبة «مصوربودن» کتاب، که در عنوان آن نیز لحاظ شده است، به‌طور جدی موردبحث قرار گرفته است؛ شمار قابل‌توجهی از تصاویر کتاب کاملاً بی‌مورد است و صرفاً بر حجم کتاب افزوده است. گذشته از این موارد، مسئلة مهم اشتباهاتی است که در معادل‌های پیش‌نهادی دیده می‌شود؛ این اشتباهات نه سَهوی، بلکه بینشی است. از دیگر ایرادهای کتاب معادل‌های نامأنوس و ناآشنا برای خوانندة (باستان‌شناس) فارسی‌زبان است که این مورد نیز با مثال‌های متعدد نشان داده شده است. درمجموع، دربین کتاب‌های مشابهی که پیش‌تر در زمینة واژگان باستان‌شناسی منتشر شده‌اند، این کتاب ازنظر کیفی یکی از نازل‌ترین آن‌هاست. به‌نظر می‌رسد که در تدوین کتابِ حاضر تأمل و دقت کم‌ترین جایگاه را داشته است.

چکیده آسیای مرکزی ازجمله مناطقی است که در روند زمان با فلات ایران برهم‌کنش‌های فراوانی داشته که عمدتاً در مطالعات باستان‌شناسان ایران مغفول مانده است و چون در مجموعة درس‌های باستان‌شناسی نیز به آن پرداخته نشده یا کم‌تر پرداخته می‌شود، دانشجویان از این حوزه مفاهیم چندانی نمی‌آموزند و این درحالی است که تأثیر فرهنگ‌های آسیای مرکزی بر فرهنگ‌‌های کهن ایران را نمی‌توان نادیده گرفت. فیلیپ کوهل، نویسندة این کتاب، با نگاهی دقیق و نسبتاً جامع سعی کرده تا بیشینة پژوهش‌‌های انجام‌شده در این ناحیه را موردبررسی قرار دهد و باتوجه‌به این‌که سالیان زیادی است که در این منطقه مطالعه و پژوهش کرده، با تسلط کامل به توضیح یافته‌‌ها و محوطه‌‌های باستان‌‌شناختی حوزة آسیای مرکزی از پارینه‌سنگی تا عصر آهن می‌پردازد. نسخة انگلیسی کتاب بسیار خوب تنظیم ‌شده است؛ هرچند گاهی نکاتی هم‌چون عدم ارجاع به برخی مقالات به‌خصوص در حوزة ایران از ایرادات متن انگلیسی کتاب محسوب می‌شود. متأسفانه ترجمة فارسی ایراد بی‌شماری دارد که خواندن کتاب را با مشکل مواجه کرده است و از جذابیت آن به‌شدت می‌کاهد. حروف‌چینی ِپر از ایراد، عدم رعایت اصول نگارش فارسی و ایرادات املایی و نگارشی، ترجمة اشتباه، و حذف برخی از موارد کلیدی در ترجمه از اصلی‌‌ترین ایرادات ترجمه محسوب می‌‌شود.

چکیده شهر باستانی ری نمادی از زندگی اجتماعی و فرهنگی ایران تا پیش از ورود مغولان به‌شمار می‌رود. شکوفایی اقتصادی، فرهنگی، و اجتماعی این شهر در دوران اسلامی سبب شد که در برخی منابع تاریخی از آن با نام‌های عروس شهرها، ام‌البلاد، و شیخ‌البلاد نام ببرند. کتاب ری: از زمان پیدایش تا حملة مغولان؛ ازمنظر مطالعات باستان‌شناسی و تاریخ‌نگارانه جدیدترین مطالعات باستان‌شناسی و تاریخ شهرنشینی ری باستان است. این کتاب به‌قلم روکو رانته و همکاری قدیر افروند را انتشارات بریل هلند در سال 2014 منتشر کرد. کتاب یادشده از ترکیب داده‌های باستان‌شناسی حاصل دو فصل کاوش و حفاری باستان‌شناسی طی سال‌های 2006 و 2007 در دژ رشکان ری و متون تاریخی اطلاعات ارزش‌مندی درخصوص باستان‌شناسی، تاریخ، و شهرسازی ری در دوران باستان در اختیار خواننده قرار می‌دهد، ولی همانند هر اثر علمی دیگری شامل کاستی‌هایی است که در مقالة پیش‌رو بدان‌ها پرداخته می‌شود.

چکیده کتاب انسان خردمند، تاریخ مختصر بشر ازجملۀ پژوهش‌هایی است که در جهان با عنوان رویکرد تاریخ کلان طبقه‌بندی می‌شود. کتاب یادشده به‌قلم یووال نوح هراری از دانش‌آموختگان مشرب فکری جرد دایموند به‌‌رشتۀ تألیف درآمده است. نویسنده درخلال چهار فصل عمدۀ کتاب با عناوین انقلاب شناختی، انقلاب کشاورزی، وحدت بشر و انقلاب علمی کوشیده است فرازونشیب‌های داستان تطور انسان را از حوالی صد هزار سال پیش تا رسیدن به عصر مدرن روایت کند. گرچه نویسنده و مترجم و ویراستاران همگی از قلمی شیوا و جذاب برخوردارند، برخی ایرادات محتوایی منجر شده برخی انتقادات به رویکرد علمی نویسنده فراگیر شود. شاید مهم‌ترین نقد وارده به کتاب ساده‌انگاری بیش از اندازه و وسواس کم درخصوص ارائۀ مدل‌ها و تاریخ‌هاست. نویسنده در هیچ بخشی از کتاب توضیح نداده که چرا مبدأ انقلاب شناختی را هفتاد هزار و نه هم‌چون بیشینۀ پژوهش‌گران پنجاه هزار سال قرار داده است. هم‌چنین وی خواننده را دربارۀ شخصیت اصلی کتاب (انسان خردمند) تاحدودی سردرگم رها می‌کند. این‌که مراد نویسنده انسان هوشمند ابتدایی (homo sapiens) است یا انسان هوشمند هوشمند (homo sapiens sapiens) هرگز مشخص نمی‌شود.
 
 

چکیده دورة هخامنشی یکی از مهم‌ترین ادوار تاریخی ایران به‌شمار می‌رود. در این دوره کوروش و جانشینانش بزرگ‌ترین دولت متمرکز آن دوران را پدید آوردند که باوجود تنوع بسیار آن ازنظر فرهنگی و قومی با نظام اداری بسیار پیشرفته‌ای مدیریت می‌شد. هخامنشیان با سیاست تساهل و تسامح توانستند تمامی نواحی را با خود هم‌راه کنند و ضمن اجازة حفظ هنر و فرهنگ بومی آن‌ها، هنر و فرهنگ خود را نیز وارد کنند. این امپراتوری مدلی موفق از حکومتی چندملیتی بود که بین‌النهرین، مصر، قفقاز، آسیای صغیر، و آسیای مرکزی را در بر می‌گرفت. کتاب بین‌النهرین و ایران در دوران هخامنشی گزارشی است از سمینار یادوارة ولادیمیر لوکونین که در سال 1997 م به‌چاپ رسید. ترجمة فارسی این کتاب را سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها در سال 1389 منتشر کرد. اگرچه کتاب مذکور به‌طور کلی مجموعه اطلاعات ارزش‌مندی دربارة دورة هخامنشی ارائه می‌دهد، همانند هر اثر علمی دیگری کاستی‌هایی دارد که در این مقاله بدان‌ها پرداخته می‌شود. در یک جمع‌بندی کلی نقطه ضعف اصلی این کتاب را می‌توان عدم انسجام و عدم ارتباط محتوای برخی از قسمت‌های کتاب با عنوان آن دانست.