چکیده تیرۀ سکایی را تیره‌ای از مردمان ایرانی دانسته‌اند که در مرغ‌زارهای خوارزم، خاستگاه ایرانیان، خانه‌‌به‌دوش زندگی می‌کردند. آنان از مرغ‌زارهای خوارزم و سیبری غربی روی به‌سوی جنوب نهادند و در پایین‌دست‌ها سکنا گزیدند و سپس دسته‌ای از آنان به شمال غرب ایران وارد شدند. این تیره در حماسه‌های ایرانی هم‌چون شاهنامه و نیز در دوره‌های گوناگون تاریخی ایران هم‌چون عصر آهن، هخامنشی، و اشکانی نقش مهمی ایفا کرده‌اند. حضور آنان در جنوب شرقی ایران در دورۀ اشکانی چنان بوده است که دست‌کم نام یکی از شهرهای ایران، یعنی درنگیانا، به‌سبب آنان به‌نام سیستان مرده‌ریگی تغییر می‌یابد. نیز یافته‌های باستان‌شناسی چندی از محوطه‌های گوناگون در ایران به این تیره بازخوانده شده است که هنوز هم دربارۀ آن یافته‌ها قلم‌فرسایی می‌شود. دربارۀ این تیره کتاب‌ها و مقاله‌هایی در سال‌های گذشته براساس یافته‌های باستان‌شناسی به زبان‌های گوناگون انتشار یافته است. به‌تازگی نیز، کتابی تحت عنوان Scythians Warriors of Ancient Siberia منتشر شده است که اگرچه بر سرزمین سیبری تمرکز دارد و به دیگر سرزمین‌ها نپرداخته است، باوجود این نقصان، آگاهی‌های ارزنده‌ای از این تیره برپایۀ جستارهای تاریخی و یافته‌های باستان‌شناسی می‌دهد. در این مقاله، کتاب موردبحث معرفی و نقاط قوت و ضعفش بیان می‌شود.

چکیده طرح‌های احیا نقش مهمی در تداوم زندگی بناهای تاریخی ‌دارند و از ارزش‌های فرهنگی و کالبد بنا به‌صورت توأمان حفاظت‌ می‌کنند. احیای اصولی، علاوه‌بر بازدهی فرهنگی و اقتصادی، ره‌یافتی مؤثر برای تشویق مردم به مشارکت و سرمایه‌گذاری در حفاظت از بناها و مجموعه‌های تاریخی است. در دورۀ اخیر، بعضی از طرح‌های احیا بدون درنظرگرفتن ارزش‌های هنری ‌ـ تاریخی بنا و با دیدگاهی صرفاً اقتصادی انجام شدند که آسیب‌های متعددی را در بافت‌های تاریخی به‌هم‌راه‌ داشته‌اند. از‌این‌رو، با ضابطه‌مند‌شدن اصول احیا می‌توان کاربری مناسب را به بنای تاریخی اختصاص‌ داد. بازبینی نقاط قوت و ضعف طرح‌های احیا می‌تواند در تحقق این هدف مؤثر ‌باشد. این مقاله اهمیت نقد طرح‌های احیا و چگونگی مداخله ‌در بناهای تاریخی را بررسی ‌می‌کند. خانه‌های تاریخی بیش‌ترین آثارباقی‌مانده از میراث معماری ایران‌اند که تعدد و تنوع آن‌ها در بافت‌های تاریخی پتانسیل خوبی برای تعریف محرک‌های توسعه ایجاد ‌می‌کند. هدف از این پژوهش نقد و تحلیل ویژگی‌های مؤثر در احیای یکی از خانه‌های تاریخی شهر کاشان به‌نام «خانۀ منوچهری» است که، باتوجه‌‌به کاندید‌بودن برای جایزۀ آقاخان و رونق اقتصادی و فرهنگی‌ای که به‌واسطۀ کاربری اقامتی در بستر خود فراهم ‌آورده، موردتحلیل و بررسی قرار گرفته ‌است. این پژوهش با بررسی اسناد، مطالعات میدانی، و با روش تحقیق کیفی انجام ‌شده ‌است.

چکیده کتاب درآمدی بر آیکونولوژی، مفاهیم انسان‌گرایانه در هنر رنسانس، نوشتۀ اروین پانوفسکی، چگونگیِ کاربستِ روش‌شناسیِ آیکونولوژی را در تفسیر آثار هنری نشان می‌دهد. هدف از نقد کتاب یادشده بیان اهمیت پژوهش‌های بینارشته‌ای و چگونگی سازمان‌دهی روش‌مند مطالب در تحلیل آثار هنری است. ازاین‌رو در این مقاله، شکل و محتوای اثر و مواضعِ نویسنده در تحلیل و ارجاعات به منابع براساس روش آیکونولوژی موردنقد و بررسی قرار گرفته‌ است. به‌لحاظ شکلی، کتاب موردبحث ایدۀ محوریِ رابطۀ میان فرم و موضوع در تحلیل آثار هنری را مدنظر داشته و چگونگی تحلیل و تفسیر آثار هنری را، با‌توجه‌به زمینۀ تاریخی پدیدآمدن آثار، نشان داده است. البته مواردی‌ چند از عدمِ ارجاع به تصاویر در متن کتاب، فقدانِ ترتیب در استفاده از تصاویر در متن، و عدم ارجاع به منابع معتبر، به‌ویژه در ارجاع به منابع فلسفۀ اسلامی، موجب برخی محدودیت‌ها در استفاده از کتاب یادشده شده است. باوجود این موارد، پژوهش‌گران با استفاده از روش تحلیل بینارشته‌ای مطرح‌شدۀ پانوفسکی، با فراروی از مطالعاتِ فرمی، پژوهش‌هایی بارور درجهتِ فهم معنای ذاتی یا محتوا در آثار هنری ارائه کرده‌اند.

چکیده این متن در تلاش است تا کتاب در تعقیب ستارگان را موردنقد و ارزیابی قرار دهد و، ضمن بیان ارزش‌ها و کاستی‌هایش، آن را به علاقه‌مندان حوزۀ هنر اسلامی معرفی کند. اثر کنونی، که کتابچه‌ای دربارۀ بازتاب صورت‌های فلکی در آثار هنر اسلامی است، عنوان ارزش‌مند و قابل‌تأملی را داراست که موضوع بسیار مهمی در مطالعات هنر اسلامی به‌شمار می‌رود. موضوعی که در سده‌های میانی اسلام دغدغۀ هنرمندان بود و حجم عظیمی از نقوش هنری را به‌خود اختصاص داد. در این کتاب بر علم احکام نجوم یا همان طالع‌بینی تأکید شده و درجهت این جریان به‌اصطلاح علمی به بررسی و تحلیل نقوش بیست شیء هنری نگه‌داری‌شده در موزۀ متروپولیتن نیویورک پرداخته ‌شده است. در این نوشته، به‌منظور ارزش‌گذاری، تأیید، و اصلاح دیدگاه‌های نویسنده به نوشته‌های دیگر محققان اشاره‌ شده و درجهت تکمیل نظرها از آن‌ها استفاده ‌شده است. کتاب، به‌زعم وجود کاستی‌ها و نواقص محتوایی، از موضوع تازه و جالبی برخوردار است و قطعاً برای پژوهش‌گران حوزۀ هنر اسلامی مفید و مطلوب خواهد بود.

چکیده ژانر فانتزی ازجمله ژانرهای مسئله‌برانگیز سینماست که تا دهه‌ها موردبی‌توجهی سینمادوستان بوده است. بااین‌که نخستین آثار موسوم به فانتزی به سال‌های نخستین سینما و آثارِ ژرژ ملی‌یس بازمی‌گردد، تا اواخرِ دهۀ 1970 به‌دلایل مختلف، ازجمله هزینة نسبتاً گزاف تولید این‌گونه آثار و عدم پیشرفت تکنولوژی سینمایی، کم‌تر اثری فانتزی در سینما پدید آمد که موردتوجه مخاطبان قرار گیرد. از مباحث نظری مهم دربارة آثار فانتزی خلط این‌گونه فیلم‌ها با دیگر آثار سینما، مانند وحشت و علمی ‌ـ‌ تخیلی، است. تعریف دقیق از مفهوم فانتزی امری مسئله‌زاست. ازاین‌روی، باتوجه‌به ساخته‌شدن آثار درخشانی که پس از قرن 21 صفت فانتزی را یدک می‌کشند و اقبال مخاطب به این آثار در دوران اخیر و هم‌چنین رشد تکنولوژیِ سینمایی، یافتن چهارچوب‌های مشخص برای مشخص‌کردن ویژگی‌های آثار فانتزی و تمییزدادن آن‌ها از سایر آثار مشابه مانند علمی‌ ـ ‌تخیلی و وحشت امری ضروری به‌نظر می‌رسد. اهمیت کتاب سینمای فانتزی، نوشتة کاترین ای. فوکس، ترجمة علی‌ظفر قهرمانی‌نژاد، به‌دلیل تلاش درجهت یافتنِ پاسخ برای این پرسش‌ها و ابهامات است که این نوع ‌آثار درمیان اهالی سینما به‌وجود آورده است و ازاین‌روی ضرورت بررسی نویسنده از نحوة تبیین سینمای فانتزی ضروری به‌نظر می‌رسد. این کتاب را در سال 1395 نشر بیدگل در 324 صفحه به‌چاپ رسانده است.

چکیده موسیقیِ عرفانی اصطلاحی است که می‌تواند طیف گسترده‌ای از معنا را در بر بگیرد و درطول تاریخ پس از اسلام، مصادیق بسیاری از موسیقی به وصف عرفانی متصف شده‌اند و برخی از آن‌ها تا امروز موجودند. این تحقیق برآن است که معنیِ موسیقی عرفانی را نه از طریق واکاوی معانی لغوی یا ریشه‌شناسی، بلکه از طریق معناداریِ آن در زیستِ جهان فرهنگی و پیداکردن مصادیق این اصطلاح بیابد و سپس افق معنایی موسیقی عرفانی را به‌جای تک‌معنای آن بنشاند. در این جهت، گسترۀ معانی اصطلاحات موسیقی، عرفان، و بعد نحوۀ ارتباط موسیقی و عرفان در متون سنتی بررسی و به چهار قسم طبقه‌بندی می‌شود. اول ارتباط موسیقی و هستی، دوم ارتباط باطنی موسیقی با جنبه‌های باطنی فرهنگی، سوم موسیقی با تأثیر عرفانی و انواع آن در ادبیات عرفانی، و چهارم موسیقی به‌عنوان آداب تصوف. درمجموع 21 مصداق برای موسیقی عرفانی با شرحی مختصر ذکر می‌شود. این مصادیق که هریک نمونه‌های دیگری را نمایندگی می‌کنند، طیفی را تشکیل می‌دهند که افق معنای اصطلاح موسیقی عرفانی در فرهنگ ایرانی ـ اسلامی در آن قابل‌مشاهده خواهد بود.

چکیده در شرایطی که مطالعات هنر اسلامی در بررسی تصویر انسان غنای چندانی ندارد، کتاب ایوا بئر با عنوان پیکر انسان در هنر اسلامی میراث گذشته و تحولات پس از اسلام در زمرۀ کتب منحصربه‌فرد در این زمینه محسوب می‌شود. نویسنده در این کتاب به بررسی تصویر انسان در هنر اعراب، ایران، گورکانیان، و عثمانی می‌پردازد. او که سال‌ها صاحب کرسی تدریس و سرپرست موزۀ هنر اسلامی بود، کتاب مذکور را در سال 2004 به‌رشتۀ تحریر درآورد. بااین‌که تلاش نویسنده در جمع‌آوری داده‌های تحقیق ستودنی است، بر نحوۀ پژوهش و مباحث روش‌شناسی کتاب نقدهایی وارد است. نقصان در روش‌شناسی کتاب منجر شده است که باوجود نوآورانه‌بودن تحقیق، فرایند ارتباط بین کتاب و خواننده بارها دچار گسست شود. از برایند نحوۀ ارائۀ مطالب، می‌توان کتاب را ذیل رویکرد تاریخی‌نگری جای داد. از نظر نویسندگان، نادیده‌گرفتن «تفسیر»، به‌عنوان مهم‌ترین بخش روش‌شناسی تاریخی‌نگر، خلل‌های موجود را رقم زده است. بر این اساس، نویسندگان مقالۀ حاضر کوشش می‌کنند تا ضمن بررسی و شرح نواقص روش‌شناسی کتاب، پیش‌نهاد‌هایی را به‌منظور رفع آن‌ها ارائه دهند.

چکیده دورة ساسانی یکی از دوره‌های مهم تاریخ ایران است که آثار هنری بی‌نظیری از این دوره برجای مانده است. عناصر تزیینی در آثار هنری این دوره حاکی از پیوند باورها و اعتقادات در اندیشة انسان است. کتاب بررسی ظروف فلزی ساسانی از دیدگاه نمادشناسانه به‌قلم ندا اخوان اقدم در سال 1396 از انتشارات فرهنگستان هنر به‌چاپ رسیده است. این کتاب، علاوه‌بر نداشتن نظم مشخص و منسجم برای تحلیل نقوش، کاستی‌های شکلی و محتوایی دارد. پژوهش حاضر با تکیه بر روش کتاب‌خانه‌ای به نقد انتقادی کتاب پرداخته و ساختار شکلی و محتوای علمی آن را ارزیابی کرده است. بدین منظور، به کاستی‌های کتاب اشاره و نظرهای انتقادی ذیل هریک از مباحث بیان شده است. اشاره به کاستی‌ها به‌منظور دست‌یابی به مفاهیم و تبیین وجوه نمادین نقوش در ظروف فلزی ساسانی است که از نتایج این نوشتار است.

چکیده ژیلبر دوران در ساحتِ نقدِ حیطۀ هنر پنج روش ابداع کرده و در این ابداع به‌اذعان خود تحت‌تأثیر اسلام ایرانی بوده‌ است، درحالی‌که ما او را اساساً نمی‌شناسیم، آثار او را به فارسی ترجمه نکرده‌ایم، و درخصوص آن‌ها چنان‌که باید‌و‌شاید سخن نگفته‌ایم. بنابر رأی متخصصان، از آثار دوران، آن‌چه نمایان‌گر نظام فکری او و به‌تبع این، زیرایستای روش‌های ابداعی اوست کتابی است که به‌اقرار خود او نسخۀ توسعه‌یافتۀ رسالۀ کم‌حجمی به‌نام سفر و اتاق در اثر خاویر دومستر است؛ همان‌که تحلیل آن موضوع این نوشتار است. در این رساله‌‌ نظام فکری نوینی تبیین می‌شود که آبستن روش نوینی از نقادی است: یعنی اسطوره‌سنجی. رساله مبتنی‌بر نظام مذکور است و روش مدنظر به تحلیل اثری از داستان‌نویس فرانسوی دومستر پرداخته است. این تحلیل سه رکن اصلی دارد: ادبی، روان‌شناختی، و اسطوره‌شناختی. بر این رکن‌ها نقدهایی وارد است که در بدنۀ این نوشتار مدنظر قرار می‌گیرند. بااین‌همه، نباید از نظر دور داشت که نظام مذکور، یعنی اسطوره‌شناسی تحلیلی، از کاربردی‌ترین اسطوره‌شناسی‌های هنری است، چنان‌که روش مدنظر، یعنی اسطوره‌سنجی، از کاربردی‌ترین روش‌های نقادی هنری است.

چکیده مقولۀ بازنمایی از عهد باستان تاکنون در شمار مؤلفه‌های ذاتی هنر بوده و عنصر لاینفک در تعریف آن به شباهت اثر هنری با واقعیت اشاره دارد، چنان‌که حد اعلای آن به رونوشتی از عالم واقع درآمدن است. به‌باور ایوا بئر، نویسندۀ کتاب پیکر انسان در هنر اسلامی، مفهوم بازنمایی در ادوار مختلف اسلام متفاوت است با آن‌چه امروزه از آن مراد می‌شود. مؤلف در این کتاب به معیارهای متفاوت در بازنمایی بصری انسان قائل است و خاستگاه آن‌ها را در ویژگی‌های فرهنگی و بومی جوامع مبدأ برمی‌شمارد، همان‌طورکه درجهت ارائۀ روند بازنمایی بصری انسان در هنر اسلامی از دسته‌بندی قومی ـ ملیتی و رویکرد درزمانی بهره جسته است. لذا در این نوشتار سعی می‌شود تا پس از مرور و بررسی شکلی و روش‌شناختی کتاب، برمبنای فصولی که نویسنده آورده است، به تحلیل مفهوم بازنمایی بصری انسان در هنر اسلامی پرداخته شود. هم‌چنین، برحسب موارد مقتضی با اشاره به مصادیق و حکایات سایر رسالات ادبی و هنری اسلامی دیدگاه مؤلف در این مقوله موردنقد و بازبینی واقع خواهد شد.

چکیده حوزة هنر ایران، به‌رغم تولیدات گسترده و جریان‌هایی که درطول قرن‌های متمادی با آمد‌و‌شد سلسله‌های متعدد به خود دیده، اصولاً در دورة قاجار است که به‌شکلی نظام‌مندتر مدون شده است و در این جهت عرصه‌ای ذیل تاریخ‌نگاری هنر، به‌خصوص در حیطة طبقه‌بندی یا معرفی آثار، و نه هنرمندان، پدید می‌آید. کتاب هنر ایران، براساس این رویکرد، نخستین تحقیق مستقلی است که یک بریتانیایی، به‌نام رابرت مرداک اسمیت، آن‌هم در دوره‌ای که کم‌تر شناختی از ماهیت و کیفیت آثار هنری ایران وجود داشته، تدوین کرده و نوشته است. این کتاب با هدفِ معرفی و توصیفِ آثار هنری ایران برای موزة ساوت‌ کنزینگتون انگلستان (ویکتوریا و آلبرت امروزی) در عصر قاجار و مشخصاً دورة ناصری به‌رشتة تحریر درآمده و اگرچه پاره‌ای از مباحث آن امروزه بدیهی یا به‌لحاظ محتوایی قابل‌بازنگری است، در مواردی، با اطلاعات و ‌نظرهای ارزنده‌ای هم‌راه است و سرآغاز جریان مهمی تحت عنوان «شرق‌شناسی» است که اساسِ مطالعاتِ حوزة عظیم‌تری به‌نام «هنر اسلامی» در پرتو آن تکوین و تحول یافته است.

چکیده کتاب هندسه و تزئین در معماری اسلامی بررسی هندسه در معماری اسلامی، به‌قلم پرفسور گل‌رو نجیب‌اغلو، اثر ارزش‌مندی در حوزۀ معماری اسلامی است. این کتاب در سال 1995 در انتشارات ویکلی (Weekly) چاپ شده است. اگرچه محتوای کتاب در توصیف معماری و هنر اسلامی است، چنان‌که از مقدمۀ کتاب دانسته می‌شود، این کتاب دراصل برای مخاطب غربی نوشته شده است. نویسنده نخستین دلیل از نگارش این کتاب را کوششی برای تعدیل باوری عمومی دربارۀ هندسه و مراحل تدوین و بحث در معماری اسلامی می‌داند و هم‌چنین تلاش می‌کند که رویکرد منفی دربارۀ هندسۀ هنر اسلامی را در دیدگاه‌های غربی تصحیح کند، زیرا چنین نگرشی سبب شده است نوعی بی‌میلی به برابرنهادن آثار معماری اسلامی با آثار بزرگ معماری کلاسیک غرب به‌وجود آید. ازسوی‌دیگر، در این کتاب، نجیب‌اغلو می‌خواهد انتقادهایی از سوی غرب را رد کند و به آن‌ها پاسخ دهد که معماری اسلامی را تا سطح اثری تدوین‌نشده فرو می‌کاهد. نجیب‌اغلو در فصل پایانی کتاب از دیدگاه غربی به مستندات تدوین‌شدۀ معماری اسلامی می‌نگرد و برخی از نکته‌های مغفول‌ماندۀ علوم هندسی ازجمله روشن‌ساختن مفهوم‌سازی، ضبط، و انتقال طراحی معماری در جهان اسلام را برجسته می‌کند.

چکیده حدود نیم‌قرن پیش بنیان‌های فکریِ مفهوم هنر اسلامی به‌چالش کشیده شد. پایان دوران استعمار، ایجاد زمینه برای گسترش تفکر اسلامی، و به‌تبع آن برپایی موزه‌های هنر اسلامی در غرب این گرایش را به‌ویژه پس از حادثۀ یازده سپتامبر 2001 به‌اوج رساند. هم‌زمان، موزه‌شناسی نیز به دیدگاهی مؤثر برای مطالعۀ هنر سرزمین‌های اسلامی بدل شد و این بار موزه به‌مثابۀ تولیدکنندۀ دانش هنر اسلامی و مفسر این حوزه ایفای نقش کرد. کتاب هنر اسلامی و موزه: رویکردهایی به هنر و باستان‌شناسی جهان اسلام در سدۀ 21 م نخستین منبع جامعی بود که در این حوزه در سال 2012 منتشر شد. نوشتار حاضر، با هدف بازشناسی رویکردهای غالب به هنر اسلامی در موزه‌های اروپایی و آمریکایی، با بهره‌گیری از روش تحلیل محتوا و با نگاهی موزه‌شناسانه، به مطالعۀ ساختاری و محتوایی این کتاب می‌پردازد. یافته‌های این تحلیل نشان می‌دهد که درکنار مزیت‌های کتاب که تا حد زیادی عمدۀ چالش‌های کنونی را پوشش داده است، کاستی‌هایی نیز از منظر رویکرد بنیادینش به مقولۀ موزه، ارتباط میان مقاله‌ها و زیرعنوان برخی فصل‌ها، غلبۀ نگاه تاریخ هنری، غلبۀ نگاه شیءمحور، و تمرکز اکثر مطالعات بر یک یا دو حوزۀ جغرافیایی به‌چشم می‌خورد.

چکیده با توسعۀ ارتباطات دیداری در عصر حاضر، نقد متون دیداری به‌منظور رمزگشایی معانی و بیان مفاهیم آن از اهمیت خاصی برخوردار می‌شود. تحلیل گفتمان انتقادی، به‌عنوان یکی از رویکردهایی که بافتار و زمینه‌های اجتماعی هردو را موردتوجه قرار می‌دهد، بررسی گفتمان‌ها را در متون هنری امکان‌پذیر ساخته است. هدف از پژوهش حاضر معرفی گفتمان دیداری یا دیدمان به‌‌منزلۀ روشی برای خوانش آثار دیداری است و بحث نظری آن به روش‌شناسی دیدمان انتقادی اختصاص دارد که مدلی تلفیقی از روش‌شناسی رُز و فرکلاف است. در بخش تحلیل مقاله، مجموعۀ آثار کمپین تبلیغاتی بانک ملت با هدف تبیین کارکرد دیدمان آن براساس مؤلفه‌های متنی تصاویر و زمینه‌های بازنمایی آن خوانده و نقد شده است. در این خوانشِ تحلیلی ساختار فناوری، پیکره‌بندی تصاویر، و تأثیرات اجتماعی آثار در سه لایۀ متن، کنش گفتمانی، و کنش اجتماعی با برشمردن مصداق‌های هریک موردبحث قرار گرفته است. یافته‌های پژوهش در تحلیل آثار بیان‌گر آن است که کارکرد گفتمانی این سلسله تبلیغات برجسته‌کردن ارزش معنوی پول به‌عنوان سرمایۀ ملی ‌ـ فرهنگی و ترویج هم‌دلی و میهن‌دوستی در مخاطبان است که طی آن سفارش‌دهنده از نهادی اعتباری و مالی به نهادی فرهنگی تغییر هویت می‌یابد.

چکیده سخن از نسبت معماری و دین سابقه‌ای آشنا در ایران معاصر خصوصاً در نظرورزی‌های حوزۀ هنر، شهر، و معماری ‌اسلامی دارد. تبار این ادبیات، پشت‌گرم به میراثی انباشته درطول سالیان، به پژوهش‌هایی با رویکرد تاریخ‌نگارانه می‌رسد. این تبار در سیر تاریخی شکل‌گیری خود، در گذرگاه‌هایی نقادانه، متحول شده‌ است. این گذرگاه‌ها را در چهار دستۀ‌ نقد اصلاح‌گر، نقد تحول‌خواه، نقد روش‌شناسانه، و نهایتاً‌ نقد در موضع انکار و مخالفت می‌توان قرار داد. با مرور مبانی و معیارهای این نگرش‌ها می‌توان به‌استقرا زمینه‌های بروز چالش و آسیب در نظرورزی‌های حوزۀ هنر و شهر و معماری اسلامی را شناخت. از آن‌ جمله می‌توان به ابهام مفهومی، گوناگونی تلقی‌ها، پیش‌فرض و پیش‌داوری‌، تعمیم‌های ناروا، و... اشاره‌ کرد. این مرور نقادانه و آسیب‌شناسانه، هرچند پسینی و گذشته‌نگر است، گامی برای مواجهۀ سامان‌مند با گستردگی و گوناگونی دیدگاه‌ها در ادبیات موضوع است. علاوه‌برآن، شایسته است از منظری پیشینی نیز به مبادی و مبانی روش‌شناسی این حوزه از نظرورزی توجهی دوباره کرد. به‌نظر می‌رسد که روش پژوهش در نسبت هنر، شهر، معماری، و دین (به‌فراخور سخن از «نسبت» و برپایۀ ماهیت چند‌رشته‌ای طرفین نسبت) ناگزیر از رویکرد بینارشته‌ای است؛ آن‌چه می‌تواند معیاری برای ارزیابی پژوهش‌های گذشته و چراغ راهی برای پژوهش‌های آینده باشد.

چکیده بررسی و نقد کتاب هنر و زیبایی در قرون وسطی، اثر اومبرتو اکو و ترجمۀ فریده مهدوی دامغانی، موضوع مقالۀ پیش‌روست. روی صحبت این نوشتار بر کیفیت ترجمۀ این کتاب است و نقد و بررسی کتاب اصلی، که به‌قدر کافی نزد اهل این حوزه شناخته‏شده و معتبر است، محل تمرکز نخواهد بود و تنها به‌اختصار به پیشینه، مباحث، سرفصل‏ها، و نیز اهمیت آن پرداخته خواهد شد. به‌منظور ارزیابی کیفیت ترجمه، 25 صفحۀ نخست از متن فارسی کتاب مزبور با نسخۀ انگلیسی آن، که به‌عنوان منبع در ابتدای کتاب آمده، مقابله شده و انتقادات در چهار مقوله دسته‏‏بندی و ارائه شده‏‏اند و در هر مورد، علاوه‌بر توضیح، ترجمه‏‏ای نیز پیش‌نهاد شده است. شمار فراوان ایرادات وارد‌شده‌ از لزوم بازنگری جدی در ترجمۀ کتابی چنین بااهمیت، که غالباً به‌عنوان منبع مورداستفادۀ دانشجویان و علاقه‌مندان مباحث مربوط به هنر و زیبایی‏ شناسی قرار می‏گیرد، سخن می‏گوید.

چکیده این مقاله به کتاب انسان‌شناسی موسیقی الن مریام (۱۹۲۳-۱۹۸۰) نگاهی منتقدانه دارد، درحالی‌که روند تاریخ موسیقی‌شناسی قومی (ethnomusicology) این اثر را ‌به‌عنوان یکی از مبانی این رشته موردتوجه قرار می‌دهد. دانش موسیقی‌شناسی و ارتباط آن با انسان‌شناسی بعد از نیمۀ دوم قرن بیستم به‌نوعی با موسیقی و انسان به‌تدریج گره خورده است. این مقاله قصد دارد تا با درنظرگرفتن محورهای اساسی و بنیادین «انسان موسیقایی» این اثر را در نظریه‌های معاصر بررسی کند. احتمالاً طرح برخی مبانی‌های مریام در این کتاب، برای خود او نیز اگر امروز زنده بود با چالش‌هایی مواجه بود. روند این نقد و بررسی در روش‌ها و اندیشه‌های موسیقی‌شناسی تطبیقی مقایسه‌هایی خواهد داشت که در یکی‌‌دو دهۀ اخیر دوباره با انجمن‌های ‌بین‌المللی موسیقی احیا شده است، اما نگاه اساسی این مقاله نقد معاصر درون‌رشتۀ موسیقی‌شناسی قومی است که به استفاده از نظریه‌ها و روش‌هایی مستقل‌تر از علوم انسانی یا علوم اجتماعی معتقد است.

چکیده مطالعات منطقه‌ای هنر مدرن و معاصر در سرزمین‌های اسلامی طی دو دهۀ گذشته توسعه یافته است. در این مقاله، به مهم‌ترین کتاب‌ها در این حوزۀ مطالعاتی پرداخته شده و این پرسش دنبال شده است که چه روش‌ها و رویکردهایی در مطالعات منطقه‌ای هنر مدرن و معاصر سرزمین‌های اسلامی در پیش گرفته شده است؟ منابع در پنج دسته بررسی شدند: اول کتاب‌هایی که هنر این منطقه را زیر مفهوم «هنر اسلامی مدرن» مطالعه کرده‌اند، دوم کتاب‌هایی که هنر منطقه را زیر عنوان «هنر خاورمیانه» مطالعه می‌کنند، سوم کتاب‌هایی که هنر اسلامی را زیر عنوان «هنر عرب» دنبال کرده‌اند، چهارم منابعی که به «هنر در مرزهای ملی» پرداخته‌اند و بر روایت ایرانی، عربی، و ترکی تأکید کرده‌اند، و پنجم کتاب‌هایی که زیر عنوان‌های کلی‌تر هم‌چون «فرهنگ بصری اسلامی» به هنر مدرن در سرزمین‌های اسلامی پرداخته‌اند. بررسی منابع نتایج زیر را به‌دست آورد: اول، معرفی مهم‌ترین کتاب‌ها و پژوهش‌گران در مطالعات هنر مدرن کشورهای اسلامی؛ دوم، مطالعۀ تطبیقی رویکردها و روش‌ها در مطالعات منطقه‌ای هنر اسلامی مدرن؛ سوم، تأکید بر چشم‌انداز فراملی‌گرا در مطالعات منطقه‌ای، چراکه مطالعۀ هنر اسلامی مستلزم فرارفتن از روایت‌های ملی‌گرایانه از هنر در کشورهای اسلامی است؛ چهارم، تأکید بر جنبه‌های کم‌ترپرداخته‌شده در روش‌ها و مطالعات‌ انجام‌شده دربارۀ هنر مدرن و معاصر کشورهای اسلامی.

چکیده فرهنگ نقد و نقدپذیری در دوران معاصر یکی از شاخص‌‌های پیشرفت علمی و نشانه‌‌های پیشرفت فرهنگی در جوامع توسعه‌یافته بوده و جریان‌‌سازی این حرکت بنیادی رسالت معتبرترین محافل علمی ـ پژوهشی و آموزشی در دنیا قرار گرفته است. کتاب هم‌کنش زبان و هنر با محتوای موضوعی در زمینه‌‌های هنری، ادبیات، و معماری شامل چهارده مقالۀ ارائه‌شده در سلسله نشست‌‌‌‌‌‌های تخصصی بوده که حدود دو دهۀ پیش (1379) در اختیار خوانندگان قرار گرفته است. در این مقاله تلاش شده است تا، ضمن معرفی کتاب، بازنگریِ انگیزۀ برگزاری این هم‌‌اندیشی و ساختار محتوایی آن موردارزیابی قرار گیرد و درخصوص محتوای موضوعی هریک نیز نگاهی نقادانه صورت گیرد. درنهایت، مهم‌‌ترین یافته‌‌ها در این پژوهش انتقادی مشخص کرد که برگزاری چنین نشست‌‌هایی در دهۀ‌‌ 1380 شمسی در نوع خود فعالیتی ارزش‌مند و الگویی مناسب برای ورود به حوزۀ نظری و مفاهیم انتقادی علوم انسانی و به‌خصوص رشته‌‌های مرتبط با هنر است و باوجود محدودیت و کمبود منابع مکتوب در این‌گونه رشته‌‌ها (حتی تاکنون) تلاش درجهت چاپ و نشر تألیفاتی در زمینۀ مبانی نظری و فلسفۀ هنر بستری درجهت ارتقای جایگاه فرهنگ و هنر را برای مخاطب و نسل‌‌های بعد فراهم می‌‌‌‌‌سازد.