چکیده یکی از مهم‌ترین حوزه‌های پژوهشیِ نوظهور در علوم انسانی و به‌ویژه در پژوهش‌های فلسفی و کلامی پژوهش‌های «تطبیقی» است. امروزه در بسیاری از کشورها فلسفۀ تطبیقی به‌منزلۀ حوزۀ پژوهشیِ مستقلی قلمداد می‌شود و به‌مثابۀ رشته‌ای نظام‌مند و دارای روش پژوهش‌گران خاص خود را دارد. در کشور ما نیز، پس از انقلاب، اندیشمندان در حوزۀ فلسفه، به‌ویژه در مباحث هستی‌شناسی، علاقۀ خاصی به پژوهش‌های تطبیقی از خود نشان داده و آثار متعددی در این خصوص نگاشته‌اند. مرحوم مهدی حائری یزدی از اندیشمندانی است که سعی کرده است تا گام مهمی در پژوهش‌های تطبیقی در فلسفه بردارد. بسیاری او را به‌نوعی یکی از پایه‌گذاران اصلی فلسفة تطبیقی در ایران می‌دانند. در این جستار برآنیم، با بازخوانی کتاب ارزش‌مند او با‌ عنوان هرم هستی، نگاه تازه‌ای به تحلیل‌های هستی‌شناسانۀ مرحوم حائری یزدی داشته باشیم، تحلیل‌هایی که به‌زعم ایشان می‌تواند در‌زمرۀ تحلیل‌ها و پژوهش‌های تطبیقی در فلسفه قلمداد شود. هم‌چنین، باتوجه‌به روش‌مند‌بودنِ پژوهش‌های تطبیقی در دنیای امروز، از برخی کاستی‌های محتوایی و روش‌شناسانۀ این اثر نیز سخن خواهیم گفت.

چکیده مایکل سندل، فیلسوف سیاسی مشهور معاصر، از نحلة «‌جامعه‌گرایان یا جماعت‌گرایان» و از منتقدان جان رالز، نظریه‌پرداز مشهور «عدالت» در جهان غرب محسوب می‌شود. سندل در کتاب فلسفة عمومی، که حاوی مقالاتی از نوشته‌های او درباب «اخلاق در سیاست» است، آموزه‌های فلسفی ـ سیاسی خود را با رویکردی آشکار و مصداقی تشریح کرده است. سندل، که شهرت اصلی او به‌دلیل قوت در بیان و سوق‌دادن مباحث انتزاعی فلسفة سیاسی به مسائل عینی اجتماعی، سیاسی، و اقتصادی است، در این کتاب تلاش می‌کند تا مناسبات اخلاق و سیاست، به‌ویژه در جامعة آمریکا و باتوجه‌به مصادیق عینی و نمونه‌های ملموس و قابل‌فهم برای عموم مردم را موردمداقه و ارزیابی قرار دهد. در مطالعة انتقادی این رسالة سندل، ضمن بازشناسی فرازهای مهم فلسفة سیاسی او با آموزه‌هایش درباب مناسبات اخلاق و سیاست، دیدگاه وی در نقد نظریة عدالت رالز در لیبرالیسم را واکاوی خواهیم کرد. روش تحلیل در این پژوهش نیز توصیفی ـ تحلیلی است.

چکیده نگارندة این مقاله می‌‌کوشد با معرفی کتاب پایان تاریخ ازنظر فلاسفة مدرن و پست‌مدرن، نوشتة علی مرادخانی، آن را نقد و بررسی کند. بحث پایان‌‌گرایی (endism) از مباحث جدیدی است که در اواخر قرن بیستم، به‌ویژه با کار فوکویاما در محافل دانشگاهی، مطرح شد. اما پایان تاریخ موضوع کتاب حاضر است و می‌‌توان گفت که زمینه‌‌های چنین بحثی در نوشته‌‌های فیلسوفان مدرن و پست‌‌مدرن به‌طور صریح و غیرصریح وجود دارد و نویسندة کتاب خواسته است این زمینه‌‌ها را با عنوان «پایان تاریخ» در کتاب خود تشریح کند. این مقاله در دو بخش این کتاب را ‌بررسی انتقادی می‌‌کند: بخش اول ناظر به کاستی‌های محتوای کتاب است و می‌‌توان گفت که زبان ترجمه‌‌ای کتاب بر زبان تألیفی آن غلبه دارد که در این مقاله به برخی از آن‌ها اشاره می‌‌شود. به‌عبارت‌دیگر، بخش زیادی از کتاب ترجمه‌‌ای از منابع پایانی کتاب است که غالباً در متن کتاب به آن‌ها ارجاع داده نشده است و چنین القا می‌‌کند که گویی مطالب ترجمه‌شده از آن نویسنده‌اند. بخش دوم ناظر بر کاستی‌‌های صوری کتاب است که در آن بر کاستی‌‌های مربوط به روی جلد، فهرست مطالب، ارجاعات (مستقیم و غیرمستقیم)، پی‌‌نوشت‌‌ها، غلط‌‌های تایپی، نگارشی، و معادل‌های فارسی و لاتین تأکید شده و در برخی موارد پیش‌نهادهایی نیز ارائه شده است.

چکیده رویکرد معرفت‌شناسی وظیفه‌گروانه واکنشی دربرابر رویکرد مبناگرایی بود که از قول به وجود باورهای پایه یا خودموجه دفاع می‌کرد. دکارت با شک‌ورزی در هر نوع معرفتی بنیان‌های نخستین چنین رویکردی را فراهم ساخت. جان لاک و دبلیو. کی. کلیفورد با دو منظر متفاوت آن ‌را بسط دادند. لاک در دو اثر معقولیت مسیحیت و فاهمة بشری و کلیفورد در اخلاق باور کوشیدند، ضمن نقد و طعن بر مبناگرایی و تأکید بر وجود دلیل برای هر باوری، رویکرد دلیل‌گرایی حداکثری را شکل دهند. این دیدگاه بنیان جدیدی را برای پذیرش باور طرح کرد که هم بر دلیل‌ورزی تأکید داشت و هم بر وجه اخلاقی قبول باور پای می‌فشرد. کلیفورد در رسالة اخلاق ‌باور با بیان دو داستان خاص، ضمن نقد و جرح معرفت‌شناسی رایج، می‌کوشد تا عیان سازد نتایج اخلاقی باور معرفتی از اهمیت بیش‌تری از توجیه صرف برخوردار است. عمده‌ترین نقطة اتکای وی در این مسیر پیوند میان اخلاق و معرفت‌شناسی است. او در رساله‌اش متعرض درستی و نادرستی باور دینی مسلمانان شد و پس از لاک به‌طور خاص به نظریة مرجعیت پرداخت. روش کلیفورد در تأکید بر صرف دلیل، آن ‌هم حداکثری افراطی، و رد وضعیت خاص ایمان با چالش‌های بسیاری روبه‌رو خواهد بود.

چکیده فلسفۀ اشراق به‌سان اندیشه‌ای نو و روشن‌گر در تاریخ فلسفۀ اسلامی رخ‌نمایی می‌کند. ورود به حوزة فلسفۀ اسلامی بدون فربه‌کردن وجود از این چشمه‌سار کامل نمی‌شود. کتاب حاضر، به‌مثابة روشن‌کنندة مبانی اساسی فلسفۀ اشراق، گامی در راه فهم توصیفی و تحلیلی حکمت اشراق است. نویسنده در این اثر تلاش کرده است با تأکید بر کتاب حکمة‌الاشراقِ سهروردی نظام فلسفی شیخ اشراق را ‌ارائه‌ و تحلیل کند. بدین ‌منظور، داوری‌های شیخ اشراق دربارة موضوعات فلسفه را، که درواقع نقدها و پاسخ‌های شیخ اشراق به دیدگاه مشائیان است، عرضه و ‌تحلیل کرده است. مقالة پیش‌ رو سعی دارد کتاب حاضر را به‌‌اجمال معرفی کند، به پیشینة آثاری از این دست اشاره کند، و در دو بخش صوری و محتوایی ابعاد شکلی و محتوایی اثر را تحلیل کند. از‌این‌رو، با هدف بررسی و نقد آن، نقاط قوت و ضعف آن را نشان می‌دهد و به طرح پیش‌نهادهایی برای اصلاح آن بسنده می‌کند.

چکیده کتاب اندیشۀ اسلامی 1، که برای دانشجویان کارشناسی تمامی رشته‌‌ها نگارش یافته و به چاپ نود‌و‌هفتم رسیده است، می‌‌کوشد سه مسئلۀ مهم اعتقادی (انسان، خدا، و معاد) را ‌بررسی کند؛ اما متأسفانه این کتاب از آرای اندیشمندان بزرگ اسلامی مانند ابن‌‌سینا، ابوحامد غزالی، شیخ اشراق، و ملاصدرا بی‌‌بهره مانده است و مؤلفان محترم آن، با رویکردی کلامی، آرای موردقبول خود را، که برداشتی خاص از اسلام است و غالباً با دلایلی بسیار ضعیف هم‌راه شده است، مطرح می‌‌کنند و در مواردی که دلایل کلام سنتی را مخدوش دانسته و خود نیز نتوانسته‌‌اند دلیلی اقامه کنند، از اصطلاحات و بعضی ادلّۀ حکمت متعالیه سود جسته‌‌اند که همین مطلب موجب تناقضاتی در آرای مطرح در کتاب شده است. نگارنده با بررسی دقیقِ کتاب به این نتیجه رسید که در آن نه اندیشه مطرح است و نه اسلامِ اندیشمندانِ بزرگی مانند ملاصدرا.

چکیده تفسیر موضوعی آیات قرآن با تمرکز بر تعداد محدودی از آیات مرتبط با یک موضوع تفسیری است که به ایجاد تصور جامع و فهمی عمیق از موضوعات قرآنی کمک می‌کند. نویسندة کتاب آفرینش در قرآن با استفاده از الگوی روشی تفسیر در مکتب ادبی آیات مربوط به آفرینش را مطالعه و بررسی موضوعی کرده است. او، با بررسی و مقایسة تفاسیر سنتی و مدرن در مواجهه با نظریه‌های کیهان‌‌شناسی و برای رسیدن به فهمی برخاسته از اقتضائات دنیای جدید و نیز گونه‌ای واکنش مؤمنانه به موفقیت‌های علمی، روش مطالعة هرمنوتیکی مؤلف‌محور دربرابر متن‌محور را بدون پیروی از مکتب خاصی به‌کار گرفته است. این اثر پژوهشی است که افقی جدید در مباحث تفسیری می‌گشاید؛ ازاین‌رو، بررسی هم‌راه با دیدگاهی نقادانه می‌تواند به‌ اعتلای آن یاری رساند. بر این اساس، در مقالة حاضر، پس از معرفی کلی اثر و ارائة خلاصه‌ای از محتوای آن، علاوه‌بر تحلیل روش مؤلف به برخی از ویژگی‌های ساختاری و محتوایی، هم‌چنین به جنبه‌های مثبت و منفی آن اشاره و برای رفع کاستی پیش‌نهاداتی ارائه می‌شود.

چکیده اگرچه دین و اخلاق در بسیاری از موارد به یک‌دیگر کمک می‌کنند، در برخی موارد نیز گزاره‌های دینی و اخلاقی ناسازگار با یک‌دیگر به‌نظر می‌رسند؛ ازهمین‌رو، بررسی ارتباط یا تقابل و تعارض احتمالی آن دو نیازمند پژوهش و تأملات فلسفی است. کتاب دین و اخلاق؛ بررسی گونه‌های وابستگی اخلاق به دین به این مهم پرداخته و مؤلف محترم آن به‌طور مبسوط و با مراجعه به منابع مختلف به طرح، تبیین، و بررسی این موضوع اقدام کرده است. در این پژوهش، با روش کتاب‌خانه‌ای و درعین‌حال تحلیلی، درصدد نقد و بررسی این اثریم. نویسندگان مقالة حاضر، پس از بیان ضرورت و اهمیت موضوع، کتاب دین و اخلاق را ازنظر صوری و محتوایی بررسی کرده‌اند. به این منظور، ابتدا ویژگی‌های مثبت اثر در هر دو جنبه آورده شده و سپس کاستی‌ها و نقاط ضعف آن طرح شده است. درنهایت، پیش‌نهادهایی برای غنای هرچه بیش‌تر اثر ارائه شده است. به‌نظر می‌رسد توجه به کاستی‌های احتمالی کتاب و برطرف‌کردن آن‌ها می‌تواند این اثر را منبعی درسی درکنار سایر منابع در مقاطع تکمیلی قرار دهد.

چکیده پوزیتیویسم منطقی نام مکتب تجربه‌باورِ رادیکالی بود که با الهام از اندیشه‌‌های کسانی مانند هیوم، راسل، ویتگنشتاین، و برخی دیگر در 1920 ابتدا در وین شکل گرفت و سپس با تألیف کتاب زبان، حقیقت [صدق]، و منطق ازسوی ایر به انگلستان وارد شد. داعیة اصلی این جنبش فلسفی از‌میدان‌به‌درکردن مابعدالطبیعه به‌مثابة قسمی شناخت است. سخن‌گویان و نمایندگان اصلی این طرز تفکر با قبول تقسیم‌‌بندی هیوم از گزاره‌‌ها به دو قسم تحلیلی و ترکیبی بر آن شدند نه‌تنها مابعدالطبیعه، بلکه الهیات و حتی اخلاق را نیز نمی‌توان درشمار فعالیت‌‌های ذهنی معرفت‌بخش به‌شمار آورد. نویسندة کتاب پوزیتیویسم منطقی کوشیده است تا، ازطریق ترجمة برخی مقالات کلاسیک که یا در معرفی این مکتب‌‌اند یا در نقد آموزه‌‌های اصلی آن مانند تز تحقیق‌‌پذیری، نشان دهد که این آموزه هم از برخی تناقضات درونی رنج می‌‌برد و هم قبول مدعیات اصلی آن نه‌فقط به نفی متافیزیک، بلکه به نفی اخلاق، دین، و حتی علم نیز خواهد انجامید.

چکیده در مقالة پیش ‌رو، چنان‌که از عنوانش پیداست، می‌خواهیم ترجمة فارسی جلد چهارم از دورة ده‌جلدی تاریخ فلسفة راتلج با عنوان رنسانس و عقل‌باوری سدة هفدهم را ‌معرفی، نقد، و بررسی کنیم. نگارش این اثر را جمعی از برجستگان و صاحب‌نظران طراز اول دانشگاه‌های دنیا دربارة دورة نوزایی و عقل‌گرایی برعهده دارند و سرویراستار این مجلد نیز اسپینوزاشناس معروف، پارکینسون، است. این اثر را انتشارات راتلج در ‌سال 1993 منتشر کرد و در سال 1392 نیز حسن مرتضوی آن را به ‌فارسی درآورد و انتشارات پویه‌نگار وظیفة نشر آن را عهده‌دار شد. نویسنده قصد دارد، در مقدمة مقاله، ‌نخست معرفی اجمالی از این دورة ده‌جلدی و ویژگی‌های آن به‌دست دهد و درادامه، مجلد چهارم از این مجموعه را معرفی کند و جایگاه این اثر را درمیان آثار مشابه در زبان فارسی ا نشان دهد. سرانجام، پیش از ورود به بخش اصلی مقاله، مترجم کتاب به‌اجمال معرفی ‌می‌شود. نقد و بررسی ترجمة فارسی این اثر، که بخش اصلی مقاله را به خود اختصاص می‌دهد، در دو بخش صوری و محتوایی تنظیم شده است که نخست از جنبة صوری و شکلی نقد و ارزیابی می‌شود و در بخش دوم، ترجمه ازمنظر محتوایی و تخصصی بررسی می‌شود.

چکیده در این نوشته ترجمۀ فارسی جلد چهارم تاریخ فلسفۀ راتلج: دورۀ نوزایی و عقل‌گرایی قرن هفدهم را بررسی می‌کنیم. عنوان جلد چهارم نشان‌دهندة دوره‌های زمانی و برخی فیلسوفانی است که در این جلد بررسی می‌شوند. این اثر در سال 1993 میلادی با ویراستاری جی. اچ. آر. پارکینسون ازسوی انتشارات راتلج چاپ شد و در ایران نیز در سال 1392 با ترجمۀ سیدمصطفی شهرآیینی و ویرایش حسن فتحی با هم‌کاری انتشارات حکمت و مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران به‌‌‌چاپ رسید. در این مقاله کوشیده‌ایم به ترجمۀ فارسی اثر از دو زاویة صوری و کیفیت محتوا بنگریم و درخصوص آن به قضاوتی نسبی دست یابیم. نتیجۀ اجمالی این بررسی حاکی از این است که اثر ترجمه‌ای قابل‌فهم، معتبر، و مفید برای خوانندۀ ایرانی است. جهات گوناگونی در پدیدآمدن این وضع دخیل‌اند، مانند ترجمه‌کردن نه از سر تفنن و شهرت، دقت و امانت‌داری، عبارت‌پردازی‌های روان و محکم، معادل‌گذاری‌های مناسب برای اصطلاحات فلسفی، و تخصص متناسب مترجم و ویراستار با موضوع. البته، درکنار این نکات، نمی‌توان وجود برخی سهوهای نادر را منکر شد. سهوهایی که ناخواسته‌اند و اگر این نوشته فایده‌ای داشته باشد، شاید فقط ازبابت رفع برخی از این سهوها در چاپ بعدی ترجمه باشد.

چکیده برنامه‌ریزی درسی هم بر امور کلان و کلی و هم بر جزئیات استوار است که نوع نگاه به هریک تأثیر مهمی در تدوین برنامة درسی و کیفیت آن خواهد داشت. از مهم‌ترین امور کلان در این خصوص نیازسنجی، تعیین و تحدید اهداف و مأموریت، و نیز مسئلة ارزش‌یابی است. ضعف و قوت یک برنامة درسی به ضعف و قوت این امور برمی‌گردد. بنابراین برای بهینه‌سازی هر فعالیت آموزشی لازم است هریک از ارکان آن ارزیابی و آسیب‌شناسی شود تا بتوان با شناخت کاستی‌ها درصدد رفع آن‌ها برآمد. از بررسی اجمالی برنامة درسی رشتة علوم قرآن و حدیث چنین برمی‌آید که امعان نظری جدی در ابتنای بر اصول برنامه‌ریزی درسی وجود نداشته است و این می‌تواند  یکی از ضعف‌های رشته و عامل ایجادنشدن توان‌مندی‌های لازم در دانشجویان تلقی شود. برنامه‌ریزی بدون برنامه و منطبق‌نبودن با استانداردهای آموزشی نه‌تنها رفع مشکل نمی‌کند، بلکه خود مشکلی می‌شود درکنار دیگر مشکلات.

چکیده کتاب اخلاق علم، چنان‌که از عنوان آن پیداست، کتابی است در حوزة اخلاق علم که پژوهشکدة علم و دین پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی در سال 1391 منتشر کرده است. عنوان انگلیسی کتاب The Ethics of Science: An Introduction است. نویسندة کتاب دیوید بی. رسنیک و مترجمان آن مصطفی تقوی و محبوبه مرشدیان‌اند. اخلاق علم، که گونه‌‌ای اخلاق حرفه‌‌ای به‌‌شمار می‌‌رود، درواقع، با زمینه‌‌های گوناگونی چون سیاست، جامعه، اخلاق، دین، و اقتصاد پیوندهایی نزدیک و هم‌‌پوشانی دارد. ولی این حوزه از اخلاق بیش از هرچیز با جامعه‌‌شناسی علم سروکار دارد. در این مقاله، نخست جامعه‌‌شناسی علم را تبیین و توصیف می‌‌کنیم. سپس طرح کلی و چکیده‌‌ای از مطالب کتاب اخلاق علم را ترسیم می‌‌کنیم و درپایان نیز ایرادهای وارد بر کتاب را به‌اختصار و اجمال بررسی می‌‌کنیم.

چکیده «شرق‌شناسی»، «پست‌مدرنیسم»، و «جهانی‌شدن» موضوعات مهمی‌اند که هریک به‌تنهایی تأملات و مطالعات جدی عده‌ای از اندیشمندان معاصر را در حوزه‌های مختلف علوم انسانی به‌دنبال داشته‌اند. «برایان ترنر» از متفکرانی است که این مباحث را در کتابی با همین عنوان بررسی و تلاش کرده است که ارتباط آن‌ها را با یک‌دیگر روشن سازد. او در این سلسله مباحث نشان می‌دهد که جهانی‌شدن و پست‌مدرنیسم نه‌تنها مفهوم «جامعه» را بغرنج کرده و بنابراین مشروعیت اندیشه و انسجام خود «جامعه‌شناسی» را به‌چالش کشیده است، بلکه همة حوزه‌ها ازجمله شرق‌شناسی را نیز تحت‌تأثیر قرار داده است. او هم‌چنین، با تأکید بر این‌که تهدید اصلی برای ایمان مذهبی در یک جامعة پست‌مدرن کالایی‌شدن زندگی روزمره است، روشن‌فکران را ترغیب می‌کند تا با نظر به تغییرات ایجادشده در ماهیت جهانی مصرف‌گرایی در آن دسته از روش‌های سنتی که بحث شرق‌شناسی در آن‌ها صورت‌بندی شده است بازاندیشی کنند. مقالة حاضر بر آن است که، با ارائة شرحی محتوایی از کتاب ترنر، تحلیلی نقادانه از آرای او ارائه دهد.

چکیده مقالة حاضر مروری نقادانه بر کتاب آشنایی با فلسفة علم است. اهمیت این کتاب از این جهت است که شاید اولین کتاب تألیفی در این زمینه باشد و نیز آن‌چه در مقدمة کتاب آمده است می‌تواند بر اهمیت بررسی آن بیفزاید: می‌توان از این کتاب درقالب کتاب درسی استفاده کرد و حتی این کتاب می‌تواند خودآموز نیز باشد. در این مرور، درابتدا، به مطالب کتاب ازنظر محتوایی توجه می‌کنیم: نحوة ورود و وزنی که به هریک از مباحث نظیر استقرا، روش‌شناسی‌ها، و واقع‌گرایی، ابهام یا روشنی آن‌ها داده شده است مدنظر است. پس‌از‌آن، نکاتی را مطرح می‌کنیم که برای کتاب درسی لازم است و این کتاب فاقد آن است‌؛ نظیر نیاز به مثال‌هایی از تاریخ علم، خلاصة هر فصل، سؤالاتی برای تأمل بیش‌تر، و برخی نکات شکلی دیگر. درنهایت، کتاب و اهداف آن را جمع‌بندی و ارزیابی کلی می‌کنیم.