پژوهشی
تاریخ
بهزاد اصغری؛ نیره دلیر
چکیده
در قرن پنجم هجری، گسترة سلسلۀ سلجوقیان فراتر از مرزهای ایران کنونی را در بر می‌گرفت وآنان موجب پیوند تاریخ ایران با قلمروهای همسایه شد‌ند. ازاینرو، بررسی تاریخ این سلسله از اهمیت دوچندان برخوردار است. در همین راستا، اثر سلجوقیان از آغاز تا فرجام، نوشتة ابوالقاسم فروزانی، در هفده فصل، تلاشی درجهت بررسی تمام جنبه‌های حکومت ...
بیشتر
در قرن پنجم هجری، گسترة سلسلۀ سلجوقیان فراتر از مرزهای ایران کنونی را در بر می‌گرفت وآنان موجب پیوند تاریخ ایران با قلمروهای همسایه شد‌ند. ازاینرو، بررسی تاریخ این سلسله از اهمیت دوچندان برخوردار است. در همین راستا، اثر سلجوقیان از آغاز تا فرجام، نوشتة ابوالقاسم فروزانی، در هفده فصل، تلاشی درجهت بررسی تمام جنبه‌های حکومت سلجوقی است. پرسشی که در این خصوص مطرح می‌شود این است که نویسنده تا چهاندازه براساس اهداف تألیف این کتاب مبنیبر ارائة متنِ درسی توانسته جنبه‌های مختلف حکومت سلجوقی را تحلیل و تبیین کند. بنابراین، در این مقاله با رویکرد انتقادی، شیوۀ تحلیلی و روایی کتاب بررسی شده است. براساس پژوهش صوتگرفته می‌توان به این یافته‌ها اشاره کرد؛ به‌رغم موضوعات متنوعی که این اثر دربارۀ سلسلۀ سلجوقیان پوشش میدهد، به‌خصوص وجه تمدنی و فرهنگی که از مزایای مهم آن است، شیوة روایی در این اثر نمود غالب دارد، بهگونهایکه درجایگاه کتاب آموزشی دانشگاهی فهم تحلیلی دورۀ سلجوقیان براساس آن دشوار خواهد بود.
پژوهشی
تاریخ
روح‌الله بهرامی
چکیده
ویر گوردون چایلد، باستان‌شناس و مورخ استرالیاییِ نیمۀ نخست قرن بیستم، از شخصیت‌های علمی و خلاق در عرصۀ مطالعات باستان‌شناسی و تاریخ است. چایلد با اتخاذ ترکیب روش‌شناسانۀ علمی موردنظر خویش در حوزۀ دانشِ تاریخ و باستان‌شناسی دیدگاه‌ها و مفاهیمی خاص در این عرصه تولید کرد که هنوز هم موردتوجه محافل علمیِ باستان‌شناسانِ پیشاتاریخی ...
بیشتر
ویر گوردون چایلد، باستان‌شناس و مورخ استرالیاییِ نیمۀ نخست قرن بیستم، از شخصیت‌های علمی و خلاق در عرصۀ مطالعات باستان‌شناسی و تاریخ است. چایلد با اتخاذ ترکیب روش‌شناسانۀ علمی موردنظر خویش در حوزۀ دانشِ تاریخ و باستان‌شناسی دیدگاه‌ها و مفاهیمی خاص در این عرصه تولید کرد که هنوز هم موردتوجه محافل علمیِ باستان‌شناسانِ پیشاتاریخی و مورخان تاریخ است. این نگرش در کتاب کمحجم، ولی مفید، تاریخ وی بازتاب خاصی پیدا کرده است. کتاب تاریخ، که به نقد و بررسی نظریههای رایج دربارۀ تاریخ و تاریخنگاری میپردازد، از همان آغاز موردتوجه محافل علمی در جامعۀ ایران قرار گرفت و تاکنون چندبار ترجمه و بهدست چاپ سپرده شده است. در این نوشتار، ضمن بررسی و نقد شکلی و محتوایی ترجمۀ فارسی اثر مذکور، تلاش می‌شود که رویکرد علمی و ره‌یافت روش‌شناسانۀ ترکیبی چایلد با تأکید بر نگرش مطلوب و موردنظر وی، مبنیبر تکامل فناورانه و خلاق در نظم تاریخی پسندیده، مورد بررسی و واکاوی قرار گیرد و مؤلفههای اساسی چنین تفسیری از تاریخ را ازدیدگاه ایشان بشناساند.
پژوهشی
تاریخ
حمیدرضا پیغمبری؛ حسن الهیاری
چکیده
مطالعات تاریخ دریایی از زمینه‌‌‌های مهم پژوهش‌‌های تاریخی است. بااینحال، تاکنون در زبان فارسی تحقیقاتی پراکنده و اندک در این زمینه انجام شده و اغلب نویسندگانی غیرمتخصص به این مهم دست یازیده‌‌اند. اطلس تاریخ بنادر و دریانوردی ایران اثر تازه و مفصلی است که آن را گروهی از محققان دانشگاهی به‌سرپرستی دو تن از محققان رشتۀ تاریخ ...
بیشتر
مطالعات تاریخ دریایی از زمینه‌‌‌های مهم پژوهش‌‌های تاریخی است. بااینحال، تاکنون در زبان فارسی تحقیقاتی پراکنده و اندک در این زمینه انجام شده و اغلب نویسندگانی غیرمتخصص به این مهم دست یازیده‌‌اند. اطلس تاریخ بنادر و دریانوردی ایران اثر تازه و مفصلی است که آن را گروهی از محققان دانشگاهی به‌سرپرستی دو تن از محققان رشتۀ تاریخ تألیف کردهاند. مقالۀ حاضر میکوشد تا در چهارچوب نقد اثر، نقاط قوت و ضعف آن را شناسایی و بررسی کند و در اصلاح ایرادات و بهبود کیفیت علمی این اثر در چاپهای بعدی یاری کند. درکل، ارزیابی و نقد کتاب نشان میدهد که نقطۀ قوت این اثر جامعیت و استفاده از منابع و تحقیقات گوناگون درکنار بهره‌‌گیری از نقشهها، تصاویر، و جدولهای گویاست. درحالیکه پراکندگی و ناهمگونی مطالب و عدم توازن علمی میان بخش خلیج فارس و دریای عمان با بخش دریای مازندران ضعف عمدۀ آن است.
پژوهشی
تاریخ
سیدمحمدرضا حسینی
چکیده
یکی از کتاب‌های انتشار‌یافته در حوزۀ تاریخ صدر اسلام اوضاع اجتماعیـ اقتصادی موالی در صدر اسلام جمال جوده است که حساس‌ترین مقاطع تاریخی، یعنی صدر اسلام، و موضوع بحث‌برانگیزِ برخورد امویان با موالی را مورد مطالعه و بررسی قرار داده است. با درنظرگرفتن اهمیت مقطع تاریخی و موضوع، این کتاب به‌دلیل نارسایی‌های متعدد، ازجمله فقدان نوآوری، ...
بیشتر
یکی از کتاب‌های انتشار‌یافته در حوزۀ تاریخ صدر اسلام اوضاع اجتماعیـ اقتصادی موالی در صدر اسلام جمال جوده است که حساس‌ترین مقاطع تاریخی، یعنی صدر اسلام، و موضوع بحث‌برانگیزِ برخورد امویان با موالی را مورد مطالعه و بررسی قرار داده است. با درنظرگرفتن اهمیت مقطع تاریخی و موضوع، این کتاب به‌دلیل نارسایی‌های متعدد، ازجمله فقدان نوآوری، ناهماهنگی عنوان و محتوا، نبود نتیجه در پایان، بهرهنبردن از منابع جامع و لازم، بهکارنگرفتنِ تحقیقات جدید، و رعایتنکردن موازین علمی در بیطرفی و حتی نگارش هدفمند، از نیل به تبیین و توصیف و تشریح مناسب اوضاع اجتماعی ـ اقتصادی موالی در صدر اسلام ناکام مانده است. کتاب پیشگفتهشده در این مقاله با روش انتقادی ـ استدلالی، در حوزۀ مطالعات کتابخانهای، بهدور از هرنوع تعصبات و با رعایت انصاف مورد نقد و بررسی قرار گرفته و مواردی از آن به تحقیق و تفصیل بیان شده است.
پژوهشی
زبان‌های خارجی
هادی دولت آبادی
چکیده
کتاب L’Histoire des Relations entre l’Iran et la France du Moyen Âge à nos Jours(تاریخ روابط ایران و فرانسه از قرون وسطی تا امروز) اثری است که به فرازونشیب تاریخ روابط ایران و فرانسه از نقطة آغازین آن در ارتباط دربار فرانسه با شاهان مغول در ایران در قرون وسطی تا سال ۱۳۹۷، زمان چاپ آن در فرانسه در انتشارات لارماتان، میپردازد. این کتاب نخستین اثر به زبان ...
بیشتر
کتاب L’Histoire des Relations entre l’Iran et la France du Moyen Âge à nos Jours(تاریخ روابط ایران و فرانسه از قرون وسطی تا امروز) اثری است که به فرازونشیب تاریخ روابط ایران و فرانسه از نقطة آغازین آن در ارتباط دربار فرانسه با شاهان مغول در ایران در قرون وسطی تا سال ۱۳۹۷، زمان چاپ آن در فرانسه در انتشارات لارماتان، میپردازد. این کتاب نخستین اثر به زبان فرانسوی است که محققی ایرانی درمورد روابط ایران و فرانسه نوشته است. اما نگرش ایرانی به این روابط در برخی موارد به خوانش این کتاب ضربه زده است و این روابط را از زاویهای ایرانی، ازنظر ارجاعات تاریخی، به زبان فرانسوی نقل میکند؛ امری که میتواند مخاطب بینالمللی را با سردرگمی و عدم فهم صحیح زمانی مواجه کند. نویسنده به جنبه‌های سیاسی و فرهنگی روابط دو کشور بیش از موارد دیگر اهمیت داده است و جنبۀ اقتصادی دهه‌های اخیر را تقریباً نادیده گرفته است. برخی ملاحظات نگارشی ازقبیل موارد املایی، گرامری، و نقطهگذاری بههمراه وحدت شیوۀ نگارش کلمات خاص نیازمند به بازبینی در این اثر هستند که درصورت اصلاح میتوانند کتاب را به مرجعی مناسب تبدیل کنند.
پژوهشی
تاریخ
مریم دولت رفتارحقیقی؛ محمد سپهری
چکیده
تاریخنگاری سامانیان تاحدودی ادامة ساده‌نویسی اواخر قرن دوم هجری قمری است، اما نثر مصنوع شماری از مورخان و نویسندگان، در ستایش امیران و وزیران، مبالغه‌آمیز بوده است و آنان را پادشاهانِ برحق دانسته‌اند. تاریخ‌نویسی این دوره بیشتر برمبنای مشاهدات شخصی و اسناد بوده و از این نظر مهم است. تبیین ویژگی‌های عمدة تاریخنگاری و نقاط ...
بیشتر
تاریخنگاری سامانیان تاحدودی ادامة ساده‌نویسی اواخر قرن دوم هجری قمری است، اما نثر مصنوع شماری از مورخان و نویسندگان، در ستایش امیران و وزیران، مبالغه‌آمیز بوده است و آنان را پادشاهانِ برحق دانسته‌اند. تاریخ‌نویسی این دوره بیشتر برمبنای مشاهدات شخصی و اسناد بوده و از این نظر مهم است. تبیین ویژگی‌های عمدة تاریخنگاری و نقاط ضعف و قوت برجستهترین منابع تاریخی سامانیان اولویت این پژوهش است؛ ازجمله بیان نقش امیران و وزیران سامانی در تاریخنگاری و شناسایی شاخصههای مهم منابع تاریخی. از مشخصههای عمدة تاریخنگاری این دوره رویکرد فرهنگی تمدنی مورخان، تاریخنگاری کلنگر، نگرش عقلگرایانه، و تلفیق دانشهای متعدد ازجمله تاریخ، جغرافیا، نجوم، و آگاهی از علوم و حوزههای گوناگون است. از دیگر مشخصهها، رویآوری به ترجمه و تهذیب، گریز از روشهای تدوین اخبار برپایة اصول و سنتهای ثبت و نقل حدیث، و پیدایش شیوههای نو در تاریخنگاری است. رونق تاریخنگاری و پیدایش آثار مهم تاریخی در دورة سامانیان دستاورد گوناگونیِ عوامل در روزگار و قلمرو این خاندان است.
پژوهشی
تاریخ
سید محمدرحیم ربانی‌زاده؛ سیدحسام محمدزاده
چکیده
تحقیق پیش‌رو با رویه‌‌ای انتقادی و مبتنی‌بر رویکرد گفتمانی لاکلائو و موفه به نقد و بررسی کتاب تحول گفتمانی در گزارش واقعۀ کربلا پرداخته است و سؤال اصلی پژوهش این است که گفتمان‌‌های (عاطفی، ماورایی، و تاریخی) مطرح‌شده در کتاب مذکور بر چه پایه‌‌ای سنخ‌بندی شدهاند. یافتههای پژوهش حاکی از این است که واقعۀ کربلا هم‌چون رخدادی ...
بیشتر
تحقیق پیش‌رو با رویه‌‌ای انتقادی و مبتنی‌بر رویکرد گفتمانی لاکلائو و موفه به نقد و بررسی کتاب تحول گفتمانی در گزارش واقعۀ کربلا پرداخته است و سؤال اصلی پژوهش این است که گفتمان‌‌های (عاطفی، ماورایی، و تاریخی) مطرح‌شده در کتاب مذکور بر چه پایه‌‌ای سنخ‌بندی شدهاند. یافتههای پژوهش حاکی از این است که واقعۀ کربلا هم‌چون رخدادی تاریخی و عینی بررسی نشده است، به‌طوری‌که به امر واقعهای تاریخیِ واقعۀ کربلا اشارهای ندارد، اما مواضع نویسندگان در گفتمان‌‌های مختلف در بُعد روانی آن دربارۀ این واقعه موردبررسی قرار گرفته است. بر این اساس، سنجههای آماری کتاب نمیتواند اعتبار زیادی داشته باشد و این‌که دال و مدلولِ گفتمان‌‌های موردبررسی مشخص نیست و نسبت قدرت در گزارش این واقعه نادیده گرفته شده و به گفتمان‌‌های رقیب در گزارش واقعۀ کربلا اشارهای نشده است.
پژوهشی
تاریخ
سید ابوالفضل رضوی
چکیده
نوشتار حاضر رویکردِ تفسیری بئاتریس فوربز منز، پژوهش‌گر دوران مغول ـ تیموری، را در کتاب قدرت، سیاست و مذهب در ایران عهد تیموری مورد نقد و نظر قرار میدهد. منز در این کتاب تاریخ عهد شاهرخ، بهویژه مناسبات جامعه و حکومت در این عصر، را با دیدگاه متفاوتی بررسی میکند و عرصۀ جدیدی را به روی مخاطب می‌گشاید. در این جهت، پس از معرفی مختصر ...
بیشتر
نوشتار حاضر رویکردِ تفسیری بئاتریس فوربز منز، پژوهش‌گر دوران مغول ـ تیموری، را در کتاب قدرت، سیاست و مذهب در ایران عهد تیموری مورد نقد و نظر قرار میدهد. منز در این کتاب تاریخ عهد شاهرخ، بهویژه مناسبات جامعه و حکومت در این عصر، را با دیدگاه متفاوتی بررسی میکند و عرصۀ جدیدی را به روی مخاطب می‌گشاید. در این جهت، پس از معرفی مختصر فصول کتاب و جایگاه آن در عرصۀ پژوهشی عهد تیموری، نقد مبانی معرفتی و چهارچوب نظری مؤلف، که براساس آن مناسبات جامعه و حکومت در عهد فرمانروایی شاهرخ را تفسیر کرده است، مورد نقد و بررسی قرار میدهد. نقد مذکور ضمن ارجنهادن به نظرگاه نویسندۀ کتاب در گشودن افقهای جدید در تاریخشناسی عهد تیموری و تهییج ذهن مخاطبان برای متفاوتدیدن ساختار کلان جامعه و حکومت در عهد جانشینی تیمور، بسط نظرگاه وی و گشودن افقهای دیگری، غیر از آن‌‌چه منز تاریخ عهد شاهرخ را براساس آن تحلیل کرده است، در نظر دارد.
پژوهشی
تاریخ
مسلم سلیمانیان؛ سیاوش یاری؛ زلیخا امینی
چکیده
تاریخ عالم‌آرای عباسی از زوایای گوناگون موردتوجه قرار گرفته است، اما مطالعات پیشین کم‌تر آن را نقد کردهاند. این کتاب تاکنون بیشتر به‌منزلة اثری سیاسی بررسی شده است. اما با درک و قرائت متن کتاب با رویکردی مبتنی‌بر نظریة تحلیل انتقادی می‌توان به وجوه دیگری غیر از وقایع‌نگاری صِرف در اندیشة اسکندربیگ منشی دست یافت. تاریخ عالم‌آرای ...
بیشتر
تاریخ عالم‌آرای عباسی از زوایای گوناگون موردتوجه قرار گرفته است، اما مطالعات پیشین کم‌تر آن را نقد کردهاند. این کتاب تاکنون بیشتر به‌منزلة اثری سیاسی بررسی شده است. اما با درک و قرائت متن کتاب با رویکردی مبتنی‌بر نظریة تحلیل انتقادی می‌توان به وجوه دیگری غیر از وقایع‌نگاری صِرف در اندیشة اسکندربیگ منشی دست یافت. تاریخ عالم‌آرای عباسیتداوم میراث تاریخنگاری ایرانی اسلامی است و بر همین اساس، باید عمدة رویکردهای این شیوه از تاریخنگاری را با اصول، مبانی، و چهارچوب‌های مطرح‌شده در شیوة تاریخنگاری اسلامی جست، اما نگارنده با استفاده از نظریة تحلیل گفتمان انتقادی سعی کرده تا به مسائل مهم‌تری ازجمله محرک تاریخ، بینش معرفت‌شناسانه، تقدیر، جبرگرایی، و مناسبات اجتماعی در تاریخنگاری اسکندربیگ منشی پاسخ دهد. یافته‌ها نشان میدهد که اسکندربیگ منشی با همان رویکرد الهیات‌محوری و قهرمان‌گرایی سیاسی حوادث را بیان کرده و محرک تاریخ را تجلی ارادة خدا روی زمین، ازطریق پادشاهان صفوی، دانسته است، اما به‌جرئت می‌توان گفت در حوزة بینش فراتر از رویکردهای معمول سایر تاریخ‌نگاران سنتی ایران رفته است. به‌طوری‌که اثر وی با بررسی زندگی و معرفی صاحب‌منصبان و سطوح پایین جامعة صفوی، از معدود آثار کلاسیک است که تاحدودی در حوزة جامعه‌شناسی تاریخی قرار دارد.
پژوهشی
تاریخ
اسماعیل سنگاری؛ علیرضا کرباسی
چکیده
رویکرد مورخان معاصر غربی به اصطلاح «فیل‌‌هلن» بر سکههای اشکانی بیان‌گر دو نوع تعبیر است. برخی برتری فرهنگ یونانی به فرهنگ ایرانی را قائل شدهاند و این را تسلیم بی‌‌قیدوشرط فرهنگی قلمداد کردهاند. برخی دیگر، که بیشتر نتیجۀ نگاه مورخان متأخر غربی است، استفاده از این اصطلاح را نوعی «ترفند سیاسی» ازجانب پادشاهان ...
بیشتر
رویکرد مورخان معاصر غربی به اصطلاح «فیل‌‌هلن» بر سکههای اشکانی بیان‌گر دو نوع تعبیر است. برخی برتری فرهنگ یونانی به فرهنگ ایرانی را قائل شدهاند و این را تسلیم بی‌‌قیدوشرط فرهنگی قلمداد کردهاند. برخی دیگر، که بیشتر نتیجۀ نگاه مورخان متأخر غربی است، استفاده از این اصطلاح را نوعی «ترفند سیاسی» ازجانب پادشاهان اشکانی قلمداد کردهاند تا از این طریق بتوانند مهاجران یونانیِ قلمرو پادشاهی خویش را در کنترل درآورند. در این دیدگاه، بهره‌‌گیری از این اصطلاح بر سکههای اشکانی نه به‌معنای تسلیم بی‌‌قیدوشرط فرهنگ ایرانی درمقابل فرهنگ یونانی بوده و نه همة معنای آن در اهداف الزاماً سیاسی خلاصه می‌‌شده است. آن‌‌چه در دوران یونانی‌‌مآبی و به‌خصوص تحت‌‌تأثیر اندیشه‌‌های رواقی و ریشه‌‌های ایرانی آن ایجاد شده بود نگرشی جهانی به مفهومِ انسانیت بود که با رویکرد یونانیان پیش از آن تفاوتی شگرف داشت. این موضوع با تلقی ایرانیان از جامعة جهانی سازگاری داشت که برآمده از اندیشه‌‌های مزدیسنای دوران هخامنشی بود. ازاینرو، پادشاهان اشکانی با استفاده از این تعبیر درحقیقت نوعی از فرهنگ یونانی را می‌‌ستایند که نگرشی جهانی و غیرنژادی به جامعة انسانی دارد و از این طریق مقدمات جذب آنان در فرهنگ ایرانی را فراهم می‌‌‌‌کنند. این پژوهش با بهره‌‌گیری از شواهد مکتوب و مادی بر آن است با نشاندادن تفاوت فرهنگی یونانیان و ایرانیان دورانِ یونانی‌‌مآبی و پیش از آن قضاوتی بینابین با رویکردی فرهنگی ـ جامعه‌‌شناختی ارائه دهد.
پژوهشی
هنر
ناهید عبدی
چکیده
شناخت اصول و مبانی فکری هنرهای مسیحی، به‌مثابة یکی از ادیان توحیدی، از اهمیت ویژهای در مطالعات اندیشه و هنر برخوردار است. این مهم که چگونه، علیرغم نفی صریح ادیان ابراهیمی درمورد تصویر، شمایل، و شمایلنگاری، به ارکان اساسی مسیحیت بدل شده این حوزه از مطالعات را واجد اهمیت مضاعف کرده است. انتظار میرفت کتاب معنای شمایلها ...
بیشتر
شناخت اصول و مبانی فکری هنرهای مسیحی، به‌مثابة یکی از ادیان توحیدی، از اهمیت ویژهای در مطالعات اندیشه و هنر برخوردار است. این مهم که چگونه، علیرغم نفی صریح ادیان ابراهیمی درمورد تصویر، شمایل، و شمایلنگاری، به ارکان اساسی مسیحیت بدل شده این حوزه از مطالعات را واجد اهمیت مضاعف کرده است. انتظار میرفت کتاب معنای شمایلها به بخشی از این انتظار پاسخ دهد. این مقاله در چهارچوب ضوابط پژوهشنامۀ انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، با اتکا به روش مطالعات انتقادی، به توصیف و تحلیل ترجمۀ حاضر در مقابله با متن لاتین پرداخته و برخی امتیازها و کاستیهای دو متن را برشمرده است. بدینترتیب، ملاحظه شد که ترجمه با دخل و تصرف در چهارچوب کتاب مبدأ بر اهداف کتاب اثر گذاشته و بهعلت نداشتن روش مناسب به سؤالات خواننده در زمینه‌‌‌های فکری و درک چگونگی معنای محتوایی شمایلها پاسخ نمیدهد. فقدان فهرست منابع کاستی بنیادین نسخۀ فارسی است و عدم پیروی از ضوابط کتاب‌های پژوهشی اعتبار و کارآیی کتاب را درمعرض پرسش قرار داده است. بهسبب کاستیها و اختلاط مطالب بهنظر نمیرسد ترجمۀ حاضر جوابگوی نیاز خوانندگان علاقهمند در این حوزه باشد و به‌عنوان متنی قابلاتکا در نظر گرفته شود.
پژوهشی
تاریخ
ابوالحسن فیّاض انوش
چکیده
این مقاله درپیِ ترسیمِ منطقِ حاکم بر نقدِ تاریخ ازطریق تأمل در رابطة میان «تاریخ» و «نقدِ تاریخ» است و ابتدا به تبیین این مدعا میپردازد که برخورداری از مبنای نظری ضروری‌ترین اقدام برای هر تاریخ‌دان درجهت نگارش و پژوهش تاریخ است. سپس با عرضة یک پیش‌نهاد به این مهم توجه میدهد که نقد آثار تاریخی نیز مستلزم دو نکته است: ...
بیشتر
این مقاله درپیِ ترسیمِ منطقِ حاکم بر نقدِ تاریخ ازطریق تأمل در رابطة میان «تاریخ» و «نقدِ تاریخ» است و ابتدا به تبیین این مدعا میپردازد که برخورداری از مبنای نظری ضروری‌ترین اقدام برای هر تاریخ‌دان درجهت نگارش و پژوهش تاریخ است. سپس با عرضة یک پیش‌نهاد به این مهم توجه میدهد که نقد آثار تاریخی نیز مستلزم دو نکته است: اول، آگاهی ناقد از مبنای نظریِ متنی که درصدد نقد آن است و دوم، برخورداریِ ناقد از یک مبنای نظریِ مشخص. ازآن‌جایی‌که هرگونه مبنایِ نظری به ساحتِ فراتاریخ مربوط می‌شود، فوری‌ترین بحث در این زمینه ایضاح نسبت میان «نقدِ تاریخ» و «فراتاریخ» است. در این مقاله، پنج تلقی از واژة تاریخ مبنای ورود به بحث قرار گرفته است که اولین تلقی (تاریخ به‌مثابه وقایع گذشته) مربوط به ساحتِ هستی‌شناختیِ تاریخ و چهار مورد بعدی (تاریخ به‌مثابه تاریخ‌نویسی. تاریخ به‌مثابه تاریخ‌پژوهی. تاریخ به‌مثابه تمدن‌پژوهی، و تاریخ به‌مثابه فراتاریخ‌اندیشی) مربوط به ساحتِ معرفت‌شناختیِ تاریخ (علم تاریخ) است. بخش اعظم مقاله با تحلیلِ ظرفیتهای سطوحِ مختلفِ معرفتِ تاریخی به تلاش برای ایضاحِ نسبتِ تاریخ و فراتاریخ در هر دام از ساحت‌های تاریخ خواهد پرداخت.رویکرد اتخاذشده در این مقاله مبتنی‌بر روش فلسفة تحلیلیِ تاریخ است، بدین معنا که کوشش می‌شود با تحلیلِ (به‌معنای تجزیة) ساحت‌های معرفتیِ واژة تاریخ ظرفیتهای هر ساحت برای کمک به تبیین مفهوم نقدِ تاریخ برجسته شود.
پژوهشی
تاریخ
علی کاوسی رحیم
چکیده
هدف از نگارش مقالۀ حاضر نقد اثری با عنوان فهرست‌وارة نسخههای خطی کیمیا و علوم وابسته در کتابخانههای ایران است که زهره مازیار و نسیبه رنجبردار با مقدمه‌‌ای به‌قلم یوسف بیگ‌‌باباپور در سال 1392 به‌چاپ رسانده‌اند. باتوجه‌به این‌که پژوهش در زمینة کیمیا در حوزة تمدنی اسلام و ایران در آغاز راه قرار دارد در نگاه نخست تدوین ...
بیشتر
هدف از نگارش مقالۀ حاضر نقد اثری با عنوان فهرست‌وارة نسخههای خطی کیمیا و علوم وابسته در کتابخانههای ایران است که زهره مازیار و نسیبه رنجبردار با مقدمه‌‌ای به‌قلم یوسف بیگ‌‌باباپور در سال 1392 به‌چاپ رسانده‌اند. باتوجه‌به این‌که پژوهش در زمینة کیمیا در حوزة تمدنی اسلام و ایران در آغاز راه قرار دارد در نگاه نخست تدوین فهرستوارهای در این زمینه بسیار نویدبخش و مفید بهنظر میرسد، فهرستوارهها حلقة واسط بین پژوهش‌گران متون کهن و نسخ خطی هستند و تدوین یک فهرستواره اولین گام در مسیر پژوهش‌‌های مبتنی‌بر نسخ خطی است. چنانکه در بخش نخست مقاله ذکر خواهد شد، تنها امتیاز اثر یادشده همین است. آنگاه در بخش دوم این مقاله کاستیهای این فهرستواره در شش محور طرح و بهاختصار بیان شده است. بهرهبردن انحصاری از فهرست‌وارة دنا بدون ارجاع مناسب به آن، اشتباهات و اغلاط نگارشی فراوان، و فروگذارکردن تعداد قابلتوجهی از نسخ خطی سه نقص اساسی است که متوجه این اثر است. درمجموع، آن‌‌چه در این فهرستواره آمده نه‌تنها حق مطلب را ادا نکرده است، بلکه بهزعم نگارندۀ این مقاله پژوهش‌گران این حوزه را دچار تشویش خواهد کرد.
پژوهشی
تاریخ
بهزاد کریمی
چکیده
جنون یکی از مسائل مهمِ کم‌تر بررسی‌‌شده در حوزۀ تاریخ اجتماعی و پزشکی جوامع مسلمان در سده‌‌های میانۀ اسلامی است. جنون، تا دو سه دهۀ پیش‌ازاین، بیشتر به‌عنوان یک بیماری روانی موردتوجه پژوهش‌گران تاریخ پزشکی قرار داشت. اما با معرفی رویکردهای جدید اجتماعی به پدیده‌‌های پزشکی به‌‌تدریج شاهد شکل‌‌گیری جریانی پژوهشی هستیم ...
بیشتر
جنون یکی از مسائل مهمِ کم‌تر بررسی‌‌شده در حوزۀ تاریخ اجتماعی و پزشکی جوامع مسلمان در سده‌‌های میانۀ اسلامی است. جنون، تا دو سه دهۀ پیش‌ازاین، بیشتر به‌عنوان یک بیماری روانی موردتوجه پژوهش‌گران تاریخ پزشکی قرار داشت. اما با معرفی رویکردهای جدید اجتماعی به پدیده‌‌های پزشکی به‌‌تدریج شاهد شکل‌‌گیری جریانی پژوهشی هستیم که مسائل و موضوعات پزشکی را ورای مرزهای شناخته‌‌شدۀ دانش پزشکی و در فضایی بینارشته‌‌ای موردبررسی قرار میدهد و آثاری را در این زمینه تولید کرده است. یکی از معدود آثاری که در همین چهارچوب به‌شکلی گسترده تاریخ جنون را در جوامع اسلامی بررسی و تحلیل کرده کتاب تاریخ جنون در جامعۀ اسلامی دورۀ میانه نوشتۀ مایکل دبلیو. دالس است. او در این کتاب به‌شکلی تفصیلی و از سه منظرِ پزشکی، اجتماعی ـ تاریخی، و حقوقی/ شرعی و با اتکا بر طیف متنوعی از منابع موضوع جنون را دست‌مایۀ پژوهشی درخشان قرار داده است. بااینحال، این اثر بهدلایل مختلف ازجمله رویکرد جزئی‌‌نگر نویسنده، داده‌‌های فراوان دربارۀ جنون، و گرفتارشدن در دام نوعی ره‌یافت شرق‌‌شناسانۀ اروپامحور، که همه‌چیز را به اروپا احاله میدهد، دچار اشکالاتی محتوایی، بهویژه تعمیم‌‌های ناروا، شده است.
پژوهشی
زبان‌های خارجی
علی گل محمدی
چکیده
در دورة مدرن آغازینِ (پیشامدرن) ژاپن چه بحران‌ها و تضادهایی موجب واکنشِ نظام شوگوُنی[i] درقالب «اصلاحات بزرگ سه‌گانه» شد؟ نویسنده با رویکردی انتقادی به وجه‌تسمیه و شهرت اصلاحات مهم این دوره میپردازد و هم‌چنین حصر آن به سه بازۀ زمانی ازسوی نظام حاکم در چهارچوب دو نظریۀ هم‌راستای «دیدگاه تاریخی تناوب ححکم‌رانی خوب و بد» ...
بیشتر
در دورة مدرن آغازینِ (پیشامدرن) ژاپن چه بحران‌ها و تضادهایی موجب واکنشِ نظام شوگوُنی[i] درقالب «اصلاحات بزرگ سه‌گانه» شد؟ نویسنده با رویکردی انتقادی به وجه‌تسمیه و شهرت اصلاحات مهم این دوره میپردازد و هم‌چنین حصر آن به سه بازۀ زمانی ازسوی نظام حاکم در چهارچوب دو نظریۀ هم‌راستای «دیدگاه تاریخی تناوب ححکم‌رانی خوب و بد» و «دیدگاه سختی و آسایش» اصلاحات این برهۀ تاریخی را تشریح میکند. مؤلف با تبیین مراد خود از اصلاحات و نمونه‌های آن در هر دورۀ اصلاحی تلاش میکند تا نقدی منصفانه از مصادیق و اقدامات حکم‌رانی بد ارائه دهد. محتوای این اثر حاوی اطلاعات مفید و کم‌ترمطرح‌شده‌ای از این دوران برای مخاطب ایرانی است. هدف از بررسی و نقد این اثر تشریح این اقدامات اصلاحی و نشاندادن اهمیت پتانسیل سیاسی ـ اجتماعیِ نشئت‌گرفته از آن‌ها در نوسازی ژاپن و هم‌چنین تبیین اهمیت جایگاه تاریخی این دوره که ازسوی مؤلف مغفول واقع شده و تحلیل این اصلاحات با پیش‌نهاد نظریۀ بحران است. بررسی دقیق عملکرد مجریان اصلاحات (سیاست‌مداران منتصب و منتسب به نظام حاکم) به‌رغم بستر تاریخی مستلزم کاربست نظریه‌ای سیاسی است. خاستگاه دولتی اصلاحات و مجریان آن و حفظ نظام از فروپاشی استنتاج نویسنده از بحث و غفلت از ماهیت و نتایج آن‌هاست.
پژوهشی
تاریخ
امین محمدی
چکیده
در دهه‌های اخیر، به‌دنبال اهمیت‌‌یافتن تاریخ اقتصادی، نگارش آثار پژوهشی در حوزۀ بررسی و شناخت اوضاع اقتصادی ایران در دوره‌های مختلف تاریخ افزایش یافته است. در این راستا، پژوهش‌گرانی چون ویلم فلور و رودی متی با تکیه بر اسناد و مدارک آرشیوی موضوعات مختلف اقتصاد ایران در عصر صفوی و قاجار ازجمله مالیه، مالیات، تجارت، و بازار را موردبررسی ...
بیشتر
در دهه‌های اخیر، به‌دنبال اهمیت‌‌یافتن تاریخ اقتصادی، نگارش آثار پژوهشی در حوزۀ بررسی و شناخت اوضاع اقتصادی ایران در دوره‌های مختلف تاریخ افزایش یافته است. در این راستا، پژوهش‌گرانی چون ویلم فلور و رودی متی با تکیه بر اسناد و مدارک آرشیوی موضوعات مختلف اقتصاد ایران در عصر صفوی و قاجار ازجمله مالیه، مالیات، تجارت، و بازار را موردبررسی قرار داده‌اند. ازطرفی، مترجمان ایرانی تلاش کردهاند تا این آثار را در کوتاه‌ترین زمان ترجمه و به مخاطبان عرضه کنند. ازآن‌جایی‌که موضوعات مختلف اقتصادی مملو از اسامی، لغات، و اصطلاحات تخصصی هستند، برای برگردان آن‌ها از زبان انگلیسی به فارسی به مترجمانی متبحر و متخصص در این عرصه نیاز است. بر این اساس، مقالۀ حاضر سعی دارد با بررسی ترجمۀ یکی از آثار ویلم فلور با عنوان تاریخچۀ مالی ـ مالیاتی ایران از صفویه تا پایان قاجاریه به این سؤال پاسخ دهد که عدم تخصص در ترجمۀ متونی ازاین‌دست چه آسیب‌هایی به متن اصلی وارد می‌آورد. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که عدم تخصص و ناآشنایی مترجم با تاریخ سیاسی، جغرافیای تاریخی، اصطلاحات مالی، و سندشناسی به اشتباهات فاحش در ترجمه منجر می‌شود و، افزون‌بر کاستن از ارزش کتاب، مخاطب و نویسندۀ اصلی را هم متضرر میکند.
پژوهشی
تاریخ
علیرضا ملائی توانی
چکیده
این مقاله به نقد کتاب تاریخ ایران در دورۀ قاجاریه: عصر آقامحمدخان اثر غلام‌‌حسین زرگری‌‌نژاد میپردازد. ازآن‌جاکه زندگی و عملکرد آقامحمدخان قاجار از مباحث مناقشه‌انگیز تاریخ ایران است، تاکنون پژوهش‌‌ها و رمان‌‌های تاریخی فراوانی دربارۀ او نوشته شده است. به‌طور کلی، هم در گفتمان تاریخنگاری دورۀ پهلوی و جمهوری اسلامی ...
بیشتر
این مقاله به نقد کتاب تاریخ ایران در دورۀ قاجاریه: عصر آقامحمدخان اثر غلام‌‌حسین زرگری‌‌نژاد میپردازد. ازآن‌جاکه زندگی و عملکرد آقامحمدخان قاجار از مباحث مناقشه‌انگیز تاریخ ایران است، تاکنون پژوهش‌‌ها و رمان‌‌های تاریخی فراوانی دربارۀ او نوشته شده است. به‌طور کلی، هم در گفتمان تاریخنگاری دورۀ پهلوی و جمهوری اسلامی و هم در پژوهش‌‌های مستقل از وی چهره‌‌ای خون‌ریز، بی‌‌رحم، و انتقام‌‌جو ترسیم شده است که اگر حکومت زندیه را برنمی‌‌انداخت، سرنوشتی متفاوت‌‌تر در انتظار ایران بود. زرگری‌‌نژاد در زمرۀ پژوهش‌گرانی است که در آثار پیشینش همین نگاه را به آقامحمدخان بازتاب داده، اما در کتاب تاریخ ایران در دورۀ قاجاریه: عصر آقامحمدخان کوشیده است این تصویر را با خوانش انتقادی منابع و اسناد زیرسؤال ببرد و چهره‌‌ای کاملاً متفاوت از وی ترسیم کند. شخصیتی که نه‌تنها شایعات مطرح‌شده دربارۀ بی‌‌رحمی او، بهویژه کورکردن مردم کرمان یا قفقاز، صحت ندارد، بلکه برعکس، او درمیان مدعیان قدرت، ازجمله لطفعلی‌‌خان زند، تنها کسی بود که به ایران و احیای قلمرو تاریخی آن می‌اندیشید و تمام تلاشش مصروف مسئلۀ ایران بود. این مقاله با رویکردی انتقادی میکوشد آرا و دیدگاه‌‌های زرگری‌‌نژاد را ارزیابی کند.
پژوهشی
تاریخ
علی یحیائی
چکیده
کتاب تاریخ، تمدن و فرهنگ ایران در عصر آل بویه اثر صادق حجتی گزارشی مفصل و نسبتاً روان و پخته از تاریخ ایران و جهان اسلام در زمانۀ اوج تمدن اسلامی است که بسیاری از پژوهش‌گران بهدلایل دیریابی و عرب‌زبان‌بودن منابع به آن دوره نمی‌پردازند. نویسنده کتاب را در دو بخش تاریخ سیاسی (شامل ده فصل) و فرهنگ و تمدن (شامل پنج فصل) به‌‌گونه‌‌ای ...
بیشتر
کتاب تاریخ، تمدن و فرهنگ ایران در عصر آل بویه اثر صادق حجتی گزارشی مفصل و نسبتاً روان و پخته از تاریخ ایران و جهان اسلام در زمانۀ اوج تمدن اسلامی است که بسیاری از پژوهش‌گران بهدلایل دیریابی و عرب‌زبان‌بودن منابع به آن دوره نمی‌پردازند. نویسنده کتاب را در دو بخش تاریخ سیاسی (شامل ده فصل) و فرهنگ و تمدن (شامل پنج فصل) به‌‌گونه‌‌ای شایسته سازمان داده و اثری قابلقبول پدید آورده است. اما غفلت از برخی منابع متقدم و پژوهش‌‌های جدید، نپرداختن به برخی از مسائل مهم مانند سیاست مذهبی، و بخشی از زوایای دیگر مناسبات خارجی و برخی مشکلات فصلبندی یا اشکال در ارجاعات در بسیاری از پاراگرافها، اغلاط مختلف در نگارش، و برخی داوریهای نارسا و احیاناً نادرست تاحدی به کتاب آسیب رسانده است. در این مقاله، به جنبه‌های مثبت و منفی این کتاب پرداخته می‌شود.
