پژوهشی
زبان و ادبیات فارسی
عیسی امن‌خانی؛ منا علی‌مددی
دوره 16، شماره 42 ، آذر 1395، صفحه 1-20
چکیده
نقد ادبی و زبان بایستۀ آن حتی به فرض حضور آن در ادبیات گذشتۀ ایران، سابقۀ چندانی ندارد چرا که زبانِ رایج و هنجار گفتمان پیشامدرن زبان مدح/هجو بوده است؛ نویسندگان و شاعران این دوره به تناوب گاه زبان مدح را به کار گرفتهاند، گاه نیز از زبان هجو استفاده کردهاند. اما با فرا رسیدن مشروطیت و استقرار گفتمان مدرن، به تدریج زبان مدح/هجو ...
بیشتر
نقد ادبی و زبان بایستۀ آن حتی به فرض حضور آن در ادبیات گذشتۀ ایران، سابقۀ چندانی ندارد چرا که زبانِ رایج و هنجار گفتمان پیشامدرن زبان مدح/هجو بوده است؛ نویسندگان و شاعران این دوره به تناوب گاه زبان مدح را به کار گرفتهاند، گاه نیز از زبان هجو استفاده کردهاند. اما با فرا رسیدن مشروطیت و استقرار گفتمان مدرن، به تدریج زبان مدح/هجو جای خود را به زبان نقد داده، زبان نقد زبانِ هنجار گفتمان ادبی مدرن می‌شود.چرایی چنین تغییری را باید در تغییر گفتمان و پیشفرضهای آن جستوجو کرد؛ زبان مدح/هجو تنها در گفتمانی به زبان هنجار تبدیل می‌شود که پیشفرض آن نظامی سلسلهمراتبی (هرمی) باشد اما نقد ادبی و زبان نقد محصول گفتمان مدرن است؛ گفتمانی که پیشفرض آن برابری است. تنها در چنین گفتمانی است که امکان تحقّق نقد ادبی و زبان آن وجود دارد.
پژوهشی
زبان و ادبیات فارسی
فرزاد بالو
دوره 16، شماره 42 ، آذر 1395، صفحه 21-39
چکیده
چکیده ادونیس، در کتاب الثابت و المتحول (سنت و تجدد)، بازشناسی، تبیین و تحلیل دیالکتیک سنت و تجدد را در فرهنگ اسلامی و در حوزههای دینی، سیاسی، فکری، و ادبی (شعر) از ظهور اسلام تا عصر حاضر دنبال میکند. به باور وی، تصلب سنت در عرصههای دینی، فکری و ادبی، عرصه را برای تجدد و نوآوری در هر یک از این حوزهها ...
بیشتر
چکیده ادونیس، در کتاب الثابت و المتحول (سنت و تجدد)، بازشناسی، تبیین و تحلیل دیالکتیک سنت و تجدد را در فرهنگ اسلامی و در حوزههای دینی، سیاسی، فکری، و ادبی (شعر) از ظهور اسلام تا عصر حاضر دنبال میکند. به باور وی، تصلب سنت در عرصههای دینی، فکری و ادبی، عرصه را برای تجدد و نوآوری در هر یک از این حوزهها تنگ و دشوار میسازد. چنانکه تنها رویکرد تاویلی به سنت یا اعراض از آن راهی به آرمانشهر تجدد و نوآوری خواهد گشود. بی تردید، بررسی عمیق و گستردهی وی از میراث مکتوب فرهنگ و تمدن اسلامی، افقهای تازهای در حوزهی علوم انسانی بهطور عام و شعر و ادب به طور خاص میگشاید. نوشتار حاضر، ملاحظلات تحلیلی- انتقادی به این کتاب و مفاهیم مطروحه در آن خواهد داشت.
پژوهشی
زبان و ادبیات فارسی
زهرا پارساپور
دوره 16، شماره 42 ، آذر 1395، صفحه 41-59
چکیده
چکیده شعر سهراب سپهری قابلیت فراوانی جهت نقد محتوایی با رویکردهای عرفانی و فلسفی دارد. از این رو سروش دباغ که از سویی دلبسته عرفان و فلسفه است و از سویی مفتون ذهن و زبان سپهری، تلاش می کند در این مجموعه فکر و اندیشه سپهری را پیرامون چند واژه و مفهوم کلیدی در دیوان او جستجو و بیان کند. کتاب «در سپهر سپهری » مجموعه ای شامل چند مقاله ...
بیشتر
چکیده شعر سهراب سپهری قابلیت فراوانی جهت نقد محتوایی با رویکردهای عرفانی و فلسفی دارد. از این رو سروش دباغ که از سویی دلبسته عرفان و فلسفه است و از سویی مفتون ذهن و زبان سپهری، تلاش می کند در این مجموعه فکر و اندیشه سپهری را پیرامون چند واژه و مفهوم کلیدی در دیوان او جستجو و بیان کند. کتاب «در سپهر سپهری » مجموعه ای شامل چند مقاله و سخنرانی و گفتگوست که در سال 1393در انتشار فرهنگ معاصر به چاپ رسیده است . از مهمترین موضوعاتی که نویسنده در این مجموعه به آن پرداخته است معانی باد و باران در شعر سهراب سپهری، تاملاتی در مفهوم غم، مرگ، امر متعالی، هیچستان و نیز معرفی عرفان مدرن و تمایز آن با عرفان کلاسیک و ارتباط اندیشه های سهراب با این عرفان است. در این مقاله تلاش شده است علاوه بر نقد شکلی و ساختاری این اثر، به نقد روش تحقیق و نیز بررسی میزان موفقیت نویسنده در تبیین این مطالب بپردازیم. به نظر می رسد نویسنده موفق شده است دریچه هایی تازهای در حوزه سپهری شناسی بگشاید. با این حال بسیاری از مباحث مطرح شده در حد طرح موضوع است و ابهامات فراوانی در آن به چشم می خورد.
زبان و ادبیات فارسی
محمّدرضا ترکی
دوره 16، شماره 42 ، آذر 1395، صفحه 61-85
چکیده
چکیدهارمغان صبح از گزیده‌های دانشگاهی مفید و موفّق روزگار ما در زمینۀ متون نظم است. مؤلّف ارجمند این اثر تلاش کرده است نمونه‌هایی از آثار خاقانی شروانی، اعمّ از قصیده و دیگر قالب‌های شعری، را به‌شیوه‌ای بسامان و با دقّت علمی همراه با شرح نکات و ظرایف آنها به‌دانشجویان زبان و ادبیّات فارسی و دیگر علاقه‌مندان به‌متون فارسی عرضه ...
بیشتر
چکیدهارمغان صبح از گزیده‌های دانشگاهی مفید و موفّق روزگار ما در زمینۀ متون نظم است. مؤلّف ارجمند این اثر تلاش کرده است نمونه‌هایی از آثار خاقانی شروانی، اعمّ از قصیده و دیگر قالب‌های شعری، را به‌شیوه‌ای بسامان و با دقّت علمی همراه با شرح نکات و ظرایف آنها به‌دانشجویان زبان و ادبیّات فارسی و دیگر علاقه‌مندان به‌متون فارسی عرضه کند.تلاش مؤلّف، بهویژه در زمینۀ شرح و توضیح ابیاتْ موفّق و عاری از لغزش فراوان ارزیابی می‌شود، امّا در حوزۀ مباحث تاریخی و شخصیّتشناسی خاقانی شروانی، بهسبب پیروی از آنچه محقّقان دیگر نوشتهاند، خالی از لغزشها و ملاحظاتی نیست. در این مقاله کوشیدهایم بهموارد متعددی از این لغزشها اشاره کنیم که در صورت پذیرش آن از سوی مؤلّف محترم می‌تواند بهتصحیح پارهای از مشهورات ناصواب در زمینۀ مورد بحث در این اثر ارجمند یاری برساند.
زبان و ادبیات فارسی
محمد راغب
دوره 16، شماره 42 ، آذر 1395، صفحه 87-102
چکیده
چکیدهکارکرد گفتمانی سکوت در ادبیات معاصر فارسی (انتشارات نقش جهان: 1392) اثر لیلا صادقی به بررسی «سکوت» از منظری زبانشناختی میپردازد و رویکردها و دیدگاههای تازهای را از افرادی چون دنیس کورزون، توماس برونو، توماس هاکین، ژاک دریدا، سوزان سانتاگ، میشل افرات و دیگران بررسی میکند و آنها را در پیکرهای متنوع از ادبیات داستانی ...
بیشتر
چکیدهکارکرد گفتمانی سکوت در ادبیات معاصر فارسی (انتشارات نقش جهان: 1392) اثر لیلا صادقی به بررسی «سکوت» از منظری زبانشناختی میپردازد و رویکردها و دیدگاههای تازهای را از افرادی چون دنیس کورزون، توماس برونو، توماس هاکین، ژاک دریدا، سوزان سانتاگ، میشل افرات و دیگران بررسی میکند و آنها را در پیکرهای متنوع از ادبیات داستانی معاصر میآزماید. در این مقاله، برخی کاستیهای کتاب از منظر صوری و محتوایی بررسی شده است؛ بیش از همه، به چگونگی استفادۀ صادقی از منابع غربی توجه شده و کاربرد این دیدگاهها در متون منتخب داستانی فارسی نیز مورد نقد و داوری قرار گرفته است.در بخش نظری کتاب، مشکلاتی نظیر ترجمه به جای تألیف، منبعسازی و بیتوجهی به پیشینۀ مطالعۀ سکوت در ایران دیده می‌شود و در بخش کاربردی، مشکلاتی همچون مسائل روششناختی و استفاده از شواهد و مثالهای نادرست و نارسا و انتخاب غیر منطقی و اتفاقی پیکرۀ تحلیلی به چشم میخورد.
پژوهشی
زبان و ادبیات فارسی
رضا روحانی
دوره 16، شماره 42 ، آذر 1395، صفحه 103-117
چکیده
چکیده نقد ادبی از درس‌ها و مباحث علمی و ضروری و کاربردی در رشتههای ادبی است. دربارة این علم و اصول و مبانی و نظریات و مکاتب مختلف آن در دهه های اخیر کتابهای مناسبی به نگارش درآمده یا ترجمه و تألیف شده است. یکی از کتاب‌هایی که در سال 1390 با عنوان «اصول و طبقه بندی نقد ادبی» تألیف شده به کوشش دکتر محمود فضیلت است که در انتشارات ...
بیشتر
چکیده نقد ادبی از درس‌ها و مباحث علمی و ضروری و کاربردی در رشتههای ادبی است. دربارة این علم و اصول و مبانی و نظریات و مکاتب مختلف آن در دهه های اخیر کتابهای مناسبی به نگارش درآمده یا ترجمه و تألیف شده است. یکی از کتاب‌هایی که در سال 1390 با عنوان «اصول و طبقه بندی نقد ادبی» تألیف شده به کوشش دکتر محمود فضیلت است که در انتشارات زوار به چاپ اول رسیده است. نوشته حاضر ضمن معرفی این کتاب، به نقد و بررسی شکلی و محتوایی کتاب میپردازد و نشان میدهد که در کتاب حاضر علیرغم عنوان و نمونه‌های احیاناً مناسبی که دارد به درستی، اخلاق پژوهش در نگارش و تألیف و ویرایش رعایت نشده، و مؤلف در ارجاع به منابع و نقل اقوال، همهجا امانت را رعایت نمیکند و التزامی بدان ندارد، از این رو کتاب حاضر تا رسیدن به یک کتاب درسی مناسب که درسنامه یا الگویی در نقد ادبی گردد راه درازی در پیش دارد، و محتاج بازنگری و بازنگاری اساسی است.
پژوهشی
زبان و ادبیات فارسی
محمدرضا روزبه
دوره 16، شماره 42 ، آذر 1395، صفحه 119-132
چکیده
چکیدهطی دهه‌های پیشین، کتب و مقالات فراوانی در باب مباحث تئوریک داستان و داستان‌نویسی نوشته شده‌اند که هریک به‌نوبه خود در ارتقای چشم اندازهای نظری و عملی داستان‌نویسان یا خوانندگان آثار داستانی نقشی داشته اند. کتاب گشودن رمان اثر حسین پاینده از زمره این آثار است. این کتاب، پیشنهادگر روشی ساخت گرایانه و نسبتاً مرسوم در نقد و تحلیل ...
بیشتر
چکیدهطی دهه‌های پیشین، کتب و مقالات فراوانی در باب مباحث تئوریک داستان و داستان‌نویسی نوشته شده‌اند که هریک به‌نوبه خود در ارتقای چشم اندازهای نظری و عملی داستان‌نویسان یا خوانندگان آثار داستانی نقشی داشته اند. کتاب گشودن رمان اثر حسین پاینده از زمره این آثار است. این کتاب، پیشنهادگر روشی ساخت گرایانه و نسبتاً مرسوم در نقد و تحلیل رمان معاصر است؛ روشی بر مبنای خوانش تحلیلی صحنه آغازین و تبیین ارتباط ساختاری آن با کل رمان. نویسنده بر اساس همین روش، ده رمان برجسته فارسی (از بوف کورتا نمونه های رمان پسامدرن امروز) را بهضمیمه یک داستان کوتاه و یک فیلم، تحلیل و بررسی ساختگرایانه کرده است. در این مقاله، ضمن اشاره به مزایای این کتاب از جمله نگاه راهگشا، نثر و نوشتار پاکیزه و پارهای تاملات تازه، به پارهای نقایص – چه از حیث ابعاد شکلی و چه از نظر ابعاد محتوایی نیز پرداخته شده است. در مجموع، کتاب حاضر را میتوان از زمره آثار راهگشا و آموزنده در زمینه نقد و تحلیل داستان امروز بهشمار آورد.
پژوهشی
زبان و ادبیات فارسی
مریم عاملی رضایی
دوره 16، شماره 42 ، آذر 1395، صفحه 133-153
چکیده
چکیدهکتاب بومی‌گرایی در ادبیات منثور، به بررسی و بازشناسی نمونه‌هایی از عناصر و عوامل بومی‌گرایی در برخی نشریات، نمایشنامه‌ها، سفرنامه‌ها و ادبیات داستانی سال‌های 1300 تا 1320پرداخته و جریان ادبیات بومی‌گرا را در این سال‌ها بررسی کرده است. عناصر و عوامل بومی‌گرایی در این اثر در قالب عناصر ملی، مذهبی دسته‌بندی و نمونه‌های ...
بیشتر
چکیدهکتاب بومی‌گرایی در ادبیات منثور، به بررسی و بازشناسی نمونه‌هایی از عناصر و عوامل بومی‌گرایی در برخی نشریات، نمایشنامه‌ها، سفرنامه‌ها و ادبیات داستانی سال‌های 1300 تا 1320پرداخته و جریان ادبیات بومی‌گرا را در این سال‌ها بررسی کرده است. عناصر و عوامل بومی‌گرایی در این اثر در قالب عناصر ملی، مذهبی دسته‌بندی و نمونه‌های آن در متون منثور بررسی شده است. نثر کتاب سلیس و روان است و اشکالات نگارشی کمتر دیده می‌شود. بررسی‌ها، با ذکر جزئیات صورت‌گرفته و اولین کتابی است که در حیطۀ ادبیات بومی‌گرا در این دوره نگاشته شده است؛ اما کتاب در مواردی چون پرداختن به‌مفاهیم نظری و بحث تاریخی شکل‌گیری هویت، کاستی‌هایی دارد. بسیاری از نویسندگان دورۀ پهلوی اول که آثارشان در کتاب نقد شده است، با هدف انتقاد و رفع برخی عناصر نامطلوب بومی و فرهنگی قلم زده‌اند و بسیاری از مواردی که در آن دوره در فرهنگ بومی ما وجود داشته، قابل دفاع نبوده، نیازمند اصلاح بوده است. دیدگاه انتقادی نسبت به فرهنگ بومی، در این متون به‌قدری پررنگ است که نادیده‌گرفتن آن و تلاش در جهت اثبات بومی‌گرایی آثار، در اساس بحث، تناقضی ایجاد کرده و مسالۀ اصلی کتاب را زیر سوال برده است. در بخش منابع نیز کاستی‌هایی دیده شد که می‌تواند در چاپ‌های بعدی تکمیل گردد.
پژوهشی
زبان و ادبیات فارسی
داوود عمارتی‌مقدم
دوره 16، شماره 42 ، آذر 1395، صفحه 155-175
چکیده
چکیده مقالهی حاضر، به بررسیِ انتقادیِ کتاب رسالههای شعری فیلسوفان مسلمان، به کوشش دکتر سید مهدی زرقانی و دکتر حسن حسن زادهی نیری اختصاص دارد. در این مقاله نشان خواهیم داد که به دلایلی، از جمله بدفهمیِ قسمتهایی از متن عربی، تکیه بر نسخ مغلوط، عدم آشنایی مترجمان با یافتههای دیگر محققانی که به بررسیِ رسالههای شعری ...
بیشتر
چکیده مقالهی حاضر، به بررسیِ انتقادیِ کتاب رسالههای شعری فیلسوفان مسلمان، به کوشش دکتر سید مهدی زرقانی و دکتر حسن حسن زادهی نیری اختصاص دارد. در این مقاله نشان خواهیم داد که به دلایلی، از جمله بدفهمیِ قسمتهایی از متن عربی، تکیه بر نسخ مغلوط، عدم آشنایی مترجمان با یافتههای دیگر محققانی که به بررسیِ رسالههای شعری فلاسفه‌ی مسلمان پرداختهاند و... ، متاسفانه ترجمهی فارسی این رسالهها را نمیتوان چندان قابل اعتماد دانست. همچنین از آنجا که در کتاب رسالههای شعری فیلسوفان مسلمان، برای توضیح پارهای مسائل بارها به کتاب بوطیقای کلاسیک ارجاع داده شده است، بررسیِ این کتاب نیز به موازات ترجمههای رسالههای شعریِ فلاسفه‌ی مسلمان ضرورت دارد. بنابراین، در بخش نخست مقاله به طور مختصر به کتاب بوطیقای کلاسیک و در بخش دوم به تفصیل به ترجمهی رسالههای شعری فلاسفه‌ی مسلمان پرداخته شده و کاستیهای هر یک مورد بررسی قرار گرفته است.
پژوهشی
زبان و ادبیات فارسی
سیدعلی قاسم‌زاده
دوره 16، شماره 42 ، آذر 1395، صفحه 177-192
چکیده
چکیدهمسألهمحوری دانشجویان در بازخوانی متون کلاسیک و کشف جریان‌های فکری و ادبی دغدغهای است که در گرو سطوح آموزشی درس مرجع شناسی و روش تحقیق و تغییر نگرش سنتی به پژوهش در علوم ادبی و بازشناسی مسائل بنیادین آن است. از این رو، بازنگری در نگارش کتابهای پژوهش بنیان با هدف رفع آسیبهای موجود، ضرورتی انکارناپذیر است؛ زیرا تقریبا ...
بیشتر
چکیدهمسألهمحوری دانشجویان در بازخوانی متون کلاسیک و کشف جریان‌های فکری و ادبی دغدغهای است که در گرو سطوح آموزشی درس مرجع شناسی و روش تحقیق و تغییر نگرش سنتی به پژوهش در علوم ادبی و بازشناسی مسائل بنیادین آن است. از این رو، بازنگری در نگارش کتابهای پژوهش بنیان با هدف رفع آسیبهای موجود، ضرورتی انکارناپذیر است؛ زیرا تقریبا اغلب منابع یا کتابهای موجود در زمینة یاد شده، یا تقلیلگرایانه به برجستهسازی بخشی خاص و غفلت از ابعادی دیگر پرداختهاند، یا با نگرشی راهبردی نگاشته نشدهاند. از این رو، این جستار انتقادی ضمن آسیبشناسی منابع موجود با تمرکز بر کتاب «مرجع شناسی و روش تحقیق» نوشتة منصور ثروت به ارائة پیشنهادهای راهبردی پرداخته است. مطابق نتایج این پژوهش، مشکلات کتاب منظور و کتابهای موجود در چند ساحت قابل تأمل است: نخست، ساحت روششناختی و نظری که شامل ترجیح مرجع شناسی و رویکرد تاریخ ادبیاتی، تأخر روششناسی و تفضل و تقدم مرجع شناسی، نبود نگرش ساختاری و همهجانبه به تحقیقات ادبی، دوم، ساحت غایت شناسی و کارکردی آن، در کنار نبود نگاه روزآمد به منابع، روش تحقیق و مسائل ادبی و سوم، ساحت صورت، زبان و محتوا که با تسامحات و اغلاط بسیار زبانی و محتوایی همراه است.
پژوهشی
زبان و ادبیات فارسی
مصطفی گرجی
دوره 16، شماره 42 ، آذر 1395، صفحه 193-206
چکیده
یکی‌از پژوهش‌های جدی در حوزه ارتباط ادبیات معاصر با مکتب‌های فلسفی با تاکید بر فلسفه قاره‌ای(اگزیستانسیال، هرمنوتیک و ساختاری) در مقابل فلسفه انگلوساکسون (فلسفه تحلیل و فلسفه زبانی) کتاب «اگزیستانسیالیسم و ادبیات معاصر ایران» است که به قلم عیسی امن‌خانی و به‌همت انتشارات علمی (اول؛ 1392) در 243 صفحه چاپ و منتشر شده است. این اثر ...
بیشتر
یکی‌از پژوهش‌های جدی در حوزه ارتباط ادبیات معاصر با مکتب‌های فلسفی با تاکید بر فلسفه قاره‌ای(اگزیستانسیال، هرمنوتیک و ساختاری) در مقابل فلسفه انگلوساکسون (فلسفه تحلیل و فلسفه زبانی) کتاب «اگزیستانسیالیسم و ادبیات معاصر ایران» است که به قلم عیسی امن‌خانی و به‌همت انتشارات علمی (اول؛ 1392) در 243 صفحه چاپ و منتشر شده است. این اثر سعی کرده است با توجه به مبانی فکری اندیشمندان وجودی، ادبیات معاصر به ویژه شعر فارسی را واکاوی و بررسی کند. البته کتاب یادشده که پیشتر در قالب مقاله علمی و پایان نامه تدوین شده است؛ در نوع خود، محاسن زیادی دارد و البته مشکلات جدی نیز در آن دیده می‌شود. بر این اساس نویسنده این جستار در دو ساحت نقد روشی و صوری از یک سو و نقد محتوایی و بینشی از سویی دیگر متن را بررسی کرده است. مهمترین نکاتی که در بررسی کتاب قابل تامل است اشتباهات مکرر تایپی و املایی، فقدان ویرایش دقیق و علمی، عدم یکدستی منابع داخل متن با پایان متن، عدم ذکر منابع در پایان کتاب، عدم اتخاذ روش ثابت و یکدست در ارجاع دهی از یک سو و فقدان روشن بودگی برخی مفاهیم با توجه به روشن نبودن مخاطبان احتمالی اثر، عدم تطابق استدلال با نتیجه سخن در برخی موارد است.
پژوهشی
زبان و ادبیات فارسی
هادی یاوری
دوره 16، شماره 42 ، آذر 1395، صفحه 207-229
چکیده
چکیده کتاب جستارهایی درباب نظریة روایت و روایتشناسی (حرّی، 1392) که دربردارندة هفت مقالة ترجمهای و سه مقاله تألیفی است، با هدف ارائة منسجم و هدفمند مهمترین جنبههای نظریة ]عمومی[ روایت و ارائة تحلیلهای روایی مناسبی از متون فارسی برای استفاده هرچه بهتر فارسی زبانان علاقمند به این حوزه ترجمه و تألیف شده است. در نوشتار حاضر ...
بیشتر
چکیده کتاب جستارهایی درباب نظریة روایت و روایتشناسی (حرّی، 1392) که دربردارندة هفت مقالة ترجمهای و سه مقاله تألیفی است، با هدف ارائة منسجم و هدفمند مهمترین جنبههای نظریة ]عمومی[ روایت و ارائة تحلیلهای روایی مناسبی از متون فارسی برای استفاده هرچه بهتر فارسی زبانان علاقمند به این حوزه ترجمه و تألیف شده است. در نوشتار حاضر به ارزیابی جنبههای مختلفی از این متن پرداختهایم و با تکیه بر شواهد فراوان نشان دادیم که این کتاب از جنبههای مختلف کیفیت معادلگزینی و ترجمه؛ مسائل زبانی، ابعاد صوری، مستندسازی و همچنین کیفیت مقالات تألیفی ایراد و خطاهای زیادی دارد و چنانچه به لحاظ صوری و محتوایی نظم ونسق و انسجام بیابد و با افزودن مقالات ترجمهای دیگر و مقالات تألیفی سنجیدهتر تجدید چاپ شود، ممکن است بتواند برخی نیازهای مخاطبان عام روایتشناسی را برطرف کند و یا به عنوان منبعی کمک درسی مورد استفاده قرار گیرد.
