چکیده چکیده
کتاب صرف و نحو عربی 1 و 2 تألیف دکتر عباس ماهیار در سال 1385 از سوی سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت) به عنوان منبع اصلی دروس صرف و نحو عربی 1 و 2 در رشته زبان و ادبیات فارسی مقطع کارشناسی به ارزش هشت واحد به چاپ رسیده و زآن‏ پس دو بار تجدید چاپ شده است.
در مقاله حاضر نگارندگان با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی و نقد بخش صرف این کتاب در چندین محور پرداخته‌اند. انطباق مطالب کتاب با سرفصل مصوّب شورای عالی برنامه‌ریزی، درستی یا نادرستی تعاریف و مثال‌های اصطلاحات دستوری، توجه یا بی‌توجهی به اهمیت، ضرورت و کاربرد قواعد دستوری ارائه شده برای دانشجویان رشته زبان وادبیات فارسی، تصحیح اعراب و حرکت‌گذاری عبارات متن و تمرین‌ها و سرانجام اغلاط چاپی غیر قابل چشم‌پوشی از محورهای این بررسی نقادانه است.از مهمترین دستاوردهای مقاله حاضر می توان به نکات مثبت کتاب، از جمله مطابقت بخش صرف آن با سرفصل مصوّب شورای عالی برنامه‌ریزی درسی، بیان گسترده قواعد عربی در بیشتر مباحث، ذکر تمرین و نمونه حل شده آن در پایان هر بحث، و از کاستی‌های آن به نادرستی یا نارسایی برخی از تعاریف، قواعد و مثال‌های دستوری، علایم نگارشی، حرکت‌گذاری و اعراب اشاره کرد که اصلاح و بازنگری آن را ایجاب می‌کند.

چکیده جستار حاضر با هدف نقد و شناسایی موارد قوّت و ضعف معیارهای شکلی و محتوایی کتاب تعلیم اللغة العربیة لغیر الناطقین بها؛ النظریة و التطبیق، اثر مؤلفان علی احمد مدکور و ایمان احمد هریدی، انجام شده است. به‏‌همین‌‏منظور، پس‏ از معرفی شاخص‏‌های استاندارد نگارش کتاب آموزشی، میزان بهره‌‏مندی کتاب مذکور از آن شاخص‏‌ها با استفاده از روش تحلیل محتوا بررسی شد. برخی یافته‏‌های پژوهش نشان داد کتاب حاضر 0_/59 از شاخص‏‌های استانداردِ کلی را کاملاً ندارد؛ 0/35 را کامل دارد و 0/06 را ناقص دارد. هم‏چنین، در بخش مربوط به‏ عنوان مشخص شد عنوان کتاب مذکور دربردارندۀ مسائل نظری و کاربردی آموزش زبان عربی برای غیرعرب‏‌زبان‏‌هاست. در بخش مقدمه مشخص شد کتاب مذکور شاخص‏‌هایی هم‏چون ضرورت تألیف کتاب و پیشین‌ه‏ای از تألیفات مشابه را ارائه نکرده است.

چکیده کتاب دانشگاهی امروزه در کنار سایر ارکان آموزش به‏‌عنوان ابزاری مهم برای آموزش به دانشجویان و آماده‌‏سازی آن‏ها جهت ورود به جامعه است. ازهمین‌‏رو، نقد کتاب دانشگاهی براساس شاخصه‏‌های استاندارد زمینۀ بهره‌هوری هرچه بیش‏تر از این رکن مهم آموزش عالی را فراهم می‏‌کند. نگارندگان در نوشتار حاضر کوشیده‌‏اند تا کتاب  فی الأدب العباسی؛ الرؤیة و الفن، نوشتۀ عزالدین اسماعیل، را بررسی و تحلیل کنند. مهم‌‏ترین نتایج دست‏‌یافته عبارت‏اند از: شاخصه‌‏های ظاهری هم‏چون طرح جلد، طراحی صفحه، و برجسته‌‏سازی در نگارش رعایت نشده است؛ زبان اثر علمی، شیوا، و به‏‌دوراز ابهام است و قواعد صرف و نحو در آن رعایت شده است؛ تناسب میان حجم اطلاعات اصلی و جانبی در کلیت اثر رعایت نشده است؛ کتاب مورد بحث جامعیت و روزآمدی لازم را ندارد و نتوانسته با کتاب‏‌های هم‏سطح خود ارتباط برقرار کند و نگارش آن براساس شاخصه‌‏های استاندارد دانشگاهی نیست.

چکیده کتاب "نحو تعلیم اللغة العربیة وظیفیاً، اثر داود عبده، از جمله تألیفات نادر و پیش‌تاز در زمینه آموزش زبان عربی با رویکرد نقش گرا/کارکردگرا در جهان عرب به شمار می‌رود؛ از‌این‌رو، نگارنده، در پژوهش حاضر با روش توصیفی ــ‌تحلیلی، به معرفی این کتاب و نیز بررسی و نقد آن بر مبنای اصول رویکرد نقش گرا پرداخته است. به این منظور، پس از مقدمه‌ای گذرا دربارة مبانی آن، نقاط قوّت و ضعف این کتاب بررسی شده است. کتاب مد نظر، با زبانی ساده و شیوا زمینه آشنایی نظام آموزشی کشورهای عربی با رویکرد کارکردگرا در آموزش زبان را در دهه 1970 فراهم آورده است، و طبیعی است و طبیعی است که این پیشگامی موجب بروز برخی کاستی‌ها در بخش‌های مختلف کتاب شده است. بارزترین آن‌ها خلأ مبانی روان‌شناسی و زبان‌شناسی و نیز کارکردهای اجتماعی زبان در این رویکرد است. همچنین به راه‌بردهای رویکرد کارکردگرا در آموزش برخی از مهارت‌های زبان نیز پرداخته نشده است.

چکیده نقد و بررسی پژوهش‌‏هایی درزمینة زندگی شخصیت‏‌های ادبی و تأثیر آثار آنان در ادبیات از جایگاه والایی برخوردار است؛ به‌‏ویژه‌‏آن‏‌که این نقد و بررسی‌‏ها نقش مؤثری در پیش‏برد اهداف آموزشی ایفا می‌‏‏کند. این‌‏گونه نقدها، گذشته‏‌ازآن‏‌که موجب پیراستگی این آثار و مقبولیت بیش‏تر آنان می‏‌شود، راه را برای پژوهش‏‌های کاربردی در این زمینه نیز هموار می‌‏‏کند. از میان این آثار کتاب أمراء الشعر العربی فی العصر العباسی ازجمله آثاری است که نویسندۀ آن کوشیده است با انتخاب برگزیدگانی از شاعران عصر عباسی و بررسی ویژگی‏‌های شعری آنان شعر این دوره را بررسی و تحلیل کند. نگارنده در مقالۀ حاضر بر آن است که، پس‏ از مقدمه‌‏ای درباب اهمیت نقد پژوهش‌‏ها و کتاب‌‏های ادبی، به معرفی جایگاه و هدف این کتاب بپردازد و با بررسی ساختاری و محتوایی به بیان ویژگی‏‌ها و کاستی‌‏های محتوایی و نگارشی آن بپردازد. ازآن‏‎‌جاکه نویسندۀ این کتاب با هدف سوق‏دادن علاقه‏‌مندان ادبیات به حوزۀ پژوهش علمی ــ ادبی آن را منطبق با برخی تکنیک‏‌های آموزشی تألیف کرده است، به‌‏نظر می‏رسد این کتاب پس ‏از بازنگری و رفع کاستی‏‌ها به‏عنوان منبع تدریس در مقطع کارشناسی‌‏ارشد کارآیی مطلوب را داشته باشد.

چکیده در این مقاله کتاب عبدالقاهر جرجانی و دیدگاه‌‏های نوین او در نقد ادبی، ترجمۀ مریم مشرف، نقد و بررسی شده است. در این کتاب، با موضوع زبان‏‌شناسی تطبیقی، به بررسی پاره‏‌ای از آرای عبدالقاهر جرجانی، دانشمند مسلمان سدۀ پنجم هجری، پرداخته شده و دیدگاه‏‌های زبان‏‌شناسانۀ او با نظریات برخی زبان‏‌شناسان معاصر غربی، هم‏چون دو سوسور، رهبر مکتب ساختارگرایی، و چامسکی، پیش‏گام مکتب گشتاری ــ زایشی، و جان لیون مقایسه شده است. در این مقاله، نخست به بررسى این موضوع در آثار دانشمندان بزرگ مسلمان پرداخته شده و در بخش دیگر ترجمۀ کتاب عبدالقاهر جرجانی و دیدگاه‏‌های نوین او در نقد ادبی نقد و تحلیل شده است. این مطالب به دو بخش تحلیل شکل و ساختار و تحلیل محتوا تقسیم و به‌‏تفصیل بررسی شده است.

چکیده بررسی احوال و زندگی ادبا، ثبت وقایع، گردآوری، شرح و نقد آثار ادبی از همان آغاز گام‏‌هایی بود درراستای تاریخ‏‌نگاری ادبی. این حرکت درطی تاریخْ حالتی تکاملی به ‏خود پذیرفت؛ چنان‏که از شکل زندگی‌‏نامه‏‌ای گذشته به شیوۀ علمی تاریخ ادبیات امروزی تحول یافته است. دراین‌‏بین، زبان عربی، که میراث‏دار ادبیاتی است مترقی، همواره بر ستیغ افتخار تکیه داده و از دیرباز تاکنون تاریخ‌‏نگارانی زبده را به‏ خود دیده است که بی‏شک بسیاری از یافته‌‏های ادبی جدید را در آثار خود جای داد‏ه‌‏ا‏ند. الجامع فی تاریخ الأدب العربی الحدیث از حلقه‏‌های اخیر تاریخ ادبیات‏‌نگاری عربی است که مؤلف آن، حنا الفاخوری، کوشیده با جامعیت و بهره‌‏گیری از اصول جدیدْ تاریخ قابلی عرضه کند. البته، توفیقاتی یافته؛ اما آسیب‏‌هایی نیز در آن به‌‏چشم می‏‌خورد که مجموع آسیب‏‌های موجودْ این کتاب را تاحدودی از معیارهای علمی تاریخ ادبیات‏‌نگاری دور می‏‌کند و به ساختار سنتی این فن نزدیکش می‏‌کند. برهمین‏‌اساس، نگارنده در این نوشته بر آن است با استفاده از شیوه‌‏ای تحلیلی ـ توصیفی و با نگاهی انتقادی به آسیب‏‌شناسی اثر بپردازد و بحثی را آغاز کند و به‌‏انجام رساند.

چکیده کتاب تاریخ آداب اللغة العربیة فی العصر الحدیث، اثر نادر نظام‏‌تهرانی، دربارۀ تاریخ ادب معاصر عرب نوشته‏ شده است. در این کتاب نویسنده کوشیده، تا با بررسی رویدادها و جریان‌‏های ادبی معاصر و آوردن سطوری چند دربارۀ شاعران این عصر، شمایی کلی از حیات ادبی عرب در این دوره به مخاطب ارائه دهد. بررسی و مطالعۀ این کتاب نشان از آن دارد که این اثر نیز، چون دیگر آثار قلمی، خالی از نقص نیست و کاستی‌‏هایی دارد که در چاپ‏‌های بعدی باید به آن توجه شود. نگارندگان در این مقاله می‏‌‎کوشند، با بررسی دقیق این اثر در رویکردی بی‏‌طرفانه و با رعایت اصول منطقی نقد علمی، میزان پای‏بندی نویسندۀ آن را به معیار‏های علمی نگارش کتاب و استفاده از ابزار‏های آن برای تحقق اهداف آموزشی بررسی کنند و، ضمن ارزیابی این کتاب به‏‌عنوان منبعی درسی براساس معیارهای منابع درسی، میزان برخورداری آن ‏را از ویژگی‌‏های اثری فنی و تخصصی مشخص کنند.

چکیده آن‏چه در این نوشته می‏‌آید ملاحظات مختصری دربارة کتاب آفاق الشعر العربی فی العصر المملوکی، اثر نویسندۀ مشهور لبنان، یاسین الأیوبی، است. براین‌اساس، پس از معرفی کلی اثر نتیجۀ نقد و بررسی در دو مبحث شکل و محتوا متمرکز شده است. نتایج به‌‏دست‌‏آمده از این بررسی نشان می‌‏دهد که کتاب حاضر در کنار نکات قوّت ازقبیل صحافی مناسب، صفحه‌‏آرایی و حروف‏‌نگاری دقیق، رعایت قواعد نگارشی و ویرایشی، پیوست‌‏ها و نمایه‏‌های متعدد، تنظیم شایستۀ باب‌‏های سه‏‌گانه، و استفاده از منابع متعدد و معتبر، دارای نواقصی در زمینۀ شکل و محتواست که مهم‌‏ترین آن‌‏ها عبارت‌‏اند از: استعمال واژه‏‌های نامأنوس و مبهم لغوی، آشفتگی در ثبت ارجاعات و تنظیم کتاب‏نامه، وسیع و تکراری‏‌بودن موضوع کتاب، فقدان مقدمه و خاتمۀ منهجی و روش‏مند برای برخی از باب‌‏ها و بسیاری از فصل‌‏ها، تنظیم ناقص برخی فصل‏‌ها و درنتیجه تشابه و حتی تداخل مضامین برخی فصل‌‏ها با یک‏دیگر، استفاده از عناوین رایج و کلیشه‏‌ای برای فصل‌‏ها، افراط و مبالغه در جانب‌‏داری و دفاع از شعر و ادبیات عربی در عصر مملوکی و تعریف و تمجید غیرعلمی، برخی جهت‏‌گیری‌‏ها و تعصب‌‏های قومی و مذهبی، فقدان یا ضعف تجزیه و تحلیل و نقد به‌‏دلیل تکیه بر جمع‌‏آوری مطالب از منابع متعدد، و ضعف نوآوری و تولید علم.
 

چکیده درک چگونگیِ شکل‏ گیری و شناخت مراحل پیشرفت ادبیات داستانی عربی و عوامل مؤثر در حرکت آن نیازمند پژوهش ‏های دقیق و فراگیری است؛ زیرا وسعت جغرافیایی و تاریخی و موضوعی آن امکان تحقق این امر را دشوار کرده است. به‏ همین‏ دلیل، هریک از کتاب‏ های گوناگونی که تاکنون دربارة این موضوع به‏ رشتۀ تحریر درآمده است پاسخ گوی بخشی از نیاز محققان است. دراین‏ میان، لازم است به رویکردهای نقدی مختلف در تحلیل پژوهش‏گران نیز اشاره کرد؛ زیرا هریک در تحلیل‏ های خود به ‏دنبال تطبیق رویکرد موردنظر خود بوده ‏اند. ارزیابی کتاب الروایة العربیة، نوشتۀ راجر آلن، نشان می‏ دهد که نویسنده در تدوین کتاب از رویکرد تاریخی ــ نقدی بهره برده است. ابتدا اوضاع سیاسی و اجتماعی کشورهای عربی در قرن بیستم بررسی شده، سپس سعی شده با ارائۀ نمونه‏ های داستانی خوانش این متون از اوضاع تبیین شود. چالشی که کتاب با آن مواجه است عدم پیروی از روشی منظم در تحلیل متون است؛ امری که سبب شده این کتاب فقط پاسخ‏گوی بخشی از نیاز محققانِ حوزۀ رمان عربی باشد و نتوان آن را مرجعی کامل معرفی کرد.

چکیده سخن از نوگرایی و پیش‏گامان آن در شعر عصر عباسی فقط به زمان معاصر اختصاص ندارد، بلکه از همان زمان‏ های نزدیک به آن عصر، که نقد ادبی براثر درآمیختن فرهنگ عربی با فرهنگ‏ ها و میراث‏ های فرهنگی و تازه‏ های تمدنی پا گرفت، به‏ صورت پراکنده در آثار آنان مشاهده می‏‌شود؛ از جاحظ گرفته تا قدامة‏ بن جعفر و آمدی و ابن ‏قتیبه و ابوالفرج اصفهانی. حسن درویش، نویسندۀ کتاب الشعراء المحدثون، با روش تحلیلی ــ توصیفی، موضوع را واکاوی کرده تا فراگیری نوگرایی را در جنبه‌های مختلف هنر شاعری اینان آشکار کند. با بررسی اثر حاضر، می ‏توان دریافت که نوآوری نگارنده نخست در گردآوردن سرآمدان این جریان در این کتاب است. سپس، اشاره به زوایای پنهان حرکت نوآوری در جنبه‏ های مختلف شعر آنان؛ از نوآوری در زبان شعری تا بنا و تصویر و موسیقی و غرض‌‏های مختلف شعری. دیگر آن‏که حضور نویسنده تا حدود قابل ‏ملاحظ‌ه‏ای در این اثر نمایان است، و بیش‏تر پس از نقل آرای مختلف یا آنان را تأیید کرده است یا با برهانی مناسب آن‏‌ها را رد می‏کند یا در برخی موضوعات خود نظری ارائه می‏‌نماید.

چکیده صرف ‏ونحو یکی از علومی است که با انگیزۀ‏ کاربرد و استفادۀ‏ صحیح زبان عربی، به‏ ویژه زبان قرآن پا به عرصۀ وجود گذاشت و سبب پیدایش مکاتب و آثار بی‏‌شماری در این علم گردید. یکی از کتب معاصر، که درزمینۀ‏ آموزش زبان عربی به ‏رشتۀ تحریر درآمده، کتاب النحو الأساسی، تألیف سه تن از پژوهش‏گران کویتی، است که درراستای آفرینش اثری در حد متوسط، با اسلوبی متفاوت درزمینۀ صرف‏‌ونحو، نگاشته شده است. در این جستار سعی شده با استفاده از روش تحلیلی ــ توصیفی درراستای نقد منابع و متون آموزشی زبان عربی به نقد و بررسی کتاب یادشده پرداخته شود. در این تحقیق، ضمن معرفی اجمالی کتاب، بخش‌‏های مختلف آن، ازجمله ساختار و شکل ظاهری و محتوا، که شامل تعاریف، بیان مسئله، شواهد، تمرینات، و منابع کتاب می‏‌شود، پژوهش شده ‏است و، علاوه ‏بر بیان برجستگی‏‌ها و امتیازاتی نظیر داشتن شیوه‌‏ای منسجم و یک‏سان در آوردن مباحث مختلف، استفاده از متون ساده و روان و تنوع در تمرینات، درحد امکان به ذکر پاره‏‌ای از کاستی‏‌ها، مانند حذف یا بیان ناقص برخی از موضوعات ضروری، رعایت‏‌نکردن اصل ساده به مشکل در چینش تمرینات، نداشتن منابع و ... پرداخته شده است.

چکیده سرزمین اندلس (اسپانیای کنونی)، با طبیعتی سرزنده و زیبا، ادیبان بزرگی را در دامان خود پرورده است؛ همانانی که میراث ادبیات عربی را در زمینه‌‏های گوناگون از فرهنگ، تمدن، شعر، ادب، حکمت، زهد، و تصوف پُربارتر کرده‏‌اند. سرزمینی که نماد شوق و اشتیاق به وطن و سرزمین مادری است. ازاین‏رو، بزرگان و سردمداران شعر و ادبِ آن دیار به تقلید و پیروی از شاعران و ادیبان مشرق‌‏زمین همت گماشتند و آثاری گران‏‌بها از خود به‌‏جای گذاشتند که هر متفکری را به اندیشه وامی‏‌دارد و، ازآن‏‌جاکه ادبیات از محیط تأثیر می‏‌پذیرد و فرمان‏روایان آن دیار نیز از مسلمانان بودند، رنگ‌‏وبوی اسلامی به‌‏خود می‏‌گیرد و مدایح نبوی و رسائل نبوی و شعر جهاد و استقامت رونق خاصی پیدا می‏‌کند. بنابراین، لازم است در ادبیات و تاریخ این دورة مهم غور شود و قدمی هرچند کوچک در این میدان برداشته شود. نگارندة مقاله به‏‌دنبال آن است تا کتاب فی الأدب الأندلسی را نقد و تنقیح و تصحیح و نکات قوّت و ضعف آن را بررسی کند؛ به امید آن‌‏که در هرچه پُربارترشدن کتاب قدمی برداشته شود.

چکیده استفادة شایان از منابع اصلی و دستِ‏‌اول تحقیق و تسلط نویسنده بر پیشینة پژوهش‌‏های معناشناسی در میراث زبانی قدیم مسلمانان باعث شده تا کتاب علم الدلالة، اثر احمد مختار عمر، جایگاه خاصی در مطالعات معناشناسی احراز کند و بر ضرورت ترجمة آن بیفزاید. در بررسی بُعد شکلی ترجمة این اثر، به طرح جلد، حروف‏‌نگاری، صفحه‌‏آرایی، علایم نگارشی، و اشتباهات تایپی پرداخته شده است. محور بررسی محتوایی نیز شامل امانت‏‌داری در ترجمة همة اجزای کتاب، امانت‌‏داری در ترجمة کامل متن، امانت‌‏داری در نقل محتوا، اصطلاحات تخصصی، ترجمة تحت‏‌اللفظی، پاورقی‏‌های توضیحی، و شیوة ارجاع‏دهی است. در این نقد، که بر نگرش مقابله‌‏ای مبتنی است، دو مقولة اختیارات و محدودیت‏‌های مترجم بررسی شده است؛ اما تمرکز مباحث بیش‏تر بر محدودیت‏‌هاست. بررسی‏‌ها نشان می‌‏دهد ترجمه شتاب‌‏زده انجام شده و عملاً ویراستاری‏ علمی و ادبی چندانی انجام نگرفته است. این امر باعث شده در موارد متعدد نیازمند بازترجمه باشد.