پژوهش‌نامه انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی

زبان و ادبیات فارسی

نقد و تحلیل کتاب روایت‌پژوهی درزمانی: سنجش روش‌های قصه‌گویی و داستان‌نویسی در فارسی

ابوالفضل حُرّی

دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، ، صفحه 69-90

چکیده

  این مقاله کتاب روایت‌پژوهی درزمانی: سنجش روش‌های قصه‌گویی و داستان‌نویسی در فارسی را از حیث شکل و محتوا مرور، بررسی، و نقد می‌کند. ابتدا، فصل‌های اصلی کتاب مرور می‌شوند و سپس، مطالب و موضوعات هر فصل در پرتو رویکردهای نقد و نظریۀ روایت‌شناسی جداگانه بررسی و تحلیل می‌شوند. نویسنده در فصل اول، بحث متالپسس را بررسی می‌کند، لیکن ...  بیشتر این مقاله کتاب روایت‌پژوهی درزمانی: سنجش روش‌های قصه‌گویی و داستان‌نویسی در فارسی را از حیث شکل و محتوا مرور، بررسی، و نقد می‌کند. ابتدا، فصل‌های اصلی کتاب مرور می‌شوند و سپس، مطالب و موضوعات هر فصل در پرتو رویکردهای نقد و نظریۀ روایت‌شناسی جداگانه بررسی و تحلیل می‌شوند. نویسنده در فصل اول، بحث متالپسس را بررسی می‌کند، لیکن در معرفی این مفهوم چندان دقیق عمل نمی‌کند. در فصل دوم نیز روایت‌گردانی و انواع آن را برمی‌شمرد، لیکن معیاری برای دسته‌بندی‌های خود ارائه نمی‌کند. در فصل سوم، ضمیر دوم‌شخص را بررسی می‌کند، لیکن زبان مبهم نوشتار درک خواننده را از این فصل کم‌رنگ می‌کند. در فصل آخر، کانونی‌شدگی فرضی را بررسی می‌کند که در تبیین آن به‌خوبی عمل می‌کند. در فرایند بررسی مطالب، ضمن تقدیر از تلاش‌های نویسنده در ارائة اثری درخور تأمل، نکاتی له و علیه ادعاهای نویسنده ارائه شده و درپایان، پیش‌نهادهایی برای بهترشدن کیفیت کتاب ارائه می‌شود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 274.59 K

زبان و ادبیات فارسی

تحلیل و نقد کتاب کارکرد ابهام در فرایند خوانش متن

مریم رامین‌نیا

دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، ، صفحه 91-112

چکیده

  کارکرد ابهام در فرایند خوانش متن تألیف فروغ صهبا، پیچیدگی‌ها و شگردهای روایی در مبهم‌ساختن داستان را بررسی کرده است. «ابهام» صنعتی است در نوشتار که بنا به مقتضیات نویسنده و متن، می‌تواند عنصری جوهری و ذاتی یا ترفند ادبی تلقی شود. به‌رغم تلاش نویسنده در ارائة شواهد بسیاری از شگردهای ابهام‌آفرینی در داستان مدرن، ایراداتی به ...  بیشتر کارکرد ابهام در فرایند خوانش متن تألیف فروغ صهبا، پیچیدگی‌ها و شگردهای روایی در مبهم‌ساختن داستان را بررسی کرده است. «ابهام» صنعتی است در نوشتار که بنا به مقتضیات نویسنده و متن، می‌تواند عنصری جوهری و ذاتی یا ترفند ادبی تلقی شود. به‌رغم تلاش نویسنده در ارائة شواهد بسیاری از شگردهای ابهام‌آفرینی در داستان مدرن، ایراداتی به کتاب وارد است. پراکندگی و ضعف طبقه‌بندی مطالب در ساختار کتاب و تلقی نادرست از ابهام ایرادهای کلی کتاب است: 1. نپرداختن به انواع متن‌های نوشتاری مانند متن‌های عرفانی و شعر، و فروکاستن ابهام به‌نوع نوشتاری داستان، آن هم صرفاً داستان مدرن و پسامدرن، درحالی‌که عنوان کتاب بررسی ابهام در «متن» را هدف پیش‌روی خود قرار داده است، 2. یکی‌انگاشتن ابهام با پیچیدگی، 3. نبود تمایز میان انواع ابهام (ساختگی، ادبی، و جوهری)، و 4. تنزل‌دادن ابهام به‌عنوان ترفندی برای حفظ صدارت نویسنده است از مهم‌ترین مواردی است که مقالة حاضر به آن‌ها پرداخته است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 274.05 K

زبان و ادبیات فارسی

نقد و تحلیل ماهیت علمی پژوهش‌های ادبی براساس ارزیابی انتقادی کتاب‌های روش تحقیق در ادبیات فارسی

قدسیه رضوانیان؛ هاله کیانی بارفروشی

دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، ، صفحه 113-140

چکیده

  «روش تحقیق» از مهم‌ترین لازمه‌های یک پژوهش علمی است و کتاب‌هایی که در این زمینه به‌چاپ می‌رسند می‌توانند پژوهش‌گران را در آگاهی از روش‌های جدید و کاربردی پژوهش یاری کنند. رشتة دانشگاهیِ ادبیات فارسی یکی از رشته‌های علوم انسانی است و لزوم همگام‌شدن با تحولاتِ علوم انسانی در این رشته باید به‌طور جدی موردتوجه ‌‌قرار گیرد. ...  بیشتر «روش تحقیق» از مهم‌ترین لازمه‌های یک پژوهش علمی است و کتاب‌هایی که در این زمینه به‌چاپ می‌رسند می‌توانند پژوهش‌گران را در آگاهی از روش‌های جدید و کاربردی پژوهش یاری کنند. رشتة دانشگاهیِ ادبیات فارسی یکی از رشته‌های علوم انسانی است و لزوم همگام‌شدن با تحولاتِ علوم انسانی در این رشته باید به‌طور جدی موردتوجه ‌‌قرار گیرد. در این مقاله، ضمن تبیین تحول روش‌شناسی در علوم انسانی، به ارزیابی انتقادی دَه کتاب روش ‌تحقیق در ادبیات فارسی پرداخته ‌شده‌ است. در بخشی از این کتاب‌ها، غلبة تلقی سنتی از پژوهش و مفاهیم پوزیتیویستی دربارة ماهیت علم و پژوهش دیده ‌می‌شود. روشِ غالب در بخش دیگری از کتاب‌ها‌ «روش تفسیری» است؛ در اغلب این کتاب‌ها روش‌شناسی انتقادی جایگاهی نمی‌یابد و بعضاً حتی نظریه‌های انتقادیِ طرح‌‌شده با ماهیتی غیرانتقادی و تفسیری ارائه ‌شده‌اند. دو کتاب از مجموع ده کتاب بررسی‌شده به تبیین روش تحقیق با رویکرد انتقادی در ادبیات پرداخته‌ و لزوم برخورداری از تفکر نقادانه در مراحل مختلف پژوهش ادبی را موردتوجه قرار داده‌اند. بخشی از مفاهیم سنتی و غیرانتقادی در این کتاب‌ها ریشه در هژمونی‌هایی دارد که ادبیات را به‌مثابة ابزاری برای تعلیم و نقد را تفسیر دشواری‌های آثار ادبی و مقوله‌ای ذوقی تعریف ‌می‌کند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 310.85 K

زبان و ادبیات فارسی

نقدها را بود آیا که عیاری گیرند گفت‌وگو دربارة آسیب‌شناسی وضعیت نقد کتاب

سیدمهدی زرقانی

دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، ، صفحه 141-154

چکیده

  مدتی بود که درصدد نوشتن یادداشتی دربارة وضعیت نقد ادبی در کشور عزیزمان بودم و باید از آقای عمارتی مقدم تشکر کنم که با نوشتن «بررسی و نقد رساله‌‌های شعری فلاسفة مسلمان از فن شعر ارسطو: ترجمه در زمانة عسرت» فرصت این کار را برایم فراهم کرد. منتها پیش از هرچیز عرض کنم که این نوشته بیش از آن‌که «پاسخ به نقد یک محقق جوان و مستعد» ...  بیشتر مدتی بود که درصدد نوشتن یادداشتی دربارة وضعیت نقد ادبی در کشور عزیزمان بودم و باید از آقای عمارتی مقدم تشکر کنم که با نوشتن «بررسی و نقد رساله‌‌های شعری فلاسفة مسلمان از فن شعر ارسطو: ترجمه در زمانة عسرت» فرصت این کار را برایم فراهم کرد. منتها پیش از هرچیز عرض کنم که این نوشته بیش از آن‌که «پاسخ به نقد یک محقق جوان و مستعد» باشد، گفت‌وگو دربارة «شیوة نقدی» است که این روزها در نوشتارهای انتقادی رواج یافته و به‌نظرم برای جریان نقد ادبی زیان‌آور است؛ شیوه‌‌ای که احتمالاً بخشی از آن به نسل ما برگردد و من به‌عنوان معلمی از آن نسل خود را درمورد آن مسئول و تاحدی مقصر می‌‌دانم. گاهی زمینة غالب منتقدان را میان‌‌سالان تشکیل می‌‌دهند و گاه سنت نقد در اختیار سال‌خوردگان قرار می‌‌گیرد و زمانی منتقدان جوان فعال‌‌ترند. هرکدام از این سه وضعیت اقتضائات، فواید، و ایرادهایی دارد که به‌جای خود قابل بررسی است. این‌‌طور به‌نظر می‌‌رسد که در شرایط فعلی منتقدان جوان، مستعد، و جویای نام بیش‌تر هستند و خوش‌بختانه یکی پس از دیگری وارد عرصة نقد و نظریه می‌‌شوند. این وضعیت چشم‌انداز روشنی را پیش‌روی نقد ادبی در برابرمان قرار می‌‌دهد، به‌شرط‌این‌که همگی مراقب باشیم از دو سوی بام «گرفتاری در رکود و تعارف و تعریف» یا «خام‌‌پردازی» سقوط نکنیم. دیگر این‌‌که برخلاف استادان نسل پیش از ما که غالباً با درپیش‌گرفتن «استراتژی سکوت» درقبال نقد آثارشان عملاً خود را برتر از منتقد و اساساً درمعرض نقد قرارگرفتن می‌‌دیدند، فکر می‌‌کنم دوران خودمقدس‌پنداری و برتردانستن خویش از نقد به پایان رسیده و با پاسخ به نقدهای منتقدان می‌‌توانیم وظیفة خودمان را در پیش‌برد فرایند نقد و احیاناً جهت‌‌دادن به آن به انجام رسانیم. پاسخ ما به نقدهای نوشته‌شده بر آثارمان در درجة نخست احترام به نقد و در درجة دوم تکریم شخصیت منتقد است که هر دوامر خجسته و مبارکی است و نتایج خوبی درپی دارد. من سعی می‌کنم ضمن طرح نکات انتقادی مربوط به وضعیت نقد ادبی در کشور، دربارة برخی ایرادهای مطرح‌شده در مقالة آقای عمارتی مقدم هم سخن بگویم.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 163.4 K

زبان و ادبیات فارسی

«بایسته‌ها و شرایط کاربست واسازی دریدا» در نقد متون نقد و تحلیل کتاب واسازی متون آل احمد

سیدرضا شاکری

دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، ، صفحه 155-171

چکیده

  نویسنده در این مقاله می‌کوشد با ارائة تبیین درست و انضمامی‌تر از واسازی دریدا و الزام‌های معرفتی و روش‌شناختی آن، به نارسایی عمده‌ای در فضای نقد متون ادبی ایران اشاره کند و آن شتاب‌زدگی در کاربست نظریه‌‌ها و روش‌‌های جدید نقد ادبی اروپایی در ایران است. کتاب مجتبی گلستانی نیز در ذیل این نارسایی نقد شده است. بدین ترتیب، مقاله نشان ...  بیشتر نویسنده در این مقاله می‌کوشد با ارائة تبیین درست و انضمامی‌تر از واسازی دریدا و الزام‌های معرفتی و روش‌شناختی آن، به نارسایی عمده‌ای در فضای نقد متون ادبی ایران اشاره کند و آن شتاب‌زدگی در کاربست نظریه‌‌ها و روش‌‌های جدید نقد ادبی اروپایی در ایران است. کتاب مجتبی گلستانی نیز در ذیل این نارسایی نقد شده است. بدین ترتیب، مقاله نشان می‌دهد که در فهم، تبیین، و نقد و بررسی آثار نویسندگان معاصر ایران باید پیش از هرچیز با آن‌ها گفت‌وگو کرد تا از این راه درک فاصله میان جهان خواننده و متن برای خواننده شکل خاص خود را بگیرد. اما نویسندة کتاب عمداً در مقام پژوهش‌گر هم‌چون سوژة مدرن متون آل احمد را به موضوعات برنامة پژوهشی خود تبدیل کرده و نتوانسته است با متن ارتباط برقرار کند. در این مقاله عمدتاً روند ابژه‌شدن متن‌ها در کتاب موردنقد باز شده است. نتیجة حاصل از این بررسی نقد آثار کسانی مانند آل احمد، شاملو، شریعتی، و نیما تابعی از شرایط تاریخی و کنش‌گری آن‌هاست که باید به‌صورت انضمامی و متوازن پی گرفته شود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 219.93 K

زبان و ادبیات فارسی

نقد کتاب بلاغت 1 (معانی)

علی رضا شعبانلو

دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، ، صفحه 173-189

چکیده

  علم معانی به بررسی روشهای کاربرد مؤثر زبان می‌پردازد و بلاغیون می‌کوشند تا با استخراج اصول مؤثر سخن گفتن، فن سخنوری را به دیگران بیاموزند و رمز و راز سخن بلیغ را دریابند. بنای کتب بلاغی فارسی دری، بر ترجمة کتب بلاغی عربی با درج چند نمونه فارسی نهاده شده‌است و از دیر باز به نقل همان چند مثال مکرّر و مستعمل گذشتگان اکتفا گردیده‌است ...  بیشتر علم معانی به بررسی روشهای کاربرد مؤثر زبان می‌پردازد و بلاغیون می‌کوشند تا با استخراج اصول مؤثر سخن گفتن، فن سخنوری را به دیگران بیاموزند و رمز و راز سخن بلیغ را دریابند. بنای کتب بلاغی فارسی دری، بر ترجمة کتب بلاغی عربی با درج چند نمونه فارسی نهاده شده‌است و از دیر باز به نقل همان چند مثال مکرّر و مستعمل گذشتگان اکتفا گردیده‌است که نشان از عدم درک و فهم درست مؤلفان از بلاغت است. در این مقاله کتاب «بلاغت 1(معانی)» که کتاب درسی بزرگترین دانشگاه کشور، پیام نور، است؛ از لحاظ شکل و محتوا و روش و نظریه، نقد و ارزیابی گردید. از محاسن کتاب می‌توان به تدوین مباحث علم معانی بر اساس مقوله‌های دستور زبان فارسی اشاره کرد و از عیوب آن نیز می‌توان به تحمیلِ قواعد بلاغت زبان عربی بر زبان فارسی، عدم توجه به پویایی زبان، اختصاص علم معانی به زبان ادبی، نگاه صفر و یکی به بلاغت، عدم توجّه به کلیت اثر و عدم توجه به وجه شنیداری و شفاهی زبان اشاره کرد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 197.81 K

زبان و ادبیات فارسی

نقد و تحلیل کتاب زبان، بافت، و متن؛ جنبه هایی از زبان در چشم ‏اندازی اجتماعی ـ نشانه شناختی

سپیده عبدالکریمی

دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، ، صفحه 191-212

چکیده

  مقالة حاضر محصول نگاهی به کتابِ زبان، بافت، و متن؛ جنبه ‏هایی از زبان در چشم‏اندازی اجتماعیـ نشانه‏ شناختی است که طاهره ایشانی و مجتبی منشی‏زاده آن را به فارسی برگردان کرده‏اند. باتوجه‌به آن‏که رویکرد نقش‌گرایانه به مطالعات زبانی در مقایسه با رویکردهای صورت‌گرایانه و شناختی در ایران درصد کم‏تری از مطالعات و بحث‏های ...  بیشتر مقالة حاضر محصول نگاهی به کتابِ زبان، بافت، و متن؛ جنبه ‏هایی از زبان در چشم‏اندازی اجتماعیـ نشانه‏ شناختی است که طاهره ایشانی و مجتبی منشی‏زاده آن را به فارسی برگردان کرده‏اند. باتوجه‌به آن‏که رویکرد نقش‌گرایانه به مطالعات زبانی در مقایسه با رویکردهای صورت‌گرایانه و شناختی در ایران درصد کم‏تری از مطالعات و بحث‏های زبان‏شناختی را به خود اختصاص داده است، جای خالیِ کتابی که نگرش اخیر را به زبان‏پژوهانِ علاقه‏مند معرفی کند، آن هم به زبان فارسی، به‌شدت محسوس بوده است. به همین دلیل، کوشش مترجمان این اثر ستودنی و شایستة سپاس‌گزاری است. به‌جرئت می‏توان گفت یکی از امور حساسی که برعهدة مترجمان این اثر بوده است، برابرگزینی واژه‏ها و اصطلاحات این حوزة تخصصی است؛ زیرا جای خالیِ کتاب‏هایی از این دست، خود، نشان‏دهندة عدمِ وضعِ واژه‏ها و اصطلاحات تخصصیِ دقیق و یک‌دست در رویکرد نقش‌گرایانه به مطالعة زبان در فارسی است. افزون‌براین، دیگر دشواری‏هایی که مترجمان برای برگردانِ اثر به زبان فارسی با آن‏ها روبه‏رو بوده‏اند، سبب شده است تا مواردی در ترجمة کتاب بایستة بازبینی بکنند. بنابراین، آن‌چه ازنظر خواهد گذشت، معرفیِ کتاب و مبنای نظریِ آن، معرفیِ موضوعی بخش‏ها و فصل‏های کتاب، و بیان نقاط قوت و ضعف این کتابِ ترجمه‏شده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 250.9 K

زبان و ادبیات فارسی

نقدی بر شیوۀ تکامل‌گرایانۀ کتاب تاریخ ادبیات داستانی ایران

منا علی مددی

دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، ، صفحه 213-236

چکیده

  نویسندة کتاب تاریخ ادبیات داستانی ایران می‌‌کوشد به بررسی ادبیات داستانی ایران، به‌ویژه رمان و داستان کوتاه (تا سال 1332) بپردازد و با بررسی پیشینه و خاستگاه‌‌های آن‌ها (داستان‌‌های بلند عامیانه، سفرنامه، خاطره‌نویسی، حکایت‌‌ها، و ...) سیر تحول تاریخی آن‌ها را نشان دهد. هم‌چنین، نویسنده به انواع رمان (رمان تاریخی، رمان کارآگاهی، ...  بیشتر نویسندة کتاب تاریخ ادبیات داستانی ایران می‌‌کوشد به بررسی ادبیات داستانی ایران، به‌ویژه رمان و داستان کوتاه (تا سال 1332) بپردازد و با بررسی پیشینه و خاستگاه‌‌های آن‌ها (داستان‌‌های بلند عامیانه، سفرنامه، خاطره‌نویسی، حکایت‌‌ها، و ...) سیر تحول تاریخی آن‌ها را نشان دهد. هم‌چنین، نویسنده به انواع رمان (رمان تاریخی، رمان کارآگاهی، و ...) و دلایل شکل‌گیری برخی از آن‌ها نیز پرداخته است. بااین‌حال، این کتاب کاستی‌هایی نیز دارد؛ جدای از ضعف‌‌های ساختاری (پراکندگی مطالب و ...)، روش‌شناسی کتاب، که روشی تکاملی است، نیز سبب ایرادهایی مانند حاشیه‌ای‌ساختن ژانرهایی چون سفرنامه‌نویسی و خاطره‌نویسی، ناتوانی از بیان «چرایی» تغییرها، و ... شده است؛ ایرادهایی که دلیل اصلی آن‌ها بی‌‌توجهی نویسندۀ کتاب به مبانی معرفتی روش خویش بوده است. بررسی محتوایی کتاب نیز سؤالات متعددی را برای خوانندگان به‌وجود می‌‌آورد؛ سؤالاتی که کتاب یا پاسخی به آن‌‌ها نداده است یا در درستی پاسخ‌‌های آن جای تردید وجود دارد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 228.7 K

زبان و ادبیات فارسی

تحلیل و نقد کتاب روایت سرّ دل‌بران بازجست زندگی و تجارب تاریخی مولانا در مثنوی

مصطفی گرجی

دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، ، صفحه 237-257

چکیده

  یکی از پژوهش‌های جدی و مهم در حوزة مولوی‌شناسی با تأکید بر مثنوی‌پژوهی در دهة اخیر کتاب روایت سرّ دل‌بران، با عنوان فرعی «بازجست زندگی و تجارب تاریخی مولانا در مثنوی»، به‌قلم قدرت‌الله طاهری است که به‌همّت نشر علمی (1392) چاپ و منتشر شده است. این کتاب شاید تنها کتابی باشد که به‌صورت مستقل و با تأکید بر سه پیش‌فرض سعی می‌کند ...  بیشتر یکی از پژوهش‌های جدی و مهم در حوزة مولوی‌شناسی با تأکید بر مثنوی‌پژوهی در دهة اخیر کتاب روایت سرّ دل‌بران، با عنوان فرعی «بازجست زندگی و تجارب تاریخی مولانا در مثنوی»، به‌قلم قدرت‌الله طاهری است که به‌همّت نشر علمی (1392) چاپ و منتشر شده است. این کتاب شاید تنها کتابی باشد که به‌صورت مستقل و با تأکید بر سه پیش‌فرض سعی می‌کند تجربة زیستة مولوی را در مهم‌ترین اثر عرفانی‌اش بررسی و تحلیل کند و داستان‌های مثنوی، به‌ویژه داستان‌های شاخص آن، را بازتاب دیگرگون احوال و کنش‌های زندگی واقعی مولوی بداند. این‌که چه میزان این مدعا و هدفِ تألیف باتوجه‌به قرائن و اَمارات درون‌متنی، فقط‌و‌‌فقط با تأکید بر مثنوی، محقَق شده نکته‌ای است که به بازخوانی منتقدانة آن پرداخته‌ایم. در این مقاله، ابتدا محاسن و ویژگی‌های منحصربه‌فرد اثر در دو ساحت نقد روشی و بینشی بررسی شده و در گام دوم، مهم‌ترین نکات چالش‌برانگیز و معایب آن تحلیل شده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 209.24 K

زبان و ادبیات فارسی

تحلیل انتقادی تصحیحات و چاپ‌های دیوان شمس تبریزی

رحمان مشتاق‌مهر

دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، ، صفحه 259-279

چکیده

  کلیات شمس قرن‌‌ها کتاب محبوب حلقه‌های سماع و اهل ذوق و عرفان و دوست‌دارانِ غزل ناب بوده است. نخستین چاپ انتقادی آن در سال‌های 1336- 1344 به‌تصحیح استاد فروزان‌فر منتشر شد. چاپ‌‌های بعدی، آشکار و پنهان، براساس همان چاپ صورت گرفته است؛ بعضی به‌اهتمام افراد و بعضی با مباشرت ناشر. درکنار این چاپ‌‌ها تنها چاپ قابل اعتنا چاپ دوجلدی استاد ...  بیشتر کلیات شمس قرن‌‌ها کتاب محبوب حلقه‌های سماع و اهل ذوق و عرفان و دوست‌دارانِ غزل ناب بوده است. نخستین چاپ انتقادی آن در سال‌های 1336- 1344 به‌تصحیح استاد فروزان‌فر منتشر شد. چاپ‌‌های بعدی، آشکار و پنهان، براساس همان چاپ صورت گرفته است؛ بعضی به‌اهتمام افراد و بعضی با مباشرت ناشر. درکنار این چاپ‌‌ها تنها چاپ قابل اعتنا چاپ دوجلدی استاد سبحانی است که در سال 1381 به بازار نشر آمد و با توضیحاتی مفید هم‌راه بود. چاپ فروزان‌فر با همۀ امتیازاتش منتقدانی نیز داشت. ازجملۀ منتقدان آن استاد شفیعی بود که در مقدمۀ گزیدۀ خود از غزلیات شمس، تصحیح دیگری از آن را ضروری دانست. آخرین کار شفیعی در این ‌خصوص گزیدۀ کامل‌‌تری از آن بود که در سال 1388 انتشار یافت. علی‌رغم انتظار، این گزینش جز چند مورد تصحیح قیاسی کاملاً بر چاپ فروزان‌فر استوار است. این مقاله به چندوچون تصحیح فروزان‌فر از غزلیات، چاپ‌‌های قبل و بعد از آن، و گزیدۀ مفصل شفیعی فقط ازمنظر نسخه‌شناسی و تصحیح پرداخته است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 225.34 K

زبان و ادبیات فارسی

نقدی بر کتاب سیر ناتورالیسم در ایران

فواد مولودی

دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، ، صفحه 281-303

چکیده

  در این مقاله، کتاب سیر ناتورالیسم در ایران اثر عبدالله حسن‎زادۀ میرعلی را معرفی و نقد کردیم. نخست، ویژگی‎های زبانی، نگارشی، و صوری کتاب را بررسی کردیم و اشتباهات نگارشی و کم‎دقتی‎های ویرایشی و بی‎توجهی به ظرافت‎های صوری را (از ضبط ناصحیح واژگان گرفته تا کاربرد اشتباه اصطلاحات تخصصی و ناهم‌خوانی عناوین با مطالب) نشان دادیم. ...  بیشتر در این مقاله، کتاب سیر ناتورالیسم در ایران اثر عبدالله حسن‎زادۀ میرعلی را معرفی و نقد کردیم. نخست، ویژگی‎های زبانی، نگارشی، و صوری کتاب را بررسی کردیم و اشتباهات نگارشی و کم‎دقتی‎های ویرایشی و بی‎توجهی به ظرافت‎های صوری را (از ضبط ناصحیح واژگان گرفته تا کاربرد اشتباه اصطلاحات تخصصی و ناهم‌خوانی عناوین با مطالب) نشان دادیم. درادامه، شیوۀ ارجاع‎دهی و میزان اعتبار مآخذ آن را بررسی و متنِ کتاب را در تطبیقِ با منابع مورداستفاده صحت‎سنجی کردیم. در بخش پایانی مقاله، به‌گونه‎ای تخصصی‎تر، چهارچوب نظری پژوهش و روش‎شناسی و ابعاد محتوایی آن را نقد و ارزیابی کردیم و درپایان، به این نتیجه رسیدیم که «عدم تبیین دقیق مؤلفه‎های ناتورالیستی در چهارچوب نظری» و «ناروش‌مندی در مرحلۀ جمع‎آوری و تحلیل داده‎های پژوهش» و «کم‎توجهی به منطق درونی تطور داستان ناتورالیستی در ایران» سه ضعف عمدۀ کتاب سیر ناتورالیسم در ایران است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 267.94 K

زبان و ادبیات فارسی

چنین کنند بزرگان: نقد و تحلیل کتاب شرح شوق

محمد یوسف نیری

دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، ، صفحه 305-323

چکیده

  مقالة حاضر نقدی است بر کتاب شرح شوق تألیف استاد سعید حمیدیان در پنج مجلد و 4397 صفحه در تجزیه و تحلیل غزلیات خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی. در این مقاله ابتدا امتیازها و کاستی‌های ساختاری کتاب بررسی شده سپس امتیازها و کاستی‌های محتوایی آن موردبحث قرار گرفته است. در این ره‌گذر فصل‌هایی چون جهش معرفتی، آفاق زبانی ورود به متشابهات ...  بیشتر مقالة حاضر نقدی است بر کتاب شرح شوق تألیف استاد سعید حمیدیان در پنج مجلد و 4397 صفحه در تجزیه و تحلیل غزلیات خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی. در این مقاله ابتدا امتیازها و کاستی‌های ساختاری کتاب بررسی شده سپس امتیازها و کاستی‌های محتوایی آن موردبحث قرار گرفته است. در این ره‌گذر فصل‌هایی چون جهش معرفتی، آفاق زبانی ورود به متشابهات سخن، و مهندسی فرهنگ فراهم آمده است. درادامه، کاستی‌های محتوایی از دو منظر نقد درون‌ساختاری و نقد برون‌ساختاری بررسی شده و به‌دنبال آن‌ها فصلی مستقل به تحلیل سازواری کتاب با مبانی و پیش‌فرض‌های مفروض اثر و نیز سازواری با مبانی و پیش‌فرض‌های اسلامی اختصاص یافته است. آخرین عنوان مقاله نتیجه‌گیری از مباحث مطرح‌شده‌ است که در آن داوری نهایی درباب این اثر مطرح شده است. بر این تقدیر کتاب شرح شوق در شمار ارزش‌مندترین آثار حافظ‌پژوهی و حتی بهترین پژوهش‌های ادبی معاصر قلمداد شده است که می‌توان گفت یکی از تحقیقی‌ترین و اجتهادی‌ترین پژوهش‌های صورت‌گرفته در علوم انسانی در یک‌صد سال اخیر است که می‌تواند در جهت کاربردی و راه‌بردی مؤلفه‌های فرهنگ ایران نقش‌‌‌آفرین باشد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 207.14 K

زبان و ادبیات فارسی

نقد و تحلیل مجلدات هشتم، نهم، و دهم از تاریخ ادبیات کودکان ایران

رویا یدالهی شاه‌راه؛ محمد جواد مهدوی

دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، ، صفحه 325-348

چکیده

  در این مقاله، سه جلد آخر مجموعة تاریخ ادبیات کودکان ایران، تألیف محمدهادی محمدی و زهره قایینی، را در دو حوزة کلی ارزیابی کردیم: الف) مقدمات و زمینه‌های نظری، شامل: 1. نداشتن پیشینة کامل، 2. مشخص‌نبودن مبنای نظری و رویکرد نویسندگان در نوشتن تاریخ ادبیات و، به‌طور خاص، تاریخ ادبیات کودکان؛ ب) مسائل ساختاری و محتوایی، شامل: 1. نداشتن ساختار ...  بیشتر در این مقاله، سه جلد آخر مجموعة تاریخ ادبیات کودکان ایران، تألیف محمدهادی محمدی و زهره قایینی، را در دو حوزة کلی ارزیابی کردیم: الف) مقدمات و زمینه‌های نظری، شامل: 1. نداشتن پیشینة کامل، 2. مشخص‌نبودن مبنای نظری و رویکرد نویسندگان در نوشتن تاریخ ادبیات و، به‌طور خاص، تاریخ ادبیات کودکان؛ ب) مسائل ساختاری و محتوایی، شامل: 1. نداشتن ساختار منسجم، 2. مشخص‌نبودن تعاریف و اصطلاحات و گسست اثر از زمینة نظری ادبیات کودکان در ایران و جهان، 3. ارجاع‌ندادن به منابع معتبر و طرح مدعاهای اثبات‌‌نشده، 4. گستردگی بیش از حد دامنة کار، 5. مشخص‌نبودن مبنای دوره‌بندی‌ها، 6. مسائل مربوط به هیئت و ظاهر کتاب، و 7. مشکلات نگارشی و ویرایشی. درمجموع، علی‌رغم اشکالات نظری، ساختاری، و محتوایی، ارزش اصلی این مجموعه را می‌توان در گردآوری منابع و اسناد مربوط به تاریخ ادبیات کودکان (به‌خصوص اسناد نادر) دانست و آن را به‌منزلة منبع مهمی در این زمینه معرفی کرد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 257.24 K

زبان و ادبیات فارسی

ابهام‌های یک ابهام‌خوانی ادبی نقد کتاب کارکرد ابهام در فرایند خوانش متن

پارسا یعقوبی جنبه سرایی

دوره 18، شماره 2 ، اردیبهشت 1397، ، صفحه 349-371

چکیده

  ابهام در مقام مفهومی معرفتی ـ ارتباطی یکی از اساسی­‌ترین مفاهیم در حوزة خوانش متن است. این ویژگی از‌یک‌سو به‌دلیل ریشه‌داشتن در چند حوزه از دانش­‌ها و ازسوی‌دیگر به‌اقتضای زمانه، ژانر، سبک، و مواردی از این قبیل شکل‌های متنوعی دارد. به همین دلیل تحقیق و نوشتن در آن باب، به‌ویژه بدون محدودکردن دوره و ژانر، کاری دشوار است. این ...  بیشتر ابهام در مقام مفهومی معرفتی ـ ارتباطی یکی از اساسی­‌ترین مفاهیم در حوزة خوانش متن است. این ویژگی از‌یک‌سو به‌دلیل ریشه‌داشتن در چند حوزه از دانش­‌ها و ازسوی‌دیگر به‌اقتضای زمانه، ژانر، سبک، و مواردی از این قبیل شکل‌های متنوعی دارد. به همین دلیل تحقیق و نوشتن در آن باب، به‌ویژه بدون محدودکردن دوره و ژانر، کاری دشوار است. این نوشتار در مقام نوعی فرانقد درصدد معرفی و نقد کتاب کارکرد ابهام در فرایند خوانش متن تألیف فروغ صهبا است. نویسندة کتاب با طرح این ادعا که به‌رغم نظریة مرگ مؤلف، ابهام موجود در داستان‌های مدرن و پسامدرن نشانة اقتدار غیرمستقیم نویسنده است، سعی کرده است انواع ابهام را در برخی از داستان‌های مذکور بررسی کند. کتاب مذکور ازمنظر میزان اطلاع­‌دهی درباب موضوعات، نیز تبیین صورت­‌های ابهام اثری خواندنی است، منتها افزون‌بر چند ایراد ساختاری هم‌چون عدم ذکر پیشینه، نارسایی در تعاریف و طبقه‌بندی­‌ها، و نیز پاره­ای گسست صوری و محتوایی، بر ادعایی بنا نهاده شده است که متناقض می‌نماید.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 237.04 K

زبان و ادبیات فارسی

نقد برگردان فارسی کتاب داستان پسامدرنیستی ازمنظر رویکرد ارزیابی کیفیت ترجمه

ابوالفضل حری

دوره 17، شماره 7 ، دی 1396، ، صفحه 1-27

چکیده

  این مقاله دو برگردان فارسی کتاب داستان پسامدرنیسیتی اثر مک‌هیل را ازمنظر رویکرد نقد و ارزیابی کیفیت ترجمه، به‌ویژه الگوی جولیان هاوس (1996)، بررسی می‌کند. ابتدا، کتاب اصلی معرفی می‌شود. سپس، الگوی جولیان هاوس معرفی و درضمن آن الگویی برساخته برای بررسی متن اصلی و ترجمة آن ارائه می‌شود و درنهایت، بخش‌هایی از کتاب اصلی و دو برگردان ...  بیشتر این مقاله دو برگردان فارسی کتاب داستان پسامدرنیسیتی اثر مک‌هیل را ازمنظر رویکرد نقد و ارزیابی کیفیت ترجمه، به‌ویژه الگوی جولیان هاوس (1996)، بررسی می‌کند. ابتدا، کتاب اصلی معرفی می‌شود. سپس، الگوی جولیان هاوس معرفی و درضمن آن الگویی برساخته برای بررسی متن اصلی و ترجمة آن ارائه می‌شود و درنهایت، بخش‌هایی از کتاب اصلی و دو برگردان فارسی آن ازمنظر مؤلفه‌های رایج در ارزیابی نقد و کیفیت ترجمه در سطوح واژگانی، نحوی، و معنایی بررسی و تحلیل می‌شود. درپایان، جمع‌بندی می‌شود که یکی از برگردان‌های فارسی کتاب درمجموع به‌سبب پاره‌ای کژفهمی‌ها ترجمه‌ای چندان موفق از کار درنیامده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 230.72 K

زبان و ادبیات فارسی

نقد معیارهای سنجش اعتبار دست‏‌نویس‏‌های فارسی

مجتبی مجرد

دوره 17، شماره 7 ، دی 1396، ، صفحه 143-155

چکیده

  متون تاریخی و ادبی از لحظۀ گردآوری دست‏‌نویس‏‌ها تا انتشار اثر مراحل گوناگونی را پشت سر می‏‌گذارند. در این فرایند، مهم‏ترین و تأثیرگذارترین مرحله تصحیح متن است. در تصحیح، نخست دست‏‌نویس یا دست‏‌نویس‏‌های متن موردنظر ارزیابی می‏‌شود. این ارزیابی پایۀ اصلی فن تصحیح متن است و به میزانی که با روش‏‌های علمی و دقت‏‌نظر ...  بیشتر متون تاریخی و ادبی از لحظۀ گردآوری دست‏‌نویس‏‌ها تا انتشار اثر مراحل گوناگونی را پشت سر می‏‌گذارند. در این فرایند، مهم‏ترین و تأثیرگذارترین مرحله تصحیح متن است. در تصحیح، نخست دست‏‌نویس یا دست‏‌نویس‏‌های متن موردنظر ارزیابی می‏‌شود. این ارزیابی پایۀ اصلی فن تصحیح متن است و به میزانی که با روش‏‌های علمی و دقت‏‌نظر بیش‏تری توأم باشد، متن تصحیح‏‌شدۀ دقیق‏‌تر و اصیل‏‌تری عرضه خواهد شد. در این نوشته معیارهای سنجش اعتبار دست‏‌نویس‏‌های فارسی به‏ اعتبارِ کاتبان، مؤیّدان، زمان کتابت، تبار، و سبک دست‏‌نویس‏‌ها به پنج دستۀ کلی تقسیم‏ و هریک از این معیارها بازشناسی و سپس نقد و بررسی شده است. در پایان مشخص شده که هیچ‏یک از این معیارها به‏ تنهایی نمی‏‌تواند معیار سنجش قرار گیرد و بهترین روش برای سنجش اعتبار دست‏‌نویس‏‌ها استفادۀ تلفیقی از دو یا چند معیار براساس کمیت و کیفیت دست‏‌نویس‏‌هاست.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 305.75 K

زبان و ادبیات فارسی

حکایتِ روایت آسیب‌شناسی نظریۀ روایت مطالعۀ موردی: نظریۀ ریخت‌شناسی ولادیمیر پراپ

مسروره مختاری

دوره 17، شماره 7 ، دی 1396، ، صفحه 183-197

چکیده

  روایت­‌شناسی رویکردی نو در مطالعۀ ادبیات داستانی است و درپی یافتن دستور زبان داستان، کشف زبان روایت، نظام حاکم بر انواع روایی، و ساختار آن­هاست. نظریۀ روایت در دهۀ اخیر در مطالعۀ انواع مختلف ادبی با اقبال قابل‌تأملی مواجه بوده ­است. جستار حاضر، با مطالعۀ موردی در الگوی ارائه‌شده در قالب 31 خویش­‌کاری و هفت کنش­‌گر ارائه‌شده ...  بیشتر روایت­‌شناسی رویکردی نو در مطالعۀ ادبیات داستانی است و درپی یافتن دستور زبان داستان، کشف زبان روایت، نظام حاکم بر انواع روایی، و ساختار آن­هاست. نظریۀ روایت در دهۀ اخیر در مطالعۀ انواع مختلف ادبی با اقبال قابل‌تأملی مواجه بوده ­است. جستار حاضر، با مطالعۀ موردی در الگوی ارائه‌شده در قالب 31 خویش­‌کاری و هفت کنش­‌گر ارائه‌شده در کتاب ریخت­‌شناسی قصه­‌های پریان اثر ولادیمیر پراپ، پژوهش‌های انجام‌شده را، اعم از پایان­‌نامه و مقاله، با رویکرد تحلیلی بررسی کرده است و آسیب­‌هایی را که از ره‌گذر کاربست این نظریه متوجۀ تحقیق­‌ها و پژوهش­‌های انجام‌شده بوده ­است، از نظرگاه تطابق یا عدم‌ تطابق نظریه با متن، عدم درک درست از روایت، و ... مطالعه کرده ‌است. حاصل پژوهش نشان می­‌دهد اگرچه نظریۀ پراپ در حوزۀ متون روایی با زیرساخت عامیانه (فولکلوریک) یکی از مهم­‌ترین تلاش­‌هایی است که تاکنون برای فهم کارکردها در ادبیات داستانی انجام گرفته­‌است، لازم است متناسب با متن و با توجه به مقتضیات جامعۀ موردمطالعه جرح‌وتعدیل­‌هایی در الگوی‌ ارائه‌شده صورت گیرد. حاصل سخن این‌که بومی­‌سازی این نظریه و نظریه­‌های مشابه در حوزۀ روایت‌شناسی از ضروریات پژوهش در متون داستانی‌ـ روایی است و بدون ‌توجه به این امر بسیاری از تحقیقات و پژوهش­‌های انجام‌شده ازنظرِ صحت یا سقمِ نتایج به‌دست‌آمده با تردید و ابهام­‌های متعددی همراه خواهد بود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 258.29 K

زبان و ادبیات فارسی

در غیاب نقدادبی و زبانِ آن نگاهی به چرایی غیاب نقد ادبی و زبان نقد در گفتمان ادبی پیشامدرن

عیسی امن‌خانی؛ منا علی‌مددی

دوره 16، شماره 42 ، آذر 1395، ، صفحه 1-20

چکیده

  نقد ادبی و زبان بایستۀ آن حتی به فرض حضور آن در ادبیات گذشتۀ ایران، سابقۀ چندانی ندارد چرا که زبانِ رایج و هنجار گفتمان پیشامدرن زبان مدح/هجو بوده است؛ نویسندگان و شاعران این دوره به تناوب گاه زبان مدح را به کار گرفته­اند، گاه نیز از زبان هجو استفاده کرده­اند. اما با فرا رسیدن مشروطیت و استقرار گفتمان مدرن، به تدریج زبان مدح/هجو ...  بیشتر نقد ادبی و زبان بایستۀ آن حتی به فرض حضور آن در ادبیات گذشتۀ ایران، سابقۀ چندانی ندارد چرا که زبانِ رایج و هنجار گفتمان پیشامدرن زبان مدح/هجو بوده است؛ نویسندگان و شاعران این دوره به تناوب گاه زبان مدح را به کار گرفته­اند، گاه نیز از زبان هجو استفاده کرده­اند. اما با فرا رسیدن مشروطیت و استقرار گفتمان مدرن، به تدریج زبان مدح/هجو جای خود را به زبان نقد داده، زبان نقد زبانِ هنجار گفتمان ادبی مدرن می­شود.چرایی چنین تغییری را باید در تغییر گفتمان و پیش­فرض­های آن جست­وجو کرد؛ زبان مدح/هجو تنها در گفتمانی به زبان هنجار تبدیل می­شود که پیش­فرض آن نظامی سلسله­مراتبی (هرمی) باشد اما نقد ادبی و زبان نقد محصول گفتمان مدرن است؛ گفتمانی که پیش­فرض آن برابری است. تنها در چنین گفتمانی است که امکان تحقّق نقد ادبی و زبان آن وجود دارد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 211.29 K

زبان و ادبیات فارسی

تحلیل و نقد کتاب الثابت و المتحول (سنت و تجدد)

فرزاد بالو

دوره 16، شماره 42 ، آذر 1395، ، صفحه 21-39

چکیده

  چکیده ادونیس، در کتاب الثابت و المتحول (­سنت و تجدد)­، بازشناسی، تبیین و تحلیل دیالکتیک سنت و تجدد را در فرهنگ اسلامی و در حوزه­های دینی­، سیاسی،  فکری، و ادبی ­(­شعر) از ظهور اسلام تا عصر حاضر دنبال می­کند­. به باور وی­، تصلب سنت در عرصه­های دینی­، فکری و ادبی­، ­عرصه را برای تجدد و نوآوری در هر یک از این حوزه­ها ...  بیشتر چکیده ادونیس، در کتاب الثابت و المتحول (­سنت و تجدد)­، بازشناسی، تبیین و تحلیل دیالکتیک سنت و تجدد را در فرهنگ اسلامی و در حوزه­های دینی­، سیاسی،  فکری، و ادبی ­(­شعر) از ظهور اسلام تا عصر حاضر دنبال می­کند­. به باور وی­، تصلب سنت در عرصه­های دینی­، فکری و ادبی­، ­عرصه را برای تجدد و نوآوری در هر یک از این حوزه­ها تنگ و دشوار ­می­سازد­. چنان­که تنها رویکرد تاویلی به سنت یا اعراض از آن راهی به آرمانشهر تجدد و نوآوری خواهد گشود­. بی تردید­، بررسی عمیق و گسترده­ی وی از میراث مکتوب فرهنگ و تمدن اسلامی­، ­افق­های تازه­ای در حوزه­ی علوم انسانی به­طور عام و شعر و ادب به طور خاص می­گشاید­. ­نوشتار حاضر­، ملاحظلات تحلیلی­- انتقادی به این کتاب و مفاهیم مطروحه در آن خواهد داشت.     

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 225.92 K

زبان و ادبیات فارسی

دریچه‌ای نو اما نیمه‌باز بررسی و نقد کتاب در سپهر سپهری

زهرا پارساپور

دوره 16، شماره 42 ، آذر 1395، ، صفحه 41-59

چکیده

  چکیده شعر سهراب سپهری قابلیت فراوانی جهت نقد محتوایی با رویکردهای عرفانی و فلسفی دارد. از این رو سروش دباغ که از سویی دلبسته عرفان و فلسفه است و از سویی مفتون ذهن و زبان سپهری، تلاش می کند در این مجموعه فکر و اندیشه سپهری را پیرامون چند واژه و مفهوم کلیدی در دیوان او جستجو و بیان کند. کتاب «در سپهر سپهری » مجموعه ای شامل چند مقاله ...  بیشتر چکیده شعر سهراب سپهری قابلیت فراوانی جهت نقد محتوایی با رویکردهای عرفانی و فلسفی دارد. از این رو سروش دباغ که از سویی دلبسته عرفان و فلسفه است و از سویی مفتون ذهن و زبان سپهری، تلاش می کند در این مجموعه فکر و اندیشه سپهری را پیرامون چند واژه و مفهوم کلیدی در دیوان او جستجو و بیان کند. کتاب «در سپهر سپهری » مجموعه ای شامل چند مقاله و سخنرانی و گفتگوست که در سال 1393در انتشار فرهنگ معاصر به چاپ رسیده است . از مهمترین موضوعاتی که نویسنده در این مجموعه به آن پرداخته است  معانی باد و باران در شعر سهراب سپهری، تاملاتی در مفهوم غم، مرگ، امر متعالی، هیچستان و  نیز معرفی عرفان مدرن و تمایز آن با عرفان کلاسیک و ارتباط اندیشه های سهراب با این عرفان است. در این مقاله تلاش شده است علاوه بر نقد شکلی و ساختاری این اثر، به نقد روش تحقیق و نیز  بررسی میزان موفقیت نویسنده در تبیین این مطالب بپردازیم. به نظر می رسد نویسنده موفق شده است دریچه هایی تازه‌ای در حوزه سپهری شناسی بگشاید. با این حال بسیاری از مباحث مطرح شده در حد طرح موضوع است و ابهامات فراوانی در آن به چشم می خورد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 232.35 K

زبان و ادبیات فارسی

نقد و تکمله‌ای بر مباحث تاریخی مطرح‌شده پیرامون زندگی و شخصیّت خاقانی شروانی در ارمغان صبح

محمّدرضا ترکی

دوره 16، شماره 42 ، آذر 1395، ، صفحه 61-85

چکیده

  چکیدهارمغان صبح از گزیده‌های دانشگاهی مفید و موفّق روزگار ما در زمینۀ متون نظم است. مؤلّف ارجمند این اثر تلاش کرده است نمونه‌هایی از آثار خاقانی شروانی، اعمّ از قصیده و دیگر قالب‌های شعری، را به‌شیوه‌ای بسامان و با دقّت علمی همراه با شرح نکات و ظرایف آن‌ها به‌دانشجویان زبان و ادبیّات فارسی و دیگر علاقه‌مندان به‌متون فارسی عرضه ...  بیشتر چکیدهارمغان صبح از گزیده‌های دانشگاهی مفید و موفّق روزگار ما در زمینۀ متون نظم است. مؤلّف ارجمند این اثر تلاش کرده است نمونه‌هایی از آثار خاقانی شروانی، اعمّ از قصیده و دیگر قالب‌های شعری، را به‌شیوه‌ای بسامان و با دقّت علمی همراه با شرح نکات و ظرایف آن‌ها به‌دانشجویان زبان و ادبیّات فارسی و دیگر علاقه‌مندان به‌متون فارسی عرضه کند.تلاش مؤلّف، به‌ویژه در زمینۀ شرح و توضیح ابیاتْ موفّق و عاری از لغزش فراوان ارزیابی می‌شود، امّا در حوزۀ مباحث تاریخی و شخصیّت‌شناسی خاقانی شروانی، به‌سبب پیروی از آنچه محقّقان دیگر نوشته‌اند، خالی از لغزش‌ها و ملاحظاتی نیست. در این مقاله کوشیده‌ایم به‌موارد متعددی از این لغزش‌ها اشاره کنیم که در صورت پذیرش آن از سوی مؤلّف محترم می‌تواند به‌تصحیح پاره‌ای از مشهورات ناصواب در زمینۀ مورد بحث در این اثر ارجمند یاری برساند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 228.08 K

زبان و ادبیات فارسی

تحلیل و نقد کتاب کارکرد گفتمانی سکوت در ادبیات معاصر فارسی

محمد راغب

دوره 16، شماره 42 ، آذر 1395، ، صفحه 87-102

چکیده

  چکیدهکارکرد گفتمانی سکوت در ادبیات معاصر فارسی (انتشارات نقش جهان: 1392) اثر لیلا صادقی به بررسی «سکوت» از منظری زبان­شناختی می­پردازد و رویکردها و دیدگاههای تازه­ای را از افرادی چون دنیس کورزون، توماس برونو، توماس هاکین، ژاک دریدا، سوزان سانتاگ، میشل افرات و دیگران بررسی می­کند و آنها را در پیکره­ای متنوع از ادبیات داستانی ...  بیشتر چکیدهکارکرد گفتمانی سکوت در ادبیات معاصر فارسی (انتشارات نقش جهان: 1392) اثر لیلا صادقی به بررسی «سکوت» از منظری زبان­شناختی می­پردازد و رویکردها و دیدگاههای تازه­ای را از افرادی چون دنیس کورزون، توماس برونو، توماس هاکین، ژاک دریدا، سوزان سانتاگ، میشل افرات و دیگران بررسی می­کند و آنها را در پیکره­ای متنوع از ادبیات داستانی معاصر می­آزماید. در این مقاله، برخی کاستیهای کتاب از منظر صوری و محتوایی بررسی شده است؛ بیش از همه، به چگونگی استفادۀ صادقی از منابع غربی توجه شده و کاربرد این دیدگاهها در متون منتخب داستانی فارسی نیز مورد نقد و داوری قرار گرفته است.در بخش نظری کتاب، مشکلاتی نظیر ترجمه به جای تألیف، منبع­سازی و بی­توجهی به پیشینۀ مطالعۀ سکوت در ایران دیده می­شود و در بخش کاربردی، مشکلاتی همچون مسائل روش­شناختی و استفاده از شواهد و مثالهای نادرست و نارسا و انتخاب غیر منطقی و اتفاقی پیکرۀ تحلیلی به چشم می­خورد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 184.25 K

زبان و ادبیات فارسی

تحلیل و نقد کتابِ اصول و طبقه‌بندی نقد ادبی

رضا روحانی

دوره 16، شماره 42 ، آذر 1395، ، صفحه 103-117

چکیده

  چکیده نقد ادبی از درس‌ها و مباحث علمی و ضروری و کاربردی در رشته­های ادبی است. دربارة این علم و اصول و مبانی و نظریات و مکاتب مختلف آن در دهه های اخیر کتاب‍های مناسبی به نگارش درآمده یا ترجمه و تألیف شده است. یکی از کتاب‌هایی که در سال 1390 با عنوان «اصول و طبقه بندی نقد ادبی» تألیف شده به کوشش دکتر محمود فضیلت است که در انتشارات ...  بیشتر چکیده نقد ادبی از درس‌ها و مباحث علمی و ضروری و کاربردی در رشته­های ادبی است. دربارة این علم و اصول و مبانی و نظریات و مکاتب مختلف آن در دهه های اخیر کتاب‍های مناسبی به نگارش درآمده یا ترجمه و تألیف شده است. یکی از کتاب‌هایی که در سال 1390 با عنوان «اصول و طبقه بندی نقد ادبی» تألیف شده به کوشش دکتر محمود فضیلت است که در انتشارات زوار به چاپ اول رسیده است. نوشته حاضر ضمن معرفی این کتاب، به نقد و بررسی شکلی و محتوایی کتاب می‌پردازد و نشان می‌دهد که در کتاب حاضر علی­رغم عنوان و نمونه‌های احیاناً مناسبی که دارد به درستی، اخلاق پژوهش در نگارش و تألیف و ویرایش رعایت نشده، و مؤلف در ارجاع به منابع و نقل اقوال، همه­جا امانت را رعایت نمی­کند و التزامی بدان ندارد، از این رو کتاب حاضر تا رسیدن به یک کتاب درسی مناسب که درسنامه یا الگویی در نقد ادبی گردد راه درازی در پیش دارد، و محتاج بازنگری و بازنگاری اساسی است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 193.85 K

زبان و ادبیات فارسی

تحلیل و نقد کتاب گشودن رمان

محمدرضا روزبه

دوره 16، شماره 42 ، آذر 1395، ، صفحه 119-132

چکیده

  چکیدهطی دهه‌های پیشین، کتب و مقالات فراوانی در باب مباحث تئوریک داستان و داستان‌نویسی نوشته شده‌اند که هریک به‌نوبه خود در ارتقای چشم اندازهای نظری و عملی داستان‌نویسان یا خوانندگان آثار داستانی نقشی داشته اند. کتاب گشودن رمان اثر حسین پاینده از زمره این آثار است. این کتاب، پیشنهادگر روشی ساخت گرایانه و نسبتاً مرسوم در نقد و تحلیل ...  بیشتر چکیدهطی دهه‌های پیشین، کتب و مقالات فراوانی در باب مباحث تئوریک داستان و داستان‌نویسی نوشته شده‌اند که هریک به‌نوبه خود در ارتقای چشم اندازهای نظری و عملی داستان‌نویسان یا خوانندگان آثار داستانی نقشی داشته اند. کتاب گشودن رمان اثر حسین پاینده از زمره این آثار است. این کتاب، پیشنهادگر روشی ساخت گرایانه و نسبتاً مرسوم در نقد و تحلیل رمان معاصر است؛ روشی بر مبنای خوانش تحلیلی صحنه آغازین و تبیین ارتباط ساختاری آن با کل رمان. نویسنده بر اساس همین روش، ده رمان برجسته فارسی (از بوف کورتا نمونه های رمان پسامدرن امروز) را به‌ضمیمه یک داستان کوتاه و یک فیلم، تحلیل و بررسی ساخت‌گرایانه کرده است. در این مقاله، ضمن اشاره به مزایای این کتاب از جمله نگاه راهگشا، نثر و نوشتار پاکیزه و پاره‌ای تاملات تازه، به پاره‌ای نقایص – چه از حیث ابعاد شکلی و چه از نظر ابعاد محتوایی نیز پرداخته شده است. در مجموع، کتاب حاضر را می‌توان از زمره آثار راهگشا و آموزنده در زمینه نقد و تحلیل داستان امروز به‌شمار آورد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 162.24 K

زبان و ادبیات فارسی

نقد کتاب بومی‌گرایی در ادبیات منثور (1300-1320)

مریم عاملی رضایی

دوره 16، شماره 42 ، آذر 1395، ، صفحه 133-153

چکیده

  چکیدهکتاب بومی‌گرایی در ادبیات منثور، به بررسی و بازشناسی نمونه‌هایی از عناصر و عوامل بومی‌گرایی در برخی نشریات، نمایشنامه‌ها، سفرنامه‌ها و ادبیات داستانی سال‌های 1300 تا 1320پرداخته  و جریان ادبیات بومی‌گرا را در این سال‌ها بررسی کرده است. عناصر و عوامل بومی‌گرایی در این اثر در قالب عناصر ملی، مذهبی دسته‌بندی و نمونه‌های ...  بیشتر چکیدهکتاب بومی‌گرایی در ادبیات منثور، به بررسی و بازشناسی نمونه‌هایی از عناصر و عوامل بومی‌گرایی در برخی نشریات، نمایشنامه‌ها، سفرنامه‌ها و ادبیات داستانی سال‌های 1300 تا 1320پرداخته  و جریان ادبیات بومی‌گرا را در این سال‌ها بررسی کرده است. عناصر و عوامل بومی‌گرایی در این اثر در قالب عناصر ملی، مذهبی دسته‌بندی و نمونه‌های آن در متون منثور بررسی شده است. نثر کتاب سلیس و روان است و اشکالات نگارشی کمتر دیده می‌شود. بررسی‌ها، با ذکر جزئیات صورت‌گرفته و اولین کتابی است که در حیطۀ ادبیات بومی‌گرا در این دوره نگاشته شده است؛ اما کتاب در مواردی چون پرداختن به‌مفاهیم نظری و بحث تاریخی شکل‌گیری هویت، کاستی‌هایی دارد. بسیاری از نویسندگان دورۀ پهلوی اول که آثارشان در کتاب نقد شده است، با هدف انتقاد و رفع برخی عناصر نامطلوب بومی و فرهنگی قلم زده‌اند و بسیاری از مواردی که در آن دوره در فرهنگ بومی ما وجود داشته، قابل دفاع نبوده، نیازمند اصلاح بوده است. دیدگاه انتقادی نسبت به فرهنگ بومی، در این متون به‌قدری پررنگ است که نادیده‌گرفتن آن و تلاش در جهت اثبات بومی‌گرایی آثار، در اساس بحث، تناقضی ایجاد کرده و مسالۀ اصلی کتاب را زیر سوال برده است. در بخش منابع نیز کاستی‌هایی دیده شد که می‌تواند در چاپ‌های بعدی تکمیل گردد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 180.02 K